Sırpçanın romanizasyonu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sırbistan'da Kiril ve Latin alfabeleri kullanılmış bir yol levhası. Levha Šid, Novi Sad ve Belgrad'ı göstermektedir.

Sırpçanın romanizasyonu veya Sırpçanın latinleştirilmesi, Sırpçanın Latin harfleri kullanılarak temsil edilmesidir. Sırpça, Kiril alfabesinin bir varyasyonu olan Sırp Kiril ve Latin alfabesinin bir varyasyonu olan Gaj Latin alfabesi (latinica) olmak üzere iki alfabe kullanır. Sırpça, birden fazla alfabe kullanan dillerden biridir.

Gaj Latin alfabesi Sırbistan'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Kullanılan iki alfabe de birbirlerine tamamen ve doğrudan çevrilebilir. Bu sebeple romanizasyon hatasız bir şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak bazı durumlarda Latinceden Kiril alfabesine uygun harf çevirisi yapmak için Sırpça bilgisi gerekmektedir. Standart Sırpça şu anda her iki alfabeyi de kullanmaktadır. 2014'te yapılan bir anket, Sırp nüfusunun %47'sinin Latin alfabesini, %36'sının Kiril alfabesini tercih ettiğini gösterdi; kalan %17 ise ikisini de tercih etmemiştir.[1]

Avrupa'da kullanılan başlıca alfabeler 1900:
  Latin alfabesi: Fraktur varyantı
  Latin alfabesi: Antiqua varyantı
  Kiril alfabesi
  Yunan alfabesi
  Arap alfabesi
  Moğol alfabesi

Romanizasyonun kullanım alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Đuro Daničić, Dj yerine kullanılması için 1882'de Đ harfini Hırvatça Akademisi'ne kazandırmıştır.

2006 yılında referandumla kabul edilen Sırbistan Anayasası'nın 10. maddesi,[2] Kiril alfabesini Sırbistan'ın resmî alfabesi olarak tanımlarken, anayasa ile birlikte Latinceye "resmî olarak kullanımda yazı" statüsü verildi. Eskiden devlete ait olan Politika ve Sırbistan Radyo Televizyonu[3] veya yabancı Google Haberler,[4] Rusya'nın Sesi[5] ve Facebook gibi yayın ve hizmetler ise Kiril alfabesini kullanma eğilimindedir.[6]

2013 yılında Hırvatistan'ın Vukovar şehrindeki yerel yönetim binalarının üzerindeki Kiril yazılarına yönelik kitlesel protestolar düzenlendi.[7][8][9]

İsimlerin romanizasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Sırp yer adları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sırp yer isimleri yol levhalarına hem Sırp Kiril alfabesiyle hem de Latin alfabesiyle yazılmaktadır.

Sırp kişi adları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sırp kişi adları genellikle tam olarak yer adlarıyla aynı şekilde latinleştirilir. Bu işlem için diğer Slav alfabelerinde de bulunan Č, Ć, Š, Ž, Dž ve Đ harfleri kullanılır. Bazen Türkçedeki "C" harfi gibi telaffuz edilen Đ/đ harfinin yerine "Dj" kullanılması sonucunda sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Đ harfi, orijinal Gaj alfabesinin bir parçası değildi ancak sonradan Đuro Daničić tarafından 19. yüzyılda eklendi.[10] Sırpça isimlerin İngilizceye çevrilmesinde (örneğin Novak Đoković) bazen "Dj" ile karşılaşılmaktadır, Hırvatçada olduğu gibi ancak kesinlikle Đ harfi kullanılmalıdır.

