Azerbaycan Kızıl Ordusu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Azerbaycan Kızıl Ordusu
Azerice: Azərbaycan Qızıl Ordusu; Rusça: Азербайджанская Красная армия
Etkin1920 – 1922
Ülke Azerbaycan SSC
BağlılıkSovyet Silahlı Kuvvetleri
Sınıfı Sovyet Kara Kuvvetleri
TipiSaha ordusu
Büyüklük
  • 36,000 (1921 ortaları)
  • 10,000 (1921 sonları)
ParçasıKafkasya Cephesi (1921 ortalarına kadar)
KarargâhBakü
RenkleriKırmızı
Savaşları
Komutanlar
Ünlü
komutanları		Cengiz Yıldırım, Alihaydar Karayev, Aliağa Şıhlinski, Samet bey Mehmandarov

Azerbaycan Kızıl Ordusu[1][2][3] (Rusça: Красная армия Азербайджана, AzKA; Azerice: Azərbaycan Qızıl Ordusu) veya Azeri Kızıl Ordusu[4] (Rusça: Азербайджанская Красная армия), Rus İç Savaşı sırasında Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Bolşevik yanlısı Kızıl Ordu'nun bir saha ordusudur.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nisan 1920'de Kızıl Ordu'nun Azerbaycan'ı işgalinden ve Azerbaycan'ın Sovyetleştirilmesinden sonra, Azerbaycan Geçici Devrim Komitesi (Azrevkom) ve Halk Komiserleri Konseyi, ülkedeki en yüksek devlet gücü organları haline gelmiştir. Azrevkom daha sonra Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni ilan etmiştir.

Kızıl Ordu askerleri, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de.

28 Nisan 1920'de Azrevkom tarafından Azerbaycan SSC Askeri ve Deniz İşleri Halk Komiserliği (Narkomvoenkomrat, NKVM) kurulmuştur[5] ve Cengiz Yıldırım, ilk Askeri ve Deniz İşleri Halk Komiseri olmuştur.[6] Aynı gün Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin (ADR) askeri sembolleri feshedilmiş ve Sovyet Azerbaycan Ordusu için yeni rütbe işaretler oluşturmak için bir kararname çıkarılmıştır.[7]

Ertesi gün, askeri departman Azerbaycan askerlerine, soğuk çelikten olanlar da dahil olmak üzere rütbe nişanlarını sökme emrini vermiştir.[7] Aynı gün Azrevkom, Azerbaycan Milli Ordusu'nun operasyonel olarak 11. Kızıl Ordu komutasına tabi kılınması için bir kararname yayımlamıştır. Ordu "İşçi ve Köylü Kızıl Ordusu" temelinde, Azerbaycan adını koruyarak sayısal güce karşılık gelen birimler halinde yeniden düzenlenmiştir.[8] 5 Mayıs 1920'de NKVM, Azerbaycan askerleri için yeni rütbe nişanları oluşturmuştur.[7]

Azerbaycan Komünist (Bolşevik) Partisi (AK(b)P) Merkez Komitesi basın organı, Azerbaycan SSC'nin ilk Kızıl Ordu gazetesi Kırmızı Asker'in (Qırmızı Əsgər) 4 Mayıs'ta ilk sayısını yayımlamıştır. Alihaydar Karayev gazetenin yazı işleri müdürüydü. Gazetenin ilk sayısında, Kızıl Ordu askerlerine "Sovyet Cumhuriyeti'ni koruma sorumluluklarını" açıklama görevini üstlendiği ve her Kızıl Ordu askerinin bu sorumlulukları sadece dikkatlice okuması değil, aynı zamanda ona kendi ihtiyaçları ile ilgili yazmasının da gerektiği belirtilmiştir. Bu gazetenin sonuncusu 7 Mayıs 1920'de olmak üzere toplam üç sayısı yayımlanmıştır.[9]

