Zeynelabidin Tağıyev
Zeynelabidin Tağıyev | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 25 Ocak , 1823 Bakü |
| Ölüm | 1 Eylül, 1924 Merdekan, Bakü çevresinde |
| Meslek | İş insanı |
| İmza | |
 | |
Zeynelabidin Tağıyev[1][2][3] (Azerice: Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Rusça: Зейналабдин Тагиев, 25 Ocak 1821–1823 veya 1838, Bakü - 1 Eylül, 1924, Bakü), Azerbaycan'da, Rus İmparatorluğu'nun ve Dünya'nın ilk petrol sanayiinin doğmasında ve gelişmesinde önemli rol oynamış Azeri iş insanı ve hayırsever.[4]
Yoksul bir ailede doğan[5] ve erken yaşlarda iş hayatına atılan Tağıyev, ülkenin petrol zenginleri arasında yer almış ve devrin en önemli sermayedarlarından birisi olmuştur. Hiç öğrenim görmemiş, okuma yazma dahi bilmeyen biridir ancak ülkenin sosyal, iktisadi, eğitim ve kültür alanındaki meseleleriyle yakından ilgilenmişti.[6] Hayırsever iş insanı, Bakü’de yerli petrol zenginlerini, işadamlarını çevresine toplayarak Bakü’nün gelişmesi için pek çok projeye önderlik etmiş; bu projelerin gerçekleşmesi için kendi parasal kaynaklarını kullanmış ve Petersburg’daki çarın direnicini kırmak için mücadele etmiştir.
Tağıyev, Müslüman öğrencilerin Rusya’nın çeşitli yerlerinde yükseköğrenim görmeleri için sayısız burs verdi. Neriman Nerimanov, Mehmed Emin Resulzade onun burslarından yararlananlar arasındadır. Bakü’de ilk tiyatro binasını yaptırması; Merdekân’daki Bağcılık ve Şarapçılık Okulu’nu kurması; Bakü’deki ilk kız okulunu (Güney Kafkasya’da yegane kız okulu idi) kurması eğitim ve kültür hayatına yaptığı önemli katkılarındandır.
1897’de petrolcülüğü bırakan ve dokuma fabrikası kuran; taşımacılık, bankacılık alanlarında yatırımlar yapan Tağıyev’in tüm mal varlığına Sovyet Rusya’nın Azerbaycan’ı işgalinden sonra bütün el konulmuştur.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bakü’nün İçerişeher semtinde dünyaya geldi. Kesin doğum tarihi bilinmez. 1821-1823 arasında ve 1838’de dünyaya geldiğine dair kaynaklar vardır. Ayakkabıcılık yaparak geçimini sağlayan bir babanın oğlu idi. İş hayatına çocuk yaşta inşaat işçisi olarak başladı. Duvar ustalığı, inşaat kalfalığı ve müteahhitlik yaptı. 1870'te iki kazanlı gaz yağı fabrikası satın aldı[7] Ortakları ile beraber 1873'te devletten toprak satın alıp bu topraklarda petrol aradı. İki yılın sonunda arazisinde petrol bulunması sonucu Azerbaycan’ın en zenginleri arasına girdi. 1877 yılında T.Z. Tagiyev Ticaret Evi'ni kurarak sondaj, üretim, petrolün taşınması gibi birçok alanda çalışmalara başladı.[7]
Eğitim, kültür, yayıncılık ve şehircilik alanındaki faaliyetlerine bu yıllarda başlayan Tağıyev, Bakü’de ilk tiyatro binasını yaptırdı (27 Kasım 1883’te açılan bina günümüzde Müzikal Komedi Tiyatrosu’nun binasıdır). 1889’da atların kullandığı demir nakliye yolunu (konka) faaliyete geçirdi ve böylece Bakü’nün yeşillendirme faaliyetleri başladı. 1895 ve bazı kaynaklara göre 1896 yılında Merdekân’da Bağcılık Okulu’nu açtı. 1895'te Rusya Türkleri’nin ilk gazetesi Kaspi’yi satın aldı ve başına Alimerdan Topçubaşov’u getirdi. Rusça yayımlanan Kaspi, 1903’e kadar Azerbaycan aydınlanmasını temsil eden tek gazete olarak kaldı.[8]
Tağıyev bilinmeyen bir nedenle petrol kuyularını, taşıma filosunu, petrol depolarını, demiryolu taşıma cenderelerini 1897’de bir İngiliz şirketine satarak petrol çıkarma işini bıraktı.[7] Bu tarihten sonra petrol pazarlama ve dokumacılık işi ile uğraştı.
