Ünlü (dilbilim)
| Ön (İnce) |
Öne yakın |
Merkez | Arkaya yakın |
Arka (Kalın) | |
| Kapalı (Dar) | |||||
| Kapalıya yakın | |||||
| Yarı kapalı | |||||
| Orta | |||||
| Yarı açık | |||||
| Açığa yakın | |||||
| Açık (Geniş) | |||||
sağdaki ünlü yuvarlaktır, soldaki ise düzdür. Ayrıca uzun ünlüler Uluslararası Fonetik Alfabe
sembolü [ː] ile belirtlir.
Ünlü, sesli[1][2] veya vokal[3]; ses yolu görece açık durumda iken, ses tellerinin titreşmesi ile (duyulabilecek şekilde) bir engele takılmadan oluşan; hecenin en küçük birimini oluşturan konuşma sesi.[4] Ünsüz veya sessiz karşıtıdır. Ünlülük kavramı harflerden ziyade "sesleri" tanımlar zira bir harf bazı kelimelerde ünlü, bazı kelimelerde ise ünsüz bir sesi simgeleyebilir.[5]
Etimoloji
Uygurcada da görülen ün kelimesi Eski Türkçede "ses, avaz" anlamlarına, "ünü-" fiili ise "seslenmek, bağırmak" anlamlarına gelir.[6] Ünlü sözcüğü muhtemelen 19. yüzyılda "meşhur" anlamında kullanılmaya başlanmıştır.[6]
Türk yazı dillerinde ünlülerin gösterimi
Türk dilinin bilinen ilk dönemlerinde 9 ünlünün bulunduğu belirtilmiştir: a, e, é, ı, i, o, ö, u, ü. Bugün kapalı e sesi (é) yalnızca Azerice yazı dilinde bulunur.
Türkçe
a, e, ı, i, o, ö, u ve ü harfleri ünlü harfler, diğer harfler ise ünsüz harfler olarak adlandırılır.
Sınıflandırma
Ünlüler, çıkış yeri ve dilin durumuna, dudakların durumuna, ağzın açıklığına göre şu şekilde sınıflandırılır:
- Çıkış yeri ve dilin durumuna göre
- Arka ünlüler: a, ı, o, u
- Ön ünlüler: e, i, ö, ü
- Dudakların durumuna göre
- Düz ünlüler: a, e, ı, i
- Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
- Ağzın açıklığına göre
- Geniş ünlüler: a, e, o, ö
- Dar ünlüler: ı, i, u, ü
| Ünlüler | Düz | Yuvarlak | ||
| Geniş | Dar | Geniş | Dar | |
| arka | a | ı | o | u |
| ön | e | i | ö | ü |
Diğer dillerde ünlü
 | Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Dünyadaki birçok dilin kendisine özgü farklı ünlü sistemi vardır.
Kaynakça
- ^ Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü Ahmet Topaloğlu. Ötüken Yayınları. 1989.
- ^ "sesli." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012
- ^ "vokal." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 8 Ağustos 2012
- ^ "vowel." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "y" harfi ünlü mü, ünsüz mü? 20 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. OxfordDictionaries.com. Erişim: 8 Ağustos 2012.
- ^ a b "ün." Nişanyan Sözlük. Erişim: 7 Şubat 2015.
Dış bağlantılar
- Ünlüler Türk Dil Kurumu.