Ön keşif gözlemi

Jüpiter'in uydusu Valetudo ilk kez 2017'de keşfedildi, fakat o zamandan bu yana, Valetudo'nun konumunun iki turuncu çubukla işaretlendiği Kanada-Fransa-Hawaii Teleskobu tarafından 28 Şubat 2003'te elde edilen bu görüntü de dahil olmak üzere bir dizi ön keşif görüntüsü tespit edildi.

Astronomide ön keşif gözlemi veya kısaca ön keşif (İngilizce: Pre-discovery recovery, kısaca: Precovery), daha doğru bir yörünge hesabı yapabilmek amacıyla bir cismin keşfinden önceki görüntülerinin, fotoğraflarda veya fotoğraf plakalarında bulunması işlemidir. Bu işlem, genellikle küçük gezegenler için gerçekleştirilir, fakat bazen kuyruklu yıldız, cüce gezegen, doğal uydu veya bir yıldız eski arşivlenmiş görüntülerde bulunabilir, hatta ötegezegen ön keşif gözlemleri de elde edilmiştir. İngilizcedeki tanımlamasıyla "ön keşif" (pre-discovery) keşif öncesi görüntüye, "yeniden bulma" (recovery) ise görüş alanımızın dışında kalan (Güneş'in arkasında olması gibi) fakat tekrar görülebilir hale gelen bir cismin görüntülenmesini ifade eder.

Yörünge tespiti, bir cismin konumunun farklı zamanlarda birden fazla ölçülmesini gerektirir. Gözlemler arasındaki süre ne kadar uzun olursa, yörünge hesaplaması o kadar doğru yapılabilir, fakat yeni keşfedilen bir cisim için yalnızca birkaç günlük veya haftalık ölçülmüş konum bilgisi mevcut olabilir. Bu da sadece öncül (kesin olmayan) bir yörünge hesabı için yeterlidir.

Bir cisim özellikle ilgi çekici olduğunda (Dünya'ya çarpma ihtimali olan asteroitler gibi), araştırmacılar ön keşif görüntüleri aramaya başlarlar. Öncül yörünge hesaplaması kullanılarak, cismin eski arşivlenmiş görüntülerde nerede görünebileceği tahmin edilir. Bazen onlarca yıl öncesine ait olabilen bu görüntüler incelenerek, cismin daha önce fotoğraflanıp fotoğraflanmadığına bakılır. Eğer fotoğraflanmışsa, çok daha uzun bir gözlem yayı, çok daha hassas bir yörünge hesaplamasına olanak sağlayabilir.

Hızlı bilgisayarlar yaygınlaşana kadar insan emeği gerektiren bu işlemler, olası küçük gezegen keşifleri için görüntüleri analiz etmek ve ölçüm yapmak için pratik değildi. Bu tür görüntüler genellikle yıllar veya on yıllar önce başka amaçlar için (gökada çalışmaları vb.) elde edilirdi ve sıradan asteroitlerin ön keşif görüntülerini aramak için zaman harcamaya değmezdi. Günümüzde bilgisayarlar, dijital astronomik görüntüleri kolayca analiz ederek ve bir milyara kadar yıldız konumu içeren yıldız kataloglarıyla karşılaştırarak, "yıldızlardan" birinin aslında yeni keşfedilen cismin ön keşif görüntüsü olup olmadığını görebilir. Bu teknik, birçok küçük gezegenin yörüngelerini belirlemek için 1990'ların ortalarından beri kullanılmaktadır.

Örnekler

Siding Spring Gözlemevi'nden 17 Kasım 1976'da çekilen ve ancak 2005 yılında keşfedilen 2005 RM43'ü gösteren fotoğraf.

Uç bir ön keşif vakasında, 31 Aralık 2000'de keşfedilen ve 2000 YK66 olarak adlandırılan bir cisim için Dünya'ya yakın bir yörünge hesaplanmıştı. Ön keşif çalışmaları, cismin daha önce 23 Şubat 1950'de keşfedilip 1950 DA geçici adını aldığını ve ardından yarım yüzyıl boyunca kaybolduğunu ortaya çıkardı. Olağanüstü uzun gözlem süresi, alışılmadık derecede hassas bir yörünge hesaplamasına olanak sağladı ve asteroidin Dünya ile çarpışma ihtimalinin zayıf olduğu belirlendi. Bir asteroidin yörüngesi yeterince hassas bir şekilde hesaplandıktan sonra, kendisine bir numara ön eki (bu vakada, (29075) 1950 DA) atanabilir.

69230 Hermes asteroidi 2003 yılında bulundu ve numaralandırıldı, fakat daha sonra aslında 1937 yılında keşfedildiği, "Hermes" olarak adlandırıldığı ancak sonrasında kaybolduğu anlaşıldı ve eski adı yeniden kullanılmaya başlandı. Centaur 2060 Chiron 1977'de keşfedildi ve 1895'ten kalma ön keşif görüntüleri bulundu.

