Tercüman (gazete, Bahçesaray)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Tercüman (Kırım Türkçesi: ترجمان, Rusça: Переводчикъ) 1883'ten 1918'e kadar Bahçesaray'da yayınlanan ve Rus İmparatorluğu'nda Türkçe konuşan nüfusunun basılı organı olan bir gazeteydi. Kurucu ve yayıncısı Kırım Tatar eğitimci İsmail Gaspıralı idi. Tercüman, 35 yıl boyunca yayınlanmış olan tarihteki ilk Kırım Tatar gazetesiydi .[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Tatar dilinde süreli yayın oluşturma girişimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1870'lerde Türkiye'den dönüp Bahçesaray Şehrinde faaliyetlerine devam eden Gaspıralı, ana dilinde süreli yayınlar çıkarma girişiminde bulunmuştur. Ancak yetkililer tarafından izin verilmemiştir. Bunlardan ilk girişim, Kırım Tatarca Faydalı Eğlence ismindeki "periyodik broşür" olmuştur. 1879'da Gaspıralı, dönemin İçişleri Bakanına Bahçesaray'da bu yayını yapmak üzere talepte bulunmuştur. Faydalı Eğlence'nin amacının yerel Müslümanlara "hükümet kurallarını anlatmak ve onlara Rusça okuryazarlığı ve eğitiminin yararlarını ve önemini ellerinden geldiğince açıklamak" olduğu söylenmiştir. Gazetenin programı hukuk, eğitim, gelişim ve edebiyatı içeren dört noktadan oluştuğu belirtilmiştir. Ancak İçişleri Bakanlığı Basın İşleri Ana Müdürlüğü bu girişimi reddetmiştir.[2]

Aralık 1880'de ikinci bir girişimde bulunulmuş ve haftalık bilgilendirici ve edebiyat içerikli broşür Hukuk'un Bahçesaray'da yayınlanması için dilekçe vermiştir. Gaspıralı yayının hem yayıncısı hem de editörüydü. Ancak Şubat 1881'de bu girişime de olumsuz yanıt alınmıştır. Gaspıralı bu cevap karşısında ümitsizliğe kapılmamış ve iki yıl boyunca dilekçeler ve gerekçeler ile uğraşmış, kendisiyle benzer düşünen insanları aramak için gayret sarfetmiştir.[3]

Tercüman gazetesinin yayınlanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 1883'te Gaspıralı'nin çabaları başarıya ulaşmış ve Tercüman gazetesini yayınlama hakkı için onay almıştır. 10 Nisan 1883'te haftalık gazetenin ilk sayısı yayınlanmıştır. Gazete, yarısı Rusça, diğer yarısı Kırım Tatarcası olmak üzere dört sayfadan oluşuyordu. İki dilde hazırlanmış materyaller birbirinin aynısıdır. Yayıncı, editör, gazeteci Gaspıralı'nın kendisi idi. Daha sonra diğer yazarlar dahil olmaya başladı. Tercüman gazetesine abonelik koşulları ve yayın kuralları belirlendi. İlk sayının yayınlanmasıyla, yayın kurulu dikkate değer ölçüde tebrik mektupları almıştır.[2]

Gazetenin sloganı “Dilde, fikirde, işte birlik!” olarak belirlenmişti.[4]

Gaspıralı başyazısında hedefini belirtmiştir:[5]

Allah adına işe başlarken, gerçeğe ve aydınlığa hizmet etmek için kalemi elimize alıyoruz. Tercüman amacına ne kadar ulaşır? Bunu biz değil bizi değerlendirecek olanlar yargılayacaklardır.

Gazetenin faaliyetleri, yayın konuları ve yazarları[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk sayısında Türkistan'daki süreli yayınların içeriklerini anlatan "Rusya'da Müslüman Basını" makalesi yayınlanmıştır (o dönem Pan-Türkistlerin yorumuna göre bu bölgeler Türklerin yaygın olarak yaşadığı bölgelerdir). Yayımlandığı günden bu yana gazetenin en popüler olan ve hemen hemen her sayısında yer bulan Yerel Haberler adlı bir köşesi bulunmaktaydı. Başlangıçta gazetenin tirajı azdı. Tercüman haftalık bir gazeteden yavaş yavaş günlük bir gazeteye dönüştü. Rusya'nın tüm bölgelerinde ve hatta yurtdışında Tercüman okunmaya başlanmıştı.[5] Tercüman Türkiye'de de dağıtılmıştır. Hasan Sabri Ayvazov, Gaspıralı'nın hazırladığı içeriklerini Türk gerçeklerine uyarlayarak değiştirmiştir.[6]

Gazete için dönüm noktası, 1885'te Gaspıralı tarafından kurulan matbaanın Bahçesaray'da yandığı bir yangındı. Gazete bu nedenle Temmuz 1885'ten 15 Eylül'e kadar yayınlanmadı.[7]

