Bulgaristan'ın birleşmesi

Birleşmeden önce Bulgaristan Prensliği ve Doğu Rumeli'nin haritası.

Birleşik Bulgaristan — Nikolay Pavloviç (1835-1894) tarafından bir litografi

Bulgaristan'ın birleşmesi (Bulgarca: Съединение на България, Saedinenie na Balgariya), 1885 sonbaharında Bulgaristan Prensliği ile Doğu Rumeli vilayetinin birleştirilmesi eylemiydi. Bu birleşme, Bulgar Gizli Merkezi Devrim Komitesi (BGMDK) tarafından koordine edilmişti. Her iki devlet de Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçasıydı, ancak Doğu Rumeli vilayeti özerkken ve bir Osmanlı varlığına sahipken, Prenslik fiilen bağımsızdı. Birleşme, Doğu Rumeli kasabalarında çıkan isyanlar ve ardından gelen 18 Eylül [E.U. 6 Eylül] 1885 darbesiyle gerçekleşti. Darbe, Bulgar Prensi I. Aleksandr tarafından desteklendi. Zahari Stoyanov tarafından kurulan BGMDK, 1885 baharında basın ve halk gösterileri aracılığıyla birleşme fikrini aktif olarak popülerleştirmeye başladı.

Arka plan

Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki 93 Harbi (1877-1878), Osmanlı'nın geniş toprakları kaybetmesini öngören Ayastefanos Antlaşması'nın imzalanmasıyla sona erdi. Bulgaristan, özerk bir prenslik olarak olsa da 482 yıllık Osmanlı yönetiminden sonra bağımsızlığını yeniden kazandı.

Rus diplomatlar, Bulgaristan'ın bu sınırlar içinde çok uzun süre kalmayacağını biliyorlardı - Ayastefanos Antlaşması, Ruslar tarafından "ön hazırlık" olarak adlandırılıyordu. Berlin Kongresi 13 Haziran [E.U. 1 Haziran] 1878'de başladı ve 13 Temmuz [E.U. 1 Temmuz]'da sona erdi. Berlin Antlaşması, Balkanlar ve Tuna arasındaki topraklarda Osmanlı'ya bağlı vasal bir Bulgar devleti kurdu. Balkan Dağları ile Rila ve Rodop Dağları arasındaki bölge, Doğu Rumeli olarak adlandırılan, doğrudan Osmanlı'ya bağlı özerk bir vilayet oldu. Güney Bulgaristan'ın farklı bir idari bölgeye ayrılması Büyük Britanya ve Avusturya-Macaristan'ın Bulgaristan'ın Ege Denizi'ne erişim elde edeceğine ve mantıksal olarak Rusya'nın Akdeniz'e yaklaşacağına dair dile getirdikleri korkulara karşı bir garantiydi.

Ayastefanos sınırlarına göre Bulgaristan'a verilecek üçüncü büyük bölge olan Makedonya, savaştan önce olduğu gibi direkt Osmanlı yönetimi altında kaldı.

Örgütlenme

Bulgar Gizli Merkezi Devrim Komitesi

Bu koşullarda Bulgaristan, Doğu Rumeli ve Makedonya'daki Bulgarların tek devlet altında toplanma çabası onlara göre doğaldı. Birleşmeye yönelik ilk girişim, 1880'de yapıldı. Yeni İngiliz başbakanı William Ewart Gladstone (geçmişte Bulgar davasını güçlü bir şekilde desteklemişti), Bulgar siyasetçilere İngilizlerin Doğu Sorunu konusundaki politikasının değişmek üzere olduğuna ve Britanya'nın nihai bir birliği destekleyip buna olumlu bakacağına dair umut verdi. Yine de, hükûmet değişikliği Büyük Britanya'nın çıkarlarında bir değişiklik getirmedi. İkincisi, bir tarafta Osmanlı İmparatorluğu ve diğer tarafta Yunanistan ile Karadağ arasında büyüyen olası bir çatışma vardı.

Doğu Rumeli'den birlikçi aktivistler, Robert Lisesi'nde öğretim görevlisi olan Stefan Panaretov'u planlanan birleşme konusunda İngilizlerin görüşüne danışması için gönderdiler. Ancak Gladstone hükûmeti, bu planları kabul etmedi. Berlin Kongresi'nde alınan kararları sıkı bir şekilde uygulayan Rusya'dan da bir ret cevabı geldi. Bu arada, Yunanistan ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki gerilim yatışmış ve sonunda ilk Bulgar birleşme girişimi başarısızlıkla sonuçlanmıştı.

