Boğdan Seferi (1574)
| Boğdan Seferi (1574) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Boğdan Savaşları | |||||||
 Osmanlı idaresinde Boğdan | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı Devleti  Kırım Hanlığı Eflak Prensliği Erdel Prensliği |
 Boğdan Prensliği Zaporojya Kazakları Bazı Leh hetmanları | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Cağaloğlu Sinan Paşa I. Devlet Giray |
III. Ioan | ||||||
| Güçler | |||||||
|
70.000 asker 25 top |
30.000 asker 45 top | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 2-3.000 asker |
8-10.000 asker yüksek sayıda esir 45 top | ||||||
Boğdan Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun bağlı devletlerden Boğdan Prensliği üzerine 1574 yılında icra ettiği askerî harekât.
Osmanlıların desteğiyle 1572 Şubat'ında Boğdan tahtına çıkan III. Ioan'ın isyan etmesi üzerine, Osmanlı İmparatorluğu'nun gönderdiği kuvvetler Kartal Ovası Muharebesi'nde Boğdan ordusunu tam bir yenilgiye uğrattıktan sonra, Eflak kökenli Basarab Hanedanından IV. Petru yeni Boğdan Voyvodası olarak tahta çıkarıldı.
Harekat öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlıların desteğiyle 1572 Şubat'ında Boğdan tahtına çıkan III. Ioan (Kötü Ioan), ilk olarak tahtı kaptıran Bogdan Lăpuşneanu'nun direnişiyle karşılaştı. Devrik Voyvoda Lehistan Krallığı'na bağlı iki hetman'dan 2.000 askerlik destek alıp Ioan'ın üzerine yürüdüyse de, bu küçük birlik Boğdan ordusunu görür görmez dağıldı.[1] Ardından ise, Vidin, Niğbolu, Vulçıtrın, Bender ve Silistre'den gelen takviye Türk birlikleriyle güçlenen III. Ion Boğdan topraklarındaki Leh birliklerini püskürtmeyi başardı.
Bu hadiseler olurken Osmanlı İmparatorluğu ve Lehistan Krallığı (1500 yılından beri) barış halindeydi. Osmanlı Padişahı II. Selim Leh Kralı II. Sigismund'a gönderdiği mektupla Lehistan'ı sınır ihlalleri konusunda uyardı ve Leh topraklarına kaçan sâbık Boğdan Voyvodası Lăpuşneanu'nun iadesini talep etti.[2] Buna mukabil, Leh tarafı İstanbul'a elçi göndererek Lăpuşneanu'nun tahta iadesi ricasında bulundu. Osmanlı sarayı ise bu talebe, Lăpuşneanu'nun İstanbul'a gelerek özür dilemesi halinde durumunun yeniden değerlendirebileceğini bildirdiyse de, 7 Temmuz 1572'de Leh Kralı II. Sigismund'un ölmesiyle Leh tarafının girişimi âkim kaldı ve Lăpuşneanu da Avusturya'ya kaçtı ve Erdel üzerine başarısız bir akın icra etti. II. Selim bu defa Kutsal Roma-Cermen İmparatoru II. Maximilian'na mektup yazarak adıgeçenin iadesini talep ettiyse de, bir süre sonra Lăpuşneanu'dan hiç haber alınamadı.
Boğdan Voyvodası III. Ioan ise bu süreçte tahtını tehlikede gördüğünden 1573 yılında Lehistan Krallığı'ndan destek arayışına girdiyse de, Osmanlıların desteğiyle Leh tahtına çıkmış olan Henry de Valois'dan yardım alamadı. Osmanlı Sarayı ise gerek Ioan'ın kuşkulu davranışları gerek adıgeçenin Boğdan'ın zengin boyar ve ayanlarını öldürüp mal varlıklarına el koyması üzerine 1574 yılında Ioan'ı azlederek Eflak Voyvodasının kardeşi IV. Petru'yu Boğdan Voyvodası olarak tayin etti.
Ioan ise başkent Yaş'ta bir ordu toplamaya başladığı gibi, 21 Mart 1574'te Kazak Hetmanı Swiercewski önderliğinde 1.200 atlı askerden oluşan takviyeyle ordusunu güçlendirdi ve Osmanlılara açıkça isyan etmiş oldu.
