İçeriğe atla

Stalin Anıtı (Budapeşte)

Koordinatlar: 47°30′41″K 19°04′53″D / 47.51139°K 19.08139°D / 47.51139; 19.08139
Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Stalin Anıtı (Budapeşte)
Sztálin-szobo
Stalin Anıtı (1953)
Harita
Koordinatlar47°30′41″K 19°04′53″D / 47.51139°K 19.08139°D / 47.51139; 19.08139
KonumElli Altı Meydanı, Budapeşte, Macaristan Halk Cumhuriyeti
TasarlayanSándor Mikus
MalzemeBronz, kireç taşı
YükseklikBronz heykelin yüksekliği: 8 metre
Heykel ve kaidenin toplam yüksekliği: 18 metre
Açılış tarihi18 Aralık 1951 (73 yıl önce) (1951-12-18)
AdandığıJosef Stalin
Yıkılma tarihi23 Ekim 1956

Stalin Anıtı (Macarca: Sztálin-szobo), Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Budapeşte'deki Elli Altı Meydanı'nda yer alan, dönemin Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri Josef Stalin'in Aralık 1951'deki 73. yaş günü şerefine inşa edilen anıt. Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin 1949 yılında kurulmasından sonra Stalin kişi kültü kapsamında ülkede üretilmeye başlanan Stalin'i konu alan eserlerdendir. 1949 yılı sonunda bölgeye dikilecek Stalin anıtı için yarışma düzenlenmesine karar verildi ve sonraki süreçte yapılan yarışmada heykeltıraş Sándor Mikus'un eseri birinci seçildi. 1951 yılında günümüzün Elli Altı Meydanı'nın olduğu alan anıt için yeniden düzenlendi. Anıt, Stalin'in 73. doğum günü olan 18 Aralık 1951 günü yaklaşık 80.000 kişi katıldığı bir törenle açıldı.

1956 Macaristan ayaklanmasının ilk günü olan 23 Ekim 1956'da göstericiler tarafından yıkıldı ve parçalara ayrıldı.[1] Daha sonra heykelsiz olarak yeniden inşa edilerek 4 Nisan Macaristan Kurtuluş Günü, 7 Kasım Ekim Devrimi Günü ve 1 Mayıs İşçi Bayramı geçit törenlerinde kullanılan dekoratif bir tribün olarak işlev gördü. Bu tribün de 1990'lı yıllarda tamamen yıkıldı.

Geçmişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arka plan, önceki anıtlar ve inşa fikri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Géza Csorba'nın tasarladığı Stalin Meydanı Otobüs İstasyonu'ndaki Vladimir Lenin, Mátyás Rákosi ve Josef Stalin kabartmaları
Özgürlük Meydanı'nda yer alan Zsigmond Kisfaludi Strobl'nin tasarladığı heykelin önünde "Büyük Stalin'e minnettar Macar halkı, 1949" yazmaktadır.
Budapeşte'deki Sanat Salonu'nda 1949'da düzenlenen bir sergideki Stalin büstü. Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra ülkede Stalin heykelleri üretilmeye başlandı

Söz konusu dönem sosyalist gerçekçilik akımının sanatta yoğun olarak kullanıldığı bir dönemdi. 1930'larda Sovyetler Birliği'nde ortaya çıkan ve II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği ile siyasi olarak bağlantılı olan komünist devletlerde de benimsenen buna sanat anlayışına göre edebiyatta ve görsel sanatlarda sosyalizm altındaki yaşam idealize edilmeliydi.[2][3] Bu sanat tarzı o dönemde genellikle çalışkan proletarya ile birlikte Vladimir Lenin'i, Josef Stalin'i ve komünist lider figürlerini konu aldı. Stalin kişi kültü kapsamında 1950'li yılların ortalarına kadar pek çok ülkede Stalin'i konu alan eserler üretildi ve heykeller inşa edildi.[4]

Söz konusu Stalin Anıtı dikilmeden önce Budapeşte'de Stalin'i tasvir eden başka eserler de bulunmaktaydı. Zsigmond Kisfaludi Strobl; Stalin'in doğum günü için dört kişilik bir ailenin lidere şükran sunmasını konu alan üç metre yüksekliğinde Özgürlük Meydanı'na yerleştirilen mermer bir heykel yaptırmıştı. Heykelin kaidesinde "Büyük Stalin'e minnettar Macar halkı, 1949" yazmaktaydı. Géza Csorba'nın Vladimir Lenin, Mátyás Rákosi ve Stalin'in yer aldığı kabartması, o zamanki ismi olan Stalin Meydanı Otobüs İstasyonu olan Erzsébet Meydanı Otobüs İstasyonu'nun duvarına yerleştirilmişti. Pál Pátzay'ın ürettiği Stalin heykeli halka açık sergilenmedi, bunun yerine birkaç kopyası yapıldı. Csorba, Pátzay ve Strobl, Stalin'i konu alan eserleri nedeniyle Kossuth Ödülü'ne layık görüldü.[5][6]

