Zeytin: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
Ek bilgiler konuldu Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği |
||
| 17. satır: | 17. satır: | ||
[[Dosya:Olive-picking with rotary tool and rake.ogv|250px|küçükresim|Zeytin toplama]] |
[[Dosya:Olive-picking with rotary tool and rake.ogv|250px|küçükresim|Zeytin toplama]] |
||
"Avrupa zeytini" anlamındaki '''''Olea europaea''''' botanik adıyla bilinen '''zeytin''', [[zeytingiller]] [[Oleaceae]] [[aile (biyoloji)|familyasından]] [[meyve]]<nowiki/>si yenen ve geleneksel olarak [[Akdeniz]] iklimine özgü bir [[ağaç]] [[tür]]<nowiki/>üdür. Tür, tüm Akdeniz ülkelerinin yanı sıra Güney Amerika, Güney Afrika, Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yetiştirilir.<ref>{{cite web |url=http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=355112 |title=Kew World Checklist of Selected Plant Families, Olea europaea |publisher=[[Royal Botanic Gardens, Kew]] |access-date=December 5, 2014 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://bonap.net/MapGallery/County/Olea%20europaea.png |publisher=Biota of North America Program |title=''Olea europaea'' (map) |access-date=December 5, 2014 }}</ref> ''Olea europaea'', ''Olea'' cinsi için [[tip cinsi]] 'idir. |
|||
'''Zeytin''' (''Olea europaea''), [[zeytingiller]] (Oleaceae) familyasından [[meyve]]si yenen [[Akdeniz]] iklimine özgü bir [[ağaç]] [[tür]]ü. |
|||
"Zeytin" de denilen zeytinin meyvesi [[zeytinyağı]] kaynağı olarak Akdeniz bölgesinde [[tarım]]<nowiki/>da çok önemlidir; [[Akdeniz mutfağının]] temel bileşenlerinden biridir. Ağaç ve meyvesi adını, [[leylak]]<nowiki/>lar, [[Yasemin]], ''[[Forsythia]] ve'' gerçek dişbudak ağaç (''[[Fraxinus]] gibi'') türlerini de içeren bitki ailesine verir. |
|||
== Morfolojik özellikleri == |
== Morfolojik özellikleri == |
||
[[Dosya:Olea europaea - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-229.jpg|thumb|19.-yüzyıl çizimleri]] |
|||
Zeytin ağacı ''Olea europaea'', Akdeniz, Avrupa, Asya ve Afrika'ya özgü bir [[yaprak dökmeyen]] ağaç veya [[çalı]]<nowiki/>dır. Ağacı bodurdur ve yüksekliği nadiren {{dönüştürme|8|-|15|m|ft|abbr=on}} 'yi aşar. Sadece güney İtalya'nın [[Campania]] bölgesindeki [[Pisciotta]] civarındaki bölgede bulunan 40,000 ağaçtan oluşan benzersiz bir tür olan 'Pisciottana', buna uygun olarak büyük gövde çapları ile genellikle bunu aşar. Simli yeşil [[yaprak|yapraklar]]<nowiki/>ı dikdörtgen olup {{dönüştürme|4|-|10|cm|in|abbr=on}} uzunluğunda ve {{dönüştürme|1|-|3|cm|in|abbr=açık}} genişliktedir. Gövdesi genellikle kıvrımlı ve bükülüdür.<ref>{{cite book|author1=Eddo Rugini|author2=Luciana Baldoni|author3=Rosario Muleo|author4=Luca Sebastiani|title=The Olive Tree Genome|url=https://books.google.com/books?id=DgDGDQAAQBAJ&pg=PA14+|year=2016|publisher=Springer|isbn=978-3-319-48887-5|page=14}}</ref> |
|||
On=yarık [[sepal|kaliks]] ve [[petal|taç]], iki [[ercik]] ve bifid [[carpel|dişicik başı]] ile küçük, beyaz, tüylü [[çiçek]]<nowiki/>leri, yaprakların [[koltuk altı|koltuk altlarından]] fışkıran [[salkım|çiçek salkımlarında]] genellikle bir önceki yılın ağaç dalından çıkarlar. |
