Nuckelavee
-p162-Nuckalavee-illustr-J_Torrance_(cropped).jpg)
Nuckelavee, Orkney mitolojisinde at ve insan unsurlarını birleştiren at benzeri bir şeytandır. Kökenleri İskandinav mitolojisine dayanır, İngiliz halkbilimci Katharine Briggs nuckelavee'yi İskoçya'nın Kuzey Adalarındaki tüm şeytanların "en iğrenci" olarak adlandırır.[1] Nuckelavee'nin nefesinin ekinleri soldurduğu ve çiftlik hayvanlarını hasta ettiği düşünülüyordu ve bu yaratık ağırlıklı olarak denizde yaşayan bir canlı olmasına rağmen karadaki kuraklık ve salgın hastalıklardan da sorumlu tutuluyordu.
Nuckelavee'nin karada göründüğü halinin görsel bir tasviri, onunla yüzleştiğini iddia eden bir adalı tarafından verilmiştir, ancak yaratığın görünüşünün ayrıntılarını açıklayan anlatımlar tutarsızdır. Diğer birçok deniz canavarıyla ortak olarak tatlı suya tahammül edemez, bu nedenle peşinde olduğu kişilerin ondan kurtulmak için sadece bir nehir veya dereyi geçmesi gerekir. Nuckelavee yaz ayları boyunca kadim bir Orkney ruhu olan ve onu kontrol edebilen tek kişi olan Mither o' the Sea tarafından hapsedilir.
Orkney folkloru güçlü bir İskandinav etkisine sahipti ve nuckelavee'nin, Kelt mitolojisinin bir su atı ile Norsemen tarafından ithal edilen bir yaratığın birleşimi olabileceği düşünülmektedir. Kelpi gibi benzer kötücül varlıklarla birlikte, muhtemelen antik zamanlardaki adalılar için açıklama sunarak anlayamadıkları olaylara bir bir açıklama getiriyordu.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın sonlarında folklorun yazıya dökülmesine yönelik ilgi artmıştır, ancak kayıt tutanlar tutarsız yazım kullanmış ve kelimeleri sıklıkla İngilizceleştirmişlerdir, dolayısıyla aynı varlık farklı isimlerle de anılmıştır.[2] Nuckelavee terimi Orkney knoggelvi'den türemiştir. Orkney sakini ve 19. yüzyıl folkloristi Walter Traill Dennison'a göre "Deniz'in Şeytanı" anlamına gelmektedir.[3] Aynı şeytan Shetland'da mukkelevi olarak adlandırılır ve burada kötü bir deniz trow'u ya da deniz şeytanı olarak kabul edilir.[4] 19. yüzyılın başlarında yaşamış bir antikacı olan Samuel Hibbert, nuckelavee'nin adındaki nuck bileşeninin hem Old Nick'teki Nick ile, bazen Hristiyan inancında Şeytan'a verilen bir isimle hem de Latince necare, öldürmek ile akraba olduğunu düşünmüştür.[5]
Halk inancı
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Tanım ve ortak özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Jo Benn'in 16. yüzyılda kaleme aldığı Latince el yazmalarında efsanevi Orkney şeytanlarına dair hikâyeler bulunur ve bir Orkney adası olan Stronsay'i tasvir ederken nuckelavee'ye atıfta bulunmuş olabilir.[6] Dennison, Orkney'de anlatılan geleneksel masallar hakkında mevcut bilgilerin çoğunu yazıya dökmüş, ancak bunları düz yazıya dönüştürme sürecinde hikâyelerin bazı unsurlarını bir dereceye kadar abartmış ve sistematik olarak değiştirmiştir.[7]
Nuckelavee, karaya çıktığında at benzeri bir iblis olarak görünen efsanevi bir deniz yaratığıdır.[8] Yazar ve halkbilimci Ernest Marwick bu yaratığı Norveçli nøkk, Shetland'lı nuggle ve kelpi'ye çok benzetmiştir. Engin şeytani güçlere sahip, eşsiz ve yalnız bir yaratık olan bu yaratığın kötü niyetli davranışları adalardaki olayları etkileyebilir.[4] Ada sakinleri bu yaratıktan çok korkar ve dua etmeden adını anmazlardı.[9] Genellikle bir sahilin yakınlarında bulunur, ancak yağmurlu havalarda asla karaya çıkmazdı.[10]
