Sabauri
Sabauri (Gürcüce: საბაური; translit.: “sabauri”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Bazı kaynaklarda Sabauri Karşıköy’ün, bazı kaynaklarda ise Karşıköy’ün bir mahallesi olan Yeşildere’nin eski adı olarak geçer.[1][2]
Köyün adı[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcüce bir ad olan Sabauri, erkek adı olan Saba’yla (საბა) ilişkili olabilir. Nitekim bugün Gürcistan’da Sabauri adını taşıyan aile vardır. Sabauri adı “Sabagil” anlamına gelir ve bu köy de muhtemelen Saba adını taşıyan bir kişi adıyla ilişkili olabilir. Sabauri adı Türkçeye Sabaur ya da Sabavur olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Sabaur (صباؤر) biçiminde yazmıştır.[3] 19. yüzyılın son çeyreğinde bölgeye egemen olan Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Sabauri (Сабаури) olarak kaydetmişlerdir.[4] Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de köyün adını Sabauri (საბაური) biçiminde yazmıştır.[5][6]
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlıların Gürcülerden ele geçirmesinden yaklaşık üç yüz yıl sonra Sabauri’de kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus sayımı 1886 yılında Rus yönetimi tarafından yapıldı. Bu sayıma göre köyde 314 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu tarihte Sabauri aynı zamanda Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir nahiyeydi. Sabauri ve Kintshana köylerini kapsayan Sabauri nahiyesinde ise, tamamı Gürcülerden oluşa 428 kişi yaşıyordu.[4]
Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893 yılında köyde 30 hanenin yaşadığını, 15 hanenin göç ettiğini yazar.[5][7] Hane başına 5-6 kişi veri olarak alınırsa, 30 hanede yaklaşık 150-180 kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir. Bu varsayımdan 1886 yılından sonra da köyden ciddi bir göçün gerçekleşmiş olduğu sonucuna varılabilir. Nitekim 1922 nüfus cetveline göre 22 hanede tamamı Müslüman Gürcü 119 kişinin yaşıyor olması da bu göçün gerçekliğini göstermektedir.[1] 1926 nüfus sayımına göre köyün nüfusu 26 hanede yaşayan 156 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 92’si erkek ve 64’ü kadındı.[2] Bu son nüfus tespitlerinde hane başına ortalama 5,4-6 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Gürcü yerleşimi olan Sabauri, tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alır. Antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içindeki köy, erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarına da Osmanlılar tarafından ele geçirildi.
Sabauri, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre köy, Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Ancak Sabauri sadece köyün adı değil bir nahiyenin de adıydı. Gonio kazasına bağlı olan Sabauri nahiyesi, Sabauri ve Hintskana (Хинцкана) köylerini kapsıyordu.[4]
Sabauri, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'ya imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sabaduri’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[8]
Sabauri Türkiye’ye bırakıldıktan bir yıl sonra 1922 tarihinde Borçka kazasının Maradit nahiyesine bağlı bir köydü. 1926’da ise, Artvin kazasına bağlı bir nahiye olan Borçka sınırları içinde yer alıyordu. Sabauri’nin adı büyük bir olasılıkla 1925 yılında Yeşildere olarak değiştirilmiştir. Bununla birlikte Sabauri'nin Karşıköy’ün eski adı olduğunu belirten kaynaklar da vardır. Bununla birlikte, Dahiliye Vekaleti'nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Sabaur olarak geçmektedir.[1][2][9] Sabauri daha sonraki bir tarihte Karşıköy'ün mahallesi halien gelmiştir.
Tarihsel yapılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Bugün Karşıköy’ün sınırları içinde kalan Sabauri Kilisesi tek nefli bir köy kilisesi olup büyük ölçüde ayaktadır.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 224, ISBN 9786055708856.
- ^ a b c Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 143, ISBN 9789944197526.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 119.
- ^ a b c "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 149.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, s. 136, Tiflis.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 637.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 156, ISBN 9789941478178.