Vilnüs Taarruzu
| Vilnüs Taarruzu | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bagration Harekâtı | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Almanya |
 Sovyetler Birliği | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Walter Model Dietrich von Saucken Rainer Stahel |
 Ivan Çernyahovski Pavel Rotmistrov | ||||||
| Güçler | |||||||
| ? | ? | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| ? | ? | ||||||
Vilnüs Taarruzu, Kızıl Ordu'nun 1944 yaz genel taarruzu olan Bagration Harekâtı'nın üçüncü evresinde gerçekleşmiş olan bir taarruz harekâtıdır. Harekât, 5 - 13 Temmuz tarihleri arasında gerçekleşti ve Sovyet zaferiyle sonuçlandı.
Harekât sırasında Sovyet kuvvetleri Vilnüs'ü kuşattı ve sonunda geri aldı. Bu muharebeler bazı kaynaklarda "Vilnüs Muharebesi" olarak da geçmektedir. Kentte kuşatılmış durumda olan Alman garnizonundan sadece yaklaşık 3 bin asker, komutanları General Rainer Stahel de dahil olmak üzere kurtulmayı başarmıştır. Kızıl Ordu bu harekâtla Vilnüs kenti ve Vilnüs bölgesindeki Alman işgalini ortadan kaldırmıştır.
Harekât öncesi
STAVKA, 23 Haziran 1944 tarihinde, Bagration Harekâtı kapalı adıyla genel bir taarruz harekâtı başlattı. Bu harekât, esas olarak Belarus'daki Alman işgalini ortadan kaldırmak amacı güden bir harekâttır ve Polonya sınırı ile Baltık Denizi sahillerine kadar uzanmıştır. Temmuz ayı başlarına gelindiğinde cephe hattında, Alman Merkez Ordular Grubu ile Kuzey Ordular Grubu arasında kabaca Vitebsk'den Vilnüs'e uzanan hatta bir açıklık oluşmuştu. Önemli ölçekte Sovyet kuvvetleri, Minsk Taarruzu sırasında Minsk'in doğusunda Alman kuvvetlerini kuşatmak ve imha etmek üzere toplanmıştı. Sovyet Yüksek Komutanlığı (STAVKA), Minsk'teki Alman birliklerinin kuşatılması tamamlandığında, buradaki kuvvetlerinin mekanize - motorize unsurlarını, Litvanya'nın doğusunda Vilnüs civarına çevirerek başarıyı kuzey yönünde geliştirmeye karar verdi. Alman Yüksek Komutanlığı (OKW) açısından Vilnüs'ü elde tutmak bir zorunluluktu. Çünkü, Vilnüs elde tutulmadan iki ordular grubu arasında sürdürülebilir bir bağlantıyı yeniden kurmak, olanaksız olacaktır. Aynı şekilde Vilnüs elde tutulmadan, Kızıl Ordu'nun Baltık kıyılarından ve Doğu Prusya'dan uzak tutulması da olanaksızdır.
