Dolby Digital
Dolby Digital, Dolby Laboratuvarları tarafından geliştirilen veri ve ses sıkıştırma teknolojilerinin ismidir. Orijinal ismi, 1994'e kadar Dolby Stereo Digital olarak kullanılmıştır.
Versiyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolby Digital[1],bunların içinde olduğu benzer teknolojilere sahiptir; Dolby Digital EX,[2] Dolby Digital Live,[3] Dolby Digital Plus,[4] Dolby Digital Surround EX,[5] Dolby Digital Recording,[6] Dolby Digital Cinema,[7] Dolby Digital Stereo Creator[8] ve Dolby Digital 5.2 Creator.[9]
Dolby Digital
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolby Digital, 6 farklı ses kanalını kapsayan yaygın versiyondur. En özenle hazırlanmış biçiminin yaygın kullanımı normal aralıklı konuşmacılar(20 Hz – 20000 Hz ses aralığı) için 5 kanal ve low-frequency effect güdümlü subwooferlar için de tek kanal(20 Hz – 120 Hz) (sağ ön, merkez, sol ön, arka sağ, arka sol) daha gerektirmektedir. Bu aynı zamanda mono ve stereo biçimleri destekler. AC-3, 48 kHz ses hızına kadar destekler.
Batman Returns Dolby Digital teknolojisinin ilk filmiydi, 1992 yazında sinemalarda ilk gösterimi yapıldı. 1995'te çıkan Clear and Present Danger filminin Laserdisc versiyonu Dolby Digitalin ilk ev sineması örneğidir.
Dolby Digital filmleri listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1992
[değiştir | kaynağı değiştir]1993
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alive
- A Far Off Place
- The Night We Never Met
- What's Love Got to Do with It
- Guilty as Sin
- Addams Family Values
1994
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu codec değişik isimlere sahiptir:
- Dolby Digital
- DD (Dolby Digital için bir kısaltma, genellikle kanal sayısı ile birlikte kullanılır; örneğin, DD 2.0, DD 5.1)
- AC-3 (Audio Codec 3, Advanced Codec 3, Acoustic Coder 3. Bunlar backronymdır. Bununlar beraber, Adaptive Transform Acoustic Coding 3 ya da ATRAC3, Sony tarafından geliştirilmiş ayrılan bir formattır)[10]
- ATSC A/52 (standart ismi)[11]
Dolby Digital EX
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolby Digital EX pratikte Dolby'nin erken Pro-Logic formatına benzerdir.matrix ses kayıt teknolojisinde yararlanır.Bir merkez kanala ve stereo film müzikleri için tek arka surround kanala sahiptir. EX, standart 5.1 kanal Dolby Digital kodlamasına bir ilave ekleyerek, 6.1 ya da 7.1 kanal çıkış oluşturur.
Dolby Digital Surround EX
[değiştir | kaynağı değiştir]"Dolby Digital EX" teknolojisinin sinema versiyonudur. Dolby Digital Surround Ex ismiyle anılır ve benzer çalışma stiline sahiptir. Dolby Digital Surround EX teknolojisi Lucasfilm THX ve Dolby'nin 1999'un Mayısında Star Wars Episode I: The Phantom Menace filmi için ortak geliştirdiği bir projedir.Bu, tasarruf ve geriye-uyum sağlıyordu. Bunun anlamı 5.1 film müziklerini 6. ya taşıyabilmek, merkez arka surround kanalını efeklerin lokalizasyonu için kullanabilmekti. extra surround channel, 5.1'in sağ surround ve sol surround farkı üstüne bir bir matrix kodlamasıdır. Dolby Pro Logic'ın stereo film müziklerini ön merkez kanal'dan kodlaması gibi. Elde edilen sonuç, 5.1 standart sistemlerinde hiçbir bilgi kaybı olmadan oynatılabilir. Surround EX deşifre etme ve ek hoparlörlerle desteklenmiş, 6.1 ve 7.1 sistemlerinde de aynı şekilde kayıpsız oynatılabilir. Dolby Digital Surround EX Star Wars'un dvd versiyonundaki tanıtım bölümlerinde ve aynı zamanda orijinalinden, ses kalitesi artırılmak için yeniden düzenlenmiş Star Wars üçlüsünde kullanıldı. Dvdlerin bazıları Dolby Digital Surround EX ses seçeneğine sahiptir.
