İçeriğe atla

Jüpiter Optimus Maximus Tapınağı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tapınağın yeri

Jüpiter Capitolinus Tapınağı olarak da bilinen Jüpiter Optimus Maximus Tapınağı, (Latince: Aedes Iovis Optimi Maximi Capitolini ) Türkçe : (' En İyi ve En Büyük Jüpiter Tapınağı ' ), Capitol Tepesi'nde yer alan, Antik Roma'daki en önemli tapınaktı. Çok sayıda türbenin, sunağın, heykelin ve zafer takının sergilendiği bir bölge olan Capitolina Bölgesi ile çevriliydi.

Geleneksel olarak MÖ 509 olarak tarihlenen, Jüpiter'e adanan[1] ilk bina, Roma'daki en eski büyük tapınaktı. Orta İtalya'daki birçok tapınak gibi Etrüsk mimarisiyle ortak özellikler taşıyordu; kaynaklar, antefikslerin ve diğer pişmiş toprak süslemelerin yapımı ve boyanması da dahil olmak üzere, yapımının çeşitli yönleri için Etrüsk uzmanlarının getirildiğini bildiriyor.[2] Ahşaptan inşa edilen bu tapınak, MÖ 83'te çıkan yangında yok oldu. Tapınağın yeniden inşası için çalıştırılmak üzere Yunanistan'dan pek çok usta getirtildi, bu sebeple yeni binanın, diğer Roma tapınakları gibi Etrüsk formunun birçok unsurunu muhafaza etmesine rağmen, esasen Yunan tarzı olduğu tahmin ediliyor. Tapınağın ilk yeniden inşaatı MÖ 69'da tamamlandı. Sonraki yüzyıllarda çıkan yangınlar, tapınakta açıkça çağdaş Roma mimari tarzının kullanıldığı iki yeni yeniden inşayı gerektirdi.

İlk versiyon, kaydedilen en büyük Etrüsk tarzı tapınaktır[3] ve sonraki yüzyıllar boyunca bile diğer Roma tapınaklarından çok daha büyüktür. Bununla birlikte, boyutu uzmanlar tarafından büyük ölçüde tartışılmaya devam ediyor; Antik bir ziyaretçinin anlattıklarına dayanarak neredeyse 60 × 60 metre (200 ft × 200 ft) olduğu iddia edildi. Bu, en büyük Yunan tapınaklarından çok da az değil.[4] Büyüklüğü ne olursa olsun, bu tapınağın diğer erken dönem Roma tapınakları üzerindeki etkisi önemli ve uzun süreliydi.[5] Rekonstrüksiyonlar genellikle çok geniş saçaklar ve yanlarda uzanan geniş bir sütun dizisi gösterir, ancak sütunlar tipik bir Yunan tapınağında olacağı gibi arka duvarın etrafında değildir.[6] MÖ 78 yılına ait bir madeni para üzerindeki kaba bir resim, yalnızca dört sütunu ve çok yoğun bir çatı hattını gösteriyor.[7]

Diğer iki yangın sebebiyle, üçüncü tapınak MS 80'e kadar yalnızca beş yıl ayakta kalabildi, ancak dördüncüsü imparatorluğun çöküşüne kadar hayatta kaldı. Son tapınağın kalıntıları, Orta Çağ ve Rönesans'ta devşirme için yağmalandı, ancak şimdi yalnızca temellerin ve podyumun veya kaidenin unsurları günümüze ulaştı; sonraki tapınaklarda görünüşe göre bir önceki tapınağın parçaları yeniden kullanıldığından, bazı yapı unsurları ilk binaya tarihlenebilir. Çeşitli binalar hakkında çok şey belirsizliğini koruyor.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Bina

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Jüpiter Tapınağı hakkında bilinenlerin çoğu, daha sonraki Roma anlatılarına aittir. Lucius Tarquinius Priscus, Sabinlerle savaşırken bu tapınağı adadı ve Halikarnaslı Dionysius'a göre tapınağın temellerini desteklemek için gerekli düzleştirme çalışmasını başlattı.[8] Tapınağın temelini oluşturan Cappellaccio tüfünün çoğu, bölge, yapı için kazılıp tesviye edildiğinde muhtemelen doğrudan oradan çıkartılmıştır.[9] Capitol'deki modern karot çalışması, yalnızca düz bir şantiye oluşturmak için gereken kapsamlı çalışmayı doğrulamıştır.[10] Halikarnaslı Dionysius ve Livius'a göre tapınağın temelleri ve üst yapısının büyük bir kısmı son Roma Kralı Lucius Tarquinius Superbus tarafından tamamlanmıştır.[11]

