İmam Birgivî
İmam Birgivî, asıl adıyla Takîyuddîn Muhammed bin Ali (Osmanlıca تقي الدين محمد بن علي; d. 1523 Balıkesir, ö. 1573 İzmir); Osmanlı İmparatorluğu'nda bir âlim kazasker (askerî hâkim) idi. Kendisi, Pîr Ali adlı bir medrese müderrisinin oğludur. Kadızade isimli Selefî reform hareketine[kaynak belirtilmeli] ilham kaynağı olan Kadızade Mehmed Efendi'nin hocasıdır. Şer'î ve itikadî görüşleri genelde Hanefîden sayılmasına rağmen Hanbelîliğe olan yakınlığı iddia edilir. [kaynak belirtilmeli] Fakih (hukukçu) rolüyle Hanefîye göre hüküm verdiğine dâir deliler vardır. Klâsik Arapça, Türkçe, Farsça ve Osmanlıca konuşurdu.
Hayatı ve görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Birgivî, ilk İslâm derslerini babasından aldıktan, Arapça öğrendikten ve hâfız olduktan sonra İstanbul'da bir medresede tahsil gördü ve arkasından Bayramiyye tarikatı na katıldı. Burada pîr olana kadar kaldı.[1]
Birgivî, çalışmalarında İbn Teymiye'nin yazılarını okuduktan sonra sûfîliğe cephe aldı.[kaynak belirtilmeli] Sufîlere dînî görüşlerini mevzu hadisler, yalanlar ve halk âdetleri üzerine dayandırmakla suçladı.[2]
Birgivî, eserlerini çoğunlukla Arapça yazardı. Arapça yazılmış olan "eṭ-Ṭarīkatu'l-muḥammediyye" en meşhurlarından biri olup bu eserde sûfîlerin uydukları ve ona göre küfür olan imanda yeniliklere (bid'at) cephe alır. Ona göre bid'atlar, küfür le haram arasıdır. Sûfî âlimlerce kabul edilen bid’at-ı ḥasene (iyi yenilik) ve bid’at-ı seyyieye (kötü yenilik) Ebu Hanife'nin yaptığı gibi istihsân la hükmedilemeyeceğini, çünkü onların Ebu Hanife zamanındakinden çok daha kötü olduğunu ileri sürer.[3] Birgivî için evliyaların veya peygamberlerin ruhlarının hayatta olduğu, onlara yapılan yakarışlara icabet ettikleri, aynı anda birden fazla yerde bulundukları gibi inançlar küfürdür.
Vahdet el-vucûd doktrinini reddeder ve fikri ortaya atan İbn Arabî'yi sert bir dille eleştirerek onun kâfir olduğuna hükmeder. İbn Arabî'nin "Firavun'un inancı" konusundaki görüşlerinin aksini iddia eder.[4] Peygamberin ebeveyni probleminde 'Allah Resûlu'nun ebeveyninin … kâfir olarak öldüğü"nü ileri sürer.
El-emr bi'l ma'rûf ve n-nehy-i an il-münker'i vacip olarak görür. Astronomi'yi kabul ederken astroloji yi ve ilm-i kelām ın büyük çoğunluğunu reddeder. Kelâm, ona göre sadece düşmanların görüşlerini çürütmek için kullanılabilir. İtikadî tartışmalar, mümkün olan en aza indirgenmelidir.[5]
Birgivî, Kur'ân-ı Kerîm 'in para için okunmasına veya öğretilmesine cevaz vermez.[6] Bu yüzden Şeyhülislâm Ebussuud Efendi'yle ortaya çıkan deswegen entstandene ihtilafı Kâtib Çelebi, Mīzān al-ḥaqq fī iḫtiyār al-aḥaqq ("Daha haklı olanı tespitte hakikatın terazisinin") adlı makalesinde işler.