Dolby Digital Live
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolby Digital Live (DDL) video oyunları gibi interaktif medya ürünleri için gerçek zamanlı ses kodlama teknolojisidir. Bilgisayar veya oyun konsollarında ses sinyallerini 640kbpsde 5.1-kanal 16-bit/48 KHz Dolby Digital ses biçimine dönüştürür ve bunu tek bir S/PDIF kablosu ile taşır.[12] Bu teknolojiye benzer bir başka ses teknolojisi olan DTS Connect rakip firma olan DTS tarafından piyasaya sunulmuştur ve kulllanılmaktadır. Dolby Digital Live teknolojisi, S/PDIF protokolünün sadece iki kanallı PCM, Dolby Digital multichannel audio, and DTS multichannel audio gibi teknolojileri desteklemesi nedeni ile sayısal PCM stereo or analog çok kanallı gibi ses teknolojileri ile sınırlanmıs tüketici ses kartlarıyla sayısal çok kanallı sesin kullanılabilmesine imkân sağlar . HDMI protokolünün duyurulması ile birlikte, sıkıştırılmamış çok kanallı PCM, kayıpsız sıkıştırılmış çok kanallı ses ve kayıpsız sıkıştırılmış sayısal ses biçimleri taşınmaya başlandı fakat Dolby Digital Live, HDMI protokolünün sıkıştırılmamış çokkanallı PCM ses biçimini taşıyamaması nedeni ile bu protokol üzerinde çok kanallı ses taşınmasını sağlayabildiği için hala kullanılmakta.
Dolby Digital Live birçok değişik üreticinin ses chipsetlerini kullanan farklı ses kartlarında mevcut. Xbox oyun konsolu ve bazı nForce2 anakartlarında bulunan SoundStorm, Dolby Digital Live teknolojisinin eski sürümlerini kullandı. DDL ayrıca Realtek'in ALC882D,[13] ALC888DD ve ALC888H kodekli anakartlarda da mevcut. C-Media'nın PCI ses kartları ve
Creative Labs'ın X-Fi (Sound Blaster) ses kartları da DDL teknolojisini destekleyen aygıtlar arasındadır.
Eylül 2008'den beri, bütün Creative X-Fi serisi ve X-Fi ses chipini taşıyan ses kartları DDL'i desteklemektedir ('Xtreme Audio' ve Prodigy 7.1e serisi ses kartları dışında).
Orijinal olarak, Creative X-Fi merkezli ses kartları DDL (2005~2007) desteklemez. Creative ve Auzentech, Auzentech Prelude projesini geliştirdiklerinde, bu proje X-Fi için ilk DDL kart desteği olacaktı. Onlar DDL desteğinin tüm X-Fi merkezli ses kartları için genişletilmesini istedi. Bununla beraber, Dolby'nin şimdiye kadar satılmış tüm X-Fi kartların telif hakkı ücretlerini ödeyerek belgelendirmesi gerektiğinden plandan vazgeçildi.[14] 2008'de Creative, X-Fi Titanium ses kartı serilerini piyasaya sürdü. Bunlar tamamıyla Dolby Digital Live'ı destekliyordu. Creativ X-Fi'nin PCI versiyonlarının hepsi hâlen Dolby Digital live (DDL) desteğinden mahrumdur.
Dolby Digital Plus
[değiştir | kaynağı değiştir]E-AC-3 (Dolby Digital Plus) AC-3 kodlaması üzerine geliştirilmiş bir kodlama sistemi merkezidir. Bit oranlarını(6.144 Mbit/s'e kadar) yükseltmeyi sağlar. Ve 13.1'e kadar ses kanallarını destekler. Ve kodlama tekniklerini geliştirerek sıkıştırmalarda oluşan işlem hatalarını azaltır. E-AC-3 kodlayıcıların genelde AC-3 ya da DTS (S/PDIF yolu ile ekipmanla bağlanarak) kod çevrimi yapabilmesine rağmen, mevcut AC-3 bilgisayar donanımları ile uyumlu değildir. Sadece üretimi durdurulmuş HD DVD sistemleri direkt olarak E-AC-3'ü desteklemektedir. Blu-ray diskleri ise E-AC-3'ü isteğe bağlı olarak ek kanallar nakli ile 5.1 AC-3 akışının aksi yönünde kullanır.