Tasarım ve inşa süreci

[değiştir | kaynağı değiştir]

Önceki Stalin heykellerinden sonra Kent Parkı'na da büyük bir Stalin heykeli dikilmesi fikri doğdu. Stalin'in doğum gününden iki gün sonra, 20 Aralık 1949 tarihinde Budapeşte Yasama Komitesi kentte bir Stalin heykeli inşa edilmesi için karar aldı. Kararda şunlar yazılıydı;[7]


Dikilmesi kararlaştırılan Stalin Anıtı adına düzenlenen yarışmaya heykeltıraş András Kocsis'in katıldığı eser

Politikacılar ve sanatçılardan oluşan 16 üyeli resmi jüri, heykeli üretmek için özel bir yarışma duyurdu ve 25 heykeltıraşı davet etti. Katılım koşulu, heykelin 15 Aralık 1950 tarihine kadar tamamlanmasıydı.[5] Heykel başlangıçta altı metre yüksekliğinde tasarlanmıştı, ancak yapılan tartışmalar sonunda heykelin sekiz metre, kaidenin ise on metre olması kararlaştırıldı.[7] Davet edilen heykeltıraşlardan Ferenc Medgyessy yarışmaya katılmadı. Kalan 24 adaydan Aladár Farkas, Miklós Borsos, Sándor Mikus ve Zsigmond Kisfaludi Strobl ikinci tura kaldı.[5][7] Yarışmanın ardından jüri heykeltıraş Sándor Mikus'un tasarımını birinci seçti.[7]

Heykelin yapımında bronz, kaidenin yapımında ise kırmızı kireç taşı kullanıldı. Bununla birlikte siyasi nedenlerle kaldırılan bronz heykellerden ve II. Dünya Savaşı'nda zarar gören Gyula Andrássy ve István Tisza heykellerinden temin edilen malzemeler de bu anıtın yapımında kullanıldı.[7] Stalin'in yer aldığı sekiz metre uzunluğundaki bronz heykel, sekiz metre genişliğindeki bir kürsünün tepesinde bulunan dört metre yüksekliğindeki bir kireç taşı kaidesinde yer aldı.

Heykelin yerleştirileceği yer açılışından kısa süre önce kararlaştırıldı. Bunun için György Dózsa Caddesi'nin Ajtósi Dürer yolu ile Kahramanlar Meydanı arasında kalan ve Kent Parkı içerisinde olan bölüm 1951-1953 yılları arasında 85 metreye genişletilerek asfalt bir meydana dönüştürüldü. Düzenleme kapsamında ağaçlar kesildi, kaldırımlar döşendi, Regnum Marianum Kilisesi, Kent Parkı Tiyatrosu ve bir tramvay istasyonu yıkıldı. Alanın peyzaj tasarımı Béla Gebhardt tarafından yapıldı. Toplam 60.000 metrekare taş ve 48.000 metrekare beton kullanıldı, 10.000 metrekare asfalt döşendi.[7][8] Planlar, heykelin her iki tarafına bir sıra stant inşa edilmesini ve Sanat Salonu'na bir karşı nokta olarak güneyine Ulusal Galeri'nin inşa edilmesini içeriyordu.[9]

Stalin, sağ eli göğüs seviyesinde dik durmuş bir konuşmacı olarak tasvir edildi. Kürsünün kenarları, Macaristan liderlerini konu alan heykeller ile süsledi. Kaide üzerindeki kabartmalar 1 Mayıs 1953'te tamamlandı. Kabartmalarda kurtuluş için mücadele eden Sovyet askerlerinin ailelerine veda etmeleri ve Stalin sayesinde sporun, eğitimin, bilimin ve sanatın yeniden canlanması yolunda barışçıl bir yeniden yapılanma sürecinin başlaması konuları işlendi.[10] Sándor Mikus bu eser nedeniyle Macaristan'daki en yüksek sanat ödülü olan Kossuth Ödülü'ne layık görüldü.

