Ruşen Bey Efendizade
| Rövşen Bey Efendizade | |
|---|---|
 | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | 12 Ocak 1885 Şeki, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu |
| Alanı | Öğretmen, Eğitimci |
Rövşen Bey Efendizade veya Rövşen Bey Efendiyev (12 Ocak 1885, Nuha, Nuha Bölgesi, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu - bilinmiyor) - Azerbaycanlı eğitim adamı, öğretmen. Hacıbeyli kardeşlerin opera-operet sanatçılarından oluşan topluluğunun müdürü (genel müdür).[1][2]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Rövşen Bey Efendizade'in dedesi Muhammed Efendi, devrinin ünlü din adamlarındandı. Şeki'deki "Muhammed Efendi Piri" türbesi mezarının bulunduğu yerdir. Muhammed Efendi'nin oğlu Mustafa Efendi'nin türbesi Yukarıbaş'ın birinci semtindeki Came Camii'ndedir. Mustafa Efendi'nin 12 oğlu ve 2 kızı olduğu söyleniyor.[3]
Mir Rövşen Bey Mustafa Oğlu Efendizade, 12 Ocak 1885 Şeki şehrinde doğdu. İlk eğitimine Şeki'de "Müslüman-Rus ilkokulu"nda (daha çok "Rus-Tatar okulu" olarak anılır) başladı ve 1896'da Şeki Rüşdiyye'ye girdi. Bu okuldan mükemmel notlarla mezun olduktan sonra 1901 yılında Bakü Endüstri Mektebi'ne girdi ve orada iki yıl eğitim gördü.[1][2]
1904 yılında Rövşen Bey, Şeki ilkokulunda öğretmenliğe başladı. Burada hem öğretmen hem de bekçi olarak çalıştı. 1905 yılında Rusya'da devrim gerçekleştiğinde, Azerbaycan dahil imparatorluğun her yerinde sosyal ortam son derece gergin hale geldi ve burada ulusal çatışmalar yoğunlaştı. Bu dönemde özellikle milli fikirli genç aydınlar öne atılıp göğüslerini öne çıkardılar. Bunlardan biri Rövşen Bey'di. Ulusal ve kamusal işlerle ciddi şekilde meşgul olduğundan, Gence'nin askeri valisi (genel vali) onun Kafkasya'dan sürgün edilmesini emreder. "Övragi-nefise (jurnal)"ya göre Şeyhülislam Pişnamazzade (1853–1938) ve Alakber bey Rafibeyov (1839–1919) gibi dönemin en saygın adamları bu kararı iptal etmeye çalıştılar ve onu sürgünden kurtarmayı başardılar. Tehcir kararı iptal edilmesine rağmen Rövşen Bey'in artık Şeki'de yaşamasına izin verilmedi. Bu nedenle Gazah ilçesinde bir yıl öğretmen olarak çalıştı.[1][2]
1906'dan beri Şeki'deki modern okul cemaatin kontrolü altında geçmiştir. Mir Rövşen Bey yeniden Rus dili öğretmeni olarak çalıştı. Gilahlı mahallesi aydınlarından Mehammadali Halifezade'nin "Taze Hayat" gazetesindeki yazılarından:[4]
| “ | Bugün 24 Temmuz'da Şeki'nin ilk ulusal okuluna toplum tarafından öğretmen olarak atandık. […] Buradaki ikinci öğretmen Haşim Mahammadzade, Rusça öğretmeni ise Mir Rovshan Efendiyev'di. | ” |
1908 yılında Tiflis'te öğretmen olarak göreve başladı. Burada da öğretmen Rövşen Bey Efendizade milli meselelerde ön plandaydı; hayır işlerinde, tiyatro topluluklarında ve diğer konularda aktifti. Celil Memmedguluzadee ve Cihangir bey Gayibov'un girişimiyle 1911 yılında kurulan "Tiflis Drama Cemiyeti"nin tüzüğünde, cemiyetin yönetim kurulunun sekiz üyesi (Nadir bey Gayibov, Eynali bey Sultanov, Yusif bey Tahirov, Mir Rovşan bey) yer almaktadır. Efendizade ve Alimirza bey Nerimanov) Rovşan bey Efendizade de oradaydı.[5]
