1766 İstanbul depremi
  1766 İstanbul depremi (Marmara) | |
| Yerel tarih | 22 Mayıs 1766 |
|---|---|
| Süre | 47 saniye |
| Büyüklük | 7.1 Ms 7.4 Mw [1] |
| Derinlik | 17 km |
| Merkez üs | Marmara Denizi'nin doğusu |
| Maks. şiddet | IX (Çok yıkıcı) |
| Maks. yer ivmesi | 1.3g (hesaplanmış, tahmini) [2] |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler |  Osmanlı Devleti |
| Kayıplar | 4.000 ölü |
1766 İstanbul depremi, Merkez üssü Marmara Denizi'nin doğu kesiminde, Çınarcık Havzası'nda (veya havzanın kuzeyinde, Prens Adaları yakınlarında) olan[3] ve 22 Mayıs 1766 Perşembe sabahının erken saatlerinde meydana gelen güçlü bir depremdi.[4] Depremin yüzey dalgası büyüklüğü magnitüd ölçeğine göre tahmini 7,1'di ve İzmit'ten Tekirdağ'a kadar uzanan geniş bir alanda hasara neden oldu.[5] Depremi, önemli hasara yol açan bir tsunami izledi. 1766 depremi, Marmara bölgesindeki Kuzey Anadolu Fayı'nın kırılması nedeniyle İstanbul'u sarsan son büyük depremdi. Bu depremde 4.000'den fazla kişi ölmüştür.
Yerbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Marmara Denizi, Kuzey Anadolu Fay Hattı ile ilişkili karmaşık doğrultu atımlı tektonik etkileşimler bölgesinde bir çekme-ayır havzasını temsil eder. Kuzey Anadolu Fay Hattı, Karlıova'dan İzmit Körfezi'ne kadar uzanan ağırlıklı olarak sağ yanal doğrultu atımlı bir faydır. Körfezin batısında, fay üç kola ayrılır; en kuzeydeki kol körfeze ve Marmara Denizi'ne doğru dalmaktadır. 230 km (140 mi) x 70 km (43 mi) boyutlarındaki havzanın kendisi daha küçük çekme-ayır havzalarına ev sahipliği yapmaktadır (Tekirdağ, Merkez, Çınarcık, Karamürsel ve İzmit havzaları). Bu havzalar, bölgede önemli ekstansiyonel tektoniği düşündüren kısa doğrultu atımlı ve normal faylarla sınırlıdır. Marmara Denizi'nin daha batısında, Kuzey Ege Denizi'ne doğru devam eden doğrultu atımlı Saros Fayı yer alır.[6]
Deprem
[değiştir | kaynağı değiştir]Deprem, Kurban Bayramı'nın üçüncü günü olan 22 Mayıs 1766'da sabah 5:10'da, gündoğumundan yarım saat sonra başladı.[7] Yüksek sesli bir deprem sesi eşliğinde gelen ilk şok iki dakika sürdü. Bunu dört dakika süren daha az yoğun bir şok izledi ve artçı şoklar sekiz dakika boyunca devam etti. Sonraki haftalarda birkaç artçı şok daha oldu ve tüm deprem dizisinin süresi bir yıla ulaştı. Coulomb gerilim transferi yöntemini kullanan matematiksel modeller bu depremin, uzunluğu 70 ila 120 km arasında değişen bir fayı kırdığını tahmin etmiştir.
Deprem, Aydın, Selanik, Aynoroz Dağı'nda, Bulgaristan'ın doğusundaki Aytos ve Karadeniz'in batı kıyılarında hissedildi.[8] Bu deprem, 11 yıl önce Lizbon'da meydana gelen yıkıcı depremle karşılaştırılır.[9]
Hasar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Önemli hasarın (şiddeti 7'den "çok güçlü" daha büyük) tahmin edilen alanı Bursa'dan Küçükçekmece'ye kadar uzanmaktadır,[10] ancak batıda Tekirdağ ve Gelibolu, doğuda İzmit ve kuzeyde Edirne'de yıkım meydana gelmiştir.[8] Mudanya Körfezi'ndeki yerleşim yerleri hasar gördü, Galata ve Büyükçekmece'deki hasar ise ciddi boyuttaydı. İstanbul'da depremin şiddetinin 7 ila 9 arasında olduğu tahmin ediliyor ki şehirde birçok ev ve kamu binası yıkıldı. Ayrıca, yine İstanbul'da yeraltı su dağıtım sisteminin bir kısmı tahrip oIdu. Yukarı Kâğıthane'deki Ayvad barajı hasar gördü ve İstanbul'da bir yeraltı sarnıcının tonozu çöktü.