Livius ayrıca, tapınağın inşaatından önce diğer tanrılara ait türbelerin bölgeyi işgal ettiğini kaydeder. Augurlar, onları kaldırmak için izin isteyen ayinleri gerçekleştirdiklerinde, yalnızca Terminus ve Juventas'ın bunu reddettiğine inanılıyordu. Bu nedenle onların türbeleri yeni yapıya dahil edildi. Terminus, sınırların tanrısı olduğu için onun taşınmayı reddetmesi, Roma devletinin geleceği için olumlu bir alamet olarak yorumlandı. İkinci bir alamet, bir adamın başının tapınağın temellerini kazan işçilere görünmesiydi. Bu, kehanetler tarafından (Augurların özellikle Etrürya'dan getirdiği kehanetler) Roma'nın büyük bir imparatorluğun başı olacağı şeklinde yorumlanıyordu.[12]

Livius'a göre geleneksel olarak tapınak, Roma Cumhuriyeti'nin kuruluş yılı olan 13 Eylül 509'da adandı.[1] Dionysius'a göre, iki yıl sonra MÖ 507'de kutsandı.

Tapınağın adanmasını gerçekleştirecek kişi kurayla seçildi. Görev, o yılki konsüllerden biri olan Marcus Horatius Pulvillus'a düştü.[13]

Livius, MÖ 495'te Latinlerin, 6.000 Latin mahkûmun serbest bırakılmasından dolayı Romalılara bir şükran göstergesi olarak tapınağa altından bir taç teslim ettiklerini kaydeder.[14]

Orijinal tapınak neredeyse 60 × 60 metre (200 ft × 200 ft) ölçülerinde olabilir, ancak bu tahmin bazı uzmanlar tarafından hararetle tartışılıyor.[15] Kesinlikle tüm Roma devletindeki en önemli dini tapınak olarak kabul edildi. O bölgede, üç tanrının ayrı bir cella'sı vardı, solda Juno Regina, sağda Minerva ve ortada Jüpiter Optimus Maximus vardı. İlk Jüpiter tapınağı birçok pişmiş toprak heykelle süslenmişti. Bunların en ünlüsü, bir akroter olarak çatının tepesinde bulunan ve Jüpiter'i dört atın çektiği bir savaş arabası olan bir quadriga kullanırken tasvir eden heykeldi. Bu heykelin yanı sıra ana celladaki Jüpiter'in kült heykelinin Etrüsk zanaatkârı Veii'li Vulca'nın eseri olduğu söyleniyordu.[16] Alınlık heykelleri arasında gök gürültüsü tanrısı Summanus'un bir görüntüsü vardı.[17] Jüpiter'in kült heykeli, bir tunica palmata (palmiye yaprakları resimleriyle süslenmiş bir tunik ) ve mora boyanmış, altın iplikle yapılmış desenler taşıyan toga picta giymiş, ayakta duran ve bir şimşek kullanan tanrıyı gösteriyordu. Bu kostüm, bir zaferi kutlayan muzaffer generaller için standart bir elbise haline geldi.[9]

Orijinal tapınak dekorasyonu 2014 yılında keşfedildi. Bulgular, arkeologların ilk kez tapınağın gerçek görünümünü, üstelik tapınağın ilk halini yeniden inşa etmelerine olanak sağladı.[18] Orijinal tapınakta zamanla, çatının ve lentoların ahşap elemanları, pişmiş toprak kaplama plakaları ve istisnai boyuttaki diğer unsurlarla kaplandı ve İkinci Aşama modeli (Etrüsk ve Latin tapınaklarının dekoratif sistemlerine atıfta bulunulan) izlenerek zengin bir şekilde boyalı kabartmalarla dekore edildi. Böylece tapınağın ilk binasında birtakım yenilemeler yapılmış oldu. Hemen ünlenen tapınak, MÖ 2. yüzyıla kadar İtalya'daki birçok tapınağın pişmiş toprak süslemelerinde benimsenen yeni bir kutsal mimari modeli oluşturdu. Tapınaktaki orijinal öğeler, MÖ 4. yüzyılın başlarında ve MÖ 3. yüzyılın sonunda - 2. yüzyılın başlarında yeniden farklı tarzda diğer öğelerle kısmen değiştirildi. Tapınaktan kaldırılan ve çıkartılan malzeme, MÖ 2. yüzyılın ortalarında, Area Capitolina olarak adlandırılan tapınağın önündeki meydanın inşaatı sırasında, meydanı oluşturan katmanlara dökülmüştür.[19]

