Karel Čapek
 | |
| Doğum | 9 Ocak 1890 Bohemya Krallığı, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (Günümüzde Çekya) |
| Ölüm | 25 Aralık 1938 (48 yaşında) Prag, Çekya |
| Meslek | Yazar |
| Milliyet | Çek |
| Vatandaşlık | Çek |
| Tür | Bilimkurgu |
| İmza |  |
Karel Čapek (d. 9 Ocak 1890 - ö. 25 Aralık 1938), 20. yüzyılın önemli Çek yazarıdır.
Adı, "Karel Çapek" olarak okunur. Yaygın kullanımı ile robot kavramını ortaya atan kişi olarak bilinir. "Robot" kelimesi, ilk olarak Karel Čapek'in 1920 yılında yazdığı R.U.R. - Rossum's Universal Robots adlı eserinde yer almış ve daha sonra tüm dünyada kullanılmaya başlanmıştır. Türkçeye Halid Fahri Ozansoy tarafından R.U.R. - 'Âlemşümûl Sun'î Adamlar Fabrikası adıyla çevrilip Osmanlıca olarak 1927 yılında Devlet Matbaası tarafından yayınlanmıştır.[1] Ancak aslında bu terimin gerçek yaratıcısı Karel Čapek'in kardeşi olan Josef Čapek'tir.[2] Čapek, Malé Svatoňovice'de, sonraları adı sırasıyla Çekoslovakya ve Çekya olacak olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nda doğmuştur.
Hayatı ve çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Karel Čapek, akıl ve mizah içeren geniş bir alanda yazmıştır. Çalışmaları ilginç olmalarının yanı sıra Çek dili ile gerçeklik kavramının tam ve kesin açıklamaları olmaları açısından da başarılıdır. İnsanın ve dünyanın gelecekteki sosyal evrimine bakışının yanı sıra, Yumuşak ve klasik Avrupa bilimkurgusuna göre daha teknik ve gelişmiş uzay yolculuğu öyküleri ile yeni bir akımın öncüsü sayılabilir. 20. yüzyılın ilk yarısında etik açıdan devrimci buluşları ele alan eserleri, kütle ve atom silahları, insan ötesi akıllı varlıklar ve robotlar ile ilgiliydi. Čapek eserlerinde sosyal felaketlerin iç yüzü, diktatörlük, şiddet ve tröstlerin sınırsız gücünün insan üzerindeki etkilerini ele aldı.
Diğer kitapları, dedektif hikâyeleri, romanlar, peri masalları, tiyatro oyunları ve bahçecilik üzerinedir. Bununla beraber en önemli çalışmaları, çözmeye çalıştığı epistemoloji problemi veya "Bilgi Nedir?" sorusu üzerine olmuştur.
1930'lu yılların sonlarında vahşi Nazi ve faşist diktatörlüklerinin yarattığı tehdit üzerine yoğunlaştı.En üretken yılları çeklerin ilk cumhuriyeti olan Çekoslovakya'da (1918 - 1938) geçti. Bu yıllarda yazdığı T.G. Masaryk ile konuşmalar bir çek vatanseveri ve Çekoslovakya'nın ilk devlet başkanı olan Tomas Masaryk ile cuma günleri düzenlediği bahçe toplantıları sırasındaki konuşmaları ve tartışmaları içermektedir. Bu büyük politik lider ile olan sıra dışı ilişkisinin daha sonraları Václav Havel'e ilham verdiği bilinir.
Sonraki yaşamı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1935'te uzun bir tanışıklığın ardından aktris Olga Scheinpflugová ile evlendi.[3] 1938'de Batılı müttefiklerin, yani Fransa ve Birleşik Krallık'ın savaş öncesi anlaşma anlaşmalarını yerine getiremeyecekleri ve Çekoslovakya'yı Nazi Almanyası'na karşı savunmayı reddedecekleri anlaşıldı. İngiltere'ye sürgüne gitme şansı teklif edilmesine rağmen Čapek, Nazi Gestapo'nun kendisini "ikinci halk düşmanı" ilan etmesine rağmen ülkesini terk etmeyi reddetti. Ailesinin Stará Huť'daki yazlık evindeki sel hasarını onarırken basit bir soğuk algınlığına yakalandı. Hayatı boyunca spondiloartropatiden muzdarip olan ve aynı zamanda çok sigara içen Karel Čapek, 25 Aralık 1938'de zatürreden öldü.
