Azerbaycan'daki Dünya Mirasları listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Azerbaycan'daki Dünya Mirasları sayfasından yönlendirildi)
Azerbaycan'daki Dünya Mirasları'nın konumu. Kırmızı noktalar kültürel, sarı noktalar doğal alanlardır.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dünya Mirasları, 1972 yılında kurulan UNESCO Dünya Mirası Sözleşmesi'nde tanımlandığı şekliyle kültürel veya doğal miras açısından önem taşıyan yerlerdir.[1][2] Azerbaycan, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme'yi 16 Aralık 1993'te onaylayarak, tarihî yerlerini listeye dahil edilmeye uygun hale getirdi.[3]

2023 itibariyle, Azerbaycan'da listede beş alan ve geçici listede 10 alan bulunmaktadır.[3] Listeye eklenen ilk yer, 2000 yılında Şirvanşahlar Sarayı ve Kız Kulesi'nin bulunduğu İçerişehir'di. 2000 Bakü depreminde yaşanan hasar nedeniyle bu bölge, 2003'ten 2009'a kadar tehlike altındaki miras olarak listelendi.[4] Kobustan Kaya Sanatı Kültürel Peyzaj Alanı, 2007 yılında listelendi. 2013 yılında bu iki alana Silahlı Çatışma Durumunda Kültür Varlıklarını Koruma Komitesi tarafından gelişmiş koruma statüsü verildi.[5] En son eklenenler, 2023 yılında Hirkan ormanları ve Kınalık'ın kültürel manzarasıydı. Burası ülkenin tek doğal alanıdır ve İran ile paylaşılmaktadır.

Dünya Mirasları listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

UNESCO, alanları on kritere göre listelemektedir; Her alan kriterlerden en az birini karşılaması gerekir. i'den vi'ye kadar olan kriterler kültüreldir ve vii'den x'e kadar olan kriterler doğaldır.[6]

  * Ulusötesi alan
Ad Fotoğraf Yer Seçildiği yıl UNESCO verileri Açıklama
Şirvanşahlar Sarayı ve Kız Kulesi ile birlikte Surlarla Çevrili Bakü Şehri Bakü 2000 958; iv (kültürel) Surlarla çevrili Bakü şehrinin kentsel yapısı, Zerdüşt, Sasani, Arap, Fars, Şirvani, Osmanlı ve Rus gibi tarih boyunca bölgede var olan çeşitli kültürlerin etkilerini göstermektedir. Savunma duvarları ve M.Ö. 7. ve 6. yüzyıllardan kalma eski yapıların üzerine inşa edilen Kız Kulesi gibi 12. yüzyıla uzanmaktadır. Şirvanşahlar Sarayı 15. yüzyılda inşa edilmiştir. 2003 yılında bölge, 2000 Bakü depreminde meydana gelen hasarın yanı sıra koruma politikalarının olmayışı, şüpheli restorasyon çalışmaları ve kentsel gelişim baskıları nedeniyle tehlike altındaki miras olarak listelendi. Yönetim ve korumadaki iyileştirmelerin ardından alan 2009 yılında tehlike altındakiler listesinden çıkarıldı.[4][7]
Kobustan Kaya Sanatı Kültürel Peyzaj Alanı Bakü ve Abşeron 2007 1076rev; iii (kültürel) Kobustan'daki kayalık kayalar üzerindeki petroglifler, bölgedeki 40.000 yıllık insan varlığını belgeliyor. İnsan figürlerini, bitkileri, hayvanları, ayrıca avlanma ve balıkçılık sahnelerini tasvir eden 6.000'den fazla kaya oymacılığı bulunmaktadır. Son Buzul Maksimumunu takip eden dönemde bölgenin iklimi ve bitki örtüsü bugüne göre daha sıcak ve yağışlıydı. Alanda kaya sanatının yanı sıra yerleşim ve mezar kalıntıları da bulunmuştur.[8]
Şeki Hanları Sarayı ile birlikte Şeki'nin Tarihî Merkezi Şeki 2019 1549rev; ii, v (kültürel) Şeki kenti, Büyük Kafkas Dağları'nın eteklerinde yer alır ve Kafkasya'yı geçen ticaret yollarının üzerinde önemli bir şehirdi. Tarihî merkez, bir önceki kentin çamur akıntıları nedeniyle yok edilmesinden sonra inşa edilen 18. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Geleneksel evler yüksek beşik çatılara sahiptir. Kent, 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılda ipekböceği yetiştiriciliği ve kozalarının ticareti sayesinde zenginleşti. Zenginlik, Han'ın Sarayı'na ve tüccar evlerine yansır.[9]
Hirkan Ormanları* Lenkeran ve Astara 2023 1584bis; ix, x (doğal) Bu geniş yapraklı yaprak döken ormanlar, Hazar Denizi kıyıları ile kurak iç kesimler arasında büyür. Ormanların evrimi, Kuvaterner buzullaşmaları tarafından hiçbir zaman kesintiye uğramamış, hayvan ve bitki türlerinin evrimine ve türleşmesine olanak sağlamıştır. Ormanlar nesli tükenmekte olan İran parsına ve endemik ağaç türleri Parrotia persica, dişbudak yapraklı kanatlı ceviz ve gürgen yapraklı zelkovaya ev sahipliği yapmaktadır. İran'daki ormanlar 2019 yılında bağımsız olarak kayıt altına alınmış, Azerbaycan'daki Hirkan Millî Parkı'nın iki orman alanı ise 2023 yılında dahil edildi.[10][11]
Kınalık Halkının Kültürel Peyzajı ve "Köç Yolu" Yaylacılık Rotası Kuba 2023 1696; iii, v (kültürel) Kınalık, Büyük Kafkas Dağları'nda 2.300 metre yükseklikte bulunan bir köydür. Tunç Çağı'ndan bu yana yerleşim yeri olmuştur. Bölgedeki insanlar kendi dillerini konuşuyor ve kendilerine özgü kültürel geleneklere sahipler. Hayvanları kışlık ve yazlık meralar arasında taşımak için her yıl Köç Yolu konargöçerlik yolunu kullanırlar. Bu rotada çok sayıda kamp alanı, cami ve türbe bulunmaktadır.[12]