Tapınağın ömrü boyunca, MÖ 179'da sütunların ve duvarların yeniden sıvanması, Üçüncü Pön Savaşı'ndan sonra cellaya mozaik döşemenin eklenmesi ve içindeki kasetli tavanın yaldızlanması dahil olmak üzere MÖ 142'de cella içinde çeşitli onarımlar ve iyileştirmeler yapıldı. Yıllar geçtikçe tapınakta, muzaffer generaller tarafından adanan sayısız heykel ve ganimet birikti ve 179'da bunların sütunlara yapıştırılanlardan bazıları tapınaktaki dağınıklığı azaltmak için kaldırıldı.[9]

Tapınağın planı ve kesin boyutları yoğun bir şekilde tartışıldı.[20] Capitol Tepesi'nde arkaik temellerin bazı kısımlarını ortaya çıkaran son kazıların ardından tapınağın beş farklı planı yayınlandı.[21] Halikarnaslı Dionysius'a göre, tapınağın daha sonraki yeniden inşalarında aynı plan ve temeller kullanılmıştır,[22] ancak bahsettiği boyutlarda binanın kendisini mi yoksa podyumu mu kastettiği konusunda anlaşmazlık vardır.

MÖ 437'de Aulus Cornelius Cossus, Veientes'in Kralı Lars Tolumnius'u atından indirdi ve onu yere serdi. Tolumnius'un vücudundan keten zırhı çıkardıktan sonra, cesedin başını kesti ve kafasını bir mızrağa geçirdi. Ardından onu dehşet içinde geri çekilen düşmanın önünde havaya kaldırarak onlara sergiledi. Cossus, ele geçirilen zırhı, kalkanı ve kılıcı, İmparator Augustus'un saltanatına kadar geç bir tarihte görülebildiği Capitol Tepesi'ndeki Jüpiter Tapınağı'na bağışladı.

İlk tapınak M.Ö. 83 yılında, Sulla diktatörlüğü altındaki iç savaşlar sırasında yandı. Sibiller tarafından yazıldığı ve tapınakta saklandığı söylenen Sibylline Kitapları da bu yangında kayboldu (bu kitaplar acil durumlarda devlet meselelerinde danışılmak üzere quindecimviri (on beşli konsey) tarafından korunurlardı.)

İkinci Bina

[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 78'de, ikinci tapınağın inşası sırasında madeni para

Lucius Cornelius Sulla'nın MÖ 86'da Atina'yı yağmalaması sırasında şehri yağmalarken Sulla, Zeus Tapınağı'ndaki devasa tamamlanmamış sütunlardan bazılarını ele geçirdi ve onları Jüpiter Tapınağı'nda yeniden kullanılmak üzere Roma'ya geri götürdü. Sulla, tapınak yeniden inşa edilene kadar yaşamayı umuyordu, ancak Quintus Lutatius Catulus Capitolinus yeni yapıyı MÖ 69'da adama onuruna sahipti.[23] Yeni tapınak, aynı temeller üzerinde aynı plana göre inşa edildi, ancak üst yapı için daha pahalı malzemeler kullanıldı. Edebi kaynaklar, tapınağın MÖ 60'ların sonlarına kadar tamamen tamamlanmadığını gösteriyor.[24] MS 65 civarında üç yeni kült heykel tamamlandı. Jüpiter'in chryselephantine heykeli, Atinalı Apollonius tarafından yapılmıştır; görünüşü genellikle Roma kolonilerindeki diğer Jüpiter tapınakları için yapılan kopyalardan bilinir.[25] Her iki elinde bir şimşek ve asa ile oturan Jüpiter'i ve muhtemelen bir elinde de tanrıça Roma'nın bir görüntüsünü içeriyordu.[26]

Brutus ve diğer suikastçılar, Sezar'ı öldürdükten sonra kendilerini içeri kilitlediler. Quintus Lutatius Catulus'un yeni tapınağı Augustus tarafından yenilenmiş ve onarılmıştır.[26] İkinci bina, MS 19 Aralık 69'da tepedeki çatışmalar sırasında, Vespasian'a sadık bir ordunun Dört İmparator Yılı'nda şehre girmek için savaştığı sırada yandı.[27]

Üçüncü Bina

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni imparator Vespasian, tapınağı aynı temeller üzerinde, ancak cömert bir üst yapıyla hızla yeniden inşa etti. Önceki yapılardan daha uzundu, bir Korint düzeni ve üçgen çatının tepesinde bir quadriga ve çatının dibinde her iki tarafta Zafer figürleri tarafından sürülen bigae içeren bir heykel vardı.[26] Jüpiter'in üçüncü tapınağı MS 75'te adandı.[28] Üçüncü tapınak MS 80'de Titus'un hükümdarlığı sırasında yandı.

