Safevîlerin Avrupa elçiliği (1599-1602)
Safevîlerin Avrupa'ya elçiliği (1599-1602), Safevi şahı I. Abbas'ın Osmanlı'ya karşı müttefikler bulma çabasıdır.[1] Safeviler uzun yıllardır, aralıklı da olsa, Osmanlı'yla savaş halindeydi; bu yüzden Avrupalılardan Osmanlı'ya karşı yardım alınmasına karar kılındı.[2] Osmanlı-Safevi düşmanlığının nedeni hem toprak kontrolü hem de Safevilerin Şii ve Osmanlıların Sünni oluşlarındaki karşıtlıktı.[1] Avrupa'ya gitmedeki bariz neden, Osmanlı'ya karşı bir Safevi-Hristiyan ittifakı oluşturmaktı.[3] Safevilerin Avrupa'ya gitmesi, Safevilerin 1578-90 arasındaki savaştan mağlup çıkmalarından sonrasına tekabül eder.
Plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Elçilik bir elçiden (Hüseyin Ali Bey), dört katipten (Sultan Ali Bey'in oğlu Oruç Bey, elçinin yeğeni Ali Quli Bey ve iki tane daha) ve İngiliz kâşif Anthony Shirley'den oluşmaktaydı.[4][5] Shirley, yanında 25 İngilizle Mayıs 1599'da Venedik'ten gelmişti ve Şah Abbas'ın taraftarıydı.[4] İngilizler daha önceden, I. Elizabeth zamanında 1562'de Anthony Jenkinson ile Safevilerde elçilik bulundurmuştu.[5]
Plan, ilk başta sekiz krallığa uğramaktı; bir de Rus Çarı Boris Godunov'a götürülmek üzere özel bir elçi vardı.[5] Elçilik üç Alman prensliğine, İtalya'ya ve İspanya'ya gitti. Planın Fransa, İskoçya ve Polonya'ya gitme kısmı, yolculuk sırasında iptal edildi.[6]
Yolculuk[değiştir | kaynağı değiştir]
ELçilik, Astrahan'a gitmek üzere Temmuz 1599'da yola çıktı.[5] Kasım 1599'da Moskova'ya vardılar.[7] Uzun bir yolculuktan sonra, 1600'ün sonbaharında Prag'a (Bohemya) vardılar. Burada 2. Rudolf tarafından şatafatlı bir şekilde ağırlandılar. 1601'in ilkbaharında elçilik Münih'e gitti. Burada eski Bavyera Dükü II. William tarafından ağırlandılar. Buradan sonra İtalya'ya geçtiler. Mantova'da Vincenzo Gonzaga tarafından ağırlanmalarına karşın, Venedik Doçesi ile görüşemediler. Çünkü o sırada Venedikliler, bir Osmanlı elçisiyle görüşmekteydi.[6] Son durak İspanya oldu. Burada II. Felipe ile görüştüler ve Portekiz üzerinden İran'a dönme sözü aldılar.[8] Ancak bu sırada elçilikten bir molla, Mérida kentinde bir İspanyol tarafından bıçaklanarak öldürüldü.[9] Bunun telafisi için yapılan görüşmelerden sonra, elçilik 1602'de Lizbon'dan İran'a hareket etti.[10]
Din değiştirmeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Beklenmeyen bir şey olmuştu: elçiliğin birçok üyesi Katolik olmuştu. Üç üye Roma'da, elçinin yeğeni de dahli olmak üzere üç katip İspanya'da din değiştirdi. Hatta elçinin yeğeni "İran'ın Don Philip'i",[10] Oruç Bey ise "İran'ın Don Juan'ı" ismini almıştı. Oruç Bey daha sonra İspanya'ya yerleşip, Relaciones adında bir kitap yazdı.[4][11] Ancak 1605'te, Valladolid'de bir karmaşada bıçaklanarak öldürüldü.[12]
Bu nedenlerden dolayı, elçilik iyi sonuçlar getirememişti.[10]
Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Elçilikten hemen sonra Osmanlı'yla bir savaş patlak verdi. Bu savaşta Safeviler üstünlük sağlamıştı. Çünkü Safevi Ordusu, Anthony Shirley'in kardeşi Robert Shirley tarafından ıslahata tabii tutulmuştu.
1609-15 yılları arasında ikinci bir elçilik gönderildi. Bu elçilik Robert Shirley tarafından yönetilmiti. Elçilik Kraków, Prag, Floransa, Roma, Madrid ve Londra'ya gitti. Sonra Babür İmparatorluğu üzerinden İran'a döndü.[3]
1616'da, Doğu Hindistan Şirketi'yle ticaret antlaşması imzalandı. Sonra 1622'de, İngilizlerin desteğiyle Portekizli ve İspanyol tüccarlar Basra Körfezi'nden atıldı.[13]
1624'te, ticarî antlaşmalar için Robert Shirley yönetiminde başka bir elçilik İngiltere'ye gitti.[3]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Khair (2005), Other routes (İngilizce), s. 173, ISBN 978-0-253-21821-6
- ^ Le Strange (22 Aralık 2004), Don Juan of Persia (İngilizce), s. 2, ISBN 978-0-415-34488-3
- ^ a b c Maquerlot (1996), Travel and drama in Shakespeare's time (İngilizce), s. 17, ISBN 978-0-521-47500-6
- ^ a b c Le Strange (22 Aralık 2004), Don Juan of Persia (İngilizce), s. 1, ISBN 978-0-415-34488-3
- ^ a b c d Le Strange, Don Juan of Persia, s. 3
- ^ a b Brothers, Harper (2007), Don Juan, s. 7, ISBN 978-1-4067-6357-7
- ^ Le Strange, Don Juan of Persia, s. 4
- ^ Le Strange, Don Juan of Persia, s. 8
- ^ Le Strange, Don Juan of Persia, ss. 8-9
- ^ a b c Le Strange, Don Juan of Persia, s. 9
- ^ Le Strange, Don Juan of Persia, ss. 9-10
- ^ Le Strange, Don Juan of Persia, s. 10
- ^ Badiozamani (29 Mayıs 2005), Iran and America (İngilizce), s. 182, ISBN 978-0-9742172-0-8