İstanbul'da cami ve kiliselerin çoğu hasar gördü. Topkapı Sarayı'nın da hasar görmesi nedeniyle padişah, saray onarılıncaya kadar geçici konutta yaşamak zorunda kaldı. Panikleyen halk evlerine dönemedi ve insanlar geniş ve açık alanlara kurdukları çadırlarda kaldılar.
Camiler arasında Bayezid Camii'nin kubbesi hasar gördü, Mihrimah Camii'nin minaresi ve ana kubbesi çöktü. Süleymaniye Camii de hasar gördü, Fatih Camii'nin minareleri, ana kubbesi ve birkaç ikincil kubbesi çöktü ve Fatih Külliyesinde'nde 100 öğrenci öldü; bu nedenle külliye yeniden inşa edilmek zorunda kaldı. Kariye Camii de ciddi şekilde hasar gördü, ancak Ayasofya Camii neredeyse hiç zarar görmeden kurtuldu.
Yedikule, Eğrikapı, Edirnekapı ve şehir surları, Galata, Pera ile Kapalıçarşı'da da hasar meydana geldi. Çatalca ve çevre köylerde tüm yığma yapılar çöktü. Deprem Marmara'nın doğu kesimini vurduğu için Mudanya'dan Karamürsel'e kadar güney kıyısında da ciddi hasarlar meydana geldi ve tsunami dalgaları limanları kullanılamaz hale getirdi. Tsunaminin en yüksek seviyesi Boğaz bölgesinde gözlemlendi.
Galata, Boğaziçi ve Mudanya kıyılarında deniz seviyesinde yükselmeler gözlenmiş ve Marmara Denizi'ndeki küçük adacıklar yarı-yarıya sular altında kalmıştır. Deprem Bozcaada, Selanik, İzmir ve güney Balkanlarda da hissedilmiştir.
1766 İstanbul depremi, yüzey dalgası büyüklük ölçeğine göre tahmini büyüklüğü 7.1 olan güçlü bir depremdir. Ölü sayısının 4.000 olduğu tahmin ediliyor, bunlardan 880'i İstanbul'daydı.[3]
Ağustos depremi
[değiştir | kaynağı değiştir]Aynı yılın Ağustos ayında, Çanakkale'de 7.4 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Bu deprem sonrası İstanbul'daki hasar hafifti. Bu depremde 5.000'den fazla kişi hayatını kaybetti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Marmara Denizi ve Çevresinde Tarihsel Depremlerin Yeri ve Anlamı". 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ "Abrahamson, Silva and Kamai (2014)". 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ a b N. N. Ambraseys (Aralık 2001). "The Earthquake of 1509 in the Sea of Marmara, Turkey, Revisited". Bulletin of the Seismological Society of America. 91 (6): 1397-1416. Bibcode:2001BuSSA..91.1397A. doi:10.1785/0120000305.
- ^ N. N. Ambraseys; J. A. Jackson (June 2000). "Seismicity of the Sea of Marmara (Turkey) since 1500". Geophysical Journal International. 141 (3). ss. F1. Bibcode:2000GeoJI.141F...1A. doi:10.1046/j.1365-246x.2000.00137.x $2.
- ^ "İstanbul'un son büyük depremi - ERHAN AFYONCU". Sabah. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ Ambraseys, N. (2002). "The Seismic Activity of the Marmara Sea Region over the Last 2000 Years". Bulletin of the Seismological Society of America. 92 (1). ss. 1-18. Bibcode:2002BuSSA..92....1A. doi:10.1785/0120000843.
- ^ Erhan Afyouncu (26 Eylül 2018). "Istanbul's nightmare: A timeline of earthquakes that shook the city". Daily Sabah. 27 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ a b Şablon:Cite FTP
- ^ Şevket Erşan (2–4 Aralık 2015). A Comparative Evaluation of the Results of Two Earthquakes: Istanbul and Lisbon Earthquake in 18th Century. Proceedings of the 2nd International Conference on Historic Earthquake-Resistant Timber Frames in the Mediterranean Region – H.Ea.R.T.2015. LNEC, Portugal. Erişim tarihi: 31 Ekim 2019.
- ^ Tom Parsons (22 Mayıs 2004). "Recalculated probability of M>=7 earthquakes beneath the Sea of Marmara, Turkey". Journal of Geophysical Research. 109 (B5): B05304. Bibcode:2004JGRB..109.5304P. doi:10.1029/2003JB002667 $27 Kasım 2019.
- Genel
- Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie Istanbuls : Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17. Jh (Almanca). Tübingen, Germany: Wasmuth. ISBN 9783803010223. OCLC 3747838.