Personel açısından, yeni kurulan Azerbaycan Kızıl Ordusu, aslında ADR'nin Azerbaycan Milli Ordusu'ndan miras kalmıştı.[10] Eski ordunun askerleri ve subayları, yeni rejim altında hizmet vermeye devam ediyordular. Böylece, 30 Mayıs'ta Yıldırım, ADR'nin eski harbiye nazırı Aliağa Şıhlinski'yi geçici olarak yardımcısı olarak atamıştır.[11] 20. Tüfek Tümeni komutanı Mihail Velikanov'un daha sonra belirttiği gibi, önceki askerî birlikler "radikal bir yeniden yapılanma geçirmemiş, ancak bu ordunun devrimci yetenekleri abartıldığından liderlik ve komuta hatlarında herhangi bir değişiklik olmadan var olmaya devam etmişlerdir".[12]

Yeni AK(b)P'nin üyeleri, eski ordunun birimlerine göre atanmaya başlamıştı. Siyasi liderliği ellerinde toplamakla görevlendirilmişlerdir. Ahmet Rzayev, Azrevkom'un tavsiyesi üzerine Gence'de bulunan birliklerin komiseri olarak atanmıştır. 4 Mayıs'ta Azerbaycan SSC Halk Komiseri, Habib Cebiyev'i 6. Göyçay Piyade Alayı komiseri olarak atamak için bir kararname yayımlamıştır.[13] 7 Mayıs'ta Azrevkom, Azerbaycan Kızıl Ordusu (AzKA) ve Azerbaycan Kızıl Filosu'nun teşkilatına ilişkin bir kararname yayımlamıştır.[7] Ayrıca, o zamana kadar yeniden adlandırılan ordunun ve filonun operasyonel, idari ve örgütsel yönlerden 11. Kızıl Ordu ve Volga-Hazar Filosu'nun komutasına tabi kılınması için kararname çıkarılmıştır.[8] Eski ADR birimlerinin 11. Kızıl Ordu'ya entegre edilmesi yalnızca siyasi bir eylem değildi. Güney Kafkasya'ya giren 11. Kızıl Ordu'nun boyutu sayıca az olduğu için, garnizonlardaki birimlerin bileşiminin yenilenmesi gerekli görülmüştü.[14]

Bu karar üzerine 11 Mayıs'ta 11. Kızıl Ordu Komutanı Mihail Levandovski, Devrimci Askeri Konsey (DAK) üyesi Konstantin Mehonoşin ve genelkurmay başkanı Aleksandr Remezov tarafından 11 Mayıs'ta kararname çıkarılmıştır. Ereş, Zakatal ve Nuha uyezdlerinde görev yapan Azerbaycan birlikleri 2. Süvari Kolordusu'na harekât ve muharebe şartlarında konuşlanmıştır. İlaveten, Gence, Cebrayıl, Cevanşir, Kazah, Şamkor ve Şuşa uyezdlerindeki Azerbaycan askerleri 32. Tümene, Bakü, Lenkeran ve Şamahı uyezdlerindeki Azerbaycan askerleri ise 28. Piyade Tümenine, Göyçay ve Kuba uyezdlerinde konuşlu Azerbaycan askerleri 20. Penza Tüfek Tümenine nakledilmiştir. Aynı kararnameye göre 11. Kızıl Ordu müfettişleri Azerbaycan birliklerinin yeniden örgütlenmesi için bir plan hazırlamakla görevlendirilmiş ve onlara Konsolide Azerbaycan Kızıl Sovyet Tüfek Tümeni'nin kurulması emri verilmiştir.[15]

Cengiz Yıldırım ve Alihaydar Karayev sırasıyla Azerbaycan'ın birinci ve ikinci Askeri ve Deniz İşleri Halk Komiseri olarak görev yapmıştır.