Yabancı adlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Belgrad'daki George Washington caddesi tabelası

Sırpçada yabancı isimler Hırvatça ve Boşnakçanın aksine fonetik olarak hem Gaj Latin alfabesine hem de Kiril alfabesine çevrilir. Örneğin Sırp tarih kitaplarında George Washington'ın ismi Džordž Vašington veya Џорџ Вашингтон olarak yazılır.[11]

Eksik romanizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

ASCII Sırpça olarak da bilinen Sırpçanın eksik romanizasyonu, İngiliz alfabesi kullanılarak aksan işaretleri kullanılmadan yazılır. Genelde SMS mesajlarında, İnternet'teki yorumlarda veya e-postalarda kullanılır, çünkü çoğu kullanıcıda Sırpça klavye yüklü değildir. Sırpça 30 sesten oluşan tamamen fonetik bir dildir. Bu sesler 27 Gaj Latin harfiyle veya 30 Kiril harfiyle (ekstradan "nj" için "њ", ”lj" için "љ" ve "dž" için "џ") temsil edilebilir. "q", "w", "x" ve "y" harfleri yoktur. Bu da homograflardan dolayı romanizasyonda bir miktar belirsizliğe yol açsa da genel içeriğin anlaşılması ile bu tür sorunlar giderilebilmektedir.

Eksik romanizasyonun kullanılması, manuel bir müdahale olmadan direkt olarak Kiril alfabesine çevirme işlemini zorlaştırmaktadır. Google, bu sorunu çözmek için bir yapay zeka geliştirmeyi denedi ve ASCII ile Sırpça yazmayı ve otomatik olarak Kiril alfabesine dönüştürmeyi sağlayan etkileşimli bir metin giriş aracı geliştirdi. Ancak bazı durumlarda manuel müdahale gerekli olabilmektedir.

Romanizasyon için kullanılabilecek araçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sırpça metin bilgisayar tarafından otomatik olarak Kiril alfabesinden Latinceye veya tam tersine dönüştürülebilir. Linux, MacOS ve Windows için command line araçlarının yanı sıra Microsoft Word[12] ve OpenOffice.org[13] için eklenti araçları mevcuttur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Ivan Klajn: Ćirilica će postati arhaično pismo". 25 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  2. ^ "Sırbistan Cumhuriyeti Anayasası" (PDF) (İngilizce). Sırbistan hükûmeti. 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. Article 10 - Serbian language and Cyrillic script shall be in official use in the Republic of Serbia. 
  3. ^ "Radio televizija Srbije". 8 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  4. ^ "Google вести". Google (Sırpça). 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  5. ^ "Глас Русије". 24 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  6. ^ Burton, Cathie; Drake, Alun (1 Ağustos 2004). Hitting the Headlines in Europe: A Country-By-Country Guide to Effective Media Relations (İngilizce). s. 166. ISBN 0749442263. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. The former state-run paper, Politika, which kept its retro style until very recently, using Serbian Cyrillic rather than the Latin alphabet, has been bought by a German company and is modernizing rapidly. There are a host of tabloids, ... 
  7. ^ "Outrage Over Cyrillic Signs In Vukovar". Radio Free Europe/Radio Liberty (İngilizce). 3 Eylül 2013. 4 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  8. ^ "Croatians protest against Cyrillic signs". www.aljazeera.com (İngilizce). 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  9. ^ "Thousands of Vukovar Croats rally against Serb Cyrillic signs". Reuters (İngilizce). 2 Şubat 2013. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  10. ^ Maretić, Tomislav. Gramatika i stilistika hrvatskoga ili srpskoga književnog jezika, s. 14-15. 1899.
  11. ^ Bosnian, Croatian, Serbian, a grammar: with sociolinguistic commentary - Sayfa 3 Ronelle Alexander - 2006 -"... name in original Serbian (Cyrillic) Serbian (Latin) Croatian George Џорџ Džordž ; George Mary Мери Meri Mary ; Winston Churchill Винстон Черчил Vinston Čerčil Winston Churchill ; Charles de Gaulle Шарл де Гол Šarl de Gol Charles de Gaulle ;"
  12. ^ "Office 2003 Add-in: Latin and Cyrillic Transliteration". 26 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  13. ^ "OOoTranslit add-on for OpenOffice". 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sırpçanın_romanizasyonu&oldid=31247828" sayfasından alınmıştır