Zerdeçal: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Buorak (mesaj | katkılar)
Devriyeler
2.436 değişiklik
k resim değiştirildi.
MaXCoDeR (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
2.366 değişiklik
Kaynaksız bilgiler çıkarıldı, kaynaklı bilgiler eklendi
14. satır: 14. satır:
Diğer isimleri zerdeçöp, safran kökü, sarıkök, zerdeçav, hint safranıdır. Başta [[Pakistan]], [[Hindistan]], [[Çin]] ve [[Bangladeş]] olmak üzere Asya’nın tropik bölgelerinde yetişir. Bitkinin toprak altındaki ana [[kök]]leri yumurta veya armut seklindedir. Yan kökleri ise parmak şeklindedir. Rizomların üst yüzü sarımsı, iç yüzü ise sarı renklidir. Acımsı bir tadı vardır.
Diğer isimleri zerdeçöp, safran kökü, sarıkök, zerdeçav, hint safranıdır. Başta [[Pakistan]], [[Hindistan]], [[Çin]] ve [[Bangladeş]] olmak üzere Asya’nın tropik bölgelerinde yetişir. Bitkinin toprak altındaki ana [[kök]]leri yumurta veya armut seklindedir. Yan kökleri ise parmak şeklindedir. Rizomların üst yüzü sarımsı, iç yüzü ise sarı renklidir. Acımsı bir tadı vardır.


Zerdeçal bitkisinin ürettiği kurkumin adlı sarı renkli kimyasal maddenin gıda katkısı olarak kullanımı [[Dünya Sağlık Örgütü]], [[Avrupa Parlamentosu]] ve ABD [[FDA|Gıda ve İlaç Dairesi]] tarafından onaylanmıştır.<ref name="pubchem">{{cite web |title=Curcumin |url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/969516 |publisher=PubChem, US National Library of Medicine |access-date=25 November 2020 |date=21 November 2020}}</ref>
⚫
== Kullanımı ==
⚫
Zerdeçal, [[ipek]] kumaşlar ve ince derilerin boyanmasında ve kına yakmada da renklendirici olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda eskiden [[turnusol]] kağıdı yerine zerdeçal kağıdı kullanılmaktaydı. [[Baharat]] olarak kullanılması için, zerdeçal bitkisinin temizlendikten sonra suda kaynatılıp kurutulmuş, koyu sarı renkli kök saplarının öğütülmesi gerekir. Elde edilen baharat [[safran]] yerine de kullanılır. Balık çorbası, pilav, söğüş ve çeşitli sebze yemeklerine çeşni olarak katılır. İspanyolların deniz ürünlerinden yapılan ünlü "paella" adlı yemeğinde ve Hintlerin "[[köri]]" sosunda kullanılır.


[[Ayurveda]]'da ''haridra'' adıyla uzun zamandır kullanılmasına rağmen<ref name="peter">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZAvg3xLSdTYC&pg=PA341|title=Underutilized and Underexploited Horticultural Crops, Volume 2|date=2008|page=341|publisher=New India Publishing|isbn=9788189422691|last1=Peter|first1=K. V.}}</ref> zerdeçal veya kurkumin tüketmenin herhangi bir hastalığın tedavisinde etkili olduğuna dair hiçbir kaliteli klinik bulgu yoktur.<ref name="nelson">{{cite journal|title=The Essential Medicinal Chemistry of Curcumin: Miniperspective|display-authors=3|issue=5|pages=1620–1637|journal=Journal of Medicinal Chemistry|quote=None of these studies [has] yet led to the approval of curcumin, curcuminoids, or turmeric as a therapeutic for any disease|year=2017|volume=60|pmc=5346970|pmid=28074653|doi=10.1021/acs.jmedchem.6b00975|last1=Nelson|first1=KM|last2=Dahlin|first2=JL|last3=Bisson|first3=J|last4=Graham|first4=J|last5=Pauli|first5=GF|last6=Walters|first6=MA}}</ref><ref name="nccih">{{cite web|url=https://www.nccih.nih.gov/health/turmeric|title=Turmeric|access-date=25 November 2020|date=May 2020|publisher=National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health}}</ref>
Öğütülmüş zerdeçal karanlıkta ya da ışıktan koruyan kaplarda saklanmalıdır; ışıkta bozulur.