Aynı gün Yıldırım, filonun yeniden yapılanmasının Hazar Kızıl Filosu komutanıyla ortaklaşa yürütüleceğini yazmıştır. Birliklerin seferberliği ve oluşumu Azerbaycan SSC Deniz Komiserliği tarafından gerçekleştirilmiştir. 16 Mayıs'ta Askeri İşler Halk Komiserliği, 1. Cevanşir Piyade Alayı'nın adının 1. Azerbaycan İşçi ve Köylü Tüfek Alayı, 3. Gence Piyade Alayı'nın adının 3. Azerbaycan Kızıl Tüfek Alayı olarak değiştirildiğine dair bir kararname yayımlamıştır. Aynı kararnameye göre 1. Piyade Tümeni, 1. Azerbaycan Kızıl Tümeni'nin bir parçası olan 1. ve 2. Kızıl Tüfek Tugayı olarak birleştirilmiştir. Eski ordunun 1. ve 2. piyade tümenleri ve süvari tümenleri temelinde oluşturulan Konsolide Azerbaycan Kızıl Sovyet Tüfek Tümeni, bir tüfek tugayı, bir süvari tugayı ve bir hafif topçu tümeninden oluşuyordu. 1. Piyade Tümeni'nin karargahı, Konsolide Azerbaycan Kızıl Sovyet Tüfek Tümeni'nin karargahı olarak adlandırılmış ve 2. Piyade Tümeni'nin karargahı, tüfek tugayının karargahı olarak yeniden düzenlenmiştir.[7][13]

Hemen hemen aynı zamanda, NKVM'nin kararnamesi ile Azerbaycan Askeri Okulu'nun adı Kızıl Komuta Kursları olarak değiştirilmiştir. Eğitime katılımın manuel olarak yeniden düzenlenmesi Şıhlinski'ye verilmiştir.[16] NKVM'nin kararnamesi uyarınca, 17 Mayıs'ta ordu birliklerinin ikmali ve oluşumu gönüllü olarak gerçekleştirilmiştir.[7]

Ordunun oluşturulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Mayıs 1920'de Sovyet Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri için oluşturulmuş geliştirme planı değiştirilmiştir. Bu dönemde eski ADR'nin 1. Piyade Tümeni'nin Gence'de bulunan ve henüz yeniden örgütlenmemiş birlikleri bir ayaklanma çıkarmıştır. 11. Kızıl Ordu'nun DAK'ı ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilmişti. Bolşevik liderliğe göre, Azerbaycan'da bir ordunun geliştirilmesi tartışmalı bir konuydu ve Bolşevik ordusu ülkedeki karşı devrimci örgütleri bastırmakla görevlendirilmişti.[17]

Azerbaycanlı Bolşevikler, isyancılara yakınlıkları nedeniyle Bolşevik rejiminin şüphesi altına girmişti. DAK ayaklanmanın bastırılmasından sonra onları temizlemeyi karşılayabileceği kanaatine varmıştı. Nihayetinde Azerbaycan ordusu, tüm kurumlarıyla birlikte DAK'ın talebi üzerine dağıtılmıştı. İstisnalar, 2. Karabağ Süvari Alayı, 5. Bakü Piyade Alayı, Bakü Kale Taburu ve bir dizi başka birlik dahil olmak üzere gönüllü tüfek ve süvari birimleriydi. Muhafız birimleri de yeniden düzenlenmiştir. Personel seçiminde sınıf kriterinin rolü vardı. Gönüllülerin kabulü yalnızca Komünist Partinin tavsiyesi üzerine yapılıyordu ve deneme süresi altı ay olarak belirlenmişti. Bolşevik askeri yetkililer, komutanları seçerken "yalnızca devrimci bilinç tarafından yönlendirilmeliydi" ve "en yüksek komutanlıklara asker atamaktan utanmamak", bey ve han ailelerinden olanları kabul etmemekle görevlendirilmişlerdi.[18]

Alihaydar Karayev daha sonra Cengiz Yıldırım'ın yerine Askeri ve Deniz İşleri Halk Komiserliği görevine getirilmiştir. NKVM'nin merkez ofisi de personelini değiştirmek zorunda kalmıştır. Azerbaycan Kızıl Ordusu'nun oluşumunda önemli rol oynayan Karayev, devlet teşkilatının başına geçmeye başlamıştır. Karayev'in yayımladığı bir kararname uyarınca, 19 Haziran'da Lenin'in Uluslararası Azerbaycan Alayı ve Kızıl Doğu Tüfek Alayı da dahil olmak üzere Sovyet Azerbaycan'ın ilk askerî birliklerinin oluşumu başlamıştır.[19] 21 Haziran 1920'de Azrevkom, Karayev'i yeni Halk Askeri ve Deniz İşleri Komiseri olarak atamıştır.[20] 11. Kızıl Ordu ve Hazar Filosunun DAK üyesiydi ve doğrudan askeri faaliyetlerde bulunmuştur. Mayıs 1921'de Kızıl Bayrak Kafkas Ordusu'nun DAK üyesi olmuştur. Askeri Komiserlik Halk Komiserliği'nin faaliyetleri, askerlik hizmetinden sorumlu kişilerin saymanlığı ve dağılımı ile birlik ve oluşumların kurulması ile ilgili olarak devam etmiştir.[21]

