İçeriğe atla

Rusya'nın cumhuriyetleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Rusya'nın idari bölümleri
Federal bölümler
İdari bölümler
Belediyesel bölümler
Diğer
Federal bölgeler

Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.

Anayasal statü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin krayların (yöre) ve oblastların (bölge) bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, özerk cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.

Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.

İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.

Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçı akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkurtlar, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkurdistan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.

Kurucu "federe cumhuriyetler"

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özerk cumhuriyetler Sovyetler Birliği'nin kuruluşunda ülkenin anayasal birimleriydi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "özerk cumhuriyet" değil "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir.

Cumhuriyetlerin listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. Adige Cumhuriyeti
  2. Altay
  3. Başkurdistan
  4. Buryatya
  5. Dağıstan
  6. İnguşya
  7. Kabardin-Balkar
  8. Kalmikya
  9. Karaçay-Çerkesya
  10. Karelya
  11. Komi
  12. Mari El (Çirmişistan)
  13. Mordovya
  14. Saha (Yakutya)
  15. Kuzey Osetya-Alanya
  16. Tataristan
  17. Tuva
  18. Udmurtya
  19. Hakasya
  20. Çeçenya
  21. Çuvaşistan
  22. Kırım
Cumhuriyet Kıta Oluşturan Halk1 Cumhuriyet nüfusundaki oranı Oluşturan Halkın: Dil Grubu Oluşturan Halkın: Dini Cumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranı Nüfus4
Adige Cumhuriyeti
(Rusça: Адыгея) 		Avrupa Adige %24,2 Kafkas İslam (Sünni) %64,5 447.109 (2002)
Altay Cumhuriyeti
(Rusça: Алтай) 		Asya Altay %33,5 Türkçe Ak Yang, Lamaizm, Şamanizm %57,4 202.947 (2002)
Başkurdistan Cumhuriyeti
(Rusça: Башкортостан) 		Avrupa Başkurt %29,8 Başkır, %24,1 Tatar Türkçe İslam (Sünni) %36,3 4.104.336 (2002)
Buryatya
(Rusça: Бурятия) 		Asya Buryat %27,8 Moğol Lamaizm %67,8 981.238 (2002)
Çeçenya
(Rusça: Чеченская Республика) 		Avrupa Çeçen2 %93,5 Çeçen Kafkas İslam (Sünni) bilinmiyor7

%3,4

bilinmiyor7

1.103.686 (2002)

Çuvaşistan
(Rusça: Чувашская Республика) 		Avrupa Çuvaş %67,7 Türkçe Hristiyan (Ortodoks) %26,5 1.346.300 (2002)
Dağıstan
(Rusça: Дагестан) 		Avrupa %29,4 Avar, %16,5 Dargi, %13,1 Lezgi, %5,4 Lak, %4,3 Tabasaran, %0,9 Rutul, %0,9 Agul, %0,3 Tsahur; %3,4 Çeçen3 %14,2 Kumuk, %1,5 Nogay, %4,3 Azeri %95 Kafkas, Türkçe5 İslam (Sünni) %4,7 2.576.531 (2002)
İnguşya
(Rusça: Ингушетия) 		Avrupa İnguş2 %77,3 İnguş, %20,4 Çeçen Kafkas İslam (Sünni) %1,2 467.294 (2002)
Kabardey-Balkar
(Rusça: Кабардино-Балкарская Республика) 		Avrupa Kabartay, Balkar (Kabartay %55,3, Balkar %11,6) Kafkas, Türkçe İslam (Sünni), Hristiyan (Ortodoks)6 %25,1 901.494 (2002)
Kalmikya
(Rusça: Калмыкия) 		Avrupa Kalmik %53,3 Moğol Tibet Budizmi ("Lamaizm") %33,6 292.410 (2002)
Karaçay-Çerkesya
(Rusça: Карачаево-Черкесская Республика) 		Avrupa Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogay (%38,5 Karaçay, %11,3 Çerkes, %7,4 Abaza, %3,4 Nogay) Türkçe, Kafkas İslam (Sünni) %33,6 439.470 (2002)
Karelya
(Rusça: Карелия) 		Avrupa Karelya (Finlerle ilişkileri vardır.) %9,2, %2 Fin, %0,7 Vep Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks) %76,6 716.281 (2002)
Kırım
(Rusça: Крым) 		Avrupa Kırımlı - Kırım Tatarcası - %67,9 2.284.769 (2010)
Hakasya
(Rusça: Хакас(с)ия) 		Asya Hakas %12 Türkçe Hristiyan (Ortodoks) %80,3 538.200 (2002)
Komi
(Rusça: Коми) 		Avrupa Komi %25,2 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks) %59,6 1.018.674 (2002)
Mari El
(Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл) 		Avrupa Mari (Çirmiş) %42,9 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks) %47,5 727.979 (2002)
Mordovya
(Rusça: Мордовия) 		Avrupa Mordov %31,9 Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks) %60,8 888.766 (2002)
Kuzey Osetya-Alanya
(Rusça: Северная Осетия-Алания) 		Avrupa Oset %67,2 İranlı Hristiyan (Ortodoks), İslam (Sünni) %23,2 710.215 (2002)
Saha (Yakutistan)
(Rusça: Саха (Якутия)) 		Asya Yakut %45,5 Türkçe Hristiyan (Ortodoks), Şamanizm %41,2 949.280 (2002)
Tataristan
(Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır) 		Avrupa Tatar %52,9 Türkçe İslam (Sünni) %39,5 3.779.265 (2002)
Tuva
(Rusça: Тыва) 		Asya Tuvalı %82,04[1] Türkçe Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm %16,27 (2010) 311.637 (2014[2])
Udmurtya
(Rusça: Удмуртская Республика) 		Avrupa Udmurtlar %29,3 Udmurt, %0,2 Besermiyan Fin-Ugor Hristiyan (Ortodoks) %60,1 1.570.316 (2002)

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.

  1. Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
  2. Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı cumhuriyete ayrılmıştır.
  3. Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, Avarlar, Dargınlar, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar ve Sahurlardır.
  4. Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
  5. Balkarlar, Karaçaylar, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar, Çeçenler, Çerkesler, Darginlar, İnguşlar, Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
  6. Kabartayların tamamına yakını ve Balkarların tamamı Hanefi Müslüman'dır.
  7. Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan toplam nüfus içinde Ruslar %23,1, Çeçenler %57,8, İnguşlar %12,9 kadar idiler.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı
  2. ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 Ocak ayı verileri
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusya%27nın_cumhuriyetleri&oldid=33079544" sayfasından alınmıştır