|||
[[Meyve]]<nowiki/>si küçük [[sert çekirdekli meyve]] olup 1– 2.5 cm uzunluğunda, ince etli ve meyve bahçesi çeşitlerine göre yabani bitkilerinkiler daha küçüktür. Zeytinler renkleri yeşilden mora dönerken hasat edilir.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=iBsmDwAAQBAJ&pg=PA129 |page=129 |title=Olives and Olive Oil as Functional Foods: Bioactivity, Chemistry and Processing |authors=Apostolos Kiritsakis and Fereidoon Shahidi |publisher=John Wiley & Sons |date=2017|isbn=978-1-119-13531-9}}</ref> Konserve siyah zeytinler genellikle yapay olarak karartılmıştır<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=mGwoDwAAQBAJ&pg=PA82 |page=82 |title=The Chemical Story of Olive Oil: From Grove to Table |authors=Richard Blatchly, Zeynep Delen, and Patricia O'Hara |publisher=Royal Society of Chemistry|date=2017|isbn=978-1-78801-230-0}}</ref> (işleme için aşağıya bakın) ve görünümü iyileştirmek için kimyasal [[demir glukonat]] içerebilir.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=HohJDQAAQBAJ&pg=PA107|page=107|title=Environmental Determinants of Human Health|author=Jozef M. Pacyna and Elisabeth G. Pacyna |publisher=Springer |date=2016|isbn=978-3-319-43142-0}}</ref> "Olea europaea", Amerikan İngilizcesinde yaygın olarak "çukur" ve İngiliz İngilizcesinde "taş" olarak anılan bir tohum içerir.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=J7gfBQAAQBAJ&pg=PA113|page=113 |title=A Complete Course in Canning and Related Processes: Volume 3 Processing Procedures for Canned Food Products |author=Susan Featherstone |publisher=Woodhead Publishing |date=2015|isbn=978-0-85709-687-6}}</ref> |
|||
Zeytin, boylu bir çalı veya 10 metreye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, herdem yeşil [[yaprak]]lı bir [[ağaç]]tır. Geniş, kıvrımlı, yamru yumru bir gövdesi vardır. Ağaç yaşlandıkça, düzgün gri renkli gövde kabuğu giderek çatlar. Ağacın tacı (tepesi), yaklaşık olarak artan boy kadar her sene genişler. Uzun ömürlü bir ağaç olup, yaklaşık 2000 yıl kadar yaşayabilir. Verimli topraklarda taç açık ve asimetrik, verimsiz topraklarda ise daha yoğun ve yuvarlaktır. Sürgünleri gri renkli, dikensiz ve hemen hemen üç köşelidir. |
Zeytin, boylu bir çalı veya 10 metreye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, herdem yeşil [[yaprak]]lı bir [[ağaç]]tır. Geniş, kıvrımlı, yamru yumru bir gövdesi vardır. Ağaç yaşlandıkça, düzgün gri renkli gövde kabuğu giderek çatlar. Ağacın tacı (tepesi), yaklaşık olarak artan boy kadar her sene genişler. Uzun ömürlü bir ağaç olup, yaklaşık 2000 yıl kadar yaşayabilir. Verimli topraklarda taç açık ve asimetrik, verimsiz topraklarda ise daha yoğun ve yuvarlaktır. Sürgünleri gri renkli, dikensiz ve hemen hemen üç köşelidir. |
||
| 26. satır: | 37. satır: | ||
