Şalkarteniz
| Şalkarteniz Шалқартеңіз (Kazakça) Шалкартениз (Rusça) | |
|---|---|
 Nisan 2018'de gölün Sentinel-2 görüntüsü | |
  Şalkarteniz Kazakistan'daki konumu | |
| Havza | |
| Ülke(ler) |  Kazakistan |
| Bölge(ler) | Aktöbe Eyaleti |
| İlçe(ler) | Irgız |
| Konum | Turgay Havzası |
| Koordinatlar | 48°10′00″N 63°10′00″E / 48.166667°K 63.166667°D[1] |
| Genel bilgiler | |
| Tür | Endoreik |
| Akarsu (gelen) | Jıngıldıözek Tegene Turgai |
| Uzunluk | 60 kilometre (37 mi) |
| Genişlik | 30 kilometre (19 mi) |
| En derin noktası | 3 metre (9,8 ft) |
| Yüzölçümü | 1.800 kilometrekare (690 sq mi) |
| Yüzey rakımı | 55 metre (180 ft) |
| Wikimedia Commons | |
 | |
Şalkarteniz (Kazakça: Шалқартеңіз, sınırsız deniz; Rusça: Шалкартениз), Kazakistan’da Aktöbe Eyaleti‘nin Irgız İlçesinde bulunan bir tuz gölüdür.[2]
Şalkarteniz, Turan Depresyonu'nun kuzeydoğu kesiminde, Aralsk şehrinin 160 kilometre (99 mi) kuzeybatısında yer alır. Kazak yarı çölü ekolojik bölgesinin bir parçasıdır. Yakın çevresinde hiçbir yerleşim yeri yoktur ve en yakın yer 23 kilometre (14 mi) batıda bulunan Jaysanbay köyüdür.[3][4]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
16. yüzyılın sonuna kadar Şalkarteniz havzası, o zamanlar Aral Gölü'ne kadar ulaşan Turgai Nehrinin bol suları tarafından besleniyordu. Takip eden yüzyıllarda nehir sığlaştı ve Şalkarteniz'e ulaşan su miktarı azaldı. Böylece Turgai Nehrinin güneye olan akışı durdu ve Aral Gölü ile bağlantısı kesildi. 20. yüzyıla gelindiğinde Kazak SSC döneminde yapılan yanlış uygulamalar nedeniyle 1960 yılında Şalkarteniz tamamen kurudu. Buna sebep olarak, Turgai ve Irgız nehirlerinden çekilen su miktarın arttırılması ve orman örtüsünun ciddi bir şekilde yok edilmesi sayılabilir. Yuva yapmak için Şalkarteniz'e gelen Büyük flamingo kolonileri, gölün yok olması ile burayı terk etti.
1969-1970 yıllarında yaşanan yoğun kar yağışı sonrasında Turgay Havzası'ndaki nehirlerde şiddetli sel taşkınları meydana geldi. Benzer taşkınlar 1971 ve 1972 yılında tekrar yaşandı. Göl havzasının tekrar su ile dolması, flamingo kolonilerin geri dönmesine neden oldu.[5][6]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Şalkarteniz büyük bir mevsimsel göl'dür ve sadece yılın belli bir zamanında su ile dolar. Turan Depresyonu'nun kuzeyinde ve Aral Gölü'nün 200 kilometre (120 mi) kuzeydoğusunda, Turgay Havzası'nın güney sınırındaki endoreik bir havzada yer alır. Etrafı kurak alanlar ile çevrilidir ve güneyinde Aral Karakum Çölü yer alır.[7]
Göl kar suyu ile beslenmektedir. İlkbaharda karlar eridiğinde Jıngıldıözek, Tegene, Turgai ve Irgız nehirlerinin suları kuru havzayı doldurarak gölü bir bittern tuzlu göl haline getirir. Mevsimsel gölün ömrü yaklaşık üç aydır ve ortalama derinliği 2 metre (6 ft 7 in) ile 3 metre (9,8 ft) arasındadır. Yaz aylarında genellikle kuru tuz düzlükleri veya kısmi bataklık haline dönüşür. Şalkarteniz'in güneyinde Karakol ve Kurdım gölleri yer alır. Akgöl, Şalkarteniz'in kuzey ucunun yaklaşık 50 kilometre (31 mi) kuzeydoğusunda yer alır.[2][3][8]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Sovyet haritasında gölün yeri (Rusça) 1:1.000.000". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ a b "M-41 Topographic Chart (maps.vlasenko.net) (Rusça) 1:1.000.000". 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ a b Google Earth
- ^ "Lakes in the Central Kazakhstan". 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ "Rivers of the Aktobe region - Turgay River". 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ "Zoogeographical results of the Bicentennial study of the northern part of the Asian population of Phoenicopterus roseus". 23 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ "L-41 Topographic Chart (maps.vlasenko.net) (Rusça) 1:1.000.000". 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ Шалкартениз (Şalkarteniz) 23 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Büyük Sovyet Ansiklopedisi in 30 vols. — Ch. ed. Aleksandr Prohorov. - 3rd ed. - M. Soviet Encyclopedia, 1969-1978. (Rusça)
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Shalkarteniz ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur- Shalkar-Nura -Tourism
- Index maps of the geographical location of the Kazakh deposits where tapiroids remains were found