Açılış

[değiştir | kaynağı değiştir]
Anıtın 16 Aralık 1951'deki açılış töreni

Heykel 18 Aralık 1951 günü açıldı ve açılış törenine yaklaşık 80.000 kişi katıldı.[5][7] Anıtının hemen karşısında, Macar İnşaat İşçileri Ulusal Birliği (MÉMOSZ) binası vardı. 1951'de inşa edilen anıt meydanı 1953'ten itibaren Stalin Meydanı olarak isimlendirildi. Daha sonra 4 Nisan Macaristan Kurtuluş Günü, 7 Kasım Ekim Devrimi Günü ve 1 Mayıs İşçi Bayramı geçit törenlerinin burada yapılması sebebiyle halk arasında Geçit Töreni Meydanı olarak anıldı. Anıt alanı günümüzde 1956 Macaristan Ayaklanmasına referansla Elli Altı Meydanı olarak adlandırılmaktadır.

Macar tarihçi Rezső Szíj 1977 yılında anıtın tasarımcısı Sándor Mikus hakkında yazdığı kitabında "Bazıları bunu Stalin'in tek iyi heykeli olarak görüyordu" ifadelerini kullandı.[10] Heykelin tamamlanmasının ardından Budapeşte'deki bir gazeteci şu ifadeleri kullandı;[11]

Stalin daha önce de bizimle birlikteydi; şimdi daha da fazla bizimle olacak. Çalışmalarımızı izleyecek ve gülümsemesi bize yol gösterecek. Moskova'daki Kızıl Meydan'da Lenin yoldaşı ziyarete başlamadan önce veya ziyareti bitirdikten sonra, gerek rapor etmek gerekse tavsiyelerini sormanın geleneksel olarak önemli bir görev olduğu söylendi. Kuşkusuz aynı şey Stalin Yoldaş heykeli ile de gerçekleşecek.

Gösteriler ve yıkılışı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1953 yılında Stalin'in ölümünden sonra Nikita Kruşçev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresi'nde Stalin'i ve onun politik mirasını açıkça kınadı ve destalinizasyon sürecini başlattı. Bu tutum Sovyetler Birliği ile sınırlı kalmadı, başta Doğu Avrupa'daki sosyalist ülkeler olmak üzere pek çok ülkede geniş tartışmalara yol açtı.

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Stalin dönemindeki siyasal sistemin değiştirilmesi amacıyla Polonya Ekimi olarak bilinen siyasi reformlar gerçekleştiren Polonya Halk Cumhuriyeti'ne destek için Macaristan'da gösteriler planlandı. Macar Üniversite ve Kolej Öğrencileri Derneği telsizlerden 16 talep yayınladı. 13. sıradaki talep Stalin heykelinin sökülmesi idi. Talepte "Zulüm ve siyasi baskı gerçekleştiren Stalin'in heykelinin mümkün olduğunca çabuk sökülmesini ve 1848-49 Savaşı'nın kahramanları ve şehitlerine layık bir anıtla değiştirilmesini istiyoruz." yazılı idi. Kentin pek çok yerine bildiriler asıldı. 1956 Macaristan ayaklanması olarak bilinen gösteriler kapsamında başkent Budapeşte'de 23 Ekim 1956 günü üniversite öğrencilerinin öncülük ettiği yaklaşık iki yüz bin gösterici toplandı.

Yıkılan heykelin baş kısmı.
Anıtın 1956'da yıkılmasından sonra geriye kalan bot kısmı ve asılan Macaristan bayrağı.

Göstericiler söz konusu talebi kendileri gerçekleştirmek için harekete geçti, 23 Ekim günü öğleden sonra Ulusal Tiyatro'da toplanıldı ve heykeli yıkmak için karar alındı. Binanın önünde heykele karşı slogan atan öğrenciler taleplerini okuduktan sonra Kent Parkı'na doğru yola çıktılar. Yürüyüş esnasında toplanma nedenini öğrenen insanlar onlara katıldı.[12] Alana ulaşan kalabalık heykeli sökmek için saatlerce uğraştı, göstericiler heykelin boynuna halatlar asıp vinçlerle ve kamyonlarla devirmeye çalıştılar, ancak başaramadılar.[13][not 1] Ardından kaynak makineleriyle gelen başka bir grup ayak kısmından keserek heykeli yıktı.[7] Heykel saat 21:37 sularında tamamen yerinden söküldü.[14] Kaideye Macaristan bayrağı asıldı. Göstericiler heykeli yıkarken "Ruslar, arkanıza bakmadan kaçın" "Rusya eve git" şeklinde sloganlar attılar.[15] Ardından heykeli parçalarına ayırdılar ve Blaha Lujza Meydanı'na taşıdılar. Kaide üzerinde sadece Stalin'in botları kaldı ve daha sonraları heykelin bulunduğu alan kimilerince "Bot Meydanı" olarak anıldı.[7]