Baharın sonlarına doğru yaprakların koltuğunda seyrek salkımlar halinde açan, küçük beyazımsı-sarı renkli, kokulu [[çiçek]]leri vardır. Rüzgarların taşıdığı çiçek tozlarıyla döllenen çiçekler etli ve yağlı [[meyve]] verir. Meyve önce yeşil, olgunlaştıktan sonra da parlak siyah bir renk alır. Etli meyvenin içinde sert bir [[çekirdek]] vardır. Meyvenin etli kısmından ve çekirdeğinden elde edilen "yağı" bakımından çok değerli bir ağaçtır. Aynı zamanda ağacının çok heybetli ve estetik bir görünümü vardır. [[Odun]]u çürümeye karşı son derece dayanıklıdır. |
Baharın sonlarına doğru yaprakların koltuğunda seyrek salkımlar halinde açan, küçük beyazımsı-sarı renkli, kokulu [[çiçek]]leri vardır. Rüzgarların taşıdığı çiçek tozlarıyla döllenen çiçekler etli ve yağlı [[meyve]] verir. Meyve önce yeşil, olgunlaştıktan sonra da parlak siyah bir renk alır. Etli meyvenin içinde sert bir [[çekirdek]] vardır. Meyvenin etli kısmından ve çekirdeğinden elde edilen "yağı" bakımından çok değerli bir ağaçtır. Aynı zamanda ağacının çok heybetli ve estetik bir görünümü vardır. [[Odun]]u çürümeye karşı son derece dayanıklıdır. |
||
== Morfolojik özellikleri == |
|||
Zeytin ağacı yıllık ortalama sıcaklığı 15-20 °C olan bölgelerde<ref>https://wikifarmer.com/tr/zeytin-agacinin-iklim-ve-sicaklik-istekleri/</ref> yetişir. |
Zeytin ağacı yıllık ortalama sıcaklığı 15-20 °C olan bölgelerde<ref>https://wikifarmer.com/tr/zeytin-agacinin-iklim-ve-sicaklik-istekleri/</ref> yetişir. |
||
== Kullanımı == |
== Kullanımı == |
||
| ⚫ | Zeytinin yaprağında [[tanen]], uçucu yağlar, organik asitler ve [[rezin]] bulunur. Yapraklar ve gövde kabuğu %5 [[çay]] (infüzyon) halinde iştah açıcı, idrar söktürücü ve ateş düşürücü olarak kullanılır. [[Şeker hastalığı]]nda kullanım alanı olduğu gibi, [[tansiyon]] düzenleyici olarak da bilinir. Dermokozmetik amaçlı kullanılmaktadır. Zeytinyağlı şampuanlar saç dökülmesini engeller, saçın çabuk uzamasını sağlar, lezyonlu saçlı deriyi onarmaya yardımcı olur ve kepek oluşumunu engeller. Zeytinyağlı sıvı sabun, duş jelleri, katı sabun, bebek şampuanları cildi olumsuz dış etkenlere karşı korurlar. Cildi güzelleştirip yaşlanmasını geçiktirerek ciltteki kırışıklık oluşumunu engeller. Zeytin dayanıklılığın sembolüdür. Doğal zeytinyağlı dermokozmetik ürünler [[Deri|ciltte]] kimyasal kalıntılar bırakmadığından dünyada kullanımları giderek artmaktadır. Yüzyıllardır Akdenizlilerin sağlık ve güzellik kaynağı olmuştur. Kutsal metinlerde de şifa kaynağı olduğu belirtilmiştir. |
||
| ⚫ | Zeytinin yaprağında [[tanen]], uçucu yağlar, organik asitler ve [[rezin]] bulunur. Yapraklar ve gövde kabuğu % |
||
== Türkiye'deki üretimi == |
== Türkiye'deki üretimi == |
||
Sayfanın 15.50, 9 Mayıs 2021 tarihindeki hâli
| Zeytin | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Olea europaea
L. |
"Avrupa zeytini" anlamındaki Olea europaea botanik adıyla bilinen zeytin, zeytingiller Oleaceae familyasından meyvesi yenen ve geleneksel olarak Akdeniz iklimine özgü bir ağaç türüdür. Tür, tüm Akdeniz ülkelerinin yanı sıra Güney Amerika, Güney Afrika, Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yetiştirilir.[1][2] Olea europaea, Olea cinsi için tip cinsi 'idir.