Dördüncü Bina

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dördüncü tapınakta, kurban kesen Marcus Aurelius'un kabartması

Domitian hemen tapınağı yeniden aynı temeller üzerinde, ancak şimdiye kadarki en cömert üst yapıyla yeniden inşa etmeye başladı. Plutarch'a göre Domitian, yalnızca bronz kiremitlerin yaldızlanması için en az on iki bin talant altın kullandı.[29] Ayrıntılı heykel alınlığı süsledi. Louvre Müzesi'ndeki hasarlı bir kabartmanın Rönesans çizimi, alınlığın en yüksek noktasında sağında iki atlı bir arabanın (biga ) yanında dört atlı bir arabayı (quadriga ), merkezi akroter olarak hizmet veren iki heykeli ve akroteri görevi gören kornişin köşelerini aşan tanrı Mars ve tanrıça Venüs'ün heykellerini göstermektedir. 82 CE'de tamamlandı.[30] Alınlığın ortasında, tanrı Jüpiter'in yanında tahtlarda oturan Juno ve Minerva vardı. Aşağıda kanatları açılmış bir kartal vardı. Üç tanrının her iki yanında güneş tanrısı tarafından yönetilen birer biga ve ay tarafından yönetilen birer biga tasvir edilmiştir. İmparator I. Theodosius, 392'de pagan tapınaklarının bakımı için kamu finansmanını ortadan kaldırdıktan sonra, Orta Çağ boyunca birkaç kez yağmalandı. 16. yüzyılda, bugünkü Capitoline Tepesi'nin bir parçası haline gelen büyük bir özel konut olan Palazzo Caffarelli-Clementino'ya dahil edildi.[31][32]

Çöküş ve Terk Ediliş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Domitianus tarafından tamamlanan tapınağın, Roma İmparatorluğu'nun sonlarında, paganlara yönelik zulüm sırasında, 392'de imparator I. Theodosius tarafından tüm pagan tapınakları kapatılıncaya kadar üç yüz yıldan fazla bir süre bozulmadan kaldığı düşünülüyor. 4. yüzyılda Ammianus Marcellinus tapınağa şu şekilde atıfta bulunur: "Saygıdeğer Roma'nın kendisini sonsuzluğa yükselttiği Capitolium, tüm dünya bundan daha muhteşem bir şey göremez" [33][34] 5. yüzyılda tapınak, (Zosimus'a göre kapıları süsleyen altını oradan kaldıran) Stilicho tarafından hasar gördü. Prokopius, Vandalların 455 yılında Roma'nın yağmalaması sırasında tapınağı yağmaladıklarını ve yaldızlı bronz karoların yarısını sıyırdıklarını belirtir.[33] Buna rağmen, 6. yüzyılın başlarında Cassiodorus, tapınağı dünyanın harikalarından biri olarak tanımladı.[33][35] 571'de Narses, tapınaktaki birçok heykel ve süsü kaldırdı. Öyle ki tapınağın kalıntıları, 1447'de 15. yüzyıl hümanisti Poggio Bracciolini Roma'yı ziyaret ettiğinde bile hala iyi korunmuş durumdaydı. Ancak kalan kalıntılar, 16. yüzyılda Giovanni Pietro Caffarelli'nin bölgeye bir saray (Palazzo Caffarelli ) inşa etmesiyle yok edildi.[33]

Kalıntılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Capitol Muzesi'nin bodrum katındaki tapınağın podyum duvarı

Bugün, tapınak podyumunun ve temellerinin bazı bölümleri, Palazzo dei Conservatori'nin arkasında, Caffarelli Bahçesi'nde inşa edilmiş bir sergi alanında ve Musei Capitolini içinde görülebilmektedir.[36] Via del Tempio di Giove'de doğu köşesinin bir kısmı da görülebilir.[37]