Budapeşte polis şefi Sándor Kopácsi şu değerlendirmelerde bulundu;


Kádár dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Stalin Anıtı önündeki bir askeri geçit töreni.
Anıt ve ön kısmında yer alan Macar İnşaat İşçileri Ulusal Birliği (MÉMOSZ) binası
Heykelin yıkılışının ardından kaide heykelsiz olarak yeniden düzenlendi ve 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamaları burada yapıldı. Görselde 1957 yılındaki 1 Mayıs kutlamaları yer almaktadır.

1956'dan sonra János Kádár döneminde gerek yüksek maliyeti gerekse ideolojik sebepler nedeniyle heykel yeniden inşa edilmedi. Kaide heykelsiz olarak yeniden düzenlendi ve her yıl 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın kutlanacağı ve Bakanlar Kurulunun kalabalık önüne çıkacağı yer olarak tasarlandı. İlk olarak, kabartmalar sadece eklerle kaplanmıştı, ancak 1970'lerin başında bu kabartmalar kaldırıldı.

1965'te meydana Pál Pátzay'ın tasarladığı dört metre yüksekliğinde Vladimir Lenin heykeli yerleştirildi.[7]

1989 sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1989 yılında Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin yıkılması ve komünizm döneminin sona ermesinin ardından kaide uzun süre kullanılmadı. 1991 yılında Sovyet birliklerinin Macaristan'dan çekilmesini kutlamak için gerçekleştirilen etkinliğe ev sahipliği yaptı. Tribünün kırmızı mermer kaplaması bilinmeyen kişiler tarafından çalındı ve uzun süre düz betonarme bir şekilde durdu. 1990'ların başında kaide tamamen yıkıldı. Lenin heykeli söküldü ve Memento Parkı'na taşındı.

Günümüzde

[değiştir | kaynağı değiştir]
Stalin Anıtı'nın bulunduğu alana dikilen 1956 Devrimi Anıtı.