1885'in ortalarına gelindiğinde, Doğu Rumeli'deki aktif birlikçilerin çoğu, Makedonya'da bir devrim hazırlığının ertelenmesi ve tüm çabaların Bulgaristan ile Doğu Rumeli'nin birleşmesi üzerinde yoğunlaştırılması gerektiği vizyonunu paylaşıyordu. Prens I. Aleksandr da bu birleşme davasına çekildi. Prensin Rusya ile ilişkileri o kadar kötüleşmişti ki, Rus çarı ve Bulgaristan'daki Rus yanlısı çevreler açıkça Aleksandr'ın tahttan çekilmesi çağrısında bulunuyordu. Genç prens, birleşmeye verdiği desteğin siyasi olarak hayatta kalabilmesi için tek şansı olduğunu gördü.

Birleşme

Birleşme, başlangıçta Rumeli milislerinin manevra yapmak için seferber edildiği Eylül ayının ortasında gerçekleşmesi için planlanmıştı. Plan, birleşmenin 27 Eylül [E.U. 15 Eylül] 1885'te duyurulmasını gerektiriyordu, ancak 14 Eylül [E.U. 2 Eylül]'de Panagürişte'de (o sırada Doğu Rumeli toprakları içinde) bir isyan çıktı ve aynı gün kolluk kuvvetleri tarafından kontrol altına alındı. İsyancılar, Bulgaristan ile birleşmeyi talep ediyordu. Kısa bir süre sonra, Goliamo Konare köyünde bu olay tekrarlandı. Orada, BGMDK yerel lideri Prodan Tişkov'un (çoğunlukla Çardafon olarak bilinir) liderliğinde silahlı bir birlik kuruldu. BGMDK temsilcileri, isyancı grupları toplayıp Binbaşı Danail Nikolayev komutasında oldukları Doğu Rumeli'nin başkenti Filibe'ye gönderecekleri vilayetin farklı kasabalarına gönderildi.

Filibe'deki geçici hükümetten Prens I. Aleksandr'a Bulgaristan'ın birleşmesini ilan eden telgraf

Bu sırada, Filibe'nin dış mahallelerinde askeri manevralar yapılıyordu. Manevralardan sorumlu Binbaşı Danail Nikolayev, birlikçilerden haberdardı ve onları destekliyordu. 18 Eylül [E.U. 6 Eylül] 1885'te, Rumelili milisler ve silahlı birlikçi gruplar Filibe'ye girerek valinin konağını ele geçirdiler.

Vali Gavril Krasteviç, isyancılar tarafından tutuklandı ve Konstantiniyye'ye sürülmeden önce Filibe'nin sokaklarında teşhir edildi.

Georgi Stranski liderliğinde hemen geçici bir hükûmet kuruldu. Binbaşı Danail Nikolayev, silahlı kuvvetlerin komutanlığına atandı. Rus subaylarının yardımıyla, beklenen Osmanlı müdahalesine karşı bir stratejik savunma planı oluşturuldu ve Doğu Rumeli'de seferberlik ilan edildi.

İktidara gelir gelmez geçici hükûmet, Bulgaristan prensine birleşmeyi kabul etmesini isteyen bir telgraf gönderdi. 20 Eylül [E.U. 8 Eylül] 1885'te I. Aleksandr, özel bir manifesto ile cevap verdi. Ertesi gün I. Aleksandr, başbakan Petko Karavelov ve meclis başkanı Stefan Stambolov eşliğinde Filibe'ye gitti. Bu jest, birlikçilerin eylemlerini bir oldubitti olarak doğruladı. Ancak, birliğin hala gelecek askeri ve diplomatik tepkilere karşı kendini savunması gerekiyordu.

Birleşmeye uluslararası tepki

Berlin Antlaşması'nın imzalanmasından sonraki yıllarda, St. Petersburg hükûmeti sık sık Güney Bulgaristan topraklarının Doğu Rumeli olarak bölünmesinin doğal olmadığını ve kısa ömürlü olacağı görüşünü dile getirmişti. Rusya, Bulgaristan'ın birleşmesinin uzun sürmeyeceğini biliyordu ve bunun hazırlanması için önemli önlemler aldı. Birincisi, Rusya, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde başarılı bir diplomatik baskı uyguladı ve Doğu Rumeli'ye asker göndermesini engelledi. Ayrıca 1881'de Üç İmparator Birliği'nin yeniden kurulmasından sonra oluşturulan özel bir protokolde, Avusturya-Macaristan ve Almanya'nın Bulgarların olası bir birlik hareketine destek verecekleri kaydedildi.

