Artúr Görgei
| Artúr Görgey | |
|---|---|
| |
| Artúr Görgei, Miklós Barabás | |
| Macaristan Diktatör'ü Sivil ve askeri otoritenin vekili | |
| Görev süresi 11 Ağustos 1849 - 13 Ağustos 1849 | |
| Hükümdar | Franz Joseph (kabul görmeyen) |
| Başbakan | Bertalan Szemere |
| Yerine geldiği | Lajos Kossuth (Vali-Başkan) |
| Yerine gelen | Devrim bastırıldı |
| Savaş Bakanı | |
| Görev süresi 7 Mayıs 1849 - 7 Temmuz 1849 | |
| Başbakan | Bertalan Szemere |
| Yerine geldiği | Lázár Mészáros |
| Yerine gelen | Lajos Aulich |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Arthur Görgey 30 Ocak 1818 Toporc, Macaristan Krallığı, Avusturya İmparatorluğu (günümüzde Toporec, Slovakya) |
| Ölüm | 21 Mayıs 1916 (98 yaşında) Budapeşte, Avusturya-Macaristan |
| Evlilik(ler) | Adéle Aubouin |
| Çocuk(lar) | Berta Kornél |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Macar Devrim Ordusu
|
| Çatışma/savaşları | Ozora'da Hıvat teslimiyeti Bruck Muharebesi Schwechat Muharebesi Moson Muharebesi Tétény Muharebesi Szélakna Muharebesi Isaszeg Muharebesi Birinci Komárom Budin Kuşatması Pered Muharebesi Győr Muharebesi İkinci Komárom İkinci Vác |
Artúr Görgei de Görgő et Toporc (doğum adı; Arthur Görgey; Macarca: görgői és toporci Görgei Artúr, Almanca: Arthur Görgey von Görgő und Toporc; 30 Ocak 1818 - 21 Mayıs 1916), Macar Devrim Ordusu'nun en büyük generallerinden biri olarak tanınan Macar askeri lideridir.
Görgei, gençliğinde kimya alanındaki çalışmaları birçok ünlü Macar ve Avrupalı kimyager tarafından tanınan yetenekli bir kimyagerdi. Ancak artık Macar Devrimi ve 1848-1849 Bağımsızlık Savaşı'ndaki rolüyle daha çok tanınmaktadır. Macar Devrim Ordusu'nun en başarılı generali ve en büyük askeri dehası olarak, muzaffer Bahar Harekâtı'nın lideridir. Batı Macaristan'ın neredeyse tamamını Avusturya işgalinden kurtarmıştır. Askeri başarılarından dolayı Macaristan Hükûmeti tarafından ödüllendirilmiş ve Savaş Bakanı olarak atanmıştır. Devrimin son günlerinde Macaristan'ın " diktatörü " olarak atanmıştır. 13 Ağustos 1849'da yeni gelen ve üstün Avusturya ve Rus ordularıyla savaşamayacağını anlayınca birliklerini Világos'ta Ruslara teslim ederek, devrimi sona erdirmiştir.
Görgei'nin, devrimci Macaristan'ın önde gelen politikacısı ve cumhurbaşkanı-valisi Lajos Kossuth ile olan zorlu ilişkisi, bağımsızlık savaşının gidişatını, Görgei'nin askeri kariyerini ve ölümüne kadar devrim sonrası yaşamını etkilemiştir. 1848-1849 kış ve yaz aylarındaki seferleri sırasında. Görgei, askeri operasyonlar konusundaki farklı görüşleri nedeniyle Kossuth ile çatışmış ve Görgei, baş savunucusu Kossuth olan Macaristan Bağımsızlık Bildirgesi'ni onaylamamıştır. Ayrıca, Görgei'yi Macar ordusunun başkomutanı olarak adlandırmaktan kaçınmıştır, bunun yerine Henryk Dembiński veya Lázár Mészáros gibi zayıf komutanları atayarak orduyu zayıflatmıştır.