1915 yılında Alimerdan Bey Topçubaşov ve Mehmed Emin Resulzade ile birlikte Gürcü şair Akaki Tsereteli'nin cenazesine katılarak bir konuşma yaptı. "Teatri da tskhovreba" dergisi fotoğrafını yayınladı ve onun hakkında yazmıştır:
| “ | 8 Şubat'ta Akaki Tsereteli'nin Erivan Meydanı'ndaki cenazesinde konuşma yapan Tatar temsilcileri: Rusça Topçubaşov — rusca, Resulzadeh ve Efendiyev — tatarca. | ” |
R. Efendizade, Birinci Dünya Savaşı'nın acı sonuçlarından biri olarak Tiflis'e getirilen Türk esirleri ve subayların hayatlarını kolaylaştırmak için yorulmadan çalıştı. Ateşli bir Türk milliyetçisi ve yurtsever olan bu adam, terkedilmiş Türk çocuklarını Hristiyan evlerinden toplamak amacıyla Tiflis'te kurulan Daruleytam'ın (Yetimhane) kurulmasında yakından rol aldı. Bu zor dönemde "Mülteciler Baş Avukatı" Hüsrev Bey Sultanov'un (1879-1941) tavsiyesi üzerine Karakilise ve Kars'tan Erivan ve Gümrü'ye kadar tüm cepheleri dolaştı, şehirleri, kasabaları, köyleri dolaştı, kışlakları ve Hristiyan evlerini inceleyerek büyük zorluklarla bulduğu binlerce yetimi toplayıp Tiflis'e getirdi.[1][2]
Rusya'da 1917 Şubat burjuva devriminden sonra Rövşen Bey, Tiflis Müslüman Milli Komitesi ve Kafkas Askeri Konseyi'nin Yürütme Komitesi üyesiydi. 5 Temmuz 1917'de Azerbaycan heyetinin bir parçası olarak "Hırka-i Saâdet"ne katılmak üzere Osmanlı Padişahı V. Mehmed Reşad'ın İstanbul Yıldız Sarayı'nda kabulüne katılarak heyet adına konuşma yaptığını söyledi:[1][2]
| “ | Tutkulu Hanımız! Kafkas Türklerinin sizin korumanıza ihtiyacı var. Onlar bu tahtın saf çocuklarıdır. Lütfen bağlılığımızı kabul edin. Allah aşkına, saltanatınızın elimizden düşmesine izin vermeyin efendim! | ” |
Türk gazetesi Tanin'e (1917, No. 3429) göre, "Tarafi Eşref Hilafetpenahi'den (yani Sultan'dan) şu cevap alındı:"Sizler de biz de gurur duyuyoruz yoldaşlar, bugünlerde elde ettiğimiz başarılardan dolayı şanslı sayılacağız, hepimizi tebrik ediyorum. Tanıştığımıza çok sevindim."[1][2]
Rövşen Bey Efendizade, Türkiye'den döndükten sonra Tiflis'teki görevinden ayrılarak Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de öğretmenlik yapmaya başlamış, ardından Hacıbeyli kardeşlerin mübaşiri (muhasır müdür) olarak atanarak "Türk sahnesine hizmet etmiştir".[6]
Daha sonraki yaşam faaliyyetleri hakkında bilgi yok. Yeğeni Mustafa'ya göre amcası Mir Rövşen daha sonra Bakü'ye taşınmış, Rusça öğretmeni olarak çalışmış ve sonunda siyasi baskının kurbanı olmuştur.[3]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f Ədalət Tahirzadə (30 Mayıs 2011). "Sultanla görüşmüş Rövşən Bəy Əfəndizadə kimdir?". "Şəkinin səsi" qəzeti (№ 2 (438)). 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f Ədalət Tahirzadə. "Sultanla görüşmüş Rövşən bəy Əfəndizadə kimdir?". tarix.shaki.info. 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011.
- ^ a b Zəkəriyyə Əlizadə; Sevinc Bəharəddin qızı (2004). Şəkidə məhəllə adları, soyadlar və ləqəblər. Bakı: Nafta-Press. s. 134–136.
- ^ "Taze həyat" qəzeti. 5 Ağustos 1907.
- ^ "Səda" qəzeti. 13 Şubat 1911.
- ^ "Övraqi-nəfisə" jurnalı (№ 3). 1919.