Polonya'da siyaset

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Polonya'da siyasal yönetim, Cumhurbaşkanının devletin başı ve Başbakanın da hükümetin başı olduğu üniter parlamenter temsili demokratik cumhuriyet şeklindedir.[1][2] Ancak bu hükümet şekli yarı başkanlık olarak da adlandırılmaktadır.[3][4][5][6]

Yürütme yetkisi, çok partili sistem içerisinde, Cumhurbaşkanı ve Başbakanın liderliğindeki Bakanlar Kurulundan oluşan Hükümet tarafından kullanılır. Üyeleri genellikle parlamentonun alt meclisindeki (Sejm) çoğunluk partisi veya koalisyondan seçilir, ancak bu kuralın istisnaları da vardır. Hükümet Cumhurbaşkanı tarafından resmen ilan edilir ve iki hafta içinde Sejm'de güven oylamasını geçmesi gerekir.

Yasama yetkisi parlamentonun iki kanadını oluşturan Sejm ve Senato tarafında kullanılır. Sejm üyeleri, etnik azınlık olmayan partilerin alt meclise girebilmek için ulusal oyların en az %5'ini alması şartıyla, nispi temsil yoluyla seçilir. Parlamento seçimleri dört yılda bir yapılır.[7]

Cumhurbaşkanı 5 yıllık bir dönem için seçilir; Devlet başkanı, Silahlı Kuvvetlerin yüksek komutanı ve Polonya Cumhuriyeti'nin yüksek temsilcisi sıfatlarıyla hareket eder. Başkanın yasayı veto etme hakkı vardır ancak veto, meclis tarafından beşte üç çoğunluk oyuyla geçersiz kılınabilir.[4][5] Devletin dış ilişkilerdeki temsilcisi olan Başkan, uluslararası anlaşmaları onaylar ve reddeder; ülkenin tam yetkili temsilcilerini atar ve geri çeker. Dış politika konusunda Başbakan ve ilgili bakanla işbirliği içinde çalışır. Cumhurbaşkanı, Silahlı Kuvvetler Başkomutanı olarak, Genelkurmay Başkanı'nı ve Silahlı Kuvvetlerin üst düzey komutanlarını atar.

Siyasi sistem, bireysel özgürlükleri geniş biçimde garanti altına alan Polonya Anayasası'nda tanımlanmıştır. Yargı organı, anayasada güvence altına alınan özgürlükleri ihlal eden yasaları iptal edebilen Anayasa Mahkemesi dışında siyasette doğrudan etkili değildir.

16 Ekim 2023 tarihindeki yapılan seçimler sonucunda 2015 yılından beri ülkeyi yöneten Hukuk ve Adalet Partisi'nin iktidarının sona ermesi beklenmektedir.[8] Cumhurbaşkanlığı da aynı partinin temsilcisi Andrzej Duda, 6 Ağustos 2015 tarihinden beri sürdürmektedir.

Yürütme[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakan'ın teklifi, Cumhurbaşkanı'nın onayı ve Sejm'in güven oyu vermesiyle hükümeti oluşturacak Bakanlar Kurulunu onaylanır. Cumhurbaşkanı beş yıllık bir süre için halk oylamasıyla seçilirken, genel seçiler sonucu oluşmuş mecliste, çoğunluğu sağlayan partiler arasından Başbakan ve Başbakan Yardımcıları (varsa) Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve Sejm tarafından onaylanır. Bakanlar Kurulu Başbakana ve Sejm'e karşı sorumludur.