Rus ordusuna teslim olduktan sonra, birçok general gibi Rusya'nın şefaati nedeniyle idam edilmemiş, Avusturyalılar tarafından Karintiya'daki Klagenfurt'a götürülmüş ve 1867 Avusturya-Macaristan Antlaşması yapıldığı ve Avusturya-Macaristan Monarşisinin kurulduğu 1867 yılında çıkarılan affa kadar gözetim altında tutulmuştur. Daha sonra Macaristan'a dönebilmiştir. Görgei, Macaristan'ın farklı yerlerinde birkaç yıl boyunca zorluklarla boğuşmuş ve başarısız bir şekilde uygun bir iş bulmaya çalışmış ve kardeşi István Görgey, Görgei'nin hayatının son yıllarını yaşadığı Visegrád'da ona yaşayacak bir yer sağlamıştır.
Görgei'nin dönüşünden hayatının sonuna kadar bazı asılsız suçlamalar nedeniyle Macar kamuoyu düşmanca davranmıştır. Kossuth'un Görgei'nin teslim olmasının ardından yazdığı Vidin'den Mektup, Macarlar arasında Görgei'ye karşı uzun süreli bir nefret uyandırmış ve bunların çoğu onun bir hain olduğuna inanmaya başlamıştır. 20 yüzyılda bu duruma modern araştırmalar meydan okumuştur. Sonuç olarak Görgei daha az vatan haini olarak görülmüş ve 19. yüzyılın en yetenekli ve başarılı Macar generallerinden biri olarak ünlenmiştir. Artık Macaristan'ın en büyük tarihi kahramanlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
1848-1849 Devrim ve Özgürlük Savaşı sırasında orduya ve millete çeşitli bildiriler yazdı:
- Katonák nemzetőrök'tür! (Askerler ve Ulusal Muhafızlar!) – Pozsony 3 Kasım 1848 (Macarca ),
- Szózat. (Temyiz) – Pozsony 3 Kasım 1848 (Macarca ),
- Felállítandó magyar honvéd építész-kar érdekében. (Kurulacak Mimarlık Fakültesi Adına) – Pozsony 5 Kasım 1848 (Macarca ),
- Szózat. Önkéntes nemzetőrök! (İtiraz. Gönüllü Ulusal Muhafızlar!) – Pozsony 23 Kasım 1848 (Macarca ),
- Szózat ve magyar hadsereghez! (Macar Ordusuna çağrı) – Yer ve tarih yok (Macarca ),
- Aufruf an die Herren Ober- und Unteroffiziere und Kadetten der Armee (Ordunun Yüksek ve Astsubaylarına Çağrı) - Yer ve tarih yok (Almanca ),
- Bir feldunai magyar királyi hadsereg nyilatkozata. (Macar Kraliyet Ordusu Bildirgesi) - Pozsony 10 Aralık 1848 (Macarca ),
- Vitézek! (Cesur Savaşçılar!) – Yer yok Ocak 1849 (Macarca ),
- Bir Macar'ın sereghez'i vardı. (Macar Ordusuna) – Vác 10 Nisan 1849 (Macarca ),
- Bir Macar'ın sereghez'i vardı. (Macar Ordusuna) – Komárom 29 Nisan 1849 (Macarca ),
- Bir Macar főparancsnoka ve néphez'i vardı. (Macar Ordusu Yüksek Komutanı Millete) - Budapeşte 1849 Nisan sonu (Macarca ),
- Fölszollítás! Henczihez (Uyarı! Henczi'ye) – Buda 4 Mayıs 1849 (Macarca ),
- Görgei'den György Klapka'ya - Buda 6 Mayıs 1849 (Almanca ),
- Görgei ve miniszteri tanácshoz. (Görgei'den Bakanlık Konseyi'ne) – Komárom 2 Temmuz 1849 (Macarca ),
- Görgei'den Rüdiger'e - Yer yok Temmuz 1849 (Almanca ),
- Görgei'den Paskevich'e - Rimaszombat 21 Temmuz 1849 (Almanca ),
- Görgei'den şu generallere: Nagysándor, Leiningen ve Pöltemberg - Yer yok 21 Temmuz 1849 (Almanca ),
- Görgei Rüdigerhez (Görgei'den Rüdiger'e) - Óarad 11 Ağustos 1849 (Macarca ve Almanca ),
- Polgárok! (Vatandaşlar!) – Arad Kalesi 11 Ağustos 1849 (Macarca ve Almanca ),
- Görgei Klapkához (Görgei'den Klapka'ya) - Nagyvárad 16 Ağustos 1849 (Macarca ),
- Görgei'den Transilvanya Orduları Yüksek Komutanı Baron Stein'a - Nagyvárad 16 Ağustos 1849 (Almanca ),[1]
Artúr Görgei hayatı boyunca birçok makale ve kitap yazdı.