Haziran ortasında, Konsolide Azerbaycan Kızıl Sovyet Tüfek Tümeni, 5 tüfek tugayı, 2 tüfek alayı, süvari tugayları, birkaç topçu tümeni, teknik birlikler ve bir yedek topçu bataryasının oluşumu başlamıştır. Birimin bileşimi şu şekilde düzenlenmiştir:[20][22]

  • 1. Tugay – 1. ve 2. Piyade Alaylarından oluşuyordu. Tamamen Bakü'de toplanmıştı. Karargahı ve bölge karargahı da burada bulunuyordu.
  • 2. Tugay – 3. (Karyagino) ve 4. (Ağdam) tüfek alaylarından oluşuyordu. Merkezi Ağdam'da bulunuyordu.
  • 3. Tugay – 5. ve 6. tüfek alaylarından (Kazah) ve 7. Tüfek Alayı'ndan (Gence) oluşuyordu. Merkezi Kazah'da bulunuyordu.
  • 4. Tugay – 8. (Şamahı) ve 9. (Lenkeran) tüfek alaylarından oluşuyordu. Bazı kaynaklara göre merkezi Şamahı'da, bazılarına göre ise Lenkeran'da bulunuyordu.
  • 5. Tugay – 10. Tüfek Alayı ve 3. Süvari Alayı'ndan oluşuyordu. Merkezi Hadrut'da bulunuyordu.
  • Süvari tugayının merkezi Lenkeran'da, topçu ve teknik birlikler ise sırasıyla Bakü ve Gence'de bulunuyordu.

Ancak birimin tüm kısımları oluşturulamamıştır. Bu, hala var olan, birliklerin ve uzmanların gönüllü olarak konuşlandırılması ilkesinin yanı sıra, sıradan asker kıtlığına yol açan birliklerin konuşlandırılmasından etkileniyordu. Temmuz 1920'nin ortalarında Azerbaycan Kızıl Ordusu'nun büyüklüğü 5.500 askerden biraz fazlaydı.[22]

17 Ağustos'ta Azrevkom, Kızıl Ordu'ya seferberliğe ilişkin ilk kararnamesini yayımlamıştır. Kararnameye göre 1898-1902 doğumlu ve Bakü Rayonu'nda yaşayan tüm vatandaşlar zorunlu askerliğe tabi tutulmuştur.[23] Seferberliğin başlangıç ​​günü 25 Ağustos olarak belirlenmişti ve zorunlu askerliğin on gün içinde tamamlanması gerekiyordu.[24] Bu amaçla oluşturulan Olağanüstü Seferberlik Komisyonu, halk arasında siyasi çalışmalar yapmaya başlamıştır. Seferberlik sonuçlarına göre, Bakü Rayon Askeri Komiserliği'nde askerlik yapmakla yükümlü olanlardan 3.274 kişi askere alma bürolarına gelmiş ve bunlardan 2.670 kişi aktif askerliğe girmiştir. Bakü ve Bakü Rayonu'ndan seferber edilenlerden 2 bin kişi, oluşumunu tamamlamasını sağlayan Konsolide Azerbaycan Kızıl Sovyet Tüfek Tümenine ikmal için gönderilmiştir.[25]

