Bartatua
| Bartatu | |
|---|---|
| Iskit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 679-MÖ 658/9 |
| Önce gelen | Išpakaia |
| Sonra gelen | Madyes |
| Ölüm | MÖ 658/9 |
| Eş(ler)i | Šērūʾa-ēṭirat |
| Çocuk(lar)ı | Madyes |
| Hanedan | Bartatua Hanedanı |
| Babası | Išpakaia |
| Dini | Iskit Dini |
Bartatua veya Protothyes, MÖ 7. yüzyılda Batı Asya'da hüküm süren bir İskit kralıydı.[1]
Adı[değiştir | kaynağı değiştir]
Akadca adı Partatua[2] veya Bartatua[3] [4] (Akadca: 𒁹𒁇𒋫𒌅𒀀 ) ve Antik Yunan adı Protothuēs (Grekçe: Προτοθυης,[2] [4] )Kimi kaynaklarda Alp Er Tunga adlı Saka hükümdarı olduğu geçer. Orijinal biçimi "savaşta güçlü" anlamına gelen *Pṛtatavah olan bir İskit dilinden türetilmiştir. [5] [6] [7] [8]
Arkaplan[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 8. ve 7. yüzyıllarda, Avrasya bozkırlarındaki göçebe İskitler Güneybatı Asya'ya geldi. Bu hareket, İskitlerle yakından ilişkili başka bir göçebe kabilenin, ya Massagetlerin [9] ya da Issedones'in [10] batıya doğru göç etmesiyle başladı ve Proto İskitleri batıya, Aras nehrini geçmeye zorladı, [11] ardından İskitler, Kimmerleri yerlerinden ettikleri yerden Hazar Bozkırına taşındılar. [11]
İskit baskısı altında, Kimmerler Karadeniz kıyısı boyunca güneye göç ederek Anadolu'ya ulaştılar ve İskitler daha sonra Hazar Denizi kıyılarını takip ederek güneye doğru genişlediler. Kuzey Kafkasya'daki bozkırlara geldiler. Burada bugünkü Azerbaycan bölgesine genişlediler, burada yerleştiler ve doğu Transkafkasya'yı Batı Asya'daki operasyon merkezleri haline getirdiler, MÖ 600'lerin başlarına kadar [12] [13] [11][14] Batı Asya bozkırları,Iskit krallığının bir uzantısı oldu. [15]Bu dönemde İskit krallarının karargâhları Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlarda bulunuyordu ve Batı Asya uygarlığıyla temas İskit kültürünün oluşmasında önemli bir etkiye sahip olacaktı. [9]
Yaşam ve saltanat[değiştir | kaynağı değiştir]
Bartatua, önceki İskit kralı Išpakaia'nın halefiydi ve onun oğluydu. Išpakaia , Yeni Asur İmparatorluğu'na saldırdıktan ve MÖ 676 civarında Asur kralı Esarhaddon'a karşı savaşta öldükten sonra, Bartatua onun yerini geçti. [11]
Med Baskınları[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 670'lerin sonlarında, İran platosuna göç etmiş doğudaki bir Kimmer grubuyla ittifak halinde olan Bartatua'nın İskitleri, Asur eyaletleri Parsumaš ve Bīt Ḫamban'ı tehdit ediyordu ve bu ortak Kimmer-İskit güçleri birlikte, onları tehdit ediyorlardı.