Makaleler :
- Başlık olmadan. Márczius Tizenötödike. 1848 (70) 5 Haziran (imzalı Egy sessizált huszár főhadnagy = İstifa etmiş bir Hussar teğmeni) (Macarca ),[2]
- Görgei Artúr Levele a szerkesztőhöz (Artúr Görgei'nin Editöre Mektubu). Pesti Napló. 1861 Şubat 1 (31/XII) (Macarca ),
- Görgei Artúr nyílt kérelme Kossuth Lajoshoz (Artúr Görgei'nin Lajos Kossuth'a Açık Talebi). Pesti Napló. 1867 május 29 (126/XVIII) (Macarca ),
- Történészeti megjegyzések, Jókai válaszával (Bir Tarihçinin Notları, Mór Jókai'nin yanıtıyla). Tatlım. 1867 (231/V) (Macarca ),
- Dembinszki emlékiratairól (Dembinski'nin Anıları Hakkında). Budapeşte Szemle. 1875 (XIV) (János Demár'ın takma adıyla) (Macarca ),[3]
- Kossuth es Görgei. Yeni seviye, Kossuth Irataira'nın en yüksek seviyesidir. (Kossuth ve Görgei. Editörlere Açık Mektup ve Kossuth'un Yazılarına İlişkin Gözlemler). Budapeşte Szemle. 1881. (XXV) (Macarca ),[4]
- Még gyszer Kossuth és Görgei. Yeni seviye, Kossuth Irataira'nın en yüksek seviyesidir. (Yine Kossuth ve Görgei hakkında. Editörlere Açık Mektup ve Kossuth'un Yazılarına İlişkin Gözlemler). Budapeşte Szemle. 1881. (XXVI) (Macarca ),[5]
Kitaplar :
- Über die festen, flüchtigen, fetten Säueren des Cocusnussöles (Hindistan Cevizi Yağının Katı, Uçucu, Yağ Asitleri Hakkında) Sitzungsberichte der kais'in ek baskısı. Akademie der Wissenschaften (1848) (Almanca ),[6]
- Mein Leben und Wirken in Ungarn in den Jahren 1848 und 1849 (1848 ve 1849 Yıllarında Macaristan'daki Hayatım ve Çalışmalarım). [1] – [2] II. Leipzig, 1852. (Almanca, daha sonra Macarca ve İngilizce olarak da yayınlandı) (tam metin)
- Gazdátlan Levelek Kiadja Ráth Mór, Pest 1867 (Macarca ) (tam metin)
- Bir forradalomnak mı? Franklin Társulat, Budapeşte 1875 (Anonim olarak) (Macarca ) (tam metin)
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Szinnyei József: Magyar írók élete és munkái III, Görgey Arthur (görgői és toporczi) 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Budapest, 1894
- ^ Egy quietált huszár főhadnagy, Halljuk, hogy Pestmegye főispánjává Károlyi István van kinevezve...[ölü/kırık bağlantı] Pest, 1848 Jun 5 (70), pp. 279–281
- ^ Demár Sándor, Dembinszki emlékiratairól 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Budapesti Szemle, 1875. 7. kötet, 13–14. szám, pp. 225–237
- ^ Görgei Artúr, Kossuth és Görgei. Nyílt levél a szerkesztőhöz és észrevételek Kossuth Irataira[ölü/kırık bağlantı] Budapesti Szemle, 1875. 25. kötet, 49–51. szám, pp. 321–346
- ^ Görgei Artúr, Még egyszer Kossuth és Görgei. Nyílt levél a szerkesztőhöz és észrevételek Kossuth Irataira[ölü/kırık bağlantı] Budapesti Szemle, 1875. 26. kötet, 52–54. szám, pp. 161–202
- ^ Görgei Artúr, Über die festen, flüchtigen, fetten Säueren des Cocusnussöles Sitzungsberichte der kais. Akademie der Wissenschaften, Erster Band, Jahrgang 1848, Heft I-V. Zweite Unveranderte Auflage. Wien, pp. 208–226 (in German)
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Görgei, Artúr (1852). My Life and Acts in Hungary in the Years 1848 and 1849. Harper.
zichy.
Full public-domain text of Görgey's Almanca: Mein Leben und Wirken in Ungarn 1848–1859, in English translation