STAVKA, 4 Temmuz'da 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerine, yeni bir emir gönderdi. Bu emir, taarruzları Maladzyechna ve Vilnüs yönünde geliştirmelerini, kenti en geç 10 Temmuz'da almalarını ve Neman Nehri'ni muharebeyle geçmelerini emretmektedir. Bu hedefler için, 33 Ordu 2. Beyaz Rusya Cephesi'nden 3. Beyaz Rusya Cephesi emrine aktarıldı.[1] Alman savunması, Minsk Taarruzu ardından hâlen nispeten düzensizdi. Alman 4. Ordu'sunun Sovyet kuşatmasından kaçabilen unsurları ve bir görev kuvveti olarak yeniden düzenlenen, daha sonra da General Dietrich von Saucken komutasında 39. Panzer Kolordusu bünyesinde tertiplenen 5. Panzer Tümeni, Maladzyechna önlerinde bir savunma hattına çekildiler. Fakat, bu önemli demiryolu kavşağı, Sovyet 5. Muhafız Tank Ordusu tarafından 3 Temmuz'da ele geçirilerek Minsk'le Maladzyechna arasındaki demiryolu bağlantısı kesildi.[2]
Kuvvetler
Harekâta katılan Alman kuvvetleri,
- 26. Kolordu (Gerhard Matzky)
- Vilnüs garnizonu (Rainer Stahel)
- 4. Ordu kalanı (Kurt von Tippelskirch)
Kızıl Ordu birlikleri,
Taarruz
General Çernyahovski, komutası altındaki çevik kuvvetlerden 5. Muhafız Tank Ordusu ve 3. Muhafız Süvari Kolordusu'na, Minsk'ten Vilnüs yönünde ilerleme emri verdi. Emre göre bu birlikler, bir sonraki gün kente ulaşacak, güneyden ve hemen ardından kuzeyden çevirecektir. 5. Ordu'nun piyade tümenlerine de onları izlemek ve harekâta katılma emri verildi. Güneyde 11. Muhafız Ordusu cephenin merkez kesiminde ilerlerken 39. Ordu Lida'ya yöneldi.[3]
Sovyet raporlarında kuzey kanattaki birliklerin taarruzlarının programa uygun bir biçimde geliştiği, 3. Panzer Ordusu'na bağlı muharebe dışı kalmış olan 6. Kolordu'dan geriye kalan dağınık birliklerin herhangi bir direnme göstermedikleri, bununla birlikte 11. Muhafız Ordusu kesiminde güçlü bir Alman direnci ve yer yer karşı taarruzlarla karşılaşıldığı belirtilmektedir. Ancak 5. Panzer Tümeni, Maladzyeçna'yı tutamadı. 5. Muhafız Ordusu, Vilnüs'ü güneyden kuşatarak Alman garnizonunu bir tuzağa alırken 5. Ordu 8 Temmuz'da kentin dış mahallelerine ulaştı.[4]
Bir başka demiryolu kavşağı olan Lida, 3. Muhafız Süvari Kolordusu tarafından 8 Temmuz akşamı, buradaki Alman birliklerinin çekilmesi ardından alındı. Kenti savunan Alman garnizonu, çoğunluğu çok sayıda sivilin öldürülmesinden sorumlu olan Curt von Gottberg Grubu'ndan SS birlikleri ve Kaminski Tugayı'nda birliklerdi. Alman savunması, Weidling'in birlikleri tarafından takviye edilmiş olmalarına karşın I. Dünya Savaşı'ndan kalma mevzileri terk ettiler.
Vilnüs Muharebesi
Vilnüs Muharebesi, Sovyet 5. Ordu'su ve 5. Muhafız Tank Ordusu ile kentteki Alman garnizonu arasında gerçekleşti. Alman garnizonu, Luftwaffe Generali Rainer Stahel komutasındaki Alman birlikleridir.
Sovyet 35. Muhafız Tank Tugayı, başlangıçta bir paraşütçü taburu tarafından savunulan havaalanını ele geçirdi. Sovyet birlikleri şiddetli sokak çatışmalarıyla Alman direncini kırmaya çalıştı.[5]
Yarma girişimi
Kentteki Alman garnizonunun ana birliği olan 3. Panzer Ordusu, 12 Temmuz'da bir karşı atak girişiminde bulundu. Kuşatmanın dışından, doğu yönünde bir taarruz için 6. Panzer Tümeni iki taarruz grubu olarak düzenlendi. Taarruzda, tümen komutanı ve General Reinhardt, öncü grupta katıldı. Alman saldırısı Sovyet kuvvetleri için sürpriz bir durum yarattı ve ikmal hatlarının uzamasına neden oldu. Bu durumda 6. Panzer Tümeni, yer yer 50 km. ilerleme sağlayarak Vilnüs garnizonunun ileri unsurlarıyla temas sağladı. Neris Nehri kıyılarındaki sert çatışmalarda, Polonya ordusu Alman kurtarma birliklerini durdurmakta başarısız olmuştu.