Mevcut Yürütme Organı Temsilcileri
Makam İsim Parti Şu tarihten beri
Cumhurbaşkanı Andrzej Duda Hukuk ve Adalet 6 Ağustos 2015
Başbakan Donald Tusk Sivil Platform 13 Aralık 2023

Devlet Başkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Yargı Konseyi, mahkemelerin ve hakimlerin bağımsızlığını korumak için kurulmuş bir organdır.[9] Yargıçların atanması için Cumhurbaşkanına başvuruda bulunur.[10] Yargıyı ilgilendiren alanda normatif düzenlemelerin Anayasaya uygunluğuna ilişkin konularda Anayasa Mahkemesine başvurma hakkına sahiptir.[11] Ulusal Yargı Konseyi aşağıdakilerden oluşur:[12] Yüksek Mahkeme Birinci Başkanı, Adalet Bakanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı, Başkan tarafından atanan bir kişi, Yüksek Mahkemenin 15 yargıcı, ortak, idari ve askeri mahkemelerde dört milletvekili ve iki senatör. Seçilen üyelerin görev süresi dört yıldır.[13] Başkan ve iki yardımcısı Konsey üyeleri arasından seçilir.[14]

Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulunun yetkisine sahip olmasa da, belirli konularda Kabine Konseyini toplayabilir. Başkanın resmi işlemlerinin geçerliliği Başbakanın imzasını gerektirir. Ancak bu gereklilik aşağıdaki durumlarda geçerli değildir:

  1. Başbakanın aday gösterilmesi ve atanması
  2. Anayasada belirtilen hallerde Sejm'in görev süresinin kısaltılması
  3. mevzuatın tanıtılması
  4. Sejm'den Polonya Ulusal Bankası Başkanını atamasını talep etmek
  5. hakimlerin atanması
  6. ülke çapında bir referandum yapılacağını ilan etmek (Senato onayı gereklidir)
  7. bir tasarıyı imzalamak veya imzalamayı reddetmek
  8. Yargıtay Birinci Başkanını, Anayasa Mahkemesi Başkanını, Para Politikası Kurulu üyelerinin atanması, Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin atanması ve görevden alınması
  9. af yetkisini kullanmak
  10. Kabine Konseyini toplamak

Yasama[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya Parlamentosu'nun iki kanadı vardır. Alt meclis (Sejm) 460 üyeden oluşur ve birçok parlamenter siyasi sistemde kullanılan d'Hondt yöntemi ile çok adaylı seçim bölgelerinde orantılı temsil yoluyla dört yıllık bir dönem için seçilirler. %5'lik bir seçim barajı (seçim ittifakları için %8, ulusal azınlıklar için baraj yok) vardır. Senato'nun (Senat) dört yıllık seçilen 100 üyesi vardır. Senato seçimi, tek üyeli, tek turlu çoğunluk sistemi yöntemiyle yapılır. Sejm ve Senato'nun ortak oturumları Ulusal Meclis adını alır.

Ulusal Meclis üç nedenle toplanır: Yeni bir cumhurbaşkanının görev yemini etmesi, Cumhurbaşkanı hakkında Danıştay'a iddianame getirilmesi ve Cumhurbaşkanının sağlık durumu nedeniyle görevini sürekli olarak yerine getiremeyeceğinin beyan etmesi. Bugüne kadar sadece ilk madde nedeniyle toplantı gerçekleşmiştir. 1991 yılından bu yana seçimler, idari bölümü Ulusal Seçim Ofisi'nin Ulusal Seçim Komisyonu olarak adlandırılan birimi tarafından denetlenmektedir.

Yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa'nın 175. maddesine göre Polonya'da adalet sistemini yöneten organlar aşağıdakilerdir:[15]

  • Yüksek Mahkeme;
  • ortak mahkemeler;
  • idari mahkemeler;
  • askeri mahkemeler.

Ayrıca, savaş zamanlarında Anayasa, olağanüstü mahkemelerin kurulmasına ya da ad hoc usulün kurulmasına izin vermektedir.[16] Mahkeme işlemlerinin en az iki aşaması vardır.[17] Yargının işleyişini düzenleyen başlıca kanunlar şunlardır:

  • 27 Temmuz 2001 tarihli Kanun - Ortak Mahkemeler Sistemi Hakkında Kanun;
  • 25 Temmuz 2002 tarihli Kanun - İdare Mahkemeleri Sistemi Hakkında Kanun;
  • 21 Ağustos 1997 tarihli Kanun - Askeri Mahkemeler Sistemi Hakkında Kanun;
  • 23 Kasım 2002 tarihli Yargıtay Kanunu;
  • Ulusal Yargı Konseyine ilişkin 27 Temmuz 2001 tarihli Kanun.