==Tıbbi kullanım==
== Etimoloji ==
⚫
Farsça "zerd" (sarı) ve "çub" (çöp, odun) sözcüklerinin birleşmesiyle meydana gelen "zerdeçub" adı Türkçeye geçerken önce "zerdeçöp", sonra "zerdeçal" halini almıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.etimolojiturkce.com/kelime/zerde%C3%A7al |başlık=Zerdeçal Kelime Kökeni |erişimtarihi=25 Temmuz 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160814182449/http://www.etimolojiturkce.com/kelime/zerde%C3%A7al |arşivtarihi=14 Ağustos 2016 |ölüurl=hayır }}</ref>
Piyasada parmak şeklinde (rizom) ve toz şeklinde bulunur. İçinde çok fazla madde bulundurur. Etken maddesi [[kurkumin]]dir. Kurkumin uzun zamandır geleneksel ilaçlarda birçok sindirim rahatsızlığının tedavisinde kullanılmaktadır. Yapılan güncel araştırmalarda kurkuminin ülseratif kolit hastalarında hastalığın nüks oranını önemli ölçüde düşürdüğü bulunmuştur. Ayrıca kurkumin, irritabl barsak sendromu (IBS) ile ilişkili ağrıyı azaltmaya iyileştirmeye yardımcı olabilmektedir.<ref>[https://www.medikalakademi.com.tr/zerdecal-cayi-nasil-yapilir-neye-iyi-gelir-faydalari-ve-zararlari/#zerdecal-cayi-faydalari Zerdeçal çayının özellikleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20211119103433/https://www.medikalakademi.com.tr/zerdecal-cayi-nasil-yapilir-neye-iyi-gelir-faydalari-ve-zararlari/#zerdecal-cayi-faydalari |tarih=19 Kasım 2021 }}, Medikal Akademi</ref> 1 silme tatlı kaşığı zerdeçal (~3 gram), ortalama 30–90&nbsp;mg kurkumin içerir. 200&nbsp;mg/gün’lük dozlarda (yaklaşık 2-4 silme tatlı kaşığı toz) kullanılır.{{Kaynak belirt}}


⚫
== Kullanımı ==
Bazı araştırmalarda zerdeçalın [[antienflamatuvar]], antikanserojen ve antiaterojenik olarak kullanılmasının olası olduğu gösterilmiştir.<ref name="Nutrition Facts">{{Web kaynağı | soyadı1 = Greger M.D. | ad1 = Michael | başlık = Which spices fight inflammation? | url = http://nutritionfacts.org/video/which-spices-fight-inflammation/ | website = nutritionfacts.org | erişimtarihi = 16 Haz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160201132815/http://nutritionfacts.org/video/which-spices-fight-inflammation | arşivtarihi = 1 Şubat 2016 | ölüurl =evet}}</ref>
⚫
Zerdeçal, [[ipek]] kumaşlar ve ince derilerin boyanmasında ve kına yakmada da renklendirici olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda eskiden [[turnusol]] kağıdı yerine zerdeçal kağıdı kullanılmaktaydı. [[Baharat]] olarak kullanılması için, zerdeçal bitkisinin temizlendikten sonra suda kaynatılıp kurutulmuş, koyu sarı renkli kök saplarının öğütülmesi gerekir. Elde edilen baharat [[safran]] yerine de kullanılır. Balık çorbası, pilav, söğüş ve çeşitli sebze yemeklerine çeşni olarak katılır. İspanyolların deniz ürünlerinden yapılan ünlü "paella" adlı yemeğinde ve Hintlerin "[[köri]]" sosunda kullanılır.