İkinci Medici aslanı, 16. yüzyılın sonlarında, Flaminio Vacca tarafından Jüpiter Optimus Maximus Tapınağı'ndan kalan bir sütun başlığından yontuldu.[38]

Area Capitolina

[değiştir | kaynağı değiştir]

Area Capitolina, Jüpiter Tapınağı'nı, Capitol Tepesi'nin güney kesimini içine alan ve tepenin yamaç hatlarını takip eden düzensiz istinat duvarlarıyla çevrelenen bölgeydi.[39] Bölge MÖ 388'de[40] yaklaşık 3.000m2'ye genişletildi.[41] Clivus Capitolinus güneydoğu tarafının ortasındaki ana girişte sona eriyordu ve Porta Pandana'nın ikincil bir giriş olduğu görülüyor; bu kapılar geceleri kapatılırdı. Allia Muharabesi sırasında alarm verdiği söylenen Juno'nun kutsal kazları da bu bölgede bulunurdu. Bu kazlar, İmparatorluk döneminde bir tapınak görevlisinin beslediği köpekler tarafından korunurdu.[42] Domitianus, Vitellius'un güçleri Capitol Tepesi'ni' ele geçirdiğinde köpek bakıcısının yaşam alanında saklandı.[43]

Favissae adı verilen yeraltı odaları, hasar görmüş yapı malzemelerini, eski adakları ve sergilenmeye uygun olmayan adanmış nesneleri barındırıyordu. Bu eşyaları karıştırmak dinen yasaktı. Bölgede çok sayıda tapınak, sunak, heykel ve zafer ödülü vardı.[44] Bazı pleb ve kabile meclisleri bu bölgede bir araya geldi.[45] Geç Antik Çağda, burası lüks mallar için bir pazardı ve bu özelliği bu şekilde Orta Çağ'a kadar devam etti: 468 tarihli bir mektupta Sidonius Apollinaris, mücevher, ipek ve kaliteli kumaşların fiyatı üzerinde pazarlık yapan bir müşteriyi anlatır.[46]Şablon:Capitoline Hill planŞablon:Capitoline Hill plan

