Çataksu, Olur
| Çataksu | |
|---|---|
 | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Çataksu Çataksu'nun Erzurum 'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Olur |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1276 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 303 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25650 |
Çataksu, Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Çataksu'nun eski adı Taoskari'dir. Gürcüce bir yer adı olan Taoskari (ტაოსკარი), "Tao'nun kapısı" anlamın gelir. Nitekim bu yerleşimin olduğu yer, tarihsel Klarceti bölgesinin sonu ve tarihsel Tao bölgesinin başlangıcıdır.[4] Bu yer adı Türkçeye Taoskar ve Tavusker olarak girmiştir.[5]
Taoskari, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'nun önemli merkezlerinden biriydi. Bu yerleşim, üzerinde kayalıkların da bulunduğu dağlar tarafından çevrelenmiştir. Taoskari'deki kaleler Taoskari ve Saluçuri akarsuları arasındaki geniş düzlüğü kontrol ediyordu. Bu yerleşimi Osmanlılar Mamirvani'yle birlikte 1550 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir.[6] Osmanlı egemenliğine girdiği 1550 yılında 40 köyün bağlı olduğu bir sancak olan yerleşim, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre Taoskar adıyla Ardanuç livasına bağlı aynı adlı nahiyenin merkeziydi.[7]
Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Tavusker köyünde 128 hanede 266 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 532 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[8] 1871-1872 tarihli Erzurum salnamesinde Çıldır Sancağına bağlı bir kaza merkezi olan yerleşime 28 köy bağlıydı ve kazada hepsi Müslüman toplam 3.041 erkek nüfus bulunuyordu.[9]
Taoskari, 1877-1878 savaşının ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinde Oltu sancağının Tavusker kazasının köylerinden biriydi. 1886 nüfus sayımında "Tausker" (Таускеръ) adıyla kaydedilmiş olan köyde 81 hanede, 165'i erkek ve 184'ü kadın olmak üzere, 349 kişi yaşıyordu. Bu tarihte köyün nüfusu "Türk" olarak kaydedilmiştir. Rus idaresinde Tausker kazası, Oltu kazasıyla birlikte Oltu sancağını oluşturuyordu. Tausker aynı zaman Tausker kazasının nahiyelerinden biriydi ve köyü kapsıyordu. Tausker nahiyesi 21 köyü kapsıyordu. Tausker köyü, Tausker kazası ile Tausker nahiyesinin idari merkeziydi. Tausker kazasının nüfusu 6.426 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus içinde 5.801 kişi Türk, 419 kişi Kürt, 117 kişi Ermeni, 69 kişi Çingene ve 20 kişi Rum (Yunan) olarak kaydedilmiştir. Çingeneler Aşağı Sevkar köyünde, Rumlar Türklerle birlikte Oğdadab köyünde yaşıyordu.[10]
Taoskari köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde yazım hatası olmakla birlikte "Tavsker" (طاوسكر) olarak geçer. Bu sırada köy Erzurum vilayetinin Oltu kazasının Olur nahiyesine bağlıydı.[11] Mohoş, 1940 genel nüfus sayımında "Tavusker" biçiminde yazılmış olan köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 620 kişiden oluşuyordu.[12] Taoskari veya Tavusker Türkçe olmadığı köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çataksu olarak değiştirilmiştir.[13] İki akarsuyun kavuştuğu yerde bulunması nedeniyle Çataksu denmiş olan köyünün nüfusu 1965 yılında 465 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 101 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Taoskari hayli zengin bir tarihsel geçmişe sahip bir yerdir. Burada iki kale, manastır, bu manastıra bağlı kiliseler ve ayrıca köy kilisesi vardı. 9-10. yüzyılda kurulmuş olan ve günümüze yıkıntıları kalmış olan manastırın ana kilisesi Taoskari Kilisesi kubbeli ve duvar süslemeleri olan bir yapıydı. Ana kilise gibi 9. yüzyılda inşa edilmiş olan ikinci kilise ise tek nefli bir yapıydı ve bu kilisenin de günümüze sadece yıkıntıları ulaşmıştır. Taoskari’de ayrıca tek nefli iki köy kilisesi vardı. Bunlardan birinin geriye yıkıntıları kalmış, diğerinin ise yeri bilinmiyor.[15] Taoskari’nin 1 kilometre güneydoğusunda yer alan Taoskari Kalesi, 1140 m yükseklikte, iki akarsuyun birleştiği yerde bir kayanın zirvesinde yer alır. Bu kale iki akarsu arasındaki ovayı kontrol ediyordu. Bu kaleden geriye yıkıntıları kalmıştır. Köyün güneyinde kayalık bir uçurumun tepesinde, 1120 metre yükseklikte ikinci bir kale vardır. Bu kalenin de sadece yıkıntıları kalmıştır.[16] 1907'de bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'ye göre Himşiaşvili ailesinden Derviş Bey Hicri 1072 yılında (1666 ) Taoskari Camii'ni yaptırmıştı. Taştan yapılmış dikdörtgen planlı bu caminin içi ahşap işçiliğin iyi bir örneğidir. Çukur mahallesindeki cami günümüzde de kullanılmaktadır. Caminin yakınında eski kaplıca binası vardı ve bu bina 1907 yılında harap durumdaydı.[17][18]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Olur Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[19]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 206 km, Olur ilçe merkezine 40 km uzaklıktadır.[20] Mahalle, Olur'un batısında olup, 
numaralı Ardanuç-Olur il yoluna, Beşkaya ve Eğlek mahalleleri üzerinden 23,7 km.'lik bir köy yoluyla bağlıdır.[21] Yerleşim sınırları içerisindeki Kabuşut mevkiinde oltu taşı yatağı bulunmaktadır.[22]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 303[1] |
| 2021 | 280[1] |
| 2020 | 292[1] |
| 2019 | 281[1] |
| 2018 | 283[1] |
| 2017 | 283[1] |
| 2016 | 298[1] |
| 2015 | 326[1] |
| 2014 | 358[1] |
| 2013 | 356[1] |
| 2012 | 364[2] |
| 2011 | 396[2] |
| 2010 | 423[2] |
| 2009 | 444[2] |
| 2008 | 460[2] |
| 2007 | 476[2] |
| 2000 | 170[2] |
| 1990 | 239[23] |
| 1985 | 330[24] |
| 1965 | 918[25] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Olur Çataksu Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 26 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Cataksu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ ""Taoskari" (Gürcüce)". 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019.
- ^ Sezen, T., "Osmanlı Yer Adları", Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Yayın No:21, Yıl: 2006. URL:http://www.os-ar.com/osmanli_yer_isimleri.pdf 9 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-04-04
- ^ Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yayınları. 2010. s. 49. ISBN 978-605-88588-0-0.
- ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 58. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 71. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Bekadze, S., "XVI. YÜZYILDA ÇILDIR EYALETİ AHISKA SANCAĞI’NIN UDE NAHİYESİ", Turkish Studies, Sayı:8/5, Sayfa:405-423 Yıl: Ankara 2013. URL:http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1403678444_26K%C4%B1z%C4%B1lkaya%20Oktay%20trh-405-423.pdf 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-04-04
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, sıra no: 805". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 225.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 249.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 766". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 259.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 43, 108-109, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 273-275, ISBN 9789941478178.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Ekvtime Takaişvişi 1938isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri". 15 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2017.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Çataksu Mahallesi". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ "Google Maps". Google Maps. Erişim tarihi: 19 Ocak 2024.
- ^ "Oltu Taşı Yatakları". 5 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2017.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.