Dersim aşiretleri
1926 yılında Ankara'ya davet edilen Dersimli aşiret reisleri, Malatya Valisi Bozan Bey ve Elâziz Valisi Ali Cemal Bey ile birlikte
Dersim aşiretleri, Doğu ve İç Anadolu Bölgesinde Tunceli, Sivas, Tokat, Erzincan, Bingöl, Muş, Kahramanmaraş, Kayseri, Amasya, Gümüşhane, Elazığ, Adana, Adıyaman, Malatya, Ardahan, Erzurum çevresine yayılmışlardır. Aşiretlerin çıkış noktası "İç Dersim" olup, aşiretlerin Dersim ile birlikte en yoğun olduğu diğer yöre, zamanla çeşitli nedenlerle verdiği göçlerle, Dersimlilerin yoğun ve hakim olduğu iki bölgeden biri haline gelen Koçgiri yöresidir.
Koçgiri yöresi Sivas'ın İmranlı, Zara ilçelerini içine alır. Sivas'ın Hafik, Kangal, Divriği, Suşehri, Tokat'ın Almus, Zile, Erzincan ilinin Refahiye, İliç çevresi, Kayseri'nin Sarız, Develi yöresine kadar uzanır ve bu bölgeleri içine alır.
Tunceli'nin Güney ilçeleri, Sivas Koçgiri yöresi aşiretleri, Kayseri Sarız ve Develi, Erzicanın Refahiye, İliç, Kemah, Elazığ Aşiretleri, Adıyaman Dersim Aşiretleri, Kahraman Maraş yöresi Dersim aşiretleri, Tokat, Çorum, Yozgat, Malatya ve Gümüşhane yöresi Dersim aşiretleri ise genel olarak Zazaca ve Kurmancî konuşur. Bazı aşiretlerde tek bir dil üzerinde yoğunluk yoktur Bazı Zaza aşiretlerin Kurmanciyi sonradan benimsedikleri söylensede bunu kanıtlayacak bir delil yoktur. İzol ve Hıran aşiretlerinin sürgün edilerek bu bölgelere geldiğide söylenir.
Liste[değiştir | kaynağı değiştir]
- Abbas Uşağı
- Aşiretin meskun olduğu yerler; Pülümür-Hozat-Ovacık-Erzincan (Kırlangıç Köyü, Çağlayan Bucağı, Bağlı ve Karatuş köyleri), Kiğı ilçesi (Akımlı, Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri), Tercan (Başbudak, Beşgözek köyleri), Kelkit (Akdağ, Kömürlük Köyü) ve Erzurum-Aşkale (Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba köyleri)'dir.
- Alanlı
- Areiz
- Aslanuşağı
- Beyituşağı
- Koçuşağı (Koçan)
- Balabanlı
- Caferanlı
- Çarikli
- Demenanlı
- Elhanlı
- Hadikan
- Hedikli
- Hormeklı
- İzollu
- Karsanlı
- Hıran
- Kemenlı
- Kebanlı
- Kureyşanlı
- Haydaranlı
- Lolanlı
- Pilvenkli
- Butanlı
- Zilanlı
- Silanlı
- Şadililer
- Şavalanlı
- Yusufanlı
- Zimtekli
- Kurmeş
- Derviş Cemal [1]
- Şakak
- Abdalanlı
- Keçelan
Dersim'deki aşiretler ve oymakların dilleri ve yerleşim yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Abasu / Abasanlar Zazaca Pülümür-Hozat-Ovacık-Erzincan (Kırlangıç Köyü, Çağlayan Bucağı, Bağlı, Karatuş köyleri) Kığı ilçesi: (Akımlı Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri) Tercan:(Başbudak, Beşgözek köyleri) Kelkit: (Akdağ, Kömürlük Köyü), Erzurum-Aşkale [Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba Köyleri)
- Abdalu / Abdalanlar Zazaca Pülümür-Hozat-Ovacık-Erzincan-Bayburt-Varto...