Harekât[değiştir | kaynağı değiştir]
Ioan'ın Tuna yakınlarına kadar gelerek nehir boylarındaki köy ve kasabaları tehdit etmesi üzerine, Osmanlı İmparatorluğu Tuna boylarındaki Beyler ile Eflak ile Erdel Prensleri ve Kırım Hanı'na bağlı birlikleri seferber etti. Harekât ise Ioan komutasındaki Boğdan ordusunun kuzeyden ve güneyden kıskaca alınması ve Boğdan'dan kaçış yollarının tıkanması şeklinde planlandı. Buna göre, Erdel Voyvodası askerleri ve toplarıyla Hotin'e gelecek, Bender Sancakbeyi de Erdel askerleriyle Hotin'de buluşarak Lehistan yolunu kapatacaktı. Bu birliklerin komutası ise Kırım Hanı I. Devlet Giray'a verildi.[3] Bu şekilde Hotin'de yaklaşık 38.000 askerlik bir ordu toplandı. Keza, Ioan'ın bir kaleye sığınması ihtimaline karşı bu ordunun istifadesi için Osmanlı donanmasına bağlı kadırgalarla kuşatma aletleri de sevkedildi.
Güneyde ise, Silistre eyaleti ile Köstendil, Niğbolu, Alacahisar ve Vulçıtrın sancaklarının askerleri (yaklaşık 35.000) toplandı. Eflak Voyvodasına ise Eflak-Boğdan sınırındaki Çokaniş'te (Ciorâşti) beklemesi emredildi.[4] İstanbul'dan ise 1.500 tüfekçi ile 25 darbzen topu gönderildi. Bu orduya Cağaloğlu Sinan Paşa komuta ediyordu.
Buna mukabil, Ioan'da önalıcı taarruzda bulundu ve Leh hetmanlarından Osztroczki emrindeki bir birliği Osmanlılarca küçük bir garnizon bırakılmış Bender kalesine hücum ettirdi. Bu birlikler, Kırım ordusunun henüz bölgeye gelmemiş olmasından bilistifade Akkerman'ı da yağmaladı (Akkerman 1484'te II. Bayezid, Bender ise 1538'de Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı topraklarına katılmış eski Boğdan topraklarıydı). 10 Haziran 1574'te Kartal Ovası'nda meydana gelen muharebede kuzeyden Kırım atlılarının taarruzuyla Boğdan ordusu bozguna uğradı.[5] Beraberindeki 200-300 askerle Fokşani'ye sığınan III. Ioan muharebeden sonra takibini sürdüren Osmanlı ordusunca ormanda kuşatıldı ve teslim alındıktan sonra idam edildi.[6]
Harekât sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Kırım Hanlığı ordusu Boğdan'ın dört bir yanına dağılarak ülkeyi yağmaladı. Yeni Voyvoda IV. Petru, Cağaloğlu Sinan Paşa ve Kırım Hanı I. Devlet Giray'la görüşerek, ülkesinin uğradığı yıkımdan dolayı yıllık haracın toplanmasında güçlük çekileceğini ifadeyle, Boğdanlı esirlerin serbest bırakılmasını rica etti. Boğdan ordusundan esir alınanlar hariç reaya mensup olanlar serbest bırakıldı.
IV. Petru ise yine Osmanlıların yardımıyla 24 Haziran 1574 yılında Boğdan’ın başkenti Yaş'ta tahta oturdu. Bununla birlikte, yeni Voyvoda da Eflâk hanedanından (Basarab Hanedanı) geldiği cihetle, Boğdanlı boyarların desteğini toplamakta zorlandı. Lehistan Krallığı da İstanbul'a elçi göndererek Boğdan'daki hanedan değişikliğini protesto etti. Cevaben, Sadrazam Sokollu Mehmed Paşa Kartal Ovası Muharebesi'nde Lehistan'ın III. Ioan'a 2.000 askerle destek verdiğini hatırlattı. Padişah I. Selim de Lehistan'a sığınan Boğdanlı boyarla ile III. Ioan'ın ailesinin Boğdan hazinesini de kaçırdığını vurgulayarak, kaçırılan paraların ve sığınanların iadesini talep etti.[7] Lehistan Krallığı ise 7 Eylül 1574'te Osmanlı elçisine, bazı Leh hetmanlarının ve Kazaklar'ın III. Ioan'a destek vermiş olmakla birlikte, Lehistan'ın devlet olarak destek vermediğini izah etti ve Ioan'ın yakınlarının Boğdan'a gönderildiği hususunda teminat verdi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Letopisețul Tarii Moldovei" (Romence), Grigorie Ureche, s. 219-220
- ^ "Documente Turceşti", Mustafa Ali Mehmet, belge 102, s. 98
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MD, sayı.24, sayfa.209, hüküm.551
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MD, sayı.24, sayfa.210, hüküm.553
- ^ "Osmanlı Devleti ve Eflak-Boğdan İlişkileri (1574-1634)", Yusuf Heper, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Ocak, 2020), s.111
- ^ "Letopisețul Tarii Moldovei" (Romence), Grigorie Ureche, s. 232-234
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MD, sayı.26, sayfa.108, hüküm.278