"Zeytin" de denilen zeytinin meyvesi zeytinyağı kaynağı olarak Akdeniz bölgesinde tarımda çok önemlidir; Akdeniz mutfağının temel bileşenlerinden biridir. Ağaç ve meyvesi adını, leylaklar, Yasemin, Forsythia ve gerçek dişbudak ağaç (Fraxinus gibi) türlerini de içeren bitki ailesine verir.
Morfolojik özellikleri
Zeytin ağacı Olea europaea, Akdeniz, Avrupa, Asya ve Afrika'ya özgü bir yaprak dökmeyen ağaç veya çalıdır. Ağacı bodurdur ve yüksekliği nadiren 8-15 m (26-49 ft) 'yi aşar. Sadece güney İtalya'nın Campania bölgesindeki Pisciotta civarındaki bölgede bulunan 40,000 ağaçtan oluşan benzersiz bir tür olan 'Pisciottana', buna uygun olarak büyük gövde çapları ile genellikle bunu aşar. Simli yeşil yaprakları dikdörtgen olup 4-10 cm (1,6-3,9 in) uzunluğunda ve 1-3 santimetre (0,39-1,18 in)* genişliktedir. Gövdesi genellikle kıvrımlı ve bükülüdür.[3]
On=yarık kaliks ve taç, iki ercik ve bifid dişicik başı ile küçük, beyaz, tüylü çiçekleri, yaprakların koltuk altlarından fışkıran çiçek salkımlarında genellikle bir önceki yılın ağaç dalından çıkarlar.
Meyvesi küçük sert çekirdekli meyve olup 1– 2.5 cm uzunluğunda, ince etli ve meyve bahçesi çeşitlerine göre yabani bitkilerinkiler daha küçüktür. Zeytinler renkleri yeşilden mora dönerken hasat edilir.[4] Konserve siyah zeytinler genellikle yapay olarak karartılmıştır[5] (işleme için aşağıya bakın) ve görünümü iyileştirmek için kimyasal demir glukonat içerebilir.[6] "Olea europaea", Amerikan İngilizcesinde yaygın olarak "çukur" ve İngiliz İngilizcesinde "taş" olarak anılan bir tohum içerir.[7]
Zeytin, boylu bir çalı veya 10 metreye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, herdem yeşil yapraklı bir ağaçtır. Geniş, kıvrımlı, yamru yumru bir gövdesi vardır. Ağaç yaşlandıkça, düzgün gri renkli gövde kabuğu giderek çatlar. Ağacın tacı (tepesi), yaklaşık olarak artan boy kadar her sene genişler. Uzun ömürlü bir ağaç olup, yaklaşık 2000 yıl kadar yaşayabilir. Verimli topraklarda taç açık ve asimetrik, verimsiz topraklarda ise daha yoğun ve yuvarlaktır. Sürgünleri gri renkli, dikensiz ve hemen hemen üç köşelidir.
Mızraksı, çok kısa saplı, deri gibi sert yaprakları sürgünlere karşılıklı çiftler halinde dizilmiştir. Yaprakları basit, tam kenarlı ve kenarlar alt yüze doğru hafif kıvrıktır. Yaprağın boyu 20–86 mm, genişliği de 5–17 mm’dir. Yaprakların ucunda sivri bir çıkıntı bulunur. Yaprağın üst yüzü koyu gri-yeşil ve tüysüz, alt yüzü mavimsi gümüşi renkte ve beyaz sık ipeksi tüylerle kaplıdır.
Baharın sonlarına doğru yaprakların koltuğunda seyrek salkımlar halinde açan, küçük beyazımsı-sarı renkli, kokulu çiçekleri vardır. Rüzgarların taşıdığı çiçek tozlarıyla döllenen çiçekler etli ve yağlı meyve verir. Meyve önce yeşil, olgunlaştıktan sonra da parlak siyah bir renk alır. Etli meyvenin içinde sert bir çekirdek vardır. Meyvenin etli kısmından ve çekirdeğinden elde edilen "yağı" bakımından çok değerli bir ağaçtır. Aynı zamanda ağacının çok heybetli ve estetik bir görünümü vardır. Odunu çürümeye karşı son derece dayanıklıdır.