- Ağucanlılar Zazaca Hozat (Bargini), Elazığ-Erzincan-Kemah-Malatya-Adıyaman-Elbistan-Pazarcık(Girne), Arapkir
- Alanlar Osetçe[2] Mazgirt, Mazımiye, İranı Kuzey Horosan bölgesi,Erzincan Merkez İlçesi (Çamurdere, Çamlık, Karataş, Başköy, Çilhoroz, Yayla kent, Sertaş, Askartallı, Kılıçkaya, Endere köylerinde)Erzurum Çat ilçesi,Beşiktaş Komu, Tuzluca mah.
- Ali Abbas Evladı Zazaca Ovacık-Kemah-Erzincan
- Alhanlı Aşireti Osetçe[2] Pülümür ,Tercan
- Arililler Zazaca Nazimiye-Pülümür-Mazgirt-Kelkit(Akdoğdu Köyü) Erzincan Tercan ilçesi(Sarıkaya, Yenibucak,Kavaklık,Küçük Ağa Köyleri)Çayırlı ,Çamurdere, Başköy, Karataş, Çilhoroz, Yayla Kurt, Sarıtaş,Kartallı, Çağlayan Bucağı,Kılıçkaya,Erdene köylerinde Hınıs(Başköy)
- Aslan Türkçe-Zazaca Ovacık-Kemah
- Aşuran Zazaca Ovacık-Erzincan
- Bomosuru / Baba Mansurlu Zazaca Pülümür-Mazgirt-Muhindi-Nazimiye-Tercan-Sivas-Erzincan
- Bahtiyarlı Zazaca Hozat-Muş-Kuzey Horosan Zağros Dağları
- Balabanu / Balaban Zazaca Pülümür-Erzincan-Tercan-Hınıs(Güzelder Köyü) Raka, Ruha,Kırşehir, Malatya(Akcadag,Kürecik,Doğan Şehir)
- Baluşağı Zazaca Ovacık-Pülümür-Çayırlı
- Badilli Zazaca Petek -KIğı-Kelkit-Halo-Refahiye
- Beles Zazaca Nazimiye-Tercan-Kığı-Amasya-Çorum
- Balçikanlı Zazaca Pülümür-Erzincan-Nazimiye
- Birmanlı Zazaca Ovacık-Pülümür- Erzincan
- Beyitanuşağı Zazaca Ovacık(Gözeler,Paşadüzü,Akyayık)
- Bezgar(Topuz) Zazaca Ovacık(Hun Uşağı, Cevizli dere, Söyütlü, Topuzlu, Çakmaklı)
- Beritan Kurmanca Erzurum-Erzincan-Dersim
- Birim Zazaca Ovacık
- Bozlu Türkçe Çemişgezek[3]
- Biçerli Türkçe Pertek,Çemişgezek[3]
- Botanlı(Balyanlı) Kurmanca Mazgirt
- Bütünkanlı(Bodikanlı) Zazaca Erzincan-Tercan-Kığı
- Caferanlı Zazaca Pülümür-Erzincan-Kemah-Hınıs-Dersime Yakın Bölgeler
- Bozukanlı Kerel Topuzlu Ovacık-Pülümür
- Bozanlı Türkçe Pertek[3]
- Careku/Çarekli Zazaca Pülümür(Ağaşenliği)-Erzurum-Erzincan,Yelekli Köyü-Tercan ve Çayırlı,Sivas
- Çapanlı Türkçe Mazgirt(Akpazar),Pertek,Çemişgezek[1][3]
- Çemişgezekli Aşireti Türkçe Çemişgezek[3]
- Çemişgezekli Türkçe Çemişgezek
- Çinan Aşireti Zazaca Tunceli
- Demenu/Demananlılar Zazaca Ovacık-Pülümür-Tunceli-Mazgirt-Pertek-ERzincan-Mazgirt-Derviş Cemal
- Derviş Cemal Zazaca Pülümür(Şengül,Bulmuş Tosunlar Köyü)-Hozat-Erzincan-Çayırlı
- Elhanlılar (Elganlılar) Zazaca Erzincan,İran(Albuz Dağları,Mazandara Bölgesi)
- Ferhatu/Ferhatan Zazaca Çemişgezek- Hozat
- Fından Zazaca Hozat
