Itzhak Stern
Itzhak Stern (25 Ocak 1901 - 1969),[1] Oskar Schindler'in muhasebeciliğini yapmış Yahudi sanayici ve muhasebeciydi. O, Schindler'le beraber Deutsche Emailwarenfabrik emaye malzeme şirketi için muhasebeci olarak Kraków'de çalıştı ve birçok şirketin yönetilmesine yardımcı oldu. Oskar Schindler'in araya girerek soykırımdan kurtardığı yahudilerin isim listesini yazmakla görevliydi.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Stern, 25 Ocak 1901'de Kraków'da doğdu. Yahudi cemaatinde önemli bir liderdi ve Batı Polonya Yahudi Ajansı'nın başkan yardımcısı ve Siyonist Merkez Komitesi'nin bir üyesiydi.[2] 1938'de Sophia Backenrot ile nişanlandı, ancak evliliği savaş sonrasına ertelendi.[3]
II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]
18 Kasım 1939'da, Polonya'daki Nazi işgalinin ilk aylarında Oskar Schindler, Stern'le tanıştırıldı.[4] O sıralarda Schindler'in arkadaşı Abwehr ajanı Josef "Sepp" Aue'nin muhasebecisi olarak çalışıyordu ve kendisi Stern'ün eskiden Yahudilere ait olan iş yerinin kontrolünü Treuhänder (mütevelli) olarak ele geçirmişti.[4] Schindler, Stern'e, satın almayı düşündüğü bir şirketin, o yılın başlarında iflas başvurusunda bulunan Yahudi işadamlarından oluşan bir konsorsiyumun (Abraham Bankier dahil) sahibi olduğu Rekord Ltd adında bir emaye eşya üreticisinin bilançosunu gösterdi.[5] Stern ona, şirketi Haupttreuhandstelle Ost'un (Doğu Ana Mütevelli Bürosu) himayesi altında bir mütevelli heyeti olarak yönetmek yerine, işi doğrudan satın almalı veya kiralamalı, çünkü bu ona daha fazla Yahudi tutma özgürlüğü de dahil olmak üzere Nazilerin emirlerinden daha fazla özgürlük verecektir.[6] Stern'ün Yahudi olmasına ve Schindler'in Nazi Partisi üyesi olmasına rağmen Schindler, Stern'e dost canlısıydı. Daha sonra Stern toplantı hakkında şunları söyledi:[7]
Ne istediğini bilmiyordum ve korkuyordum... 1 Aralık'a kadar, biz Polonyalı Yahudiler aşağı yukarı yalnız kalmıştık. Fabrikaları elbette Aryanlaştırmışlardı. Ve sokakta bir Alman size bir soru sorduğunda cevabınızın önüne 'Ben bir Yahudiyim...' diye yazmanız zorunluydu. Davud'un Yıldızı'nı ancak 1 Aralık'ta takmaya başlamamız gerekti. Oskar Schindler'le bu görüşmeyi tam da Yahudiler için durum daha da kötüleşmeye başladığında, Demokles'in Kılıcı çoktan başımızın üzerindeyken yapmıştım.
Daha sonraki bir toplantıda Stern, Schindler'e, fabrikası Deutsche Emaillewarenfabrik'te (Alman Emaye Eşya Fabrikası) Yahudi köle emeğini Polonyalı işçilerden daha düşük bir fiyata personel olarak kullanabileceğini ve bunun aynı zamanda bu işçilerin sınır dışı edilmekten korunmasına da olanak sağlayacağını söyledi. Schindler onun önerisine uyarak Holokost sırasında Yahudileri kurtarma çalışmalarına başladı.[2]
Kraków'daki Yahudiler, Alman birliklerinin Kraków'u işgal etmesinden altı ay sonra Kraków Gettosu'nda hapsedildi. Getto 1943'te tamamen tasfiye edildi. Schindler'in işçileri ve Stern de dahil olmak üzere yararlı görülenler (köle emeği olarak kullanılmak üzere) Płaszów'a gönderildi. Geri kalanlar Polonya'daki çeşitli ölüm kamplarına gönderildi. Płaszów'da Stern ve kardeşi Natan, Mietek Pemper ve Joseph Bau ile birlikte Płaszów'un ofisinde çalışmaya zorlandılar ve burada kampın kötü şöhretli komutanı Amon Göth ile sık sık temasa geçtiler. Stern, Płaszów'un kapatılmasını ve tasfiye edilmesini önleme çabalarında Pemper'e yardım etti; oradaki koşullar berbat olsa da tasfiyenin muhtemelen her mahkumun ölümü anlamına geldiğini biliyordu.[8] Stern, bu süre boyunca Schindler'le iletişimini sürdürdü ve işçileri Schindler'in fabrikasına transfer etmek, yardım parası dağıtmak ve dış dünyayı onların kötü durumu hakkında bilgilendirmek dahil olmak üzere Yahudiler için daha iyi koşullar sağlamak için çalıştı.[9]