==Tıbbi araştırmalar==
Zerdeçal (Zerdeçöp): Mide ülserinde ve safra kanalı tıkanıklıklarında kullanılmamalı, safra taşı olması durumunda doktor kontrolünde kullanılmalıdır.{{Kaynak belirt}}
Zerdeçal ve kurkumin, çeşitli insan hastalıkları ve rahatsızlıklarıyla ilgili pek çok klinik araştırmaya konu olmalarına rağmen hastalıkları tedavi edici veya sağlığa faydalı olduklarını gösteren hiçbir kaliteli bulguya rastlanmamıştır.<ref name="nelson" /><ref name="nccih" /><ref>{{cite journal|title=Efficacy of Turmeric Extracts and Curcumin for Alleviating the Symptoms of Joint Arthritis: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials|issue=8|pages=717–29|journal=Journal of Medicinal Food|year=2016|volume=19|pmc=5003001|pmid=27533649|doi=10.1089/jmf.2016.3705|last1=Daily|first1=JW|last2=Yang|first2=M|last3=Park|first3=S}}</ref><ref>{{cite journal|title=Effects of Turmeric (Curcuma longa) on Skin Health: A Systematic Review of the Clinical Evidence|issue=8|pages=1243–64|journal=Phytotherapy Research|year=2016|volume=30|pmid=27213821|doi=10.1002/ptr.5640|last1=Vaughn|first1=A. R.|last2=Branum|first2=A|last3=Sivamani|first3=RK|s2cid=46429012}}</ref> Kurkuminin [[İnflamasyon|inflamasyon]]u azalttığını gösteren herhangi bir bulgu yoktur {{as of|2020|lc=yes}}.<ref name="nelson" /><ref name="nccih" /><ref>{{cite journal|title=Oral turmeric/curcumin effects on inflammatory markers in chronic inflammatory diseases: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials|date=August 2019|display-authors=3|pages=104280|journal=Pharmacol Res|type=Meta-analysis|volume=146|pmid=31121255|doi=10.1016/j.phrs.2019.104280|vauthors=White CM, Pasupuleti V, Roman YM, Li Y, Hernandez AV|s2cid=163166501}}</ref> Zerdeçal ekstratının diz [[Osteoartrit|kireçlenme]]si semptomlarını hafifletebildiğine<ref>{{cite journal|url=https://eprints.utas.edu.au/37096/1/Turmeric%20Manuscript.SLK_clean.pdf|title=Efficacy and Safety of Turmeric Extracts for the Treatment of Knee Osteoarthritis: a Systematic Review and Meta-analysis of Randomised Controlled Trials|date=January 2021|display-authors=3|issue=2|pages=11|journal=Curr Rheumatol Rep|volume=23|pmid=33511486|doi=10.1007/s11926-020-00975-8|vauthors=Wang Z, Singh A, Jones G, Winzenberg T, Ding C, Chopra A, Das S, Danda D, Laslett L, Antony B|s2cid=231724282}}</ref> ve fiziksel egzersizin ardından ağrıyı ve kas hasarını azaltabildiğine dair bulgular zayıftır.<ref>{{Cite journal|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32282223/|title=Effects of curcumin supplementation on sport and physical exercise: a systematic review|date=2021|display-authors=3|issue=6|pages=946–958|journal=Critical Reviews in Food Science and Nutrition|volume=61|issn=1549-7852|pmid=32282223|doi=10.1080/10408398.2020.1749025|last1=Suhett|first1=Lara Gomes|last2=de Miranda Monteiro Santos|first2=Rodrigo|last3=Silveira|first3=Brenda Kelly Souza|last4=Leal|first4=Arieta Carla Gualandi|last5=de Brito|first5=Alice Divina Melo|last6=de Novaes|first6=Juliana Farias|last7=Lucia|first7=Ceres Mattos Della|s2cid=215759520}}</ref> Zerdeçalın [[Alerjen|alerjen]] olduğuna dair sağlam bulgular mevcuttur.<ref name="pmid26705440">{{cite journal|url=|title=Curcumin: A Contact Allergen|date=November 2015|issue=11|pages=43–8|journal=J Clin Aesthet Dermatol|volume=8|pmc=4689497|pmid=26705440|doi=|vauthors=Chaudhari SP, Tam AY, Barr JA}}</ref>