- Gevanlılar Zazaca Ovacık-Hozat
- Gülabi Zazaca Ovacık-Kemah
- Hadikenli Zazaca Ovacık-Kemah
- Heyderu/Haydaran Zazaca Nzaimiye,Pülümür,Mazgirt,Erzincanın Tercan İlçesi,Bulanık İlçesi
- Hayranlı Zazaca Nazimiye,Pülümür
- Hemenanlı Zazaca Tunceli
- Hesenanlı Kurmanca Dersim,Mazgirt,Kığı
- Hiranlı Zazaca-Kurmanca Mazgirt, Muhundu, Pertek-Derenahiyesi, Haran Bölgesi, Varto nahiyesi, Üstükara, Karlıova, Erzincan, Dalav, Şavşek, Refahiye, Tercanda Kığı İlçesi, Sütlüce , Doluteknek, Kabacalı, Tilkitaşı, Doluca, Çamlıca, Sarıdibek, Akbinek, merkez ilçede Dallıtepe, Orta çanak, Oğuldere, Karapınar, Gözele, Karlıova ilçesi, Tuzluca, Çiftiköy, Sarıkuşak, Kaynarpınar, Soğukpınar, Kaynak Köyleri, Gümüşakar, Halitler, Yeniyurt, Eskikonak Köyleri, Tercan ilçesi, Küçük Ağa, Gök Pınar köyleri ve Tanyeri bucağı, Kelkit, Yarbaşı köyü
- Holikan Zazaca Pertek, Erzincan,Pülümür
- Hormeku/Hormekli Zazaca,Kurmanca Nazimiye,Pertek,Nazimiye,Kığı,Gümüshane,Varto,Kuruçay,Refahiye,Erzurum Hinis,Kars,Bingöl,Elazig,Tercan,Erzincan,Üzümlü,Ardahan
- Holifen Zazaca Ovacık
- Hıfen Kurmanca Pertek
- Hurşidan Zazaca Nazımiye
- Hüzmekli Uşağı Zazaca Nazimiye
- İksorlu (İzollu) Zazaca-Kurmanca Mazgirt, Malatya, Huluman, Riçik, Göman, Kilise, Nazımiye, Pülümür, Yaylacık, Sarıyayla,Malatya, Elazığ,Urfa
- İskor Zazaca Hozat
- Kalanuşağı Zazaca-Kurmanca Malazgirt,Ovacık,Malatya
- Karabali Zazaca Hozat, Ovacık, Çemişkezek,Kırşehir(1701 yılında zorunlu iskana tabii tutulmuşlardır)
- Kalaçlu Türkçe Mazgirt,Pertek,Çemişgezek[3]
- Karamanlı Türkçe Çemişgezek
- Karakeçili Türkçe Çemişgezek,Pertek,Hozat[4]
- Karakali Zazaca Erzincan, Pülümür
- Kamsuran Kurmanca Nazımiye
- Karsanu/Karsan Zazaca Pülümür, Ovacık, Nazımiye, Erzincan,Tercan,Karakoçan,Marmara Bölgesi
- Keçeli Zazaca Ovacık,Çatköy, Eğimli, Çambudak,Balveren,Aktaş,Yakatarla köyleri
- Kekertiyanlı Zazaca Ovacık
- Kefelan Zazaca Ovacık, Pertek
- Kevanlı(Kevo) Zazaca Ovacık
- Kemanlı(İzollu) Zazaca Pülümür, Erzincan Merkez, Turna derre Kalıntaş, Çoban Yıldızı, Turluk, Ergani İlçesi Köyleri, Kığı İlçesi, Akımlı, Yazgünü, Gözdibi Köyleri
- Keskehoran Kurmanca Pertek
- Kırğan Zazaca Hozat, Desk, Ovacık
- Kısmurlu Zazaca Nazımiye
- Kolik Kurmanca Kemg. Ovacık
- Kodern Zazaca Mazgirt
- Kimsorlu Zazaca Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Nazımiye,Dereova, Sivas Divriği Bölgesinde, Tuzla Yöresinde bir kısmı zorunlu iskana tabii tutulmuştur.