Uzun süreli iktidarı süresince yargı organları ve Anayasa Mahkemesi'ne dair müdahaleleri nedeniyle PiS iktidarı hukukun üstünlüğü ilkesini çiğnediği ve Polonya demokrasisini geriye götürdüğü için eleştirilmektedir.[18][19][20]

Yüksek hakimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yargıçlar, Ulusal Yargı Konseyi'nin talebi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından belirsiz bir süre için atanırlar. Siyasi partilere veya sendikalara üye olamazlar, bağımsızdırlar ve sadece Anayasa ve kanunlara tabidirler. Dokunulmazlık ve kişisel dokunulmazlık hakkına sahiptirler. Hakimler aynı zamanda görevden alınamazlar; görevden alınmaları veya görevden uzaklaştırılmaları için mahkeme kararı gerektirir.[21] Diğer vatandaşların adalet yönetimine katılımı kanunla tanımlanmış olup, genel ve askeri mahkemelerde ilk derecede meslekten olmayan hakim sisteminin uygulanmasına dayanmaktadır.[22][23]

Yüksek Mahkeme[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüksek Mahkeme (Anayasa Mahkemesi), genel ve askeri mahkemeleri denetleyen en üst düzey yargı organıdır.[24] Başkanlığını, Yüksek Mahkeme Birinci Başkanı sıfatıyla, Yüksek Adalet Divanı Genel Kurulu tarafından sunulan adaylar arasından Cumhurbaşkanı tarafından altı yıllık bir süre için atanan hakim yürütmektedir.[25] 2018 yılına kadar Mahkeme dört daireye bölünmüşken (Hukuk, Ceza, Askeri ve Çalışma, Sosyal Güvenlik ve Kamu İşleri), 2018 yılından bu yana, Hukuk, Ceza, Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Olağanüstü Denetim ve Kamu İşleri ile Disiplin daireleri bulunmaktadır. Genel Kurul dışında yargı özyönetiminin ikinci organı Yüksek Mahkeme Kuruludur.[26]

Ortak yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortak yargının üç kademesi vardır.[27] Yapısı bölge, bölge ve temyiz mahkemelerinden oluşmaktadır. Ortak mahkemeler ceza, hukuk, iş, ekonomi ve aile hukuku konularında karar verir.

Askeri yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

Askeri mahkemeler, öncelikle askerlerin aktif askerlik hizmeti sırasında işledikleri suçlara karar veren ceza mahkemeleridir.[28]

İdari yargı[değiştir | kaynağı değiştir]

İdari yargı İkinci Polonya Cumhuriyeti'nde de mevcuttu, ancak İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kaldırıldı.[29] Bu konudaki kademeli yenilenme 1980 yılında Yüksek İdare Mahkemesi'nin kurulmasıyla başladı.[27] Mevcut Anayasa, iki dereceli usul ilkesini getirmiş ve ilk derece mahkemesinde karar verecek olan voyvodalık idari mahkemeleri kurulmuştur. İdare mahkemeleri, hem hükümete hem de yerel yönetim makamlarının aldığı idari kararların hukuka uygunluğunu denetler.[30] Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı, Yüksek İdare Mahkemesi Hakimleri Genel Kurulunun göstereceği adaylar arasından Cumhurbaşkanı tarafından altı yıllığına atanır.[31]

Ulusal Yargı Konseyi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Yargı Konseyi, mahkemelerin ve hakimlerin bağımsızlığını korumak için kurulmuş bir organdır.[9] Yargıçların atanması için Cumhurbaşkanına başvuruda bulunur.[10] Yargıyı ilgilendiren alanda, normatif düzenlemelerin Anayasa'ya uygunluğuna ilişkin konularda Anayasa Mahkemesi'ne başvurma hakkına sahiptir.[11] Ulusal Yargı Konseyi şu kişilerden oluşur:[12] Yüksek Mahkeme Birinci Başkanı, Adalet Bakanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı, Başkan tarafından atanan bir kişi, Yüksek Mahkeme'nin 15 yargıcı, ortak, idari ve askeri mahkemelerden dört temsilci ve iki senatör. Seçilen üyelerin görev süresi dört yıldır.[13] Başkan ve iki yardımcısı Konsey üyeleri arasından seçilir.[14]

