Kvamçereti
Kvamçereti (Gürcüce: ქვამჭერეთი; okunuşu: "kvamç'ereti"), Murgul Vadisi'ndeki eski yerleşimlerden biridir ve günümüzde Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı Küre köyünün bir mahallesidir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcüce bir yer adı olan Kvamçereti (ქვამჭერეთი), "taş tutan yer" gibi bir anlam gelir. Nitekim Türkçeye Kvamçeret (كوامچەرە ت) biçiminde girmiş olan bu yerleşimin adı 1925 yılında köyün adı Geniştaş olarak değiştirilmiştir.[3]
Kvamçereti köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Niteki Osmanlılar bu yerleşimi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde bulunan Kvamçereti Kalesi buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[4]
Kvamçereti köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti sırasında, Artvin sancağının Murgul kazası sınırları içinde yer alıyordu. Ancak, komşu köy Kure-i Ulya söz konusu nüfus defterinde yer almasına rağmen, Kvamçereti ayrı bir köy olarak kaydedilmemiştir.[5]
Kvamçereti köyü, Trabzon vilayetinin kurulmasından sonra, bu vilayetin dört sancağından biri olan Lazistan sancağının sınırları içinde yer aldı. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Kvamçereti, bu sancağa bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. Nüfus tespitinde Kure-i Ulya köyüyle birlikte kaydedilmişti ve bu iki köyde 55 hanede 92 kişi yazılmıştır. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte sadece erkek nüfusunun kaydedildiği bilinmektedir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Kure-i Ulya ve Kvamçeret köylerinin toplam nüfusunun yaklaşık 184 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu iki köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 30 öküz, 45 inek, 3 keçi ve 3 koyun kaydedilmiştir.[6]
Kvamçereti, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin "Kvamçiret" (Квамчнреть) şeklinde kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Çhaleti nahiyesinin 13 köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitinde, 29'u erkek ve 31'i kadın olmak üzere, 9 hanede 60 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[7]
Kvamçereti köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, Artvin ve Batum sancaklarını Gürcistan'ın parçası sayan 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca köy Türkiye'ye bırakıldı.[8][9]
Kvamçereti köyü 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, Borçka kazasının Murgul nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Bu tarihte köyde 5 hanede 25 kişi yaşıyor ve bu nüfus Gürcülerden oluşuyordu. 1886 tarihinden sonra köyün nüfusunun azlamış olması, Kvamçireti sakinlerinin bir kısmının Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir.[10] Kvamçereti veya Kvamçeret Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında, Gürcüce adını andırı şekilde Geniştaş olarak değiştirilmiştir.[3] Kvamçereti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Geniştaş" adıyla Murgul nahiyesinin bir köyü olarak geçer.[11] Ancak 1935 genel nüfus sayımında adının geçmemesi, Geniştaş'ın bu iki tarih arasından bir mahalle olarak Küre köyüne bağlandığını göstermektedir.[12]
Kvamçireti'de iki terasa yayılan kale kalıntıları, köyün eskiden önemli bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Kvamçireti Kalesi, 890 metre yükseklikte, ulaşımı zor kayalık bir tepede inşa edilmiştir.[13]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 261 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 176, ISBN 978-605-5708-85-6.
- ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 120". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 169. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 40". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2023.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 354-355, ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1364". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2023.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2023.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 139" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 169 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9