Bakü’de bir dokuma fabrikası kurmak için başvuran Tağiyev, izni 3 yılda alabilmişti.[9] Nihayet fabrika inşa edildiğinde Azerbaycan için yeni bir sanayi kolu ve gelir kaynağı doğmuş oldu. Çok sayıda işçiye istihdam olanağı sağlayan fabrika, Moskova ve Lodz firmaları ile rekabete girdi. Kısa bir süre sonra kundaklanmak istendi ise de yangın, itfaiye ve işçilerin yardımıyla büyümeden söndürüldü.[7] Tağıyev, fabrikasındaki işçilere büyük önem verdi. Bütün işçilere sıcak su ve aydınlatma tesisatı olan lojmanlar yapıldı. Okul, mescid, revir açıldı.
Ülkedeki ilk kzı okulu olan İmparatoriçe Aleksandra Fyodorovna adına Rus-Müslüman Kız Mektebi Tağıyev’in yoğun gayreti ile 1901’de açıldı. Bu okul, Tağıyev’in Okulu olarak tanındı.
Hazar'da en büyük taşıma şirketi ise Hazar Taşımacılık'ta büyük hisse sahibi olan Tagiyev, 1904 yılında KürHazar isminde yeni bir taşımacılık şirketi kurdu. Rusya'nın en büyük şirketlerinden olan Kafkas Merküri ve Şark Cemiyeti şirketleriyle rekeabet girdi. Gemi Sahipleri Birliği’ni kurdu, limanlara köprü, ambar yapımı ile ilgilendi.
Hazar Denizi’inde balıkçılığa da yatırım yaptı. Deniz balık yataklığı yapan nehirleri satın aldı ve Dağıstan’a bir soğuk hava deposu yaptırdı.[7]
Tağıyev’in kurduğu Bakü Ticaret Bankası 1914’te faaliyete geçti.
Sovyet Rusya 28 Nisan 1920'de Azerbaycan'ı işgal etmesinden sonra bütün serveti elinden alındı. Neriman Nerimanov'un talimatı ile kendisine mülk seçme olanağı verilince Merdan’daki bağ evini seçti ve ömrünün sonuna kadar orada yaşadı. 1 Eylül 1924 yılında evinde hayatını kaybetti. Merdekan'daki din alimi Ahund Hacı Turab'ın türbesinin yanına gömülmüştür.
Bakü’deki evi günümüzde Ulusal Tarih Müzesi’dir.[10]
İki evlilik yapan Tağıyev’in kuzeni olan ilk eşi Zeynep’ten iki kızı ve bir oğlu olmuştur. Eşinin ölümü üzerine 1896’da Rus ordusu generallerinden Ereblinski’nin kızı Sona Hanım ile evlenmiştir.
Not
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Okan Yeşilot, Hacı Zeynelabidin Tagiyev: Azerbaycan için birçok ilki gerçeleştirmiş efsanevi petrol kralının hazin sonu: şöhreti, serveti ve hayırseverliği, Kaknüs Yayınları, 2004[ölü/kırık bağlantı] ISBN 975-256-004-0
- ^ Zeynelabidin Makas, "Milli Birlik ve Beraberliğimizde Ozanların Rolü", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 33, Cilt: XI, Kasım 1995
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 6 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009.
- ^ "Okan Yeşilot. Tagiyev. 2004". 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2012.
- ^ "Bakü ve petrol". 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2012.
- ^ "Şahin Durmaz, 20. Asrın Başında Azerbaycan'da Modern Bir Eğitim Kurumu: Tağıyev'in Kız Mektebi, Ournal of Qafqaz University, Sayı 29, Cilt 1, 2010 Bakü" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.
- ^ a b c d e M. Ali Eren, Bir unutulmuş Azeri, Aksiyon Dergisi, 08.01.2000[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Savaş Açıkkaya, Çarlık Rusyası Hakimiyetindeki Azerbaycan Türklerinde Ulus Bilincinin Gelişmesinin Temel Dinamikleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 28 Yıl: 2010[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Dilara Seyid-zade, Azerbaijan in the Beginning of XX Century: Roads Leading to Independence, Baku, 20112'" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.
- ^ "Naila Valikhanli, The Taghiyev Museum A Glimpse of the Opulence of an Oil Baron Azerbaijan International (8.2) Summer 200". 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.