Stalin Anıtı'nın olduğu meydana gösterilerin 50. yıldönümü için 2006'da tamamlanan "1956 Devrimi Anıtı" dikildi.[16] Şekli nedeniyle, "demir fırça" ismiyle anıldı.[17] Lenin heykeli yerine 2004'te dünyanın en büyük kum saati olan Zaman Çarkı inşa edildi.[18] 2006'da meydanın adı Elli Altı Meydanı olarak değiştirildi. Anıtın kalan ayak kısmının kopyası 2006'da yılında Memento Parkı'na koyuldu. Bu eser orijinalin tam bir kopyası değil, heykeltıraş Ákos Eleőd tarafından yapılan sanatsal bir benzetmedir.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Anıtın önünde yapılan bir tören (1955).
    Anıtın önünde yapılan bir tören (1955).
  • Budapeşte'deki Memento Parkı'nda bulunan "Stalin'in Botları"
    Budapeşte'deki Memento Parkı'nda bulunan "Stalin'in Botları"
  • Anıtta yer alan kabartmalar.
    Anıtta yer alan kabartmalar.
  • Elli Altı Meydanı'na 1965 yılında yerleştirilen Lenin heykeli.
    Elli Altı Meydanı'na 1965 yılında yerleştirilen Lenin heykeli.
  • 1979 yılı 1 Mayıs kutlamaları.
    1979 yılı 1 Mayıs kutlamaları.
  • 1965'te alana dikilen Lenin heykelin 1990'da söküldü.
    1965'te alana dikilen Lenin heykelin 1990'da söküldü.
  • Günümüzde alanda bulunan Zaman Çarkı.
    Günümüzde alanda bulunan Zaman Çarkı.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Heykel büyük olduğu için göstericiler omuz kısmına tırmanamadı, bunun yerine boyun bölgesine doğru halatlar atıldı ve birkaç kamyona bağlanarak sökülmeye çalışıldı. Ancak bu kamyonlar heykeli hareket ettiremedi, sadece oldukları yerde tekerlekleri döndü. Göstericiler ağırlık kazandırmak için kamyonlara bindi, ancak yine başarılı olunamadı.[13]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Stalin Anıtı (Budapeşte) ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
Haricî video
1956 olayları ve Stalin Anıtı
BBC belgeseli: "Cry Hungary: A Revolution Remembered" (İngilizce)
BBC belgeseli: "The 1956 Hungarian Revolution" (İngilizce)
British Pathé belgeseli: "The Battle Of Budapest: Hungarian Revolution (1956)" (İngilizce)
British Pathé belgeseli: "Hungarian Tragedy (1956)" (İngilizce)
Özel;
  1. ^ Sinko, Katalin. "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments." Art and Society in the Age of Stalin. Ed. Peter Gyorgy and Hedvig Turai. Budapest: Corvina Books, 1992.
  2. ^ "Socialist Realism | art". Encyclopedia Britannica. 
  3. ^ Elliott, David; Juszkiewicz, Piotr (2003). "Socialist Realism". Oxford Art Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.t079464. ISBN 978-1-884446-05-4. Erişim tarihi: 2023-11-26. 
  4. ^ Pisch, Anita (2016). The personality cult of Stalin in Soviet posters, 1929–1953: Archetypes, inventions and fabrications (PDF) (İngilizce). ISBN 9781760460624. 
  5. ^ a b c d László 1994, s. 161-168.
  6. ^ Szabad Művészet dergisi, Mart 1950 sayısı.
  7. ^ a b c d e f g h i j "Sztálin-szobor felépítése" (Macarca). Unnep.eu. 24 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  8. ^ Gyöngyösi István – Rojkó Ervin (szerk.): Budapesti Városépítési Tervező Vállalat, 1949-1959. Budapest, é. n. (1959). 2. kép; valamint: Az Építőipari és Közlekedési Műszaki Egyetem Évkönyve. 1955/56 akademik yılı. Budapeşte, 1957. s. 128-129.
  9. ^ Kálmán, Pongrácz (1956). Tíz év a felszabadult főváros életéből [Kurtarılmış Başkentte On Yıllık Yaşam] (Macarca). Budapeşte: Közgazdasági és Jogi Könyvkiadó. s. 257. 
  10. ^ a b Szíj, Rezső (1977). Mikus Sándor (Corvina Books bas.). Budapeşte. ISBN 978-9631334906. 
  11. ^ Sinko, Katalin (1992). "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments". Gyorgy, Peter; Turai, Hedvig (Ed.). Art and Society in the Age of Stalin (Corvina Books bas.). Budapeşte. s. 81. ISBN 978-9631334906. 
  12. ^ "Sztálin-szobor szétverése" (Macarca). Jozsefvarosanno.ucoz.com. 10 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  13. ^ a b Pongrátz, András (27 Mayıs 1996). "A Sztálin Szobor Ledöntése" (Macarca). Sfcsoport.szabadsagharcos.org. 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  14. ^ "Magyar Kronológia 1956. október 23" (Macarca). Magyarkronologia.terrorhaza.hu. 16 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  15. ^ Åman, Anders. Architecture and Ideology in Eastern Europe During the Stalin Era. Cambridge, MA: The MIT P, 1992. 195.
  16. ^ "Versenyben az 56-os emlékmű" (Macarca). Epiteszforum.hu. 30 Ekim 2009. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  17. ^ Kornélia, R. Kiss (12 Mayıs 2016). "Szemétlerakó lett az '56-os emlékmű" (Macarca). 13 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  18. ^ "Pereskednek az Időkerék miatt" (Macarca). Origo.hu. 29 Nisan 2004. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
Genel;
  • Åman, Anders. Architecture and Ideology in Eastern Europe During the Stalin Era. Cambridge, MA: The MIT P, 1992.
  • Bown, Matthew C. Art Under Stalin. Oxford: Phaidon P Limited, 1991. 73-86.
  • Demaitre, Ann. "The Great Debate on Socialist Realism 26 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Modern Language Journal 50.5 (1966): 263-268.
  • László, Prohászka (1994). Szoborsorsok [Heykeller] (Macarca). Kornétás Kiadó. ISBN 9637843159. 
  • Sinko, Katalin. "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments." Art and Society in the Age of Stalin. Ed. Peter Gyorgy and Hedvig Turai. Budapest: Corvina Bookk, 1992. 81.
  • Terras, Victor. "Phenomenological Observations on the Aesthetics of Socialist Realism 11 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Slavic and East European Journal 22.4 (Winter, 1979), pp. 445–457.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stalin_Anıtı_(Budapeşte)&oldid=35741179" sayfasından alınmıştır