Birgivî Edirne'de imam olarak çalışır, müteakkiben II. Selim'in bir hocası ve tanıdığı olan İmam Ataullah Efendi ile İzmir yakınlarında bir medrese kurup, orada kendi ders verir. İstanbul'daki ziyaretlerinde en büyük destekçisi olan Sokullu Mehmed Paşa gibi devlet adamlarıyla buluşarak imparatorluktaki kötü fazîletler konusunda bilgi verir. Görüşüne göre, bunları bertaraf etmenin anahtarı, İslâm Peygamberi ve Selef-i Salihîn in yaptıkları gibi her türlü bid'attan temizlenmiş olarak uygulanan İslâm'dadır.[7] III. Murad zamanında Sokullu Mehmed Paşa'nın karşıtlarının sözü geçmeye başladı; Sokullu Mehmed Paşa, sûfîlere karşı birçok teşebbüste bulunduktan sonra bir sûfî derviş tarafından 1579'da katledildi.
Birgivî'nin yazdığı bilinen 29 eseri vardır. "aṭ-Ṭarīkatu'l-muḥammediyye"' 'nin yanında 1822'de Garcin de Tassy tarafından Fransızca ya tercüme edilen "Muhammed'in yolu" adlı yazıyı yazdı. Yazının İngilizce ye tercümesini Tosun Bayrak, Türkçe ye tercümesini de Celâl Yıldırım yapmıştır. Orijinali Arapça dır. "Vasiyetname" adlı eseri halk için yazılmış olup Müslümanları dürüstlüğe, dindarlığa, dayanışmaya ve kardeşliğe çağıran bu eseri bilhassa işçi ve köylülerin konuştuğu Kaba Türkçeyle yazmıştır.[8]
Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilhassa İbn Teymiyye'nin görüşlerine dayandığı "eṭ-Ṭarīkatu'l-muḥammediyye" adlı eserinde Birgivî, çok sayıda davranışları bid'at ve yasak olarak nitelendirir. Bunlardan bazıları şunlardır:[9]
- Para karşılığı Kur'an tilavet etmek veya öğretmek.
- Başını sallayarak Kur'ân-ı Kerîm tilâvet etmek.
- Kubbe veya türbe inşası
- Türbelerde kurban kesmek, oraya bir şeyler bağlamak, orada ölenlerden medet ummak.
- Kandillerde mum yakmak
- Ölüm münasebetiyle özel bir dînî âyin yapmak
- Duada Allah'la kul arasına aracılar sokmak
- Sözle ifade edildikten sonra İslâm Peygamberi'nin veya başka İslâm büyüklerinin mezarını ziyaret etmek üzere seyahat etmek.
- Kur'ân-ı Kerîm veya sünnete dayanmayan fetvalar vermek.
- Mevlid Kandili gibi kandiller kutlamak.
Mezar ve (bu Dünya'da) şefaat konusuna da değinen Birgivî, bunları uygulayanları dînin dışında görür.
Çağdaş öğreti[değiştir | kaynağı değiştir]
Birgivî, İbn Teymiyye'yi "yeniden keşfeden" kişi ve Selefî Tarika-i muhammedî'nin ilham kaynağı olarak bilinir. Başka Selefî akımlara ne derece ilham kaynağı olduğu bilinmemekle birlikte Vahhabiliğin kurucusu Muhammed ibn Abd al-Vahhab'a ilham kaynağı olduğu tartışmalıdır. ʿAlī aş-Şavkānī (1760–1860) ve Şah Veliyullah ed-Dihlevī'yi etkilediği kesin olarak görülür. Eserleri bugün Türkiye'de, Balkanlarda ve Arap ülkelerinde pek dikkate alınmazken Hindistan ve Pakistan'da, bilhassa Deobandilerce alıntı yapılır.[10]
Sözleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Sûfiler üzerine:[11]
- "Henüz sakalı bitmemiş gençlerle, havai kimselerle (…) cahil halk tabakasıyla birlikte, nağmelerle dualar yapıp rakseden sufileri ve onların eşeğin anırmasına benzeyen naralarını ve tuhaf seslerini duyan kimsenin en azından içinden buğz ederek oradan ayrılması gerektiğini söyler ve şunları ilave eder: "Yazıklar olsun o kadılara ki bunları bildikleri ve gördükleri halde men etmeyip müsamaha ile karşılarlar. Bir kısmı da bu pespayelerden korktuğu için dualarını talep ederler".