1944'te Płaszów'un kapatılması kaçınılmaz hale gelince Schindler, Yahudi işçilerinin ölüm kamplarına gönderilmesini önlemek amacıyla Çekoslovakya'yı işgal eden Brněnec'teki Brünnlitz çalışma kampında yeni bir fabrika açmaya karar verdi. Stern ve ailesinin hayatta kalan üyeleri, Schindler tarafından Brünnlitz'e nakledilecek ünlü listeye yerleştirildi; ancak Stern'in annesi, Schindler onların Brünnlitz'e naklini ayarlayamadan diğer kadın Schindlerjuden ile birlikte Auschwitz'e nakledildiğinde hastalıktan öldü. Stern ve Natan da dahil olmak üzere erkek Schindlerjuden'ler, nispeten güvenli olan Brünnlitz'e gönderilmeden önce Gross-Rosen toplama kampına nakledildi. Stern burada doğrudan Schindler'le çalıştı ve Yahudi işçilerin liderlerinden biri oldu.[9] Nazi Partisi üyeliği ve Abwehr'deki hizmeti nedeniyle Schindler, Nazi Almanyası'nın yenilgisinden sonra tutuklanma tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Stern ve diğer Yahudi liderler, Schindler'in Yahudileri kurtardığını kanıtlayan bir mektup yazdılar ve bunu Müttefik hatlarına kaçmadan önce Schindler'e verdiler.[9]
Daha sonra ki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Brünnlitz kampının Kızıl Ordu tarafından kurtarılmasının ardından Stern, Paris'e taşındı ve sonunda İsrail'e göç etti.[2] Schindler'in daha geniş çapta tanınmasını savundu, hatta kurtarma faaliyetleri hakkında bir broşür bile yazdı.[9] Stern, hayatının geri kalanında Schindler'le arkadaş kaldı ve 1969'daki ölümüne kadar onunla mektuplaştı. Schindler'in cenazesinde "teselli edilemez bir şekilde ağladığı" bildirildi.
Özel hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
1938'de Stern, Drohobycz gettosunda Aryan görünümü nedeniyle savaştan sağ kurtulan Sophia Backenrot ile nişanlandı. Evlilikleri 1945'teki savaşın sonuna kadar ertelendi. Stern'ün 68 yaşında ölümüne kadar evli kaldılar.[3]
Anısı[değiştir | kaynağı değiştir]
1993 yapımı Schindler'in Listesi filminde İngiliz aktör Ben Kingsley tarafından canlandırılmıştır. Filmin sonunda Stern'ün dul eşi Sophia, Schindlerjuden ve onları canlandıran oyunculardan oluşan bir geçit töreninde belirir ve Schindler'in Zion Dağı'ndaki mezarına taş koyarlar. Bu, ölen kişiye saygı gösteren bir Yahudi geleneğidir. Stern'ün kardeşi Natan da geçit törenindeki Schindlerjuden'lardan biriydi.[7]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "[[Schindlerjuden]] listesi, Itzhak Stern ile beraber listelendi". 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2007.
- ^ a b c Steinhouse, Herbert (1994). "The Real Oskar Schindler". www.writing.upenn.edu. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2018.
- ^ a b O'Neil, Robin (2010). Oskar Schindler : stepping stone to life : a reconstruction of the Schindler story. League City, Texas: Susaneking.com. ISBN 9780984594313. OCLC 841094409.
- ^ a b "Testimony of Yitzhak Stern: Yitzhak Stern, May 1962, at a meeting of Schindler's survivors with their rescuer in Israel". Yad Vashem. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2017.
- ^ Crowe 2007, ss. 107–108.
- ^ Crowe 2007, s. 101.
- ^ a b "The Real Oskar Schindler". www.writing.upenn.edu. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2018.
- ^ Pemper, Mieczysław (2008). The road to rescue : the untold story of Schindler's list. First softcover. With: Viktoria Hertling, Marie Elisabeth Müller, David Dollenmayer. New York: Other Press. ISBN 9781590514948. OCLC 707968457.
- ^ a b c d Crowe, David M. (2007). Oskar Schindler : the untold account of his life, wartime activities, and the true story behind the list. New York: Basic Books. ISBN 9780465002535. OCLC 85829223.