Dut
| Dut | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Morus alba | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| metne bakınız. | |||||||||||||
Dut (Morus spp.), Asya kökenli olup, dünya genelinde geniş bir iklim yelpazesinde yetiştirilen meyvedir
Dut olarak yaygın olarak bilinen Moraceae familyasındaki çiçekli bitki'lerin bir cinsi olan Morus çeşitli yaprak döken ağaç türlerinden oluşur ve dünyanın birçok ılıman bölgesinde yabani olarak yetişir ve ekimi yapılır.[1][2][3]
Genel olarak cinsin 64 alt taksonu vardır;[4] bunlardan üçü iyi bilinmektedir ve görünüşte en iyi bilinen çeşidin meyve rengine göre adlandırılmıştır: beyaz, kırmızı ve karadut (sırasıyla Beyaz dut, Mor dut ve Kara dut), çok sayıda çeşit ve bazı taksonlar halen kontrol edilmemiştir ve taksonomik incelemeyi beklemektedir.[4][5]
Beyaz dut Güney Asya 'ya özgüdür, ancak Avrupa, Güney Afrika, Güney Amerika ve Kuzey Amerika'da yaygın olarak bulunur.
Beyaz dut yaprağı aynı zamanda ipek böceğinin en çok sevdiği yiyeceklerdendir. Beyaz dut, Brezilya ile Amerika Birleşik Devletleri'nde istilacı tür olarak kabul edilmektedir.[2]
Taksonomide[6] 200'den fazla tür tanımlanmıştır.
"Beyaz dut" adı, Avrupalı taksonomistler tarafından isimlendirilen ilk örneklerin beyaz meyveleri için ödüllendirilmiş kültürlü bir mutasyon olması, ancak yabani ağaçların diğer dutlar gibi siyah meyve vermesi nedeniyle ortaya çıkmıştır.
Vatanı Çin’dir. 15 m'ye kadar boylanır. Gövde silindirik, dik ve kalın; kabuk çatlaklı ve gri-kahve renklidir. Yaprakları saplı, iki sıra üzerine dizilmiş, tabanı yuvarlak veya kalp şeklinde, üst yüzü koyu, alt yüzü ise daha açık yeşil renklidir. Kenarları dişlidir. Çiçekler, bir evcikli olup yaprakların koltuğunda ve saplı durumlar halinde bulunur.
Yetiştirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dutlar genellikle tohumdan, fideden veya çelikle yetiştirilir. Tohumdan yetiştirme yöntemi daha uzun sürede meyve vermesine rağmen (yaklaşık 10 yıla kadar), genetik çeşitliliği artırması açısından tercih edilir. Fide ya da çelikle yetiştirilen ağaçlar ise daha kısa sürede meyve vermekle kalmaz, aynı zamanda daha homojen ve sağlıklı bir büyüme gösterir.
Dut ağaçlarının yetiştirilmesi sırasında iklim ve toprak koşulları büyük bir rol oynar. Kurak bölgeler için S-13 ve S-34 gibi kuraklığa dayanıklı çeşitler önerilir. Bu ağaçlar, yağmurla beslenen bölgelerde başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Plantasyonlar genellikle blok formasyonunda ve 1,8 x 1,8 metre veya 2,4 x 2,4 metre aralıklarla düzenlenir. Ağaçların ideal taç yüksekliği genellikle 1,5 ila 1,8 metre civarındadır. Monsoon mevsiminde, dut ağaçları budanarak genç sürgünler oluşturulur ve yaprak hasadı yapılır. Yapraklar, ipekböcekçiliği gibi tarımsal faaliyetlerde önemli bir rol oynar ve yılda üç ila dört kez toplanır.[7]
Dut ağaçları meyvelerinin yanı sıra odun ve yapraklarıyla da fayda sağlar. Sonbaharda budanan ağaçlardan elde edilen dallar, geleneksel el sanatlarında ve tarımsal ekipman yapımında kullanılır. Dut ağaçlarının odunu dayanıklıdır ve farklı uygulamalar için idealdir.[8]
Ancak, Kuzey Amerika'da bazı şehirler dut ağacı dikimini polen üretimi nedeniyle yasaklamıştır. Erkek dut ağaçları yoğun miktarda polen üretir ve bu, polen alerjisi ve astımı olan bireyler için sağlık riski oluşturabilir. Buna karşın, dişi dut ağaçları polen üretmez; aksine, havadaki poleni emer ve alerjik reaksiyonlara neden olmaz. Bu nedenle dişi ağaçlar, düşük alerji potansiyeli taşıdığından, bazı şehirlerde erkek ağaçlara tercih edilir. Aşı tekniğiyle, erkek dut ağaçları dişi ağaçlara dönüştürülebilir. Ancak, aşılanan erkek ağaçlardan yeni sürgünler çıktığında, bunların budanarak erkek özelliklerinin korunması engellenmelidir.
Dut ağacı, hem tarım hem de çevre dostu projelerde kullanılan değerli bir bitkidir. Özellikle yaprakları, ipekböcekçiliği ve hayvancılık için önemli bir yem kaynağıdır. Ayrıca, toprak koşullarına adaptasyonu ve kuraklığa dayanıklılığı nedeniyle birçok bölgede tercih edilen bir türdür.
Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ak dut (Morus alba)
- Çin dutu (Morus australis)
- Morus cathayana
- Morus celtidifolia
- Morus liboensis
- Morus macroura
- Afrika dutu (Morus mesozygia)
- Moğol dutu (Morus mongolica)
- Teksas dutu (Morus microphylla)
- Kara dut (Morus nigra)
- Morus notabilis
- Mor dut (Morus rubra)
- Himalaya dutu (Morus serrata)
- Ihlamur yapraklı dut (Morus tiliaefolia)
- Morus trilobata
- Morus wittiorum
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ J.M. Suttie (2002). "Morus alba L". United Nations, Food and Agriculture Organization. 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;cabiisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;dukeisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b "Morus L". World Flora Online. World Flora Online Consortium. 2022. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;crfgisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;kewisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Dut Fidanı Nasıl Ve Ne Zaman Dikilir?". Mahrube.com. 23 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2024.
- ^ "Karadut fidanı ne zaman dikilir, nasıl yetiştirilir?". Habertürk. 23 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2024.