== Resim galerisi ==
== Resim galerisi ==
32. satır: 33. satır:
resim:FleurDeCurcuma1.jpg|Bitkinin çiçeği
resim:FleurDeCurcuma1.jpg|Bitkinin çiçeği
</gallery>
</gallery>

== Etimoloji ==
⚫
Farsça "zerd" (sarı) ve "çub" (çöp, odun) sözcüklerinin birleşmesiyle meydana gelen "zerdeçub" adı Türkçeye geçerken önce zerdeçöp, sonradan ise zerdeçal halini almıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.etimolojiturkce.com/kelime/zerde%C3%A7al |başlık=Zerdeçal Kelime Kökeni |erişimtarihi=25 Temmuz 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160814182449/http://www.etimolojiturkce.com/kelime/zerde%C3%A7al |arşivtarihi=14 Ağustos 2016 |ölüurl=hayır }}</ref>


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 08.33, 23 Şubat 2023 tarihindeki hâli

Zerdeçal
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Spermatophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Zingiberales
Familya: Zingiberaceae
Oymak: Zingibereae
Cins: Curcuma
Tür: C. longa
İkili adlandırma
Curcuma longa

Zerdeçal (Curcuma longa), zencefilgiller (Zingiberaceae) familyasından sarı çiçekli, büyük yapraklı, çok yıllık otsu bir bitki cinsidir. Hint safranı olarak da bilinir. Anavatanı Güney Asya'dır.

Diğer isimleri zerdeçöp, safran kökü, sarıkök, zerdeçav, hint safranıdır. Başta Pakistan, Hindistan, Çin ve Bangladeş olmak üzere Asya’nın tropik bölgelerinde yetişir. Bitkinin toprak altındaki ana kökleri yumurta veya armut seklindedir. Yan kökleri ise parmak şeklindedir. Rizomların üst yüzü sarımsı, iç yüzü ise sarı renklidir. Acımsı bir tadı vardır.

Zerdeçal bitkisinin ürettiği kurkumin adlı sarı renkli kimyasal maddenin gıda katkısı olarak kullanımı Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Parlamentosu ve ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmıştır.[1]

Ayurveda'da haridra adıyla uzun zamandır kullanılmasına rağmen[2] zerdeçal veya kurkumin tüketmenin herhangi bir hastalığın tedavisinde etkili olduğuna dair hiçbir kaliteli klinik bulgu yoktur.[3][4]

Etimoloji

Farsça "zerd" (sarı) ve "çub" (çöp, odun) sözcüklerinin birleşmesiyle meydana gelen "zerdeçub" adı Türkçeye geçerken önce "zerdeçöp", sonra "zerdeçal" halini almıştır.[5]

Kullanımı

Zerdeçal, ipek kumaşlar ve ince derilerin boyanmasında ve kına yakmada da renklendirici olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda eskiden turnusol kağıdı yerine zerdeçal kağıdı kullanılmaktaydı. Baharat olarak kullanılması için, zerdeçal bitkisinin temizlendikten sonra suda kaynatılıp kurutulmuş, koyu sarı renkli kök saplarının öğütülmesi gerekir. Elde edilen baharat safran yerine de kullanılır. Balık çorbası, pilav, söğüş ve çeşitli sebze yemeklerine çeşni olarak katılır. İspanyolların deniz ürünlerinden yapılan ünlü "paella" adlı yemeğinde ve Hintlerin "köri" sosunda kullanılır.