Abonelik gelirine ek olarak, özel ve ticari reklamlar önemli bir gelir kaynağıydı. 1886'da Tercüman gazetesinin "Duyuru Sayfası" adlı bir reklam ekinin yayınlanması kararlaştırıldı. Ayrıca, 1906'dan itibaren, Şefika Gaspıralı'nın editörlüğünü yaptığı ücretsiz bir ek olan Alem-i Nisvan (Kadın Dünyası) yayınlandı. Aralıklı olarak yayınlanan bu ücretsiz ek 1911'de kapandı.[8][9] Ancak Kırım Tatarcası diliyle 1905 'den 1917 yılına dek 232 sayı yayınlanmıştır.[9]

Gazeteyi finanse etmek için, Türkçülük fikirlerine sempati duyan iş adamlarına baş vurulduğu da oldu. Bunlar arasında Müslüman sanayiciler, Orenburg'dan Ramiev kardeşler, Simbirsk'ten Akçurin ve Bakü'den Zeynelabidin Tağıyev vardı. Abonelik ücretleri dönem şartlarına göre nispeten ucuzdu, bu da başka finans kaynakları bulmayı zorunlu hale getiriyordu.[10]

Gazetenin 25. yıl dönümü, Rus İmparatorluğu genelinde Türk aydınları ve Pan-Türkizm fikirlerini destekleyenler tarafından geniş çapta kutlandı. Şair Zakir Rameev tarafından Gaspıralıya Orenburg'da 1908-1917'de yayınlanan Şura dergisinde bazı yazılar ithaf edildi. 1908'de "Şura" dergisinin dokuzuncu sayısı kapak resminde Gaspıralı'ya yer verdi.[11]

Tercüman dini, sosyo-politik, kültürel, eğitimsel ve günlük konuların bir bütün olarak ele alındığı ilk Kırım Tatar gazetesidir.[12][13][14] Gazete 19. yüzyılın sonunda popüler olan ilerleme fikrini geliştiren ve bunu oldukça geri kalmış kırsal Kırım Tatar toplumuna uygulayan bir misyonu gerçekleştirmiştir. Topraksız Tatarlar için arazi satın alma, bankacılık ve kredi işlemleri, verimli bahçecilik ve tütün yetiştiriciliği, tarım teknolojisinin modernleşmesi hakkında bilgiler sağlamıştır. Örneğin, o dönem sağlık alanında sterilizasyon ve dezenfeksiyon konusu gündemdeydi. Zira salgın hastalıklar özellikle kırsal bölgelerde hızla yayılıyordu. Gazete, kolera salgınının önlenmesi konusunda tavsiyelerde bulundu, Çürüksu nehir yatağının, yerel pazarların ve umumi tuvaletlerin temizlenmesi, çöplerin atılması ve dezenfektanların satın alınması konusunda bilgilendirme ve tavsiyelerde bulundu.[15]

Gaspıralı ayrıca Tercüman gazetesinde kendi roman ve hikâyelerinden Molla Abbas, Arslan-kız, Güneş doğdu ve Yüz yıl sonra'yı bölümler halinde yayınlamıştır.[16]

Tercüman sadece Kırım'da değil, Rusya'nın tüm Türk-Müslüman toplumunda ve yurtdışında da oldukça yüksek bir popülariteye sahip olmuştur.[2]

  • Tercüman gazetesi
  • İsmail Gaspıralı; kurucu ve editör
    İsmail Gaspıralı; kurucu ve editör
  • Tercüman gazetesi (1883-1918) 10 Nisan 1883 tarihli Rusça nüshası
    Tercüman gazetesi (1883-1918) 10 Nisan 1883 tarihli Rusça nüshası
  • Şefika Gaspıralı, Alem-i Nisvan dergisinin editörü
    Şefika Gaspıralı, Alem-i Nisvan dergisinin editörü
  • Gazetenin eki Alem-i Nisvan kadın dergisi
    Gazetenin eki Alem-i Nisvan kadın dergisi
  • Gazetenin ikinci editörü Rıfat Gaspıralı
    Gazetenin ikinci editörü Rıfat Gaspıralı
  • Gazetenin yazarı ve son editörü Hasan Sabri Ayvazov
    Gazetenin yazarı ve son editörü Hasan Sabri Ayvazov
  • Tercüman gazetesi basımevi
    Tercüman gazetesi basımevi
  • Bahçesaray'da matbaanın bulunduğu ev
    Bahçesaray'da matbaanın bulunduğu ev