Zeytin ağacı yıllık ortalama sıcaklığı 15-20 °C olan bölgelerde[8] yetişir.
Kullanımı
Zeytinin yaprağında tanen, uçucu yağlar, organik asitler ve rezin bulunur. Yapraklar ve gövde kabuğu %5 çay (infüzyon) halinde iştah açıcı, idrar söktürücü ve ateş düşürücü olarak kullanılır. Şeker hastalığında kullanım alanı olduğu gibi, tansiyon düzenleyici olarak da bilinir. Dermokozmetik amaçlı kullanılmaktadır. Zeytinyağlı şampuanlar saç dökülmesini engeller, saçın çabuk uzamasını sağlar, lezyonlu saçlı deriyi onarmaya yardımcı olur ve kepek oluşumunu engeller. Zeytinyağlı sıvı sabun, duş jelleri, katı sabun, bebek şampuanları cildi olumsuz dış etkenlere karşı korurlar. Cildi güzelleştirip yaşlanmasını geçiktirerek ciltteki kırışıklık oluşumunu engeller. Zeytin dayanıklılığın sembolüdür. Doğal zeytinyağlı dermokozmetik ürünler ciltte kimyasal kalıntılar bırakmadığından dünyada kullanımları giderek artmaktadır. Yüzyıllardır Akdenizlilerin sağlık ve güzellik kaynağı olmuştur. Kutsal metinlerde de şifa kaynağı olduğu belirtilmiştir.
Türkiye'deki üretimi
Dünya zeytin üretici ülkeleri arasında; ağaç varlığı açısından Türkiye 4., alan açısından da 6’ncı sırada yer alır. Böylece dünya zeytinyağı üretimine % 8 oranında katkıda bulunur, sofralık zeytin üretiminde de İspanya’dan sonra 2’nci, tüketimde ise 1. sırada yer alır. Marmara Bölgesi'nin ağaç varlığı açısından Türkiye içindeki payı da % 10 olarak belirlenir. Ayvalık, Mudanya, Edremit Körfezi, Orhangazi, İznik, Gemlik ve Yalova gibi yerlerde yoğun olarak bulunur. Ege Bölgesi`nde Manisa ilinin Akhisar ilçesi 12 milyon adet zeytin ağacı ile Türkiye’nin en büyük zeytin ve zeytinyağı üreticisi konumundadır.[9][10]
Zeytin; ayrıca fabrikalarda işlenerek zeytinyağına da dönüştürülür.
Zeytinciliğin dünya ekonomisindeki yeri
Türkiye, İspanya ve Yunanistan’da kişi başına yıllık zeytinyağı ve diğer bitkisel yağların, 1951 ve 1981 yıllarındaki tüketim miktarları ve yüzde değerleri ise Tablo 4'te verilmiştir 13. Türk insanının kişi başına yıllık yağ tüketimi 30 yıl içinde artış gösterirken, zeytinyağının bundaki payı % 40'tan 17'ye düşmüştür. İspanya hariç diğer ülkelerde oransal olarak zeytinyağı tüketimi azalmış olsa da kg olarak bir artış olmuştur.
Türkiye'de zeytin üretimi Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yapılmaktadır. Zeytin yetişen 35 ilin dörtte birinde ağaçlar Türkiye ortalamasının altında verime sahiptir.
