Gertrude Operasyonu

Gertrude Operasyonu, II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye'nin işgali için bir Alman planıydı. Nazi Almanyası, 1941'de Barbarossa Harekatı'ndan hemen önce Türkiye ile bir saldırmazlık paktı imzalamasına rağmen Adolf Hitler, Kafkasya'da Büyük Ermenistan planının bir parçası olarak Anadolu'yu ele geçirmeyi amaçlıyordu. Hitler ayrıca Kafkasya'nın güney kanadını güvence altına alarak Azerbaycan petrolüne erişimini garanti altına almak istiyordu.

Siyasi bağlam

Türk-Alman Dostluk Paktı'nın imzalanması, Ankara, 18 Haziran 1941

1939'da II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden sonra Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafsızlık politikası izledi ve Türkiye'yi çatışmaların dışında tutmaya çalıştı. Türkiye, iki tarafla da (Mihver ve Müttefik Devletler) ilişkilerini sürdürmekte ve askeri teçhizat satın almaktaydı. Ancak Almanya, diplomasi yoluyla Türkiye'yi Birleşik Krallık'tan uzaklaştırmaya çalışıyordu.

1 Mart 1941'de Yunanistan'da (Doğu Makedonya ve Trakya) ve Yugoslavya'da (Vardar Makedonyası) Bulgarca konuşan toplulukların yaşadığı bölgeleri ele geçirmek isteyen Bulgaristan, resmi olarak Mihver devletlerine katıldı. 4 Mart'ta Hitler, Franz von Papen aracılığıyla İnönü'ye bir mektup gönderdi. Hitler mektubunda "savaşı başlatmaktan sorumlu olmadığını ve Türkiye'ye saldırmaya niyeti olmadığını" yazdı. Ayrıca, "varlıkları yanlış yorumlanmasın diye Bulgaristan'daki birliklerine Türkiye sınırından uzak durmalarını emrettiğini" belirtti. Hitler Türkiye'ye bir saldırmazlık paktı da teklif etti.

1 Nisan 1941'de Reşid Ali Geylani tarafından başlatılan askeri darbe, Irak'taki İngiliz yanlısı rejimi devirdi. Dört darbeci general, Nazi istihbarat servisleriyle yakın işbirliği yaptı ve Almanya'dan askeri yardım aldı. Hitler, Irak'a askeri yardım sağlamak için Türkiye'nin topraklarından geçmek için izin istedi. Buna karşılık, Türk hükûmeti Irak ile olan sınırında bazı düzeltmeler talep etti. Bu müzakereler sırasında, İngiliz kuvvetleri 18 Nisan'da Irak'a saldırdı ve 3 Haziran'da Irak Kralı II. Faysal'ın naibi Emir Abdülilah'ın rejimini yeniden kurdu.

Almanya ve Bulgaristan, 6-17 Nisan arasında Yugoslavya ve Yunanistan'ı işgal etti; Wehrmacht ve Luftwaffe, Bulgar hükûmetinden birliklerini Bulgaristan topraklarında konuşlandırmak için izin istedi ve bu izin verildi. Bulgaristan, Yugoslavya ve Yunanistan'ın başarılı işgalinden sonra doğrudan Almanya tarafından yönetilen Evros ili dışında hak iddia ettiği Yunan ve Yugoslav topraklarını ilhak etti.

Hitler, Türkiye'nin Evros'tan ve aynı zamanda havadan ve denizden işgali için bir plan hazırlanmasını emretti. Ancak Oberkommando des Heeres (OKH), Barbarossa Harekatı için hazırlıklar sürerken SSCB sınırından bu kadar uzakta böyle bir harekâtın karmaşıklığını ve kaynakların çoğunu Barbarossa'dan alacağını vurguladı. Bakü'nün petrol yataklarını güvence altına almak (ki bu Barbarossa Harekâtı'nın hedeflerinden biriydi) için diplomasinin daha iyi bir seçenek olacağına kanaat getirildikten sonra 18 Haziran'da Ankara'da Türk-Alman Dostluk Anlaşması imzalandı.