Rusya

Bulgaristan Prensliği'nin kurulmasının ardından, Rus geçici yönetiminin başı Aleksandr Dondukov-Korsakov, yeni devlet üzerinde Rus etkisinin temellerini oluşturmaya çalıştı. Prens I. Aleksandr'ın Bulgar tahtına geçmesi üzerine Rusya, bölgedeki diplomatik hedeflerini ilerletmek için Bulgaristan'a çok sayıda subay ve danışman gönderdi. 1883'te Prens Aleksandr, Rusya'dan bağımsız olmak için Rus danışmanları görevlerinden almaya başladı. Bulgar devrimciler, Doğu Rumeli'nin Rus yanlısı valisi Gavril Krasteviç'i görevden alınca Rusya Çarı III. Aleksandr buna çok sinirlendi. Tüm Rus danışmanlara Bulgaristan'ı terk etmeleri emrini verdi ve I. Aleksandr'ın Rus ordusundaki rütbesini aldı. Dolayısıyla Rusya, Berlin Kongresi'nde Bulgaristan'ı desteklerken, Bulgaristan'ın birleşmesine şiddetle karşı çıktı.

Birleşik Krallık

1885 sonbaharında Prens Alexander, Londra'ya yaptığı resmi bir ziyaret sırasında İngiltere Başbakanı Lord Salisbury ile görüştü. Onu, Büyük Bulgaristan'ın kurulmasının İngiliz devletinin çıkarları dahilinde olduğuna ikna etmeye çalıştı. Salisbury, Berlin Kongresi'nde Doğu Rumeli'nin ayrılmasını hararetle savunurken, daha sonra şartların değiştiğini iddia etti ve Rusya'nın Konstantiniyye'ye doğru yayılmasını önleyeceği için Bulgaristan'ın birleşmesinin gerekli olduğunu savundu. Londra'daki hükûmet çevreleri, başlangıçta Doğu Rumeli darbesinin arkasında St. Petersburg'un güçlü desteğinin olduğunu düşündüler. Kısa sürede durumun gerçekliğini anladılar ve Rusya'nın resmi pozisyonu açıklandıktan sonra İngiltere, Osmanlı-Bulgaristan müzakereleri başladıktan sonra Bulgar davasına destek verdi.

Avusturya-Macaristan

Avusturya-Macaristan'ın konumu, Sırbistan'a yönelik politikası tarafından belirlendi. 1881 tarihli gizli bir antlaşmada Avusturya-Macaristan, Sırbistan'ın Makedonya yönünde genişleme hakkını tanıdı. Avusturya-Macaristan'ın amacı Sırbistan'da nüfuz kazanmak ve aynı zamanda Sırp toprak iştahını kuzey ve kuzeybatı yerine güneye yönlendirmekti. Ayrıca Avusturya-Macaristan, Balkanlar'da birleşik bir Bulgaristan'ın kurabileceği birleşik bir Slav devletine her zaman karşı çıkmıştı.

Fransa ve Almanya

Fransa ve Almanya, Rusya'nın Konstantiniyye'de uluslararası bir konferans düzenlenmesi önerisini desteklediler.

Osmanlı İmparatorluğu

Bulgaristan'ın birleşmesinden Sonra Balkanlar haritası

Doğu Rumeli Bulgaristan tarafından ilhak edildikten sonra Osmanlı'nın gerçekte ne olduğunun farkına varması üç gün sürdü. O zaman yeni bir sorun ortaya çıktı: Berlin Antlaşması'na göre padişahın Doğu Rumeli'ye asker göndermesine ancak Doğu Rumeli valisinin isteği üzerine izin veriliyordu. Dönemin valisi Gavril Krasteviç de böyle bir talepte bulunmamıştı. Aynı zamanda hem Londra hem de St. Petersburg tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na sert bir dille bu tür eylemlerde bulunmaması ve bunun yerine uluslararası konferansın kararını beklemesi tavsiye edildi. Osmanlı, bu yüzden Bulgaristan'a saldırmadı, Sırp-Bulgar Savaşı'na da müdahale etmedi. 5 Nisan [E.U. 24 Mart] 1886'da Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan, Bulgaristan Prensi'ni özerk Doğu Rumeli vilayetinin valisi olarak tanıyan Tophane Anlaşması'nı imzaladı. Böylece 18 Eylül [E.U. 6 Eylül] 1885'te gerçekleşen Bulgaristan'ın birleşmesi resmi bir hal aldı.