Geçici liste[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya Mirası listesinde yer alan alanlara ek olarak, üye devletler aday göstermeyi düşünebilecekleri geçici alanların bir listesini de tutabilirler. Dünya Mirası listesine aday göstermeler, yalnızca alanın daha önce geçici listede yer alması durumunda kabul edilir.[13] Azerbaycan, 2021 itibarıyla geçici listesine dört site kaydetti.[14]

Ad Fotoğraf Yer Seçildiği yıl UNESCO kriterleri Açıklama
Ateşgah Bakü 1998 i, iii (kültürel) Surahanı'deki ateş tapınağı tarihte Zerdüşt dininin ana merkezlerinden biriydi. Mevcut binalar 17. yüzyılda inşa edilmiş ve 1883 yılına kadar aktif bir ibadethane olarak kullanılmıştır. Külliye beşgen planlı, açık avlulu ve ortasında dörtgen sunaklıdır.[15]
Nahçıvan türbeleri Nahçıvan 1998 i, iv (kültürel) Bu adaylık, Karabağlar Türbesi, Mümine Hatun Türbesi, Yusuf bin Küseyir Türbesi ve Gülistan Türbesi dahil olmak üzere Nahçıvan'daki birçok türbeyi içermektedir. Yerel soylular için 12. yüzyılda inşa edilmişlerdir. Bazı türbeler mimar Acemi Nahçıvani tarafından tasarlandı. Türbeler tipik olarak sekizgen bir plana sahiptir ve ayrıntılı desenlere sahip sırlı tuğlalarla süslenmiştir.[16]
Binegedi Dördüncü Dönem Fauna ve Flora Mezarlığı Bakü 1998 viii, ix (doğal) Bu adaylık Bakü bölgesindeki katran çukurlarını kapsamaktadır. Pliyosen dönemine ait fosiller bakımından zengindirler. Alanda 40 memeli türü ve 120 kuş türünün yanı sıra 100'den fazla böcek türü ve çeşitli bitki kalıntıları da dahil olmak üzere yaklaşık 50.000 kemik ortaya çıkarıldı. Alanda ortaya çıkarılan bir gergedan iskeleti resimde görülmektedir.[17]
Lökbatan Çamur Volkanı Bakü 1998 vii, viii, ix (doğal) Lökbatan Çamur Volkanı, Bakü'de bulunan bir çamur volkanıdır. Belgelenen ilk patlama 1864'te gerçekleşti ve o zamandan bu yana yaklaşık 20 patlama yaşandı. Koni çevresindeki çökeltiler Pliyosen dönemine tarihlenmektedir.[18]
Bakü Dağ Merhelesi Bakü 1998 viii, ix (doğal) Bakü Dağ Merhelesi, Bakü bölgesinde 70 metre yüksekliğinde bir stratigrafik sütundur. Jeolojik yataklar ve paleontolojik kalıntılar açısından ilgi çekicidir.[19]
Hazar Kıyısındaki Savunma Yapıları Bakü, Kah, Kuba, Siyezen, Şabran 2001 (kültürel) Azerbaycan'ın kuzey sınırı Kafkas Dağları tarafından korunurken, Hazar kıyısı olası bir işgale yol açıyordu. Savunma hattı Derbent'ten Abşeron Yarımadası'na kadar uzanıyordu. Kafkas Dağları'nın sonu olan Beşparmak Dağı ile kıyı arasındaki en dar geçit 11,75 kilometredir. 12. ve 13. yüzyıllardan kalma savunma yapılarından bazıları arasında Kız Kulesi, şu anda su altında kalan Bayıl Kalesi ve Mardakan Kalesi bulunmaktadır.[20]
Şuşa Tarihî ve Mimarî Koruma Alanı Şuşa 2001 i, iv, v, vi (kültürel) Suşa, 18. yüzyılda Güney Kafkasya'da ortaya çıkan birkaç bağımsız hanlıktan biri olan Karabağ Hanlığı'nın başkentiydi. Bir dağın tepesindeki savunma konumunun yanı sıra (en yüksek noktası 1.600 metre yüksekliktedir) surlar ve kulelerle güçlendirilmiştir. İpek Yolu üzerinde önemli bir duraktı.[21]
Ordubad Tarihî ve Mimarî Koruma Alanı Nahçıvan 2001 i, iv, v (kültürel) Ordubad, Zengezur Dağları'nın altında yer almaktadır. İpek Yolu üzerinde önemli bir duraktı. İlk şehir Gala, 15. yüzyılda Ordubadçay Nehri'nin kıyısında kuruldu. 17. ve 18. yüzyıllarda ticari faaliyetler nehrin karşı yakasına kaymıştır. Dönem mimarisinde camiler, pazar meydanları, hamamlar ve kervanlar yer alır.[22]
Azıh ve Tağlar Mağaralarının Tarih Öncesi Alanları Hocavend 2021 i, iii (kültürel) İki mağara arkeolojik önemi nedeniyle aday gösterildi. Azıh Mağarası'nda bir milyon yıl önce buraya yerleşen Homo erectus'un yarattığı ilkel taş aletler ve şömineler bulundu. Daha sonraki katmanlarda Homo heidelbergensis ve Neandertallerle ilgili kalıntıların yanı sıra hayvan kalıntıları da ortaya çıkarıldı. Taghlar mağarası Musteryen kültürüne sahip insanlar tarafından işgal edilmiştir.[23]