Bid'atlar hakkında:[11]
- Bir Müslümanın bidatlerden kesinlikle sakınması gerekir. Halkın dini hayatını bidatler sarmış olsa bile o, bunlardan etkilenmemelidir. Ne yazık ki bu gün sünnet diye sadece bazı şekil görüntüleri gündemdedir ve halk var gücü ile bunlara sarılmıştır.
Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Tarîkat-ı Muhammediyye
- Vasiyetname
- Zuhr-ul-müteehhilîn
- Avâmil
- İzhar
- Emsile-i Fadliye
- Risâletün fî beyânırusûm- il-mesâhif-il-Osmâniyye
- Ravdat-ül-cennât fî usûl-il-i’tikâd
- Şerhuha dîs-ül-erba’în
- Etfal-ül-müslimîn,
- Ziyâret-ül-kubûr
- Nûr-ul-ahyâ
- Cilâ-ül-kulûb
- Muaddil-üs-salât
- İkâz-ün-nâimîn
- Dürr-ül-yetîm fî ilm-it-tecvîd
- Hâşiye-i Hidâye
- İmtihân-ül-ezkiyâ
- Risâletün fî usûl-il-hadîs
- Ta’likat ales-Sadr-iş-şerî’a
- Rilâletün minel âdâb
- Ulûmu âliyye’den bahseden manzum bir risale
- Risâletün fî hurmet-it-tegannî ve vucûbi isti’mâ-il-hutab
- Sihahı acemiyye (persisch)
- Tefsîru sûret-il-Bekara
- İnkâz-ül-hâlikîn
- Şerhu lübâb-ül-elbâb fî ilm-il-i’râb lil-Beydâvî
- Kifâyet-ül-mübtedî fis-sarf
- Dâfiat-ül-mübtediîn ve kâşifetü butlan-ül-mülhidîn
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Birgivi, Imam.
- ^ Birgivî, Risâle, s. 42-44; Kitâbü’l-Îmân ve Kitâbü’l-İstihsân, Âtıf Ef. Ktb.
- ^ OCAK, Ahmet Yaşar, Klasik Dönem Osmanlı Düşünce Hayatı, Türkler, Cilt 11, Ankara 2002, s.21.
- ^ "Haccettepe University: Prof". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ UNAN, Fahri, Dinde Tasfiyecilik Yahut Osmanlı Sünniliğine Sünni Muhalefet: Birgivî Mehmet Efendi, Türk Yurdu, Sayı 36, Ankara, Ağustos 1990, s. 33-42.
- ^ mam Birgivi, Doç.
- ^ KARAGÖZ, Memet, ‘Osmanlı Fikir Hayatında Kadızâdeliler’, Türkler, Cilt 11, Ankara 2002, s. 147
- ^ "feyzdergisi.com: mam Birgivi ve Güzel Ahlakı / Prof". 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ Koçibey Risalesi
- ^ "deoband.org: Aqida Question". 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ a b İmam Birgivi, Doç.
Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]
- Birgivi, Imam. Path of Muhammad, World Wisdom, 2005, ISBN 978-0-941532-68-6
- Birgivi, Kalplerin Cilası (Cilaü'i Kulüb), Dehliz Kitaplar, Istanbul, 2010, ISBN 9759068486
- Birgivi, Vasiyetnamesi, Bedir Yayınları, ISBN 978-605-5657-11-6