Dolby TrueHD
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolby TrueHD, Dolby Laboratuvarları tarafından geliştirilmiş, Meridian Lossless Packing merkezli ileri düzey kayıpsız ses kodlamasıdır. Bu kodlama için olan destek,HD DVD için zorunlu ve Blu-ray Disc bilgisayar donanımları için opsiyoneldir. TrueHD 24-biti destekler. TrueHD supports 24-bit, 96 kHz audio channels at up to 18 Mbit/s over 14 channels. HD DVD ve Blu-ray Disklerin standart sınırı maksimum sekiz ses kanalıdır. Dolby TrueHD, Dynamic Range Control ve Diyalog normalleşmesinin de içinde olduğu üstverileri destekler.
Kanal yapılandırmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğunlukla 5.1 kanal konfigürasyonuyla ilişkilendirilse de, Dolby Digital çeşitli kanal seçenekleri sunar. Bu seçenekler şöyledir:
- Mono (sadece merkez)
- 2-kanal stereo (Sol + Sağ), isteğe bağlı matrix edilmiş Dolby Surround'a taşınabilir.
- 3-kanal stereo (Sol, Merkez, Sağ)
- 2-kanal stereo with mono surround (Sol, Sağ, Surround)
- 3-kanal stereo with mono surround (Sol, Center, Sağ, Surround)
- 4-kanal kuadrafonik (Sol, Sağ, Sol Surround, Sağ Surround)
- 5-kanal surround (Sol, Merkez, Sağ, Sol Surround, Sağ Surround)
- 5.1-kanal surround (Sol, Merkez, Sağ, Sol Surround, Sağ Surround, bir subwoofer)
- 5.2-kanal surround (5.1-kanal surround ile aynı, bunun dışında 1 yerine 2 subwoofer içerir)
Bu yapılandırmalar isteğe bağlı olarak fazladan Low Frequency Effect (LFE) kanalı içerebilir. En son iki stereo surroundlarda isteğe bağlı olarak Dolby Digital EX matrix şifre çözücü kullanımı ile fazladan bir Rear Surround kanalı eklenebilir.
Çoğu Dolby Digital kodlamaları, şifreleri çözülmüş kanalları hoparlörlere dağıtması için downmixing ekipmanına sahiptir. Bu, surround bilgilerini eğer surround hoparlörleri uygun değilse, ön hoparlörler vasıtasıyla oynatmak gibi işlevleri içerir. Ve eğer uygun merkez kanal yoksa merkez kanalı sol ve sağ taraflara dağıtır. Ekipmanın çıkışı 2-kanal bağlantısına ayrıldığında, bir Dolby Digital kodlayıcı isteğe bağlı olarak Dolby Surround'un kullandığı çıkışa surround bilgilerini zarar görmeden kodlar.
5.1, 7.1 vb. sayılardaki '.1' bu sistemlerdeki LFE kanalını kastetmektedir, bu kanal aynı zamanda farklı bir kanaldır.