Hudaferin Köprüleri ve ilgili alanlar Cebrayıl 2021 ii, iv (kültürel) Bu iki köprü Aras Nehri üzerinden geçmektedir. On beş açıklıklı köprü 11-12. yüzyıllara uzanmaktadır ve muhtemelen daha eski temeller üzerine inşa edilmişti. Birkaç kez yıkılıp yeniden inşa edildi ve günümüzde hala kullanılabilir durumdadır. On bir açıklıklı köprü, 13. yüzyılda inşa edildi. 1930'larda büyük ölçüde tahrip edildiğinden geriye yalnızca üç kemer kalmıştır. Tarihsel olarak iki köprü, İpek Yolu kervanları tarafından kullanılmış ve farklı dönemlerde imparatorlukları birbirine bağlıyordu.[24]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "The World Heritage Convention". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024. 
  2. ^ "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  3. ^ a b "Azerbaijan". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  4. ^ a b "World Heritage Committee removes Baku from Danger List welcoming improvements in the ancient city´s preservation". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  5. ^ "Five World Heritage sites in Azerbaijan and Belgium granted "enhanced protection" in the event of armed conflict". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  6. ^ "UNESCO World Heritage Centre – The Criteria for Selection". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024. 
  7. ^ "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  8. ^ "Gobustan Rock Art Cultural Landscape". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024. 
  9. ^ "Sheki, the Khan's Palace". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2019. 
  10. ^ "Hyrkan State Reservation". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Hirkan Forests (Azerbaijan)". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 26 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Khinalig - medieval mountainous village". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2019. 
  13. ^ "UNESCO World Heritage Centre – Tentative Lists". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 20 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024. 
  14. ^ "UNESCO World Heritage Centre – Tentative Lists: Azerbaijan". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024. 
  15. ^ "Surakhany, Atashgyakh (Fire – worshippers, temple – museum at Surakhany)". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 12 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  16. ^ "The mausoleum of Nakhichevan". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  17. ^ ""Binegadi" 4th Period Fauna and Flora Deposit". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  18. ^ ""Lok-Batan" Mud Cone". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  19. ^ ""Baku Stage" Mountain". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  20. ^ "The Caspian Shore Defensive Constructions". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  21. ^ "Susha historical and architectural reserve". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 22 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  22. ^ "Ordubad historical and architectural reserve". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  23. ^ "Prehistoric sites of the Azykh and Taghlar caves". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 11 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 
  24. ^ "Khudafarin Bridges and related sites". UNESCO Dünya Miras Merkezi. 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan%27daki_Dünya_Mirasları_listesi&oldid=32729425" sayfasından alınmıştır