Tıbbi araştırmalar

Zerdeçal ve kurkumin, çeşitli insan hastalıkları ve rahatsızlıklarıyla ilgili pek çok klinik araştırmaya konu olmalarına rağmen hastalıkları tedavi edici veya sağlığa faydalı olduklarını gösteren hiçbir kaliteli bulguya rastlanmamıştır.[3][4][6][7] Kurkuminin inflamasyonu azalttığını gösteren herhangi bir bulgu yoktur (2020 (2020) itibarıyla).[3][4][8] Zerdeçal ekstratının diz kireçlenmesi semptomlarını hafifletebildiğine[9] ve fiziksel egzersizin ardından ağrıyı ve kas hasarını azaltabildiğine dair bulgular zayıftır.[10] Zerdeçalın alerjen olduğuna dair sağlam bulgular mevcuttur.[11]

Resim galerisi

  • Zerdeçal tozu baharat olarak kullanılır.
    Zerdeçal tozu baharat olarak kullanılır.
  • Zerdeçal kökleri
    Zerdeçal kökleri
  • Bitkinin çiçeği
    Bitkinin çiçeği

Kaynakça

  1. ^ "Curcumin". PubChem, US National Library of Medicine. 21 November 2020. Erişim tarihi: 25 November 2020. 
  2. ^ Peter, K. V. (2008). Underutilized and Underexploited Horticultural Crops, Volume 2. New India Publishing. s. 341. ISBN 9788189422691. 
  3. ^ a b c Nelson, KM; Dahlin, JL; Bisson, J; ve diğerleri. (2017). "The Essential Medicinal Chemistry of Curcumin: Miniperspective". Journal of Medicinal Chemistry. 60 (5): 1620–1637. doi:10.1021/acs.jmedchem.6b00975. PMC 5346970 $2. PMID 28074653. None of these studies [has] yet led to the approval of curcumin, curcuminoids, or turmeric as a therapeutic for any disease 
  4. ^ a b c "Turmeric". National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health. May 2020. Erişim tarihi: 25 November 2020. 
  5. ^ "Zerdeçal Kelime Kökeni". 14 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016. 
  6. ^ Daily, JW; Yang, M; Park, S (2016). "Efficacy of Turmeric Extracts and Curcumin for Alleviating the Symptoms of Joint Arthritis: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials". Journal of Medicinal Food. 19 (8): 717–29. doi:10.1089/jmf.2016.3705. PMC 5003001 $2. PMID 27533649. 
  7. ^ Vaughn, A. R.; Branum, A; Sivamani, RK (2016). "Effects of Turmeric (Curcuma longa) on Skin Health: A Systematic Review of the Clinical Evidence". Phytotherapy Research. 30 (8): 1243–64. doi:10.1002/ptr.5640. PMID 27213821. 
  8. ^ White CM, Pasupuleti V, Roman YM, ve diğerleri. (August 2019). "Oral turmeric/curcumin effects on inflammatory markers in chronic inflammatory diseases: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials". Pharmacol Res (Meta-analysis). 146: 104280. doi:10.1016/j.phrs.2019.104280. PMID 31121255. 
  9. ^ Wang Z, Singh A, Jones G, ve diğerleri. (January 2021). "Efficacy and Safety of Turmeric Extracts for the Treatment of Knee Osteoarthritis: a Systematic Review and Meta-analysis of Randomised Controlled Trials" (PDF). Curr Rheumatol Rep. 23 (2): 11. doi:10.1007/s11926-020-00975-8. PMID 33511486. 
  10. ^ Suhett, Lara Gomes; de Miranda Monteiro Santos, Rodrigo; Silveira, Brenda Kelly Souza; ve diğerleri. (2021). "Effects of curcumin supplementation on sport and physical exercise: a systematic review". Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 61 (6): 946–958. doi:10.1080/10408398.2020.1749025. ISSN 1549-7852. PMID 32282223. 
  11. ^ Chaudhari SP, Tam AY, Barr JA (November 2015). "Curcumin: A Contact Allergen". J Clin Aesthet Dermatol. 8 (11): 43–8. PMC 4689497 $2. PMID 26705440. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zerdeçal&oldid=29300170" sayfasından alınmıştır