Bir Sovyet saldırısı 13 Temmuz sabahı gerçekleşti ve kentin hapishanesi ve rasathanesi civarında Alman kuvvetlerini ikiye ayırmayı başardı. 6. Panzer Tümeni tarafından açılmış olan gedikten, Sovyet kuvvetlerince kapatılmadan önce 3 bin Alman askeri kaçmayı başardı. Öte yandan 12 - 13 bin Alman askeri kentle birlikte kaybedildi, Kızıl Ordu birlikleri 13 Temmuz akşamı duruma hakim oldular.
Sovyet kuvvetlerinin başarısına karşın 5. Muhafız Tank Ordusu Komutanı General Rotmistrov, kent çatışmalarında bir tank kolorudusu kullanarak yüksek kayıplara neden olduğu için görevden alınmıştır. Ayrıca daha kendi Cephe Komutanı General Ivan Şernyahovski ile olan daha önceki anlaşmazlığı da bu konuda etkili olmuştur.
Armia Krajowa'nın katkısı
Savaş sırasında Polonya Direnişi'nin askeri gücü olan Armia Krajowa'nın yönettiği bir ayaklanma da dikkat çekicidir. Polonya Direnişi'ni simgeleyen Fırtına Harekâtı'nın bir bölümü olan Ostra Brama Harekâtı, Kızıl Ordu'nun ileri harekâtının başarısından da cesaret aldı.
Sonuç
Vilnüs'ü elde tutma yönündeki Alman çabası başarılı olmadı. Bununla birlikte inatçı Alman direnci, Kızıl Ordu'nun batı yönündeki ilerlemesini, birkaç değerli gün için durdurmayı başardı. En önemlisi, buradaki inatçı Alman savunması, Kızıl Ordu'nun Bagration Harekâtı'nın başlangıçtaki başarılarında önemli payı olan 5. Muhafız Tank Ordusu'nu bağlamış oldu. Bu gecikme Alman kuvvetlerine daha batıda kesintisiz bir savunma hattı kurma fırsatı sağladı. Hitler bu başarıyı değerlendirerek General Stahel'i 76. Meşe Yapraklı Şövalye Hacı ile ödüllendirdi. Bununla birlikte Alman savunması, Üst Komutanlık'ın beklentisinden daha kısa sürede çözüldü ve sonuçta savunulabilir bir cephe hattı, kısa ömürlü oldu. Vilnüs Nehri'ne bağlı ulaşım şebekesi olmadan Baltık'ın güneyindeki Alman durumu, savunulabilir olmaktan çıkmaktadır. Nitekim Temmuz ayı sonlarında 3. Beyaz Rusya Cephesi'ne, Bagration Harekâtı'nın kazanımlarının genişletmek için Kaunas Taarruz Harekâtı'nı başlatmak için emir verildi.
Kızıl Ordu birlikleri kente ilerlerken, Vilnüs'daki Karl Plagge'nin HKP 562 Zorunlu Çalışma Kampı'nda bulunma şansı olmayan, bu yüzden bu kampın koruması altında olmayan bir kısım Musevi, SS askerleri tarafından öldürüldü. Söz konusu kampta çalıştırılan köle işçiler, bu sayede toplu kıyımdan kurtulabilmişlerdi. Plagge, bir uyarı vermeyi başardı ve böylece 250 yaşamı kurtarmış oldu.
Dipnotlar
- ^ Glantz, Sh.154
- ^ Dunn, Sh.158
- ^ Glantz, Sh.155
- ^ Glantz, Sh.158
- ^ Resmî Sovyet açıklaması, çok sayıda Alman paraşütçü birliğinin kente bırakıldığını belirtmektedir. Alman savaş kayıtlarına bu duruma ilişkin bir bilgi yer almamaktadır. Sovyet açıklamasında söz edilen muhtemelen 16. Hava İndirme Alayı'na bağlı bazı unsurlardır.
Kaynakça
İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Vilnius Offensive
- Soviet Blitzkrieg: The Battle for White Russia, 1944 - W. Dunn