Ön keşifle ilgili kayda değer bir başka olay ise Neptün'le ilgilidir. Galileo, Neptün'ü hem 28 Aralık 1612'de hem de 27 Ocak 1613'te, Dünya'dan bakıldığında neredeyse Jüpiter'in tam arkasında kaldığı bir yörünge kısmındayken gözlemlemişti. Neptün çok yavaş hareket ettiği ve o dönemdeki bilinen gezegenlere göre çok soluk olduğu için Galileo onu bir sabit yıldız sanmış ve gezegen 1846'ya kadar keşfedilememişti. Yine de, iki gözlemi arasında "yıldız" Neptün'ün hareket ediyor gibi göründüğünü ve diğer bir yıldıza olan görünür uzaklığının değiştiğini kaydetmiştir. Bununla birlikte fotoğrafik görüntülerin aksine, Galileo'nun yaptığı gibi çizimler genellikle bir cismin yörüngesini hesaplamada kullanışlı olacak kadar hassas değildir. 1795'te Lalande da Neptün'ü bir yıldız sanmıştır. 1690 yılında John Flamsteed de Uranüs ile aynı hataya düşmüş ve hatta onu "34 Tauri" olarak kataloglamıştır.

Öne çıkan en sıra dışı vakalardan biri ise Ganymede'nin keşfiyle ilgilidir. Burada da yine genellikle 1610 yılında keşfi yaptığı düşünülen Galileo müdahildir. Xi Zezong tarafından Ganymede'nin, MÖ 365 yılında Çinli gökbilimci Gan De tarafından çıplak gözle yaptığı gözlem sonucu Jüpiter'in yanında küçük, kırmızı bir yıldız olarak kataloğa eklediği zaman keşfedilmiş olabileceği öne sürülmüştür.

Cüce gezegenler

İyi bilinen cüce gezegenler, küçük gezegenler ve olası cüce gezegenler için keşif ve ön keşif tarihleri:

İndeks	Cisim	Keşif yılı	Ön keşif yılı	Geçen yıl	Mutlak büyüklük
2	Pallas	1802	1779	23	4,13
134340	Plüton	1930	1909	21	-0,7
19521	Chaos	1998	1991	7	5,0
20000	Varuna	2000	1954	46	3,76
38628	Huya	2000	1996	4	5,04
78799	2002 XW93	2002	1989	13	5,5
28978	Ixion	2001	1982	19	3,6
55637	2002 UX25	2002	1991	11	3,87
50000	Quaoar	2002	1954	48	2,82
307261	2002 MS4	2002	1954	48	3,7
55565	2002 AW197	2002	1997	5	3,5
	2002 XV93	2002	1990	12	5,42
174567	Varda	2003	1980	23	3,1
84922	2003 VS2	2003	1991	12	4,1
208996	2003 AZ84	2003	1996	7	3,54
455502	2003 UZ413	2003	1954	49	4,38
90377	Sedna	2003	1990	13	1,83
444030	2004 NT33	2004	1982	22	4,4
230965	2004 XA192	2004	1989	15	4,1
90568	2004 GV9	2004	1954	50	4,25
90482	Orcus	2004	1951	53	2,2
175113	2004 PF115	2004	1992	12	4,54
120347	Salacia	2004	1982	22	4,36
120348	2004 TY364	2004	1983	21	4,52
136108	Haumea	2004	1955	49	0,2
145451	2005 RM43	2005	1976	29	4,4
145452	2005 RN43	2005	1954	51	3,89
202421	2005 UQ513	2005	1990	15	3,4
136199	Eris	2005	1954	51	-1,17
136472	Makemake	2005	1955	50	-0,3
470308	2007 JH43	2007	1984	23	4,49
229762	Gǃkúnǁʼhòmdímà	2007	1982	25	3,69
225088	Gonggong	2007	1985	22	1,8
523671	2013 FZ27	2013	2001	12	4,1
472271	2014 UM33	2014	2003	11	5,2
523794	2015 RR245	2015	2004	11	3,6
	2018 VG18	2018	2003	15	3,5

Oort bulutu kuyruklu yıldızları

Oort bulutu kuyruklu yıldızları, Neptün'ün 30,1 AU (4,50 milyar km) uzaklığındaki yörüngesinden Güneş'e en yakın konumları olan günberi noktalarına ulaşmak için 10 yıldan fazla süre yolculuk yapabilir. Modern araştırma arşivleri daha soluk yıldız büyüklüklerine ulaştıkça ve daha kapsamlı hale geldikçe, önemli ön keşif görüntülerini bulmak daha kolay hale gelmiştir.

Oort bulutu kuyruklu yıldızları

Kuyruklu yıldız	Keşif tarihi	Ön keşif tarihi	Güneş'e olan keşif mesafesi (AU)	Güneş'e olan ön keşif mesafesi (AU)	Kaynak
C/2010 U3 (Boattini)	31 Ekim 2010	5 Kasım 2005	18,4	25,8	JPL
C/2012 S1 (ISON)	21 Eylül 2012	30 Eylül 2011	6,3	9,4	JPL
C/2013 A1 (Siding Spring)	3 Ocak 2013	4 Ekim 2012	7,2	7,9	JPL
C/2017 K2 (PANSTARRS)	21 Mayıs 2017	12 Mayıs 2013	16,1	23,7	JPL

Dış bağlantılar

• SkyMorph GSFC