Tercüman 1883'ten 1918'e kadar Bahçesaray şehrinde Gaspıralı'nın önderliğinde yayınlandı ve 1914'te ölümünden sonra Tercüman oğlu Refat'a geçti. H. S. Ayvazov editör olarak görevi devraldı. Asan Nuri, İsmail Lemanov, Osman Akçokraklı, Ali Bodaninsky gibi önemli Kırım Tatar isimleri gazete için yazdı. Hasan Sabri Ayvazov'a göre Tercüman'ın tirajı 16 bin kopyaya dek ulaşmıştır.[17]

1917'de Şubat Devrimi'nden sonra, demokrat, liberal ve küçük-burjuva yapıya sahip Kırım Tatarlarının ulusal hareketlerinin yükselişi başladı. İlan edilen basın özgürlüğünü kullanan gazete, tüm siyasi ve kamusal konuları aktif bir şekilde ele aldı. O dönem yazarları arasında Geçici Müslüman Devrim Komitesi üyeleri de vardı. Bu ekip, Tüm Rusya Müslüman Kongresi'nin toplanmasının hazırlanması için düzenleyicileri arasındaydı. Kırım Halk Cumhuriyeti, Ocak 1918'de Sivastopol Sovyeti ile silahlı bir çatışmaya girdiğinde ve yenildiğinde, Kızıl Ordu Bahçesaray'a girdi. Bolşeviklere karşı Kırım Tatarlarının ulusal-demokratik yapısını destekleyen Tercüman kapatıldı. Kızıllar'ın Nisan 1918'de sınır dışı edilmesinden sonra tekrar yayın hayatına başlayamadı. Bilinenlere göre gazete Bolşevikler tarafından kapatılmıştır. Ancak Profesör İ. Kerimov, ana yazarların 1917 yazında Millet gazetesini yayınlamak üzere Simferopol'e taşınması nedeniyle kapatmanın iç nedenlerden kaynaklandığına inanmaktadır.[1]

Yayının değeri ve çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gazete döneminde tarafından çok beğenilmiştir. Tarihçiler için Tercüman gazetesi sayıları, 19.-20. yüzyılların başında Kırım Tatar toplumunun ve diğer Türk halklarının yaşamının tüm yönleri hakkında bilgi edinmek için değerli bir kaynaktır.[12][13][14][15] Aynı zamanda, Türkçülük fikirlerinin Rus İmparatorluğu topraklarındaki gelişimini de yansıtmaktadır. Bu materyaller üzerine tarihsel çalışmalar yayınlanmış, birkaç doktora tezi oluşturulmuştur.[6]

Kırım'da yüksek öğrenim ve kültür kurumlarında, Gaspıralı'nın anısını sürdürme etkinliklerinin bir parçası olarak gazete hakkında seminerler düzenlenmektedir. Simferopol'de Gaspıralı'nın adını taşıyan Cumhuriyet Kırım Tatar Kütüphanesi'nde 10 Nisan 2009'da Tercüman gazetesinin ilk sayısının yayınlandığı gün anısına yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Керимов 1999.
  2. ^ a b c "«Люди и события на страницах газеты «Терджиман — Переводчик» (1883-1918 гг.)". Бахчисарайский историко-культурный и археологический музей-заповедник Официальный сайт. 2014-2019. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  3. ^ "СТО ТРИДЦАТЬ ЧЕТЫРЕ ГОДА НАЗАД ВЫШЕЛ ПЕРВЫЙ НОМЕР ГАЗЕТЫ «ТЕРДЖИМАН»". 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  4. ^ "Проклятые вопросы» времени в наследии Гаспринского. Окончание". Ислам в Украине islam.in.ua. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  5. ^ a b "Люди и события на страницах газеты «Терджиман". 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  6. ^ a b "Газета «Терджиман» как энциклопедия крымскотатарской жизни". 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  7. ^ "ПЕРЕВОДЧИК = ТЕРДЖИМАН : газета литературная, политическая и коммерческая". Российская национальная библиотека. 14 Kasım 2014. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  8. ^ Ленара Чубукчиева. 20 Mayıs 2021. 
  9. ^ a b "«Алем-и нисван» - первый женский тюрко-мусульманский журнал в мире". Ислам в Украине (Rusça). 24 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  10. ^ "СТО ТРИДЦАТЬ ЧЕТЫРЕ ГОДА НАЗАД ВЫШЕЛ ПЕРВЫЙ НОМЕР ГАЗЕТЫ «ТЕРДЖИМАН»". Ислам в Украине islam.in.ua. 11 Nisan 2017. 21 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Брилева 2015.
  12. ^ a b Абдуллаева 2001.
  13. ^ a b Богдановіч 2002.
  14. ^ a b Абибуллаева 2010.
  15. ^ a b Абдураманова 2016.
  16. ^ "«Проклятые вопросы» времени в наследии Гаспринского. Окончание". Крым. Реалии. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  17. ^ "Газеты в сети и вне её". 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 

Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tercüman_(gazete,_Bahçesaray)&oldid=32141656" sayfasından alınmıştır