| Sırası | Ülke | Yıllık Üretim (ton) |
Ekili Alan (hektar) |
Gelir (q/Ha) |
|---|---|---|---|---|
| — | Dünya | 17,317,089 | 8,597,064 | 20.1 |
| 1 | İspanya | 6,160,100 | 2,400,000 | 25.7 |
| 2 | İtalya | 3,149,830 | 1,140,685 | 27.6 |
| 3 | Yunanistan | 2,400,000 | 765,000 | 31.4 |
| 4 | Türkiye | 1,800,000 | 594,000 | 30.3 |
| 5 | Suriye | 998,988 | 498,981 | 20.0 |
| 6 | Tunus | 500,000 | 1,500,000 | 3.3 |
| 7 | Fas | 470,000 | 550,000 | 8.5 |
| 8 | Mısır | 318,339 | 49,888 | 63.8 |
| 9 | Cezayir | 300,000 | 178,000 | 16.9 |
| 10 | Portekiz | 280,000 | 430,000 | 6.5 |
| 11 | Lübnan | 180,000 | 230,000 | 4.5 |
Faydaları
Besleyici değeri çok yüksek olan bir besindir. Zeytinde bol miktarda bitkisel protein, yağ, A, C, E vitaminleri ile kalsiyum, fosfor, kükürt, klor, magnezyum mineralleri vardır. Kalp ve damar sağlığı için çok faydalı olan zeytin, yaşlanmanın etkilerini de azaltır. Dermokozmetik amaçlı kullanıldığında cilde güzellik verir. Saç dökülmesini engeller, kepeği önler, saçları kuvvetlendirir. Kırışıklıkları giderir. Makyaj kimyasallarının oluşturabileceği olumsuz etkileri azaltır. Cilt hastalıklarının oluşumu önlemeye yardımcı olur.
Zararlıları
Birincil zeytin zararlıları
- Zeytin sineği (Bactrocera oleae)
- Zeytin güvesi (Prays oleae)
- Zeytin kara koşnili (Saissetia oleae)
- Zeytin kabuklu biti (Parlatoria oleae)
- Zeytin pamuklu biti (Euphyllura olivina)
İkincil zeytin zararlıları
- Filizkıran (Hylesinus oleiperda)
- Dalkurutan (Resseliella oleisuga)
- Zeytin tripsi (Liothrips oleae)
- Ağaç sarı kurdu (Zeuzera pyrina)
- Zeytin fidan tırtılı (Palpita unionalis)
- Zeytin yaprak siğili ( Dasineura oleae)
- Yara koşnili ( Pollinia pollini)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families, Olea europaea". Royal Botanic Gardens, Kew. Erişim tarihi: December 5, 2014.
- ^ "Olea europaea (map)". Biota of North America Program. Erişim tarihi: December 5, 2014.
- ^ Eddo Rugini; Luciana Baldoni; Rosario Muleo; Luca Sebastiani (2016). The Olive Tree Genome. Springer. s. 14. ISBN 978-3-319-48887-5.
- ^ Apostolos Kiritsakis and Fereidoon Shahidi (2017). Olives and Olive Oil as Functional Foods: Bioactivity, Chemistry and Processing. John Wiley & Sons. s. 129. ISBN 978-1-119-13531-9.
- ^ Richard Blatchly, Zeynep Delen, and Patricia O'Hara (2017). The Chemical Story of Olive Oil: From Grove to Table. Royal Society of Chemistry. s. 82. ISBN 978-1-78801-230-0.
- ^ Jozef M. Pacyna and Elisabeth G. Pacyna (2016). Environmental Determinants of Human Health. Springer. s. 107. ISBN 978-3-319-43142-0.
- ^ Susan Featherstone (2015). A Complete Course in Canning and Related Processes: Volume 3 Processing Procedures for Canned Food Products. Woodhead Publishing. s. 113. ISBN 978-0-85709-687-6.
- ^ https://wikifarmer.com/tr/zeytin-agacinin-iklim-ve-sicaklik-istekleri/
- ^ "Akhisar, tütünü bırakıp zeytine yüklendi, geliri 300 milyon liraya ulaştı |hurriyet.com.tr". 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2016.
- ^ "Zeytin hasat sezonu Akhisar'da başladı | tarimtv.gov.tr". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2016.
Dış bağlantılar
- https://web.archive.org/web/20080516072951/http://www.zae.gov.tr/ - Zeytincilik Araştırma Enstitüsü
- https://wikifarmer.com/tr/zeytin-agacinin-iklim-ve-sicaklik-istekleri/