Kemalpaşa, Artvin
| Kemalpaşa | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Ergül Akçiçek (CHP) |
| Rakım | 252 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 9,537 |
| • Kır | 3,288 |
| • Şehir | 5.832 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 08610 |
| İl alan kodu | 466 |
Resmî site http://www.kemalpasa.bel.tr | |
Kemalpaşa, Artvin ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezi kasabadır. Eski adları Makriali ve Noğedi'dir.
Gürcistan sınırı yakınında Karadeniz kıyısında yer alır. Hopa ilçesine bağlı bir köy iken, 1987 yılında belde[2] 2017 yılında ise yayımlanan KHK ile ilçe oldu.[3]
Köyün eski adı
Yakın zamanlara kadar bir köy olan Kemalpaşa’nın bilinen en eski adı Makriali’dir. Gürcücede bu şekilde (მაკრიალი) yer alan bu adın, Yunancada “uzun yalı” demek olan Makrigialos’tan geldiği sanılır.[4][5] Bununla birlikte Gürcüce ya da Megrelce Makriali adının Yunancada Makrigialos biçimini almış olabileceğine ilişikin görüş de vardır.[6] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda bölgeyi ele geçiren Rusların 1886 tarihli kayıtlarında köyün adı Makrial (Макриал) olarak verilmiştir.[7]
Bir Laz yerleşmesi olan Kemalpaşa’nın Lazca adıysa, Noğedi’dir (ნოღედი) ve bu kelime “çarşı” anlamına gelir. Bu adlandırma, dağınık bir yerleşime sahip olan Karadeniz bölgesinde, çarşısı da olan toplu bir yerleşime yakıştırılmış da olabilir. Öte yandan kaynaklarda Atina (Pazar) ilçesine bağlı bir köy olarak geçen Noğadiha ya da Noğadiya Noğedi'ye benzerliği açısından dikkat çekicidir. Benzerliğiyle dikkat çekici olan bu köy 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta Noğadiha (نوعهديخه), Dahiliye Vekaleti tarafından 1933’te yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta Noğadiya olarak verilmiştir.[8][9]
Türkçeye Makriyal olarak geçen köyün adı, Osmanlıca da Makriyal (ماقريال) olarak yazılıyordu.[10] Makriali köyünün adı 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta Kemalpaşa (كمال پاشا) olarak geçer.[11] Bu kayıt köyün adının 1928’den önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.
Tarihçe
Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Lazeti’de yer alan Makriali’nin kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte bu yerleşim biriminin bulunduğu bölgeden hareketle Antik Çağda Kolheti’deki yerleşim yerlerinden biri olma ihtimali vardır. Makriali’de günümüze ulaşan kilise kalıntılarından hareketle, buranın 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçmesinden önce, hatta bölgede Hristiyanlığın yayıldığı İS 4. yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğu söylenebilir.[4] Makriali’nin bulunduğu yöre, erken ortaçağda Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken 11. yüzyılda Karadeniz kıyısına kadar inen Büyük Selçukluların istilası uğradı. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago ile Guria Prensliği arasında arada bir el değiştirdi. Haziran 1367'de, Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna'nın kraliyet düğünü Makriali Kilisesi'nde yapıldı. Makriali, İmereti Krallığı'na bağlı Guria Prensliği idaresindeyken, 1547'de Osmanlıların eline geçti. Osmanlıların Karadeniz kıyısında kurdukları Lazistan Sancağı içinde yer aldı.
Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Makriali, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresi altında Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazası (uçastok) içinde bir köydü. 1886 sayımına göre Makriali’de 696 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 486’sı Laz, 210’u Ermeni olarak kaydedilmişti.[7]
19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bölgede bulunan Rus ordusunun I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru çekilmesinin ardından Makriali, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de Makriali’nin içinde yer aldığı bölgeyi fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Makriali’nin de bağlı olduğu Artvin ile Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.[12]
Tarihsel yapılar
Makriali’deki en önemli tarihsel yapı, Makriali Kilisesi olarak bilinen köy kilisesidir. Tek nefli bir yapı olan kilise duvar resimleriyle bezenmişti. Bu duvar resimlerinden geriye sadece izleri kalmıştır. Bir kısmı bugün de ayakta olan kiliseye batı tarafından bitişik bir yapı yer alır. Deniz kıyısında yer alan kiliseye bitişik yüksekçe bu yapının deniz feneri işlevine sahip olduğu sanılır. Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna Haziran 1367'de bu kilisede evlenmişlerdir. Bugüne izi kalmasa da Makriali’de bir kilisenin daha bulunduğu bilinmektedir. Kasaba sakinleri eskiden kasabada başka bir kilisenin varlığını teyit etmekle birlikte bugün kilisenin yerinin neresi olduğu bilinmemektedir.[13]
İklim
İlçenin iklimi, Türkiye'de Karadeniz ikliminin etki alanı içerisindedir ve her mevsim yağış alır.
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 2017[14] | 8.786 | 5.166 | 3.620 |
| 2018[14] | 9.537 | 6.482 | 3.055 |
| 2019[14] | 9.224 | 6.101 | 3.123 |
| 2020[14] | 9.120 | 5.832 | 3.288 |
Ekonomi
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sarp Sınır Kapısı ilçe sınırlarında bulunduğu için son yıllarda sınır ticareti gelişmiş ve Gürcistan vatandaşlarının alışveriş merkezi haline gelmiştir.
Belediye başkanları
| Seçildikleri yıllara göre Belediye Başkanları: | ||
|---|---|---|
| 2014 | Ergül Akçiçek (CHP) | |
| 2009 | Yalçın Emiralioğlu (CHP) | |
| 2004 | Yalçın Emiralioğlu (CHP) | |
| 1999 | Sadık Şahin (ANAP) | |
| 1994 | Asım Aydın (SHP) | |
| 1989 | Asım Aydın (SHP) | |
Kaynakça
- ^ "Kemalpasa, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2014.
- ^ Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
- ^ "Yeni KHK ile iki belde ilçe yapıldı!". milliyet.com.tr. 11 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 177, ISBN 9789941478178.
- ^ Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 2 cilt, s. 810, ISBN 9789756121009.
- ^ “Kemalpaşa (Noğedi/Makriali)’nin Tarihçesi Dünü ve Bugünü”[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 619.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 583.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 187.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 622.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 176-177, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Kemalpaşa Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Kemalpaşa Nüfusu". Nufusune.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
 | Türkiye'deki bir ilçe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |