Ğ
| Latin alfabesi Ğğ harfi |
|
| Ğ | ğ |
| Ğ | ğ |
Ğ, (küçük harfle ğ) Latin alfabesinden türetilen Türk, Azeri ve Kazak alfabelerinde; ayrıca Kırım Tatarcası, Çerkesçe, Lazca ve Tatarcanın yazımında kullanılan Latin kökenli alfabelerde de bulunan bir harftir. Kullanıldığı yazı dizgelerinde ötümlü artdamaksıl sürtünmeli ünsüz olan /ɣ/, ötümlü artdamaksıl sürtünmesiz ünsüz /ɰ/ veya ötümlü küçükdilsil sürtünmeli ünsüz /ʁ/ seslerini temsilen yer almaktadır.
Türkçenin öncülü olan dil değişkelerinde var olan ötümlü artdamaksıl sürtünmeli ünsüz /ɣ/ sesin İstanbul Türkçesinde kaybolması nedeniyle standart kabul edilen bu değişkede başka sesleri veya süreçleri temsil eder hâle dönüşmüştür.[1][2] Anadil konuşucularından <ğ>'nin sesletilmesi istendiğinde verilen yanıt tipik olarak /ɣ/ olmakta, dikkatli konuşmada da sıklıkla ötümlü artdamaksıl sürtünmesiz ünsüz /ɰ/ olarak üretilmektedir.[3]
Ses değerini büyük ölçüde yitirmiş olduğu ve Türkçede ünlü aralığına izin verilmediği için bu aralıkların giderilmesi için çeşitli sesbilimsel süreçler işletilir ve bu süreçler farklı etkilere neden olur:[2][3][4]
- Sözcük sonu konumunda ve arka ünlüleri takip ettiği seslem sonu konumda kendisinden önce gelen ünlünün uzamasına neden olur: dağlar [dɑːɫɑr̥]; sığ [sɯː]
- Ön ünlüleri takip ettiği seslem sonu konumda alternatif olarak ötümlü damaksıl sürtünmesiz ünsüz /j/ ile karşılanabilir: değnek [dejnec];
- Kendisinden önce gelen ünlüler aynı ve arka ünlüyse, bu ünlü aralığını gidermek için iki strateji kullanılabilir:
- Kendisinden önce gelen ünlüler aynı ve ön ünlüyse, bu ünlü aralığını gidermek için yine iki strateji kullanılabilir:
- İki ünlü birleşerek tek bir uzunlu ünlü olarak gerçekleşir: sevdiğim [sevdiːm]
- Aralığı gidermek için /j/ eklenir: [sevdijim]
- Kendisinden önce ve sonra gelen ünlüler farklıysa, ek stratejiler devreye girer:
- Ünlüler arkalık ve yuvarlaklık özelliklerini paylaşıyorlarsa (/e/-/i/ ikilisi istisna olmak kaydıyla);
- İkinci ünlü ilk ünlüyle benzeşerek uzun ünlü oluşturabilir: soğuk [souk] -> [so:k]; ağız [aɯz] -> [a:z]; göğüs [ɟœys] -> [ɟœ:s]
- Aralığı gidermek için /ɰ/ eklenir: soğuk [souk] -> [soɰuk]; ağız [aɯz] -> [aɰɯz]; göğüs [ɟœys] -> [ɟœɰys]
- /e/-/i/ birleşimlerinde ise aralığı gidermek için /j/ eklenir: değin [dɛjin]
- Ünlüler arkalık ve yuvarlaklık özelliklerini paylaşmıyorlarsa:
- Aralığı gidermek için /ɰ/ eklenir: soluğan [soluɰɑn]; sağistem [sɑɰistɛm]; göğem [ɟœɰɛm]
- Ünlüler arkalık ve yuvarlaklık özelliklerini paylaşıyorlarsa (/e/-/i/ ikilisi istisna olmak kaydıyla);
Türkçede bir sözcüğün başına gelmeyen <ğ> harfi, Kırım Tatarcası ve Tatarcada bu konumda kullanılabilir. Örneğin Türkçedeki Abdullah adı Tatarcada Ğabdulla olarak yazılır. Bu dillerde <ğ> değişim geçirmemiş olarak /ɣ/ sesini karşılar. Kiril alfabesi ile geliştirilmiş sistemlerde <ғ> ya da <гъ> ile karşılanır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]| ISO temel Latin alfabesi | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Oo | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Vv | Ww | Xx | Yy | Zz | |
|
Özel işaret almış G harfi
Ters şapka işaretini kullanan harfler
tarih • paleografi • türetimler • diyakritik • noktalama • rakamlar • harf listesi | |||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Göksel, Aslı; Kerslake, Celia (2005). Turkish: a comprehensive grammar (PDF). Routledge. ss. 7-8. ISBN 978-0415114943. 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ a b Eker, Süer (2007). "Türkçenin Sesbirimleri ve Belirgin Altsesbirimleri". İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri Dergisi, 24. s. 27, 34. ISSN 1304-9828. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ a b Kabak, Barış (2007). "Hiatus resolution in Turkish: an underspecification account". Lingua, 117. ss. 1380-1381. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ Clements, George N.; Keyser, Samuel Jay (1983). CV phonology: a generative theory of the syllable (PDF). Cambridge, MA: MIT Press. s. 68. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.