30 Eylül'de Moskova'da Azerbaycan SSC ile Rusya SFSC arasında askeri-ekonomik birlik anlaşması imzalanmıştır. Buna ek olarak, taraflar birkaç anlaşma imzalamıştır. Her iki cumhuriyet tarafından imzalanan belgenin hükümlerine göre Azerbaycan SSC, AzKA'yı ve kendi donanmasını elinde tutmuş, AzKA'nın sayısı ve silahlandırılması, tam donanımlı bir tümen olarak belirlenmiştir. Filonun gemi sayısına ve silahlanmasına gelince, bunun için özel bir anlaşma sağlanmıştır. Bir askeri-idari yönetim organları sisteminin inşası, Azerbaycan Askeri İşler Halk Komiserliği, il ve ilçe askeri kayıt ve askere alma büroları ile bağlantılı kılınmıştır. Kafkas Cephesi DAK'ın çatışma dönemindeki aynı normatif yasal düzenlemesine göre, ordu ve cumhuriyetçi askeri-idari kontrol organları Rus Kızıl Ordusu'na bağlıydı. Rus SFSR deniz kuvvetlerinin komutanı aynı zamanda Azerbaycan filosunun komutanı olmuştur. Bu görevin atanması ve kaldırılması, Rus SFSR'nin DAK'ı tarafından yönetiliyordu. Anlaşmaya göre, AzKA ve AzVMF'de bulunan Rus SFSR vatandaşlarının Azerbaycan SSC emrinde hizmet ettiği düşünülüyorsa onlar her an geri çağırılabilirler, ancak Azerbaycan askerî personelinin görevden alınması için Azerbaycan hükûmetinin onayı alınmalıydı. Azerbaycan SSC Askeri İşler Halk Komiserliği'ne AzKA ve AzVMF askerlerinin üniformasını oluşturma hakkı verilmiştir. Kafkas Cephesi'nin dağılmasından sonra, Azerbaycan ve Rus silahlı kuvvetleri arasındaki ilişkilerin daha sonraki bir anlaşma ile belirlenmesi planlanmıştır.[26]

Kasım 1920'de oluşum aşamasında olan tümen, merkezi Bakü'de bulunan Ayrı Konsolide Azerbaycan Tugayı olarak yeniden düzenlenmiştir. Tugay sırasıyla Sabuncu, Surahanı ve Bibiheybet merkezli 1., 2. ve 3. tüfek alayları, ayrı bir süvari alayı, bir kazıcı bölüğü, bir iletişim şirketi ve bir eğitim taburundan oluşuyordu. Haziran 1922'de Ayrı Konsolide Azerbaycan Tugayı, üç tüfek alayı, ayrı bir süvari filosu, bir hafif topçu taburu, birleştirilmiş bir topçu parkı, genç komuta personelinden oluşan bir topçu okulu, bir otomobil müfrezesi, bir keşif hava filosu ve diğer lojistik destek birimlerinden oluşan bir tümene yeniden konuşlandırılmıştır.[26]

Boyut[değiştir | kaynağı değiştir]

Temmuz 1920'nin ortalarında Azerbaycan Kızıl Ordusu 5.500 askerden oluşuyordu.[27] 17 Ağustos'da Azrevkom, Alihaydar Karayev ve Neriman Nerimanov tarafından imzalanan, orduyu yenilemek için vatandaşları seferber etme konusunda bir kararname yayımlamıştır.[28] Mayıs 1921'de Azerbaycan Kızıl Ordusu saflarında 36 bin kişi vardı, ancak yıl sonunda heyeti on bin kişiye düşmüştür.[29]

Ağustos 1922'de Bakü merkezli Bolşevik bir gazete olan Bakinskiy Raboçiy, o zamanki Azerbaycan SSC Merkez Yürütme Komitesi başkanı Samed Ağa Ağamalıoğlu'nun anılarını iki sayı olarak yayımlamıştır.[30] Ağamalıoğlu'nun sözlerine göre, Moskova gezisi sırasında, Mayıs 1922'de ilk kez felç geçirdiği için o sırada çok hasta olan Vladimir Lenin ile bir görüşme ayarlamayı başarmıştı. Görüşme sırasında Lenin, Azerbaycan Kızıl Ordusu'nun boyutunu sormüş ve Ağamalıoğlu tam sayıyı hatırlamadığı için yaklaşık bir rakam vermiştir. Ağamalıoğlu, Azerbaycan gibi fakir bir ülkede büyük bir proleter ordusu oluşturmanın çok zor olduğunu ifade etmiştir.[31]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Nisan 1924'te Kızıl Ordu'nun Azerbaycanlı askerlerinin savaş eğitiminde Bolşevik subaylar. Soldan sağa: Aliağa Şıhlinski, M. Veisov, Mihail Frunze ve Alihaydar Karayev.

Alihaydar Karayev önderliğinde Bakü'de havacılık ve askeri-spor okulları, askeri-siyasi kurslar açılmıştır.[32] Azerbaycan'daki Bolşevik askeri yetkililerine göre, harbiyeliler her şeyden önce ateş etmeyi, süngü ve el bombası kullanmayı, araziye uyum sağlamayı, kürek kullanmayı, siper bulmayı ve görev başında ve dışında ana görevleri hakkında bilgi sahibi olması gerekiyordu. Eğitimdeki subay ekibi için "saha kılavuzundaki talimatlara hakim olmak ve iç savaşın mevcut örneklerini anlamak" bir öncelik olarak kabul edilmiştir.[33]

19 Ağustos 1922'de Kızıl Komuta Kursları, adını Azerbaycan Sovyet Birleşik Askeri Okulu ve 14 Mart'ta Azerbaycan Birleşik Askeri Okulu olarak değiştirmiştir.[34] 1922'nin başlarında, okul yaklaşık 300 subay mezun etmişti.[35]

Azerbaycan SSC Askeri ve Deniz İşleri Halk Komiserliği, ulusal komuta kadrosunu oluştururken bazı zorluklarla karşılaşmıştı. 1921'de Karayev, Rus İmparatorluk Ordusu ve Azerbaycan Milli Ordusu'nun eski subayları Aliağa Şıhlinski ve Samet bey Mehmandarov'u Kızıl Ordu'ya almaya karar vermişti. Azerbaycan'daki Bolşevik hükûmeti de orduda görev yapan bu subayların durumunu Sovyet yetkililerine iletmiştir. Sergo Orconikidze'den gelen özel bir telgrafla bu iki subay, Azerbaycan Askeri İşler Halk Komiserliği'nin emrine gönderilmiştir ve onlar Azerbaycan Kızıl Ordusu'nun karargahına alınmıştır. 1 Aralık'ta Şıhlinski, Azerbaycan Halk Komiserliği bünyesinde özel görevler yapmakla görevlendirilmiş ve Azerbaycan Karma Askeri Okulu'na topçu öğretmeni olarak atanmıştır.[32][36] Askeri İşlerden Sorumlu eski Halk Komiser Yardımcısı, Kızıl Ordu'nun eski korgenerali Aleksandr Todorskiy, daha sonra Şıhlinski ve Mehmandarov'u Azerbaycan'da görev yapan iki önemli askeri uzman olarak tanımlamıştır.[37]

Yoksul halkın çocuklarını ve Azerbaycan Kızıl Ordusunda görev yapan askerleri Azerbaycan Karma Askeri Okuluna hazırlamak için Ekim 1922'de 1. Azerbaycan Kızıl Harbiyeli Kolordusu, mayıs ayında 2. Azerbaycan Kızıl Harbiyeli Kolordusu kurulmuştur. Eylül ayında her iki kuruluş da 1. ve 2. Azerbaycan proleter askeri okulları olarak tanınmıştır.[38]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

