Baltazzi Köşkü
Baltacı Köşkü | |
 | |
| Ad kökeni | Baltazzi ailesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Köşk |
| Mimari tarz | Neoklasik üslup |
| Konum | Buca |
| Şehir | İzmir |
| Ülke | Türkiye |
| Koordinatlar | 38°23′04″K 27°10′36″D / 38.38444°K 27.17667°D |
| Mevcut kullanan | Mehmet Akif İnan Anadolu Lisesi |
| Tamamlanma | 1850'ler |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | John Turtle Wood |
Baltazzi Köşkü (Baltacı Köşkü), 1850'lerde İzmir'in Buca ilçesinde Baltazzi ailesine mensup Demonstanis Baltazzi tarafından yaptırılmış neoklasik mimari üslupta bir Levanten köşküdür.
Buca'nın en eski yapılarından birisidir. Mimarı, İzmir-Aydın Demiryolu mühendislerinden John Turtle Wood'dur.[1] Yapı, 1930'lu yıllardan beri okul olarak kullanılmaktadır. 2024 yılı itibarıyla köşkte Mehmet Akif İnan Anadolu Lisesi eğitim hizmeti verir; ayrıca bahçesine inşa edilen okul binalarında Buca İnci-Özer Tırnaklı Fen Lisesi, Mehmet Akif Ersoy Sosyal Bilimler Lisesi bulunmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Baltazzi Köşkü, Osmanlı Devletinin bankacılık ve finans tarihinde önemli yeri olan, Venedik kökenli Levanten Baltazzi (Baltacı) ailesinin[2] mensubu Demonstanis Baltazzi tarafından yaptırılmıştır.[3] Köşkün yapım tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte 1850'lerde yapıldığı tahmin edilir.[4] Buca'nın en eski yapılarından birisidir.[5] Mimarı, İzmir-Aydın Demiryolu mühendislerinden John Turtle Wood'dur.[1]
1863 yılında Sultan Abdülaziz, İzmir'i ziyareti sırasında bu köşkte ağırlandı.[6] Sultan'ın konakta ne kadar süre konakladığı kesin bilinmez; kimi kaynaklara göre bir gün, kimilerine göre üç veya dört gün köşkte kalmıştır. Sultan Abdülaziz’in Aliotti Bahçesi'ne bakan kapıdan kabul edildiği ve padişaha bir saygı göstergesi olarak, girerken kullandığı kapının taş ile örülerek kapatıldığı ve bir daha kullanılmadığı rivayet edilir.[4] Mülkün anahtarları Demostanis'in eşi Maria Sevastopoulo Baltazzi tarafından gümüş bir tabak üzerinde padişaha sunulmuştur.[7] 4 Ağustos 1863 tarihli Sdney Morning Herald gazetesinde Padişah’ın Buca’ya gelip köşkte yemek yemesini şöyle anlatılır:
| “ | … Sultan ve maiyeti güzel villalarla dolu Buca adında başka bir kasabaya sürdüler. Bay J.T. Wood adındaki bir mimar tarafından inşa ettirilen küçük bir villa ve Bay D. Baltazzi’ye ait egzotik bitkilerle dolu geniş bir bahçe İmparator Majesteleri’nin akşam yemeği için hazırlandı. (…) Yarışlara çok sayıda bayan ve İngiliz, Fransız, İtalyan ve Avusturyalı man-of-war subayları ve yabancı ziyaretçiler katıldı...[8] | ” |
1890 yılında mülk, Ermeni asıllı tüccar Tekvor Ispartaliyan'a satılmıştır. Bu dönemde köşkün bahçesine içinde bir havuz yaptırılmıştır; havuzun ortasına da Ermeni heykeltıraş Papazyan'a yaptırılmış Venüs (Afrodit) heykeli bulunur.[9][10]
I. Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve Sevr Anlaşması'nın imzalanmasından sonra İtalyan hükûmeti, Batı Anadolu'yu işgal etme hedefine hizmet etmek üzere bu köşkü satın almayı düşündü ve Osmanlı Bankası müdürü İtalyan Sucani'ye köşkü satın alma talimatı verdi. Bu girişimi engellemek için yerli halktan Athenoyannis adındaki bir Rum'un girişimiyle halktan 120.000 Osmanlı kaimesi toplanarak köşkü Yunan Milli Bankası'nın satın almasını sağlanmış ve köşk, Yunanistan başbakanı Venizelos'a hediye edilmiştir.[11]
1920'lerde Yunanistan'ın Anadolu’yu işgali sırasında Venizelos, Rum çocuklar için bir yetimhaneye dönüştürülmek üzere köşkü İzmir Rum Toplumu'na bağışladı. Yunanistan’ın Anadolu’da bozguna uğraması sonucunda yetimhanedeki çocuklar 1922 yılının Eylül ayında Amerikan Kızılhaçı tarafından ABD’ye gönderilmiştir.