Ulusal Güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya'nın en önemli ulusal güvenlik hedefi, ordusunun modernizasyonu ve yeniden düzenlenmesi yoluyla NATO ve diğer Batı Avrupa kurumlarıyla savunma, ekonomik ve siyasi konularda daha fazla bütünleşmektir. Polonya askeri doktrini NATO ortaklarıyla aynı savunma yapısını yansıtır.

Polonya ordusu, teçhizatını yeniden yapılandırmaya ve modernleştirmeye devam etmektedir. Polonya Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı ve Kara Kuvvetleri personeli yakın zamanda ikincisini NATO uyumlu J/G-1'den J/G-6'ya kadar bir yapıya kavuşturdu. Bütçe kısıtlamaları, çok rollü savaş uçağı, gelişmiş iletişim sistemleri ve saldırı helikopteri gibi öncelikli savunma satın alımlarını engellemektedir.

Polonya, NATO Barış için Ortaklık Programına destek ve katılım konusunda bölgesel lider olmaya devam etmekte ve gelecekteki Avrupa güvenlik düzenlemeleri için sağlam temeller oluşturmak amacıyla komşularının ve diğer bölgesel aktörlerin çoğunu aktif olarak devreye sokmaktadır. Birleşmiş Milletler barışı koruma operasyonlarına destek verirken, Güney Lübnan'daki bir birliğin (Lübnan'daki Birleşmiş Milletler Geçici Gücü) bir parçasıdır. NATO'nun Kosova Gücü'nde (KFOR) bir tabur varlığını sürdürür ve Kosova'ya destek sağlar. Polonya, ABD'nin Avrupa'daki güçlü bir müttefikidir ve 2000'li yıllarda Irak'taki Çokuluslu Orta-Güney Bölümüne liderlik etmiştir.

Hükümet Koruma Bürosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Devlet Koruma Servisi (Lehçe: Służba Ochrony Państwa, SOP), ABD'deki Gizli Servis'in Polonya'daki eşdeğeridir ve hükümet için terörle mücadele ve en üst düzey gizli güvenlik konularında hizmet sağlar.

İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya 16 eyalete veya Voyvodalığa ( województwa, tekil – województwo ) bölünmüştür: Aşağı Silezya, Kuyavia-Pomeranya, Łódzkie, Lubelskie, Lubuskie, Küçük Polonya, Masovian, Opolskie, Subcarpathia, Podlaskie, Pomerania, Silesia, Świ ętokrzyskie, Warmia-Masuria, Büyük Polonya ve Batı Pomeranya .

Dış ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya, Orta ve Doğu Avrupa'da önemli bir nüfuza sahiptir ve uluslararası ilişkilerde orta düzey bir güçtür. Polonya'nın dış politikası dört temel bağlılığa dayanmaktadır: Atlantik işbirliği, Avrupa entegrasyonu, uluslararası kalkınma ve uluslararası hukuk. 1990 sonrası komünizmin çöküşü ve demokratik bir ulus olarak yeniden kurulmasından bu yana Polonya, hem Batı'yla hem de çok sayıda Avrupa ülkesiyle dostane dış ilişkiler kurarak ve destekleyerek Avrupa ve Batı meselelerindeki sorumluluklarını ve konumunu genişletti.