Medya formatlarında paketlenmiş Dolby teknolojileri
[değiştir | kaynağı değiştir]| HD DVD | Blu-ray Disc | DVD-Video | DVD-Audio | Laserdisc | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kodlama | Oynatıcı desteği | Kanallar (max) | Max Bit Oranı | Oynatıcı desteği | Kanallar (max) | Max Bit Oranı | Oynatıcı desteği | Kanallar (max) | Max Bit Oranı | Oynatıcı desteği | Kanallar (max) | Max Bit Oranı | Oynatıcı desteği | Kanallar (max) | Max Bit Oranı |
| Dolby Digital | Zorunlu | 5.1 | 504 kbit/s | Zorunlu | 5.1 | 640 kbit/s | Zorunlu | 5.1 | 448 kbit/s | İsteğe bağlı, Dvd-video oynatıcıları üzerindeki playback uyumluluğu için video kuşağı içerisinde | 5.1 | 448 kbit/s | İsteğe bağlı | 5.1 | 384 kbit/s |
| Dolby Digital Plus | 7.1 | 3 Mbit/s | İsteğe bağlı | 7.1 | 1.7 Mbit/s | ||||||||||
| Dolby TrueHD | 8 | 18 Mbit/s | 8 | 18 Mbit/s | |||||||||||
Teknik detaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]AC-3'ün veri düzenlemesi, resmî teknik özelliklere göre "C-like" programlama diliyle sadeleştirilmiş tanımlamasıdır. Bir AC-3 akışı, karelerin bir dizisidir; her biri 6 ses bloğunun belirlenmiş bir sayısıdır; her bir ses bloğu da kanal başına 256 ses örneği içerir. Örneğin, bir 5.1 AC-3 veri akışı her ses bloğu için 1536 örnek içerir (6 kanal × 256 örnek/kanal). Kanal blokları hem uzun, hem de kısa olabilir. Uzun olabilmesi için ana blok durumu, tekli modified discrete cosine transform olarak gelişmiş olmalıdır, kısa olabilmesi için de iki yarım uzunluktaki transformların durumu, blok üzerinde yüreyendir. Aşağısı ise sadeleşmiş bir AC-3 kolektörüdür. Detaylı bir betimlemesi; ATSC "Digital Audio Compression (AC-3) Standard" bölüm 5.4.
| Alan adı | # of bits | Betimlemesi |
|---|---|---|
| syncword | 16 | 0x0B77 Veri iletimi, sol bit ilktir (big endian). |
| CRC | 16 | |
| Sampling frequency | 2 | '11'=reserve edilmiş '10'=32 kHz '01'=44.1 '00'=48 |
| Frame Size Code | 6 | |
| Bit Stream Identification | 5 | |
| Bit Stream Mode | 3 | '000'=ana ses servisi |
| Audio Coding Mode | 3 | '010'=sol, sağ kanal tertipi |
| Center Mix level | 2 | |
| Surround Mix Level | 2 | |
| Dolby Surround Mode | 2 | '00'=belirtilmemiş '01'=surround şifreleme yok '10'=Evet, surround şifrelemeli. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dialnorm – Dolby Digital metadata parameter controlling decoder gain
- Dolby Laboratories – Şirket tarihçesi ve teknoloji gelişimi
- Dolby noise-reduction system - Analogue recorded magnetic compact cassette tape
- Dolby Stereo – İlk sinema analog surround ses sistemi
- Dolby Pro Logic – Dolby Stereo analog surround ses sistemi ile tüketici sürümü.
- Dolby TrueHD – HD DVD ve Blu-ray Disk için kayıpsız kodlama
- Ev sineması
- SoundStorm - A real-time AC-3 encoder included in certain nForce2 motherboards
- C-Media – Producer of DDL audio chipsets used in many sound cards and motherboards
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Dolby - Dolby Digital Details". Dolby Laboratories. 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - What is Dolby Digital EX?". Dolby Laboratories. 27 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - What is Dolby Digital Live?". Dolby Laboratories. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - Dolby Digital Plus Details". Dolby Laboratories. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - What is Dolby Digital Surround EX?". Dolby Laboratories. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - What is Dolby Digital Recording?". Dolby Laboratories. 10 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - Dolby Digital Cinema Details". Dolby Laboratories. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - Dolby Digital Stereo Creator Details". Dolby Laboratories. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby - What is Dolby Digital 5.1 Creator?". Dolby Laboratories. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Sony USA". Sony. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "A/52B: Digital Audio Compression (AC-3) (E-AC-3) Standard, Rev. B". Advanced Television Systems Committee. 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dolby Digital Live". Dolby Laboratories. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Key, Gary (8 Haziran 2006). "NVIDIA nForce 500: Biostar and MSI Aim for the Gold". AnandTech. 3 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "A Korean reply comment (the fifth), which explains Dolby license royalty issue of X-Fi. Since the information leaked from SoundPrime, the Korean partner of Auzentech, all sources about this information are Korean". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dolby Laboratories 21 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ATSC standards