- Koç Zazaca Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Kığı(Holhol), Kurmeşli,Erzincandan sonra Pülümür Altınhüseyin köyleri.
- Koçgiri Zazaca-Kurmanca Pülümür, Erzincan, Sivas, Kahraman Maraş
- Kormeşli Kurmanca Pertek, Erzincan
- Kubanlı (Kudenli) Zazaca Mazgirt, Kığı, Karlıova, Erzurum, Çat ve Karakoçan İlçeleri
- Kulikan Kurmanca Çemişgezek, Ovacık
- Kabaklı Kurmanca Çemişgezek, Ovacık
- Kırmoslu(Kismorlu) Kurmanca Çemişgezek, Ovacık, Kığı İlçesi, Yaylıdere,Sarıtosun, Aysaklı, Hasköy, Batrayas, Mercan Köyleri, Adıyaman, Xıdosur Kolu yerleşmiştir.
- Kureyşan/Khuresu Zazaca-Kurmanca Nazımiye, Mazgirt, Ovacık, Tercan, Varto, Kiği, Sivas, Hınsı Mansur
- Lertikli Zazaca-Kurmanca Erzincan
- Laçinli Kurmanca Ovacık, Hozat
- Lolu/Lolanlı Zazaca Pülümür, Çemişgezek, Vartu ilçesi,Nazımiye-Hınız,Esenli, Aşkale,Gürkeynak Köyü,Muş-Varto,Bayburt,Erzurum,Kelkit
- Maksut Türkçe-Zazaca Ovacık, Hozat
- Memokan (Memekan) Zazaca Tunceli
- Mosku/Meskanlı (Mestanlı) Kurmanca Nazımiye,Ovacık,Pertek
- Mev aliler Aşireti Zazaca Nazımiye
- Mırzan Kurmanca Pertek, Ovacık,Tunceli(Milköyü),Urfa-Viranşehir, Suriye'nin Resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
- Millan Kurmanca Pertek, Ovacık,Tunceli(Milköyü),Urfa-Viranşehir, Suriye'nin Resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
- Nenikan Kurmanca Çemişkezek, Ovacık
- Panikan Zazaca Ovacık
- Parçikanlı Zazaca-Kurmanca Ovacık,Malatya
- Pezgevran (Pevzugerililer) Zazaca Ovacık, Pertek, Hozat
- Perihanlı Zazaca Ovacık
- Pilvenk Zazaca-Kurmanca Tunceli/Pertek, Elazığ, Malatya, Gümüşhane/Kelkit ve Sivas
- Piranlı Kurmanca Pertek (Yamaçoba köyü)
- Pirsultanlı Türkçe Pülümür
- Perikanlı Zazaca Nazımiye
- Rekşait(Reskan Uşağı) Kurmanca Ovacık, Hozat, Çemişkezek
- Rutu / Rutanlı' Kurmanca Hozat, Nazımiye, Pülümür,Kuzey Horosan Mazderen bölgesinde ,Erzincan-Çağlayan Bucağı, Yalınca Uluköy, Melihtekli Köyleri
- Şadiyan/Şadilli Zazaca-Kurmanca Mazgirt ilçesi (Kızılkale, Aydınlık, Özdek, Beşoluk, Çatköy, Gelinpınar, Akkavak, Kepektaşı, Obrukbaşı, Güneyharman, Örsköy, Yazevi, Beşoluk), Kığı, İran, Mardin, Refahiye (Orçul bölgesi- Çamlımülk, Tepeköy, Çukurçimen, Karayaprak), [5]Sivas-Kangal[6].