Petrol için

“	Bakü'nün ele geçirilmesi gerek, Mareşal. Bu bölgenin petrolü olmadan savaşı kaybederiz.	„
—Adolf Hitler, Erich von Manstein'a, 1942

Petrol tedarikinin sağlanması için Kafkasya'nın ele geçirilmesi her türlü Almanya'nın çıkarınaydı. Savaşın küreselleşmesinin Alman ordusu için yarattığı büyük yakıt ihtiyacının karşılanması, fabrikaların ve donanma gemilerinin çalışmaya devam etmesi için ham petrol gerekiyordu. Bu nedenle Kafkasya harekâtı, Almanların ana önceliklerinden biriydi. Ancak Almanya Bakü'yü "sadece bir petrol kuyusu" olarak görüyordu. Kuzey Afrika'daki harekat onlar için stratejik olarak daha önemliydi.

Operasyonun planlaması

Orta Doğu petrolünü elde etmek, 1942'nin sonunda Afrika'daki Almanlar için artık bir hayaldi. Fotoğraftaki, Sirenayka çölünde Matilda tanklarının bir oluşumu.

Gertude Operasyonu'nun 1942'nin sonlarında başlaması öngörülüyordu ve beş hafta içinde tamamlanacaktı. Başlangıçta, tümü bir topçu tugayı tarafından desteklenmek üzere Danimarka'dan dört piyade tümeni getirilecekti. Bu ordu, işgale öncülük ederek Türkiye'nin kuzeyinden saldırıya öncülük edecekti. Kriegsmarine, Ege Denizi ve Oniki Ada'da konuşlanmış yirmi yedi gemi ile orduyu destekleyecekti.

Diğer birlikler Kavala'dan uçakla gelecek ve Bulgaristan'dan gelen diğer birlikler Karadeniz'i geçerek Türkiye'nin kuzeyine doğru gidecekti. İki birlik de Suriye, kuzey Irak ve Ermenistan üzerinden saldıracak ve böylece Türkiye adeta kuşatılacaktı. Batum'da bombardıman uçaklarının yanı sıra arka birlikler de hazır olacaktı. Bunlar, Türk ordusunun Almanları bozguna uğratıp misilleme yapması durumunda saldırmak için güneybatı Gürcistan'daki hava üslerinden havalanacaktı.

Operasyonun iptali

Kafkasya'daki Alman dağ birlikleri, Flak uçaksavarı ile beraber

Gertrude Harekâtı şüphesiz iyi hazırlanmış bir plandı, ancak Almanların Kafkasya'ya tamamen hakim olmasına ve batıda herhangi bir muhalefetin olmamasına bağlıydı.

Operasyonun başlamasının beklendiği sıralarda Stalingrad Savaşı şiddetleniyor ve Almanlar abluka altına alınıyordu. Kafkasya'daki birlikler daha Kafkas Dağları'nı aşamamıştı, Kızıl Ordu güneyde ilerliyordu ve Rommel, El-Alameyn'de yenilmişti. Hitler, sonuç olarak operasyonu iptal etti.

Popüler kültürde

Paradox Interactive tarafından yayınlanan büyük strateji savaş oyunu Hearts of Iron IV için Mihver devletlerinin II. Dünya Savaşı'nı kazandığı alternatif bir dünyada geçen "The New Order: Last Days of Europe" adlı bir mod mevcuttur. Bu modda Almanya, Hitler'in ölümünden sonra Hitler'in dört muhtemel halefi arasında bir iç savaşa girer. Bu haleflerden biri olan ve Reich'ın dünya fethini tamamlamak isteyen Hermann Göring iç savaşı kazanırsa Almanya'nın farklı ülkeleri işgal etmesini sağlayan savaş planları bulunan "odak ağaçları" açılır. Odak ağacında "Savaş Planı B"ye gelindiğinde Gertrude Operasyonu başlatılabilir ve bu sayede Almanya Türkiye'yi işgal edip bir Reichskommissariat haline getirebilir.

Alıntılanan kitaplar

• Michael Kerrigan, İkinci Dünya Savaşının Gizli Planları, Paris, Acropole, 2011