Asur ile İttifak[değiştir | kaynağı değiştir]
Ancak Asurlular, Išpakaia'nın ölümünden hemen sonra Bartatua ile müzakerelere başlamışlardı [13] ve MÖ 672'de [15] Esarhaddon'un Güneş kahinine sorduğu sorularda tasdik edildiği gibi, Esarhaddon'un kızı Šērūʾa-ēṭirat'ın evlenmesini istedi. -tanrı Şamaş . [11] Bu evliliğin olup olmadığı Asur metinlerinde kaydedilmemiştir, ancak Bartatua ve oğlu ve halefi Madyes'in hükümdarlığı altında İskitler ve Asur arasındaki yakın ittifak, Asur rahiplerinin bir kızı arasındaki bu evliliği onayladığını göstermektedir. Asur tarihinde daha önce hiç görülmemiş bir Asur kralı ve göçebe bir Hakan; İskitler böylece Asur ile evlilik ittifakına getirildi ve Šērūʾa-ēṭirat muhtemelen Bartatua'nın oğlu Madyes'in annesiydi. [11] [16] [13][17][18]
Bartatua'nın Šērūʾa-ēṭirat ile evliliği, bir vasal olarak Asur'a bağlılık yemini etmesini gerektiriyordu ve Asur yasalarına göre, onun yönettiği topraklar, Batı Asya'daki İskit varlığını nominal yapan Asur kralı tarafından verilen tımar olacaktı. [11] Bu düzenlemeye göre İskitlerin Batı Asya'daki gücü büyük ölçüde Yeni Asur İmparatorluğu ile işbirliğine bağlıydı; [11] bundan böyle İskitler, Asur İmparatorluğu'nun müttefikleri olarak kaldılar. [11] Bu sıralarda, Urartu kralı II. Rusa da batı sınır bölgelerini korumak için İskit birliklerini görevlendirmiş olabilir. [16]
Manna'nın Fethi[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 660 ila 659 arasında, Esarhaddon'un oğlu ve Asur tahtının halefi Asurbanipal, generali Nabû-šar-uṣur'u, daha önce Bartatua'nın babası Išpakaia ile ittifak halinde olan Mannalar'a karşı bir askerî harekât yürütmesi için gönderdi. Asur ilerlemerini durdurmaya çalıştıktan sonra, Manna kralı Ahşeri isyan tarafından devrildi ve hanedanının çoğuyla birlikte isyan eden halk tarafından öldürüldü, ardından hayatta kalan oğlu Ualli, Asurlar'dan yardım istedi. Ardından İskitler Manna'yı işgal ettil. [13]
İskit kralı ile Asur hanedanı arasındaki evlilik ittifakı ve İskitler'in Asur etkisindeki Manna ve Urartu ile yakınlığı, İskitleri Asur kültürünün güçlü etkisi altına soktu. [11]
Bartatua'nın yerine,İskit gücünü zirveye çıkaracak olan oğlu Madyes geçti. [11]
Sakkız yazıtı[değiştir | kaynağı değiştir]
Hiyeroglif Luvi yazısı kullanılarak İskit dilinde yazılmış Saqqez'den bir yazıt, Partitava, yani Bartatua adlı bir kraldan söz eder. [5]
| Astar | fonetik harf çevirisi | İskit harf çevirisi | İngilizce çeviri |
|---|---|---|---|
| 1 | pa-tì-na-sa-nà tà-pá wá-s₆-na-m₅ XL was-was-ki XXX ár-s-tí-m₅ ś₃-kar-kar (HA) har-s₆-ta₅ LUGAL | patinasana tapa. vasnam: 40 vasaka 30 arzatam šikar. UTA harsta XŠAYAI. | İngilizce: Delivered dish. Value: 40 calves 30 silver šiqlu. And it was presented to the king. |
| 2 | Par-tì-ta₅-wa₅ ki-ś₃-a₄-á KUR-u-pa-ti QU-wa-a₅ | Partitava xšaya DAHYUupati xva- | İngilizce: King Partitavas, the masters of the land pro- |
| 3 | i₅-pa-ś₂-a-m₂ | ipašyam | İngilizce: -perty |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. 1970. ss. 8-9. ISBN 978-0-813-51304-1. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b Ivantchik 1999: "Though Madyes himself is not mentioned in Akkadian texts, his father, the Scythian king Par-ta-tu-a, whose identification with Grekçe: Προτοθύης of Herodotus is certain.
- ^ "Barta-tua [1] (RN)". Open Richly Annotated Cuneiform Corpus. University of Pennsylvania. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023.
- ^ a b Schmitt 2000.
- ^ a b Harmatta 1999.
- ^ Bukharin 2011.
- ^ Kullanda & Raevskiy 2004.
- ^ Melikov 2016.
- ^ a b Olbrycht 2000b.
- ^ Olbrycht 2000a.
- ^ a b c d e f g h i j k Sulimirski & Taylor 1991.
- ^ Ivantchik 1993.
- ^ a b c d Diakonoff 1985.
- ^ "The Scythian Domination in Western Asia: Its Record in History, Scripture and Archaeology". World Archaeology. 4 (2): 129-138. 1972. doi:10.1080/00438243.1972.9979527. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b Ivantchik 2018.
- ^ a b Barnett 1991.
- ^ Ivantchik 2018: "In approximately 672 BCE the Scythian king Partatua (Protothýēs of Hdt., 1.103) asked for the hand of the daughter of the Assyrian king Esarhaddon, promising to conclude a treaty of alliance with Assyria. It is probable that this marriage took place and the alliance also came into being (SAA IV, no. 20; Ivantchik, 1993, pp. 93-94; 205-9)."
- ^ Bukharin 2011: "С одной стороны, Мадий, вероятно, полуассириец, даже будучи «этническим» полускифом (его предшественник и, вероятно, отец, ‒ царь скифов Прототий, женой которого была дочь ассирийского царя Ассархаддона)" [On the one hand, Madyes is probably a half-Assyrian, even being an “ethnic” half-Scythian (his predecessor and, probably, father, is the Scythian king Protothyes, whose wife was the daughter of the Assyrian king Essarhaddon)]