Polonya'nın dış politikası, güçlü komşularının geçmişteki saldırganlığına ilişkin trajik tarihsel deneyimi nedeniyle (örneğin, Polonya'nın bölünmesi, İkinci Dünya Savaşı ), kritik durumlarda güçlü askeri destek sağlamaya yetecek kadar yetenekli olan güçlü bir ortakla yakın işbirliğini sürdürmektedir. Polonya'nın ABD ile sıkı ilişkilerinin arka planını bu oluşturur. Aynı zamanda, Rusya'ya yönelik aynı derecede ağır tutum, Vladimir Putin'in iktidara gelmesinden bu yana giderek daha da kötüleşen çok gergin diplomatik ilişkilere yol açmaktadır. Bu, Polonya'nın tüm doğu komşularının (Litvanya, Beyaz Rusya ve Ukrayna) siyasi özgürleşmesine gösterdiği özel ilginin önemli bir faktörüdür.

Güncel gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkede son parlamento seçimi 16 Ekim 2023'te gerçekleşmiştir ve seçimler sonucunda PiS birinci parti çıksa da çoğunluğu elde edememiş ve bir koalisyon hükümeti kurulacağı beklentisi yerleşmiştir.[32]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Poland 1997 (rev. 2009)". www.constituteproject.org. 2 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021. 
  2. ^ "Poland - The World Factbook". 22 Eylül 2021. 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021. 
  3. ^ Veser, Ernst (23 Eylül 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept — A New Political System Model" (PDF) (İngilizce ve Çince). Department of Education, School of Education, University of Cologne: 39-60. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  4. ^ a b Shugart, Matthew Søberg (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. 19 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  5. ^ a b Shugart, Matthew Søberg (Aralık 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns" (PDF). French Politics. 3 (3): 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  6. ^ McMenamin, Iain. "Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland" (PDF). School of Law and Government, Dublin City University. 12 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2017. 
  7. ^ "Polonya'nın Siyasi Görünümü". T.C. Dışişleri Bakanlığı. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  8. ^ "Polonya seçimleri neden önemliydi, iktidar değişikliğinin sonuçları ne olacak?". BBC Türkçe. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  9. ^ a b "Art. 186 sec. 1 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  10. ^ a b "Art. 179 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  11. ^ a b "Art. 186 sec. 2 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  12. ^ a b "Art. 187 sec. 1 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  13. ^ a b "Art. 187 sec. 3 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  14. ^ a b "Art. 187 sec. 2 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  15. ^ "Art. 175 sec. 1 of the Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  16. ^ "Art. 175 sec. 2 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  17. ^ "Art. 176 sec. 1 of the Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  18. ^ "Hukukun üstünlüğü: Polonya için işler zorlaşıyor (08 Haziran 2023)". Eurotopics. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  19. ^ "Yargı bağımsızlığı tehlikeye girdi, Polonyalılar sokağa döküldü". Euronews. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  20. ^ "Polonya'da Anayasa Mahkemesi, AB hukukunun ulusal mevzuata üstünlüğünü reddetti". BBC Türkçe. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  21. ^ "Art. 178 sec. 3 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  22. ^ Garlicki, Leszek (2007). Polskie prawo konstytucyjne. 11. Liber. s. 346. ISBN 978-83-7206-142-3. 
  23. ^ "Art. 182 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  24. ^ "Art. 182 sec. 1 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  25. ^ "Art. 183 sec. 2 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  26. ^ Garlicki, Leszek (2007). Polskie prawo konstytucyjne. 11. Liber. s. 339. ISBN 978-83-272-3154-3. 
  27. ^ a b Garlicki, Leszek (2007). Polskie prawo konstytucyjne. 11. Liber. s. 333. ISBN 978-83-272-3154-3. 
  28. ^ Garlicki, Leszek (2007). Polskie prawo konstytucyjne. 11. Liber. s. 335. ISBN 978-83-272-3154-3. 
  29. ^ Garlicki, Leszek (2007). Polskie prawo konstytucyjne. 11. Liber. s. 336. ISBN 978-83-272-3154-3. 
  30. ^ "Art. 184 of Constitution". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  31. ^ Art. 185 of Constitution. "The Constitution of the Republic of Poland". 12 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2021. 
  32. ^ "Polonya'da kesin olmayan sonuçlara göre, sandıktan "muhalefet koalisyonu" çıktı". AA. 21 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Polonya%27da_siyaset&oldid=31791857" sayfasından alınmıştır