Yunanistan

Doğu Rumeli'nin 1880 ve 1884'teki iki resmi nüfus sayımında sırasıyla 42.516 ve 53.028 Rum'un yaşadığı (sırasıyla nüfusun %5,2 ve %5,4'ü) belirtilmiş olsa da, Yunan tarihçi Pavlos Karolidis Rumeli'de 250.000'den fazla etnik Rum'un yaşadığını iddia etti. Birleşme ilanının ardından Yunanistan başbakanı Teodoros Deliyannis, Sırbistan ile birlikte Berlin Antlaşması'nın ihlal edilmesini protesto etti. Atina, Volos, Kalamata ve Yunanistan'ın diğer bölgelerinde protestolar patlak verdi. Protestocular, Bulgar devletinin güçlenmesini dengelemek için Epir'in Osmanlı'dan Yunanistan'a ilhakını talep ettiler. Deliyannis, 25 Eylül 1885'te seferberlik ilan ederek bu isteklere yanıt verdi. Deliyannis, büyük güçlere Osmanlı ile bir savaşa girme niyetinde olmadığını ve yalnızca halkın savaş yanlısı kesimini yatıştırmaya çalıştığını bildirdi. Bakanlarından üçü, yani Antonopoulos, Zigomalas ve Romas, onu Epir'i işgal etmeye ve status quo ante bellum'u geri getirmek için Osmanlı yönetimindeki Girit'te bir isyan çıkartması için kışkırttılar. Konstantiniyye'de ikamet eden etnik Rumlar da aynı şekilde II. Abdülhamid'e Bulgaristan'a savaş ilan etmesi için dilekçe verdiler. Doğu Rumeli'nin kaybı, Yunanistan'ın Makedonya'ya yayılma ve tüm Yunan topraklarını birleştirme hırsına bir tehdit olarak görüldü. Osmanlı sınırına 80.000 asker yığan Deliyannis, kendisini bir zugzwang'ın içinde buldu. Orduyu ayakta tutmanın maliyeti giderek artarken, Osmanlılarla bir savaşta bir yenilgi felaketle sonuçlanabilirken orduyu sınırdan çekmek de halk desteğinin kaybı anlamına gelebilirdi.

14 Nisan 1886'da Avrupa'nın büyük güçleri (Fransa hariç), Yunanistan'a ordularını bir hafta içerisinde sınırdan çekmesini emretti. 8 Mayıs'ta büyük güçler Yunanistan'ı orduları çekmeye zorlamak için bir deniz ablukası başlattı (Fransa çekimser kaldı). Deliyannis, ablukayı gerekçe gösterip görevinden istifa ederek Harilaos Trikupis'i yeniden iktidara getirdi. Bir grup milliyetçi Yunan subayı, Trikupis'in bilgisi veya onayı olmadan Osmanlı sınırını geçerek beş gün süren çatışmalara yol açan saldırılar başlattı. Trikupis orduyu sınırdan çekti ve Yunanistan'ın deniz ablukası 7 Haziran'da kaldırıldı. Yunanistan, dış politika hedeflerinden hiçbirini gerçekleştirmeden 133 milyon drahmi harcarken, toplumda Deliyannis ve Trikupis taraftarları arasında derin bir kutuplaşma başladı.

Sırbistan

Sırbistan'ın konumu Yunanistan'ınkine benzerdi. Sırplar, Bulgaristan ile tüm batı sınırı boyunca hatırı sayılır toprak tazminatı istediler. Bulgaristan tarafından reddedilen, ancak Avusturya-Macaristan'ın desteğini alan kral I. Milan, 14 Kasım [E.U. 2 Kasım] 1885'te Bulgaristan'a savaş ilan etti. Ancak, belirleyici Slivnitsa Muharebesi'nden sonra Sırplar hızlı bir yenilgiye uğradı ve Bulgarlar, Pirot'a kadar Sırp topraklarına ilerlediler. Avusturya-Macaristan, aksi takdirde Bulgar kuvvetlerinin Avusturya-Macaristan birlikleriyle karşılaşacağı tehdidinde bulunarak Bulgaristan'ın askerlerini durdurmasını talep etti. 28 Kasım 1885'te Bulgaristan ve Sırbistan arasında ateşkes imzalandı. 3 Mart 1886'da iki ülke arasında Bükreş Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre, Bulgaristan-Sırbistan sınırında hiçbir değişiklik yapılmadı ve Bulgaristan'ın tek parça olması garantilendi.