5 Mayıs 1922'de İşçi, Köylü, Kızıl Ordu ve Denizci Vekilleri Sovyetleri İkinci Tüm Azerbaycan Kongresi kararnamesiyle Azerbaycan Kızıl Ordusuna Kızıl Bayrak Nişanı verilmiştir.[39]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ Steklov 1928.
  2. ^ Гражданская война и военная интервенция в СССР (Rusça). Moskova: Sovetskaya entsiklopediya. 1983. 
  3. ^ Революция и Гражданская война в России: 1917 — 1923 гг (Rusça). 2. Moskova: ТЕРРА. 2008. 
  4. ^ Stepanov 2008.
  5. ^ Elm 1973, s. 20–21.
  6. ^ Katibli 1964, s. 69.
  7. ^ a b c d e f Stepanov 2008, s. 32.
  8. ^ a b Darabadi 2013, s. 267.
  9. ^ Huseynov 1976, s. 52.
  10. ^ Zeynalov 1990, s. 20.
  11. ^ Zeynalov 1990, s. 16–17.
  12. ^ Bezugolniy 2007, s. 115.
  13. ^ a b Zeynalov 1990, s. 19.
  14. ^ Bezugolniy 2007, s. 113.
  15. ^ Azgosizd 1989, s. 44–45.
  16. ^ Ibrahimov 1975, s. 79.
  17. ^ Bezugolniy 2007, s. 117.
  18. ^ Bezugolniy 2007, s. 117–118.
  19. ^ Huseynov 1976, s. 50.
  20. ^ a b Zeynalov 1990, s. 22.
  21. ^ Bezugolniy 2007, s. 118.
  22. ^ a b Stepanov 2008, s. 33.
  23. ^ Zeynalov 1990, s. 24.
  24. ^ Azgosizd 1989, s. 108.
  25. ^ Zeynalov 1990, s. 24–25.
  26. ^ a b Elm 1973, s. 83–84.
  27. ^ Elm 1973.
  28. ^ Azerneshr 1988, s. 215–217.
  29. ^ Zeynalov 1990, s. 68.
  30. ^ Azerneshr 1958, s. 13.
  31. ^ Elm 1962.
  32. ^ a b Huseynov 1976, s. 51.
  33. ^ Zeynalov 1990, s. 25.
  34. ^ Ibrahimov 1975, s. 78–79.
  35. ^ Amirkhanova-Kulish & Zulpukarov 1981, s. 59.
  36. ^ Ibrahimov 1975, s. 84.
  37. ^ Ibrahimov 1975, s. –85.
  38. ^ Stepanov 2008, s. 36.
  39. ^ Huseynov 1976, s. 56.
Genel
  • Stepanov, Alexey B. (2008). "Азербайджанская Красная Армия. 1920—1924". Старый Цейхгауз (Rusça) (1(25)). 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2023. 
  • История государства и права Азербайджанской ССР (1920 — 1934 гг.) (Rusça). Baku: Elm. 1973. ss. 20-21. 
  • Katibli, M. (1964). Чингиз Ильдрым (биографический очерк) (Rusça). Baku: Azerbaijan State Publishing House (Azgosizd). 
  • Интернациональная помощь XI Армии в борьбе за победу Советской власти в Азербайджане. Документы и материалы 1920-1921 гг (Rusça). Baku: Azerbaijan State Publishing House (Azgosizd). 1989. 
  • Ibrahimov, S. (1975). Генерал Али Ага Шихлинский (Rusça). Baku: Azerbaijan State Publishing House (Azgosizd). 
  • Декреты Азревкома (Rusça). Baku: Azerneshr. 1988. 
  • Воспоминания азербайджанских коммунистов о В. И. Ленине (Rusça). Baku: Azerneshr. 1958. 
  • Письма трудящихся Азербайджана В. И. Ленину 1920 — 1924 гг. (Rusça). Baku: Elm. 1962. 
  • Bezugolniy, A. Y. (2007). Народы Кавказа и Красная армия. 1918—1945 годы (Rusça). Moskova: Veche. 
  • Darabadi, P. G. (2013). Военно-политическая история Азербайджана (1917—1920 годы) (Rusça). Baku: Caucasus Publishing House. 
  • Huseynov, A. (1976). Алигейдар Караев (биографический очерк) (Rusça). Baku: Azerbaijan State Publishing House (Azgosizd). 
  • Zeynalov, R. (1990). Военное строительство — военно-патриотическая и оборонно-массовая работа в Азербайджанской ССР в период строительства социализма (1920—июнь 1941 г.) (Rusça). Baku: Elm. 
  • Steklov, A. (1928). Красная армия Азербайджана (Rusça). Baku: Azgiz. 
  • Amirkhanova-Kulish, A .S.; Zulpukarov, Z. G. (1981). Помощь Красной Армии в социалистическом строительстве в Азербайджане (Rusça). Moskova: Nauka. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Stepanov, Alexey B. (2017). "Азербайджанская Красная армия и Азербайджанская стрелковая дивизия". Stariy Tseykhgauz (Rusça) (1(73)): 40-47. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan_Kızıl_Ordusu&oldid=32490679" sayfasından alınmıştır