Irk Bitig

Irk Bitig
Britanya Kütüphanesi
Irk Bitig eserinin ilk iki sayfası (5b ve 6a)
Tür	Fal kitabı
Tarih	15 Şubat 930 (tartışmalı)
Dil(ler)	Eski Uygur Türkçesi
Adanan	İtaçuk Sengün
Malzeme	Çin kâğıdı
Boyut	13.1 cm (uzunluk), 8.1 cm (genişlik)
Konu(lar)	Türk mitolojisi
Keşfedildi	Aurel Stein

Irk Bitig, 9. yüzyıla ait falcılıkla ilgili eserdir. Orhun alfabesi ile kâğıda yazılmış eserlerdendir.

Bin Buda mağaraları civarındaki mabetlerde bulunan Göktürk yazılarıyla yazılmış bu tam ve mükemmel el yazması, şimdiye kadar elde edilen yazmaların en dikkat çekici olanıdır. Bulunan diğer yazmalar ise Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek tir.

Yazmanın özellikleri

Yazma, küçük bir kitap hâlindedir. Sarı renkli, kuvvetli, kalın ve iyi bir Çin kâğıdı üzerine yazılmıştır. Sayfalarının uzunluğu 13.1 cm, genişliği 8.1 cm, tabakalarının her biri birbirine dikilmemiş, tutkal ile yapıştırılmıştır. Bu tutkal o kadar sağlamdır ki aradan uzun bir zaman geçmiş olmasına rağmen hâlâ gevşememiştir. Kitap ciltli değildir. Çok fazla okuduğu için sayfa köşeleri ve dış yaprakları oldukça yıpranmış ve kırışmıştır. Kâğıdın çok kaliteli bir cinsten olması, kitabın son zamanlara kadar muhafaza edilebilmesini sağlamıştır. Toplam 114 sayfa ve 65 paragraftan ibarettir. Kitabın adı 101. sayfada açıkça Irk Bitig olarak kaydedilmiştir. Irk “fal” ve bitig “kitap” kelimelerinden oluşan eserin Eski Türkçe adı "Fal Kitabı" anlamına gelmektedir. Bu fal kitabı Doğu Türkistan’da Uygurların hâkim olduğu ve Uygur edebiyatının parlak devirlerini geçirdiği çağa aittir. Bu bölgede ve Orta Asya’nın diğer bölgelerinde bu şekilde birçok yazma bulunmuştur. Bunların çoğu Budizm’e giren Türklere ait olup çoğunluğu Orhun alfabesi ile yazılmıştır.

Metin

Dikdörtgen çubuğun dört yüzünden her birine O, OO, OOO, OOOO işaretlerini çizip, bu çubuklardan üç tanesi yere atıldıktan sonra gelen işaretlerin karşılığındaki 64 metinden birisi okunur.

[1] OO - OO - OO = "Tensi men. Yarın keçe altun örgin^Vikisözlük üze olurupan mengilüyer men. Ança bilingler. Edgü ol."

[1] OO - OO - OO = "Tensi ben. Gündüz gece altın taht üzerine oturup mutluyum ben. Böyle biliniz. İyidir o."

[2] OOOO - OOOO - OOOO = "Ala atlıg yol tengri men. Yarın^Vikisözlük keçe^Vikisözlük eşür men. Utru eki yalıg kişi oglın sokuşmiş, kişi korkmiş. 'Korkma' timiş. 'Kut birgey men' timiş. Ança bilingler. Edgü ol."

[2] OOOO - OOOO - OOOO = "Alaca atlı yol tanrısı ben. Gündüz gece koştururum (atımla) ben. Güleryüzlü iki insanoğluna denk gelmiş, insanoğulları korkmuş. 'Korkma' demiş. 'Kut vereceğim ben' demiş. Böyle biliniz. İyidir o."

[3] OOO - OOO - OOO = "Altun kanatlıg talım^Vikisözlük kara kuş men. Tanım tüsi takı tükemezken taluyda^Vikisözlük yatıpan tapladukumin tutar men, sebdükimin yiyür men. Antag küçlüg men. Ança bilingler. Edgü ol."

[3] OOO - OOO - OOO = "Altın kanatlı yırtıcı kartalım ben. Tenimin tüyleri büyümemişken, denizde yatarak dilediğimi tutarım ben, sevdiğimi yerim ben. Ondan güçlüyüm ben. Böyle biliniz. İyidir o."

[4] O - O - O = "Ürüng^Vikisözlük esri^Vikisözlük togan^Vikisözlük kuş men. Çıntan^Vikisözlük ıgaç üze olurupan mengileyür men. Ança bilingler. Edgü ol."

[4] O - O - O = "Ak benekli doğan kuşum ben. Sandal ağacı üzerinde oturarak mutluyum ben. Böyle biliniz. İyidir o."

Kaynakça

Ek okuma

• Talat Tekin, Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara 2004 ISBN 975-7447-11-0.

Dış bağlantılar

• Irk Bitig (Kazakça)
• Irk Bitig - Vatec veritabanı (İngilizce)
• International Dunhuang Project (IDP) sayfasındaki Irk Bitig el yazması (İngilizce)
• Dünyanın en eski kitabı Irk Bitig incelemesi: Metin, yöntem ve tarih (Yunanca)
• Irk Bitig yorumlaması (Yunanca)
• Irk Bitig incelemesi (Yunanca)