Anma

• Birleşme Günü, 6 Eylül'de Bulgaristan'da ulusal bayram olarak kutlanır.
• Bulgaristan'ın Filibe ilindeki Sıedinenie (Birlik) kasabasının ismi, Bulgaristan'ın birleşmesine atıfta bulunur.
• Antarktika'daki Güney Shetland Adaları'nın bir parçası olan Livingston Adası'ndaki Saedinenie Kar Ovası, adını Bulgaristan'ın birleşmesinden alır.

Kaynakça

•   Bourchier, James David (1911). "Bulgaria/History". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 4 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 778–784. 
• Ιστορία του Ελληνικού Εθνους: Νεώτερος Ελληνισμός απο το 1881 ως 1913 [Yunan Ulusunun Tarihi: 1881'den 1913'e kadar Modern Yunanistan] (Yunanca). XIV. Atina: Ekdotiki Athinon. 1977. ISBN 960-213-110-1. 
• Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923 [Yunanistan'ın Birleşmesi 1770-1923] (Yunanca). Atina: Morfotiko Idrima Ethnikis Trapezis. 2012. ISBN 978-960--250-150-4. 

Alakalı eserler

• Schuyler, Eugene (Kasım 1885), "United Bulgaria (Birleşik Bulgaristan)", The North American Review (İngilizce), 141 (348), Kuzey Iowa Üniversitesi, ss. 464-474 .
• Laveleye, Emile de (Kasım 1886). "The Situation in the East" [Doğu'daki Durum]. The Contemporary Review (İngilizce). L: 609-619. Erişim tarihi: 25 Eylül 2018 – Internet Archive vasıtasıyla. 
• Lang, Robert Hamilton (1886). Roumelian Coup D'état, Servo-Bulgarian war, and the latest phase of the Eastern question [Rumeli Darbesi, Sırp-Bulgar savaşı ve Doğu sorununun son aşaması] (İngilizce). Londra: Harrison and Sons. Erişim tarihi: 6 Eylül 2018 – Internet Archive vasıtasıyla. 
• Samuelson, James (1888). Bulgaria: Past and Present, Historical, Political and Descriptive [Bulgaristan: Geçmiş ve Günümüz, Tarihsel, Politik ve Tanımlayıcı] (İngilizce). Londra: Trübner and Co. ss. 79-83. Erişim tarihi: 6 Eylül 2018 – Internet Archive vasıtasıyla. 
• Holland, Thomas Erskine (1898), "Bulgaria, Greece and the Treaty of Berlin" [Bulgaristan, Yunanistan ve Berlin Antlaşması], Studies in International Law (İngilizce), Oxford: Clarendon Press, ss. 251-269, erişim tarihi: 23 Eylül 2018 – Internet Archive vasıtasıyla 
• Colby, Frank Moore; Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston, (Ed.) (1903). "Bulgaria (Bulgaristan)". The New International Encyclopaedia (İngilizce). III. New York: Dodd, Mead and Company. s. 592. Erişim tarihi: 6 Eylül 2018 – HathiTrust Dijital Kütüphanesi vasıtasıyla. 
• Rose, J. Holland (1922). "The Making of Bulgaria (Bulgaristan'ın Yapımı)". The Development of the European Nations; 1870-1921. 6. (İngilizce). New York ve Londra: G.P. Putnam's Sons. ss. 299-343. Erişim tarihi: 24 Eylül 2018 – Internet Archive vasıtasıyla. 
• Hyde, Arthur May (1931). "Union of the Two Bulgarias (İki Bulgaristan'ın Birliği)". A Diplomatic History of Bulgaria, 1870-1886 (Bulgaristan'ın Diplomatik Bir Tarihi, 1870-1886). Added t.-p.: University of Illinois studies in the social sciences. Vol. XVI, no. 3. September, 1928 (İngilizce). Urbana: Illinois Üniversitesi. ss. 141-158. Erişim tarihi: 6 Eylül 2018 – HathiTrust Digital Library vasıtasıyla. 
• Yono Mitev — Съединението [Birleşme] (Bulgarca), Военно издателство (Askeri Yayınevi)