Kullanıcı deneyimi

Kullanıcı deneyimi (İngilizce: User Experience, UX), bir ürün, sistem veya hizmet ile etkileşimde bulunan kullanıcıların yaşadığı tüm algı, duygu ve tepkileri ifade eden çok disiplinli bir kavramdır. UX kullanılabilirlik erişilebilirlik, etkileşim tasarımı, görsel estetik ve duygusal tatmin gibi faktörleri kapsar.

Kullanıcı deneyimi kavramı bir ürünün ilk kullanımından son etkileşimine kadar olan süreçte, kullanıcının yaşadığı tüm olumlu ve olumsuz deneyimlerin bütününü inceler. Bu alan insan-merkezli tasarımı ve kullanıcı davranışlarını anlamayı öncelik haline getirir.

Tanım ve Kapsam

ISO 9241-210 standardına göre kullanıcı deneyimi, bir sistemin kullanımından önce kullanım sırasında ve sonrasında kullanıcının algı ve tepkilerini kapsar. UX yalnızca kullanıcı arayüzü ile sınırlı değildir. Bir ürünün işlevselliği, güvenilirliği, kullanılabilirliği ve estetik yönleri ile bütünsel bir deneyim sunmayı amaçlar.

Tarihçe

Kullanıcı deneyimi terimi 1990’lı yıllarda bilişsel psikoloji, insan-bilgisayar etkileşimi ve etkileşim tasarımı gibi disiplinlerin birleşimiyle yaygınlaşmıştır. Terimi ilk olarak Apple'da görev yapan Don Norman kullanmıştır. Kavram zamanla yazılım geliştirme donanım tasarımı, servis tasarımı ve dijital pazarlama gibi alanlarda da benimsenmiştir.

Bileşenler

Kullanıcı deneyimi aşağıdaki başlıca bileşenleri içerir:

• Kullanılabilirlik (Usability): Ürünün kolay, hızlı ve hatasız kullanılabilmesi.
• Erişilebilirlik (Accessibility): Herkesin ürüne erişebilmesini sağlama (ör. engelli kullanıcılar).
• Bilgi mimarisi (Information architecture): İçeriğin anlaşılır ve düzenli sunumu.
• Etkileşim tasarımı (Interaction design): Kullanıcı ile sistem arasındaki tepki/aksiyon yapısı.
• Duygusal tasarım (Emotional design): Kullanıcının hislerini etkileyen unsurlar (renk, ses, mikro etkileşimler).
• Görsel tasarım (Visual design): Estetik düzenleme ve kullanıcıya görsel netlik sunma.

Kullanıcı Deneyimi ve Arayüz

Kullanıcı deneyimi (UX) ve kullanıcı arayüzü (UI) terimleri sıklıkla karıştırılsa da, UX tüm kullanıcı yolculuğunu kapsarken, UI yalnızca görsel ve etkileşimsel bileşenlere odaklanır. Başarılı bir kullanıcı deneyimi yalnızca güzel arayüzlerle değil, aynı zamanda etkili bilgi akışı, hızlı yanıt verme ve kullanıcı beklentilerinin karşılanmasıyla oluşur.

Geliştirici Deneyimi

Geliştirici deneyimi (Developer Experience, DX), yazılımcıların sistemle olan etkileşimini ifade eder. Bu terim geliştiricinin bir ürün ya da hizmeti oluştururken kullandığı araçlar, belgeler ve sistemlerin etkinliğini analiz eder.

Uygulama Alanları

Kullanıcı deneyimi teknoloji sağlık, eğitim, kamu hizmetleri ve e-ticaret gibi birçok sektörde etkin biçimde kullanılmaktadır. Özellikle dijital ürünlerde kullanıcı deneyiminin iyileştirilmesi, kullanıcı bağlılığını ve dönüşüm oranlarını doğrudan etkiler.

Eleştiriler

Kullanıcı deneyimi bazen sadece "görsel" ögelerle sınırlı görülerek yanlış anlaşılabilmektedir. Bazı uzmanlar UX süreçlerinin ticari amaçlarla aşırı yönlendirilmesini, kullanıcı ihtiyaçlarının geri plana atılması olarak eleştirmektedir.

Ayrıca bakınız

• Kullanıcı arayüzü tasarımı
• Son kullanıcı lisans anlaşması
• Kullanıcı arayüzü
• Kullanıcı profili
• Kullanıcı kılavuzu
• Son kullanıcı güvenliği
• Kullanılabilirlik
• Benzersiz kullanıcı
• Etkileşim tasarımı