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Ab urbe condita, 2.8
  2. ^ Stamper, 12–13; Galluccio, 237–291
  3. ^ Christofani; Boethius, 47
  4. ^ Boethius, 47–48
  5. ^ Stamper, 33 and all Chapters 1 and 2. Stamper is a leading protagonist of a smaller size, rejecting the larger size proposed by the late Einar Gjerstad.
  6. ^ Christofani
  7. ^ Denarius of 78 BC
  8. ^ Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities 3.69
  9. ^ a b c Richardson, 1992; p. 222
  10. ^ Ammerman 2000
  11. ^ Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities 4.61; Livy History 1.55–56.1
  12. ^ Livy Ab urbe condita 1.55
  13. ^ Tacitus, quoted in Aicher 2004, p. 51
  14. ^ Livy, Ab urbe condita, 2.22
  15. ^ Mura Sommella 2000;Stamper 2005;Albertoni & Damiani 2008;Cifani 2008;Mura Sommella 2009;Kaderka & Tucci 2021
  16. ^ Pliny the Elder, Encyclopedia 35.157
  17. ^ Cicero, On Divination 1.16
  18. ^ Galluccio 2016, 237–250, fig. 9
  19. ^ Galluccio 2016, 250 – 256, figs. 10–13
  20. ^ Ridley 2005
  21. ^ Mura Sommella 2000;Stamper 2005;Albertoni & Damiani 2008;Cifani 2008;Mura Sommella 2009.
  22. ^ Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities 4.61.4
  23. ^ Pliny NH 7.138; Tacitus Hist. 3.72.3.
  24. ^ Flower 2008
  25. ^ Coarelli, 2014; p. 34
  26. ^ a b c Richardson, 1992; p. 223
  27. ^ Tacitus Hist. 3.71–72
  28. ^ Darwall-Smith 1996
  29. ^ Plutarch. Life of Pulicola. 15.3–4. 
  30. ^ "Coins: the Temple through Time". Omeka. 11 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2019. 
  31. ^ "Temple of Jupiter Optimus Maximus, Rome". Smarthistory. 13 Ağustos 2016. 8 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2019.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  32. ^ "Palazzo Caffarelli-Clementino". Musei Capitolini. 26 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2019. 
  33. ^ a b c d Samuel Ball Platner & Thomas Ashby (1929). "A Topographical Dictionary of Ancient Rome". Oxford University Press. s. 297-302. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023. 
  34. ^ Ammianus Marcellinus, The Roman History XXII.16.12
  35. ^ Cassiodorus, Variae epistolae VII.6
  36. ^ Claridge 1998; Albertoni & Damiani 2008
  37. ^ Coarelli, 2014; p. 32
  38. ^ Giovanna Giusti Galardi: The Statues of the Loggia Della Signoria in Florence: Masterpieces Restored 22 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Florence 2002. 8809026209
  39. ^ Livy 25.3.14; Velleius Paterculus 2.3.2; Aulus Gellius 2.102; Lawrence Richardson, A New Topographical Dictionary of Ancient Rome (Johns Hopkins University Press, 1992), p. 31.
  40. ^ Livy 6.4.12; Richardson, A New Topographical Dictionary, p. 31.
  41. ^ Adam Ziolkowski, "Civic Rituals and Political Spaces in Republican and Imperial Rome," in The Cambridge Companion to Ancient Rome (Cambridge University Press, 2013), p. 398.
  42. ^ Cicero, Rosc. Am. 56; Gellius 6.1.6; Richardson, A New Topographical Dictionary, p. 31.
  43. ^ Tacitus, Histories 3.75; Richardson, A New Topographical Dictionary, p. 31.
  44. ^ Richardson, A New Topographical Dictionary, p. 32.
  45. ^ Ziolkowski, "Civic Rituals and Political Spaces," p. 398.
  46. ^ Sidonius Apollinaris, Epistulae 1.7.8; Claire Holleran, Shopping in Ancient Rome: The Retail Trade in the Late Republic and the Principate (Oxford University Press, 2012), 251.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Rome Alive: A Source Guide to the Ancient City, Wauconda, IL: Bolchazy-Carducci, 2004, ISBN 0865164738  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • Il tempio di Giove e le origini del colle Capitolino, Milan: Electa, 2008 .
  • "Coring Ancient Rome", Archaeology, 2000, ss. 78-83  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • Axel Boëthius, Roger Ling, Tom Rasmussen, Etruscan and Early Roman Architecture, Yale University Press Pelican history of art, 1978, Yale University Press, 9780300052909, google books
  • Cristofani, Mauro, et al. "Etruscan", Grove Art Online,Oxford Art Online. Oxford University Press, accessed April 9, 2016, subscription required
  • Architettura romana arcaica: Edilizia e società tra Monarchia e Repubblica, Rome: "L'Erma" di Bretschneider, 2008  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • Emperors and Architecture: A Study of Flavian Rome, Brüksel: Latomus, 1996  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • Rome, Oxford Archaeological Guides, Oxford Oxfordshire: Oxford University Press, 1998, ISBN 0-19-288003-9  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • Rome and Environs: An Archaeological Guide, Berkeley & Los Angeles: University of California Press, 2014, ISBN 978-0-520-28209-4  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • "Remembering and Forgetting Temple Destruction: The Destruction of the Temple of Jupiter Optimus Maximus in 83 BC", Antiquity in Antiquity, Tubingen: Mohr Siebeck, 2008, ss. 74-92, ISBN 978-3-16-149411-6  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); r |ad2= eksik |soyadı2= (yardım).
  • "Il mito torna realtà. Le decorazioni fittili del Tempio di Giove Capitolino dalla fondazione all'età medio repubblicana", Campidoglio Mito, Memoria, Archeologia (Exhibit Catalog, Rome 1 March-19 June 2016), Eds. Claudio Parisi Presicce – Alberto Danti, 2016, ss. 237-291  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • "The Capitoline Temple of Jupiter. The Best, the Greatest, but not Colossal", Römische Mitteilungen (Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Römische Abteilung), 127, 2021, ss. 146-187, 7 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Ağustos 2023 
  • ""La grande Roma dei tarquini": Alterne vicende di una felice intuizione", Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma, 101, 2000, ss. 7-26  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • "Il tempio di Giove Capitolino. Una nuova proposta di lettura", Annali della Fondazione per Il Museo Claudio Faina, 16, 2009, ss. 333-372  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • A New Topographical Dictionary of Ancient Rome. The Johns Hopkins University Press. 1992. ISBN 0-8018-4300-6.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  • "Unbridgeable Gaps: the Capitoline temple at Rome", Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma, 106, 2005, ss. 83-104  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
  • The architecture of Roman temples: the republic to the middle empire, New York: Cambridge University Press, 2005  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jüpiter_Optimus_Maximus_Tapınağı&oldid=33994301" sayfasından alınmıştır