- Sağcılar Zazaca Tunceli
- Sarı Saltuklular Türkçe Hozat
- Şamuşağı-Şamlı Zazaca,Türkçe[3] Ovacık, Çemişkezek, Hozat, Erzurum, Sivas, Erzincan
- Şadanlı Kurmanca Pülümür
- Şavak Kurmanca Pertek, Hozat, Çemişkezek
- Sawelizu/Şavalanlı Zazaca-Kurmanca Tunceli, Nazımiye, Pülümür, Tunceli, Erzincan
- Şeyh Osmanlı Cemaati Türkçe Çemişgezek
- Seyyidalan Zazaca-Kurmanca Tunceli, Nazımiye, Hozat, Çemişgezek
- Seyyid Sabunlar Kurmanca Pertek
- Sultan Munzur Zazaca Ovacık, Erzincan
- Seyhan Zazaca Mazgirt
- Sisanlı Zazaca Pülümür,
- Şekakan aşireti Kurmanca Pertek,Çemişgezek,Tunceli,Erzincan,Elazığ,Adıyaman,Mardin,Şırnak,Van,İran ve Suriye
- Seydanlı(Sidanlı) Kurmanca Mazgirt
- Semkan Zazaca-Kurmanca Çemişkezek, Ovacık, Pertek
- Seyit Kemalan Zazaca Ovacık, Erzincan
- Seyit Ahmet Dedeler Zazaca Ovacık, Erzincan
- Silanlı Zazaca Ovacık, Erzincan
- Suranlı Zazaca-Kurmanca Mazgirt
- Süleymanuşağı Zazaca Ovacık
- Süleymaniler Zazaca Tunceli
- Şiğ Hesananlı Zazaca-Kurmanca Ovacık, Mazgirt, Pülümür, Gümüşhane, Erzincan-Çayırlı
- Şeyh Mehmedanlı Zazaca Mazgirt, Pülümür, Nazumiye, Tunceli merkez
- Titanik Uşağı Zazaca Hozat
- Todorlular Türkçe Hozat, Çemişgezek
- Turhasanlı Türkçe Çemişgezek,Pertek,Mazgirt/Akpazar[3]
- Yusufanlı Zazaca Tunceli, Mazgirt,Kamut Sütlüce bucağı ve köylerinde, Merğo ve Çihik
- Zekeran Kurmanca Çemişkezek
- Zerkanlı Kurmanca Çemişkezek, Erzurum, Hınıs, Marat, Mardin, Aksaray üzere beş kola ayrılır.
- Zerkevik Zazaca Dere Çıkaran-Tembin dağlarında otururlar.
İlgili kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ali Kaya, Dersim Tarihi, Can yayınları
- Vecihi Timuroğlu, Dersim Tarihi, Yurt Kitap
- Kâzım Karabekir (Haz. Faruk Özerengin), Kürt Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul, Aralık 1994, s. 79-108.
- Nuri Dersimi, Hatıratım, Jina Nu Yayınları, Stocholm, 1987, s. 47-51.
- M.Kalman, Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri, Nûjen Yayınları, İstanbul, Ekim 1995, s. 175-195.
- Faik Bulut, Dersim Raporları, Genişletilmiş Üçüncü Basım, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, Haziran 2005, s. 122-128.
- Burhan Kocadağ, Doğu'da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, 2. basım, Can Yayınları, Eylül, 1997, 215-245.
- Naşit Hakkı Uluğ, Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yayınları
- Dursun Evren, Ulusal Demokratik Mücadelede Koçgiri Kürt Aşiretleri İstanbul , Aralık 2008 1. Basım , Peri Yayınları
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Başköylü Hasan Efendi". alevibektasi. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013.
Derviş Cemal, Kureyşlilere karşı Şıyh Hasanilere kuvvet verip aşiret kurdu.
- ^ a b https://jinepsgazetesi.com/makale/alan-osetin-mogol-gurcu-iliskilerinde-dersim-1289
- ^ a b c d e f g h Şerefhan,Şerefname(1597)
- ^ Prof. Dr. İsmail Özçelik - Türk Kültüründe Karakeçililer Uluslararası Şöleni Bildirileri, 3 Haziran 1999, Şanlıurfa, AKM Başkanlığı, Yay. Ankara, 1999
- ^ https://cukurcimenkoyu.tr.gg/Dedemiz-ve-ailesi.htm
- ^ Sivas-Kangal'daki Şadilli aşiretindeki aileler Kurmanca konuşmaktadır. Kangal'ın Armağan, Eymir, Güneypınar, Temirin köyü, Gemalmaz, Kümsür, Kadirağanınhanı, Mısırören ve Humarlı Köyünde şadilliler yaşamaktadır