1922 yılında Buca'nın Yunanlılardan kurtarılmasının ardından terk edilen Baltazzi Köşkü kamulaştırıldı ve Kültür Bakanlığına bırakıldı. Bir yıl Dilsiz ve Sağırlar Mektebi olarak kullanıldı. Dilsiz ve Sağırlar Mektebi'nin Karşıyaka'ya taşınmasından sonra Jandarma Subay Okulu olması düşünüldü fakat Maarif Vekili Vasıf Bey, Mustafa Kemal Paşa'nın onayını olarak ve bir Bakanlar Kurulu kararı çıkartarak binanın İzmir Erkek Lisesi'nin orta kısmı olarak kullanılmasını sağladı.[12] Yapı, bir süre pansiyon olarak kullanıldıktan sonra 1930-1931 yılları arasında kız-erkek karışık eğitim veren modern bir ortaokula dönüştürüldü.[11] Asıl konak yatılı öğrenci yurdu idi; yanındaki küçük yapılar da müsamere salonu ve benzeri ihtiyaçlar için kulanıldı.
Köşkte 1966-1967 eğitim öğretim yılından itibaren Buca Lisesi eğitim verdi.[11] 2008-2009'da okul, Buca Fen Lisesi adını aldı. Okulun 2013-2014 eğitim öğretim yılında bahçeye yapılan yeni binaya yerleşerek İnci-Özer Tırnaklı Fen Lisesi adını adlı; köşke başka bir okul yerleşti.[5] 2024 yılı itibarıyla yapıda Mehmet Akif İnan Anadolu Lisesi eğitim hizmeti verir, bahçesinde ise Buca İnci-Özer Tırnaklı Fen Lisesi ile Mehmet Akif Ersoy Sosyal Bilimler Lisesi bulunur.
Heykeller
[değiştir | kaynağı değiştir]Okul binası olarak kullanılan Baltazzi Köşkü'nün bahçesinde geçmişten kalma birçok heykel bulunmaktaydı.[11] Heykelleri çalma girişimleri yaşandığı için bu heykellerin orijinalleri koruma altına alınmıştır. Günümüzde bahçede sadece Afrodit Heykelinin bir kopyası bulunur. Heykellerin bazıları Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Eser Koleksiyonunda sergilenmektedir.
Afrodit Heykeli
[değiştir | kaynağı değiştir]Heykel, 19. yüzyılda köşkün Ispartaliyan ailesine ait olduğu dönemde Ermeni heykeltraş Papazyan tarafından yapılmıştır. Avrupa'daki Rönesans örneklerine öykünen bir reprodüksiyondur. Afrodit heykeli, bir yunus üstünde düşen giysisini sol eliyle tutar, sağ eliyle göğsüne dokunur biçimde betimlenmiştir. Heykelin bakışları uzaklara yönlendirilmiştir. Yunus ise açık ağzıyla dalgaların üstünde betimlenmiştir.
Flüt Çalan Eros
[değiştir | kaynağı değiştir]Flüt Çalan Eros heykelinde oval bir kaide üstünde oturan ve flüt çalan Eros, çocukluk ve ergenlik arasında bir yaşta betimlenmiştir. Eser, Barok ve ardından gelen sanat dönemlerinin etkisini taşır. Daha çok barok bir avlu süsü karakterindedir.
Oturan Hermes
[değiştir | kaynağı değiştir]
Heykel orijinalde Köşkün güney kesiminde, kapı ekseninde bir çiçek tarhı içinde duran demir dökümden imal edilmiştir. Heykelin özgün örneği 19. yüzyılda Herkulaneum’da Papirüsler Villası'nda bulunmuştur. Bugün Napoli Müzesi'nde bulunan heykel, ayaklarında kanatlı sandalları ile haberci tanrı Hermes’i betimler. Elinde para kesesi tutan haberci tanrı, bir kaya üstünde dinlenmektedir.
Üç Eroslu Fıskiye Atı
[değiştir | kaynağı değiştir]Üçlü Eros figürlerinin taşıdığı demir döküm fıskiye altı köşkte bulunan bir havuza ilişkin olmalıdır. Üst kesiminde bulunması gereken kase biçimli parçası yitirilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Present views of Boudjah". www.levantineheritage.com. 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ Life, İzmir (Haziran 2020). "Baltazzi Ailesi". İzmir Life. 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "İzmir Levantenleri Sergi Kataloğu" (PDF). 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ a b "Buca'nın Levanten Köşkleri". Atalarımızın Toprakları. 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ a b "Buca İnci Özer Tırnaklı Fen Lisesi Stratejik Planı" (PDF). 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "Karargahtan Yetimhaneye:Baltazzi Köşkü". e-gzt ADÜ Öğrenci Uygulama Haber Sitesi. 6 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ "The Old Boudja: The Flower Village of Smyrna - Alex Baltazzi, 2007". www.levantineheritage.com. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "The-Sultans-visit-to-Smyrna-Sydney-Morning-Herald-1863" (PDF). 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "The former Baltazzi house of Buca". www.levantineheritage.com. 20 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "İzmir-Buca'da Baltazzi Köşkü İçin Ermeni Heykeltraş Papazyan'a Yaptırılmış Venüs Heykeli Önünde Subaylar ve Aileleri Konulu Fotoğraf". Modamuzayede.com. 29 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ a b c d "Demosthene Baltazzi Köşkü –". 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ "Tarihçemiz". Buca Mehmet Akif Ersoy Sosyal Bilimler Lisesi. 30 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.