Hiçbir hikâyede nuckelavee'nin denizdeyken nasıl bir şekil aldığı anlatılmamıştır,[3] ancak karadaki görünümü grafik detaylarla anlatılmıştır.[11] Bir ada sakini olan Tammas, canavarla karşılaşmasından sağ kurtulduğunu iddia etmiş ve Dennison'ın epeyce zorlamasından sonra, bilinen tek ilk elden anlatım olan canavar tarifini gönülsüzce vermiştir. Tammas'a göre, nuckelavee bir atın sırtına sanki bir biniciymiş gibi bağlanmış bir erkek gövdesine sahiptir.[3] Erkek gövdesinin bacakları yoktur, ancak kolları, bacaklarında yüzgeç benzeri uzantılar bulunan at gövdesinin üstündeki konumundan yere uzanabilir.[9] Gövdenin büyük bir kafası vardır, muhtemelen 90 santimetre (3,0 fit) çapında, ileri geri yuvarlanır.[10] Tammas tarafından tarif edilen canavarın iki başı vardır,[12] at başının keskin, zehirli bir buhar çıkaran devasa bir ağzı ve yanan kırmızı bir aleve benzeyen tek bir dev gözü vardır. Özellikle dehşet verici bir ayrıntı da nuckelavee'nin derisinin olmamasıdır,[13] siyah kan sarı damarlar boyunca akar ve soluk sinirler ve güçlü kaslar titreşen bir kütle olarak görülebilir.[9] Diğer anlatılar yaratığın bir kentaur'a benzediğini belirtmektedir.[14] Ancak anlatılar iblisin tanımının daha ince ayrıntıları konusunda tutarsızdır.[15] Traill Dennison sadece "ağzı domuz ağzı gibi çıkıntılı" bir insan kafası tarif etmektedir.[9] Marwick de sadece tek bir kırmızı gözü olan bir kafadan bahseder ve yaratığın ağzını "balinanınki gibi" olarak kaydederek Tammas'ın karakterizasyonunun bir kısmını ödünç alır.[10]
Nuckelavee'nin nefesinin ekinleri soldurduğu, çiftlik hayvanlarını hasta ettiği, salgın hastalıklar ve kuraklıklara neden olduğu düşünülüyordu.[9] O zamanlar kelp olarak bilinen şeyi yaratmak için deniz yosununun yakılması 1722 yılında Stronsay'de başlamıştır.[4] Soda külü esas olarak asitli toprağı işlemek için kullanılan bir alkaliydi, ancak zaman geçtikçe sabun ve cam üretimindeki ticari önemi arttı.[9] İşlem sırasında yayılan keskin dumanın nuckelavee'yi öfkelendirdiğine,[4] bunun salgın hastalığa, sığırların ölümüne ve ekinlerin yok olmasına neden olduğuna inanılıyordu[16][17] Nuckelavee'nin öfkesini göstermek ve deniz yosunu yaktıkları için adalılardan intikam almak için Stronsay'deki atlara mortasheen olarak bilinen ölümcül hastalığı bulaştırdığı söylenir. Enfeksiyon daha sonra endüstride yer alan diğer tüm adalara yayılmıştır.[4][18] Yaratık ayrıca, su kıtlığına ve kötü hasada yol açan, uzun süren anormal derecede düşük yağış dönemlerinden sorumlu tutulmuştur.[4]
Kurtuluş
[değiştir | kaynağı değiştir]Nuckelavee, İskoç adaları ve çevresindeki iblisler arasında en kötücül olanıdır ve hiçbir bağışlayıcı özelliği yoktur.[1] Onu kontrol edebilen tek varlık, Orkney mitolojisinde nuckelavee'yi yaz aylarında hapseden kadim bir ruh olan Mither o' the Sea'dir.[19] Kelpiler ve Shetland'ın nuggle'ı hariç, diğer efsanevi deniz canavarlarıyla ortak olarak, akan tatlı sudan geçemez,[13] bu nedenle bir dereyi geçerek atlatılabilir.[20] Tammas yanında bulunduğu loch'dan ona yanlışlıkla su sıçratarak nuckelavee'den kurtulmayı başarmıştır, sıçrayan su kısa süreliğine canavarın dikkatini dağıtmış ve Tammas'ın yakındaki bir tatlı su kanalına koşup karşı kıyıya güvenli bir şekilde ulaşmasını sağlamıştır.[12]
Köken
[değiştir | kaynağı değiştir]Kötü niyetli yaratıklar muhtemelen adalıların başka şeylere bağlayamadıkları olaylara açıklama getirmeye yarıyordu, birçok eski efsane Orkney çevresindeki çalkantılı ve sürekli değişen denizin doğal unsurlarına dayanıyordu.[21][22][23] Köklü Orkney masalları İskandinav mitolojisinden güçlü bir şekilde etkilenmiş ve geleneksel Kelt hikâyeleriyle harmanlanmıştır,[24] dolayısıyla nuckelavee'nin kökleri İskandinavlar tarafından ithal edilen ve geleneksel Kelt su atıyla harmanlanmış efsanevi bir yaratığa dayanıyor olabilir.[15]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dipnotlar
- ^ a b Briggs 2002, s. 68.