Şaşırtıcı bir şekilde, Gestapo onun ölümünden haberdar değildi. Birkaç ay sonra, Almanların Çekoslovakya'yı işgal etmesinden hemen sonra, Nazi ajanları onu tutuklamak için Prag'daki Čapek ailesinin evine geldiler.[4] Bir süre önce öldüğünü anlayınca, karısı Olga'yı tutukladılar ve sorguladılar. Daha sonra serbest bırakıldı ve 1968'e kadar yaşadı; kocasının oyunlarından birini sahnelerken geçirdiği kalp krizinden sahnede öldü.[5] Kardeşi Josef Čapek Eylül ayında tutuklandı ve sonunda Nisan 1945'te Bergen-Belsen toplama kampında öldü. Karel Čapek ve karısı Prag'daki Vyšehrad mezarlığına gömüldüler.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Çekçe Robota kelimesi, Almanca Arbeit ("Çalışmak") ile aynı kökenden gelmektedir.
İngilizce kısmi bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- The Absolute at Large, 1922 (in Czech), June 1975, Garland Publishing ISBN 0-8240-1403-0
- Apocryphal Tales, 1945 (in Czech), May 1997, Catbird Press Paperback ISBN 0-945774-34-6, Translated by Norma Comrada
- An Atomic Phantasy: Krakatit or simply Krakatit, 1924 (in Czech)
- Nine Fairy Tales: And One More Thrown in for Good Measure, October 1996, Northwestern Univ Press Paperback Reissue Edition, ISBN 0-8101-1464-X. Illustrated by Josef Capek, Translated by Dagmar Herrmann
- R.U.R, March 1970, Pocket Books ISBN 0-671-46605-4
- Tales from Two Pockets
- Short story collection, Mystery (nsf) Translated by Norma Comrada June 194, Catbird Press Paperback ISBN 0-945774-25-7
- Talks With T.G. Masaryk Non-fiction. Biography of Masaryk, founder of Czechoslovakia.
- Three Novels: Hordubal, Meteor, An Ordinary Lifes NSF? Translated by M. and R. Weatherall
- Toward the Radical Center: A Karel Capek Reader. Collection of stories, plays and columns. Edited by Peter Kussi, Catbird Press ISBN 0-945774-07-9
- War With the Newts 1936 (in Czech), May 1967, Berkley Medallion Edition Paperback. Translated by M. & R. Weatherall, March 1990, Catbird Press paperback, ISBN 0-945774-10-9, October 1996, Northwestern University Press paperback ISBN 0-8101-1468-2
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Overview
- A comprehensive website on Čapek
- Karel Čapek, 1890--193818 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - brief biography, with information about the writer's plays and novels
- Further links 23 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Karel Čapek page at Catbird Press, a publisher of several Čapek translations 29 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- An album, with an excerpt from R.U.R
- Internet Speculative Fiction Database'te Karel Čapek
Alıntı
[değiştir | kaynağı değiştir]- İngilizce Vikipedi Karel Čapek sayfasından çevrilmiştir 31 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Atılım Üniversitesi Robot Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi - Robotlar" (PDF). 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2012.
- ^ Karel Capek Website: "Who did actually invent the word "robot" and what does it mean?" 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
- ^ Klíma 2001, ss. 200–206.
- ^ "Radio Prague – Mailbox". Český rozhlas. 3 Mart 2012. 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2016.
- ^ "Olga Scheinpflugová" (Çekçe). Osobnosti.cz. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2016.