- ^ Monaghan 2009, ss. ix, xi, xv.
- ^ a b c Dennison 1891, s. 131.
- ^ a b c d e f Marwick 2000, s. 23.
- ^ Hibbert 1891, s. 233.
- ^ OJ Stronsay.
- ^ University.
- ^ Westwood & Kingshill 2012, s. 387.
- ^ a b c d e f Dennison 1891, s. 132.
- ^ a b c Marwick 2000, s. 22.
- ^ Briggs 2002, s. 67.
- ^ a b Dennison 1891, s. 133.
- ^ a b Westwood & Kingshill 2012, s. 388.
- ^ Mack & Mack 2010, s. 57.
- ^ a b Orkneyjar.
- ^ Scapa.
- ^ Scran.
- ^ Fenton 1997, s. 61.
- ^ Bane 2013, s. 252.
- ^ Briggs 2002, s. 53.
- ^ Dennison 1890, s. 70.
- ^ Marwick 2000, s. 19.
- ^ Westwood & Kingshill 2012, s. ix.
- ^ Muir 2014, s. 10.
- Kullanılan kaynaklar
- Bane, Theresa (2013). Encyclopedia of fairies in world folklore and mythology. Jefferson, North Carolina. ISBN 978-1-4766-1242-3. OCLC 857489871.
- Briggs, Katharine Mary (2002). The fairies in tradition and literature. Londra: Routledge. ISBN 0-415-28601-8. OCLC 50089744.
- Douglas, George (2010) [1901], Scottish Fairy and Folk Tales, Abela Publishing, ISBN 978-1-907256-93-6
- Fenton, Alexander (1997). The Northern Isles : Orkney and Shetland. East Linton: Tuckwell Press. ISBN 1-86232-058-6. OCLC 38334278.
- Hibbert, Samuel (1891). A description of the Shetland Islands : comprising an account of their scenery, antiquities and superstitions. Robarts - University of Toronto. Lerwick : T. & J. Manson.
- Mack, Carol K. (2010). A field guide to demons, vampires, fallen angels and other subversive spirits. Rev. and expanded ed. Dinah Mack, Carol K. Mack. Londra: Profile. ISBN 978-1-84668-416-6. OCLC 642288838.
- Marwick, Ernest W. (2000). The folklore of Orkney and Shetland. Edinburgh: Birlinn. ISBN 1-84158-048-1. OCLC 46433562.
- Monaghan, Patricia (2004). The encyclopedia of Celtic mythology and folklore. New York: Facts On File. ISBN 978-1-4381-1037-0. OCLC 242986701.
- Muir, Tom (2014). Orkney Folk Tales. New York: The History Press. ISBN 978-0-7509-5533-1. OCLC 880825776. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- Dennison, W. Traill (1890). "Orkney Folklore. Sea Myths". The Scottish Antiquary, or, Northern Notes and Queries. 5 (18): 68-71. ISSN 2042-0013. 7 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- Dennison, W. Traill (1891). "Orkney Folklore. Sea Myths". The Scottish Antiquary, or, Northern Notes and Queries. 5 (19): 130-133. ISSN 2042-0013. 7 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- Westwood, Jennifer (2011). The lore of Scotland : a guide to Scottish legends. Sophia Kingshill. Londra. ISBN 978-1-4090-6171-7. OCLC 934633278.
- Withers, Charles W. J. (2001). Geography, science, and national identity : Scotland since 1520. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64202-7. OCLC 46473938. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- "Orkneyjar - Nuckelavee - The Devil of the Sea". www.orkneyjar.com. 4 Ekim 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- "The Finnfolk — University of the Highlands and Islands". web.archive.org. 23 Ekim 2014. 23 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- "Orkneyjar - Jo Ben's Descriptio Insularum Orchadiarum - Stronsay". www.orkneyjar.com. 20 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- "The kelp industry | Economy | Culture and tradition | Scapa Flow Landscape Partnership Scheme". web.archive.org. 17 Ekim 2014. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- "Whale oil and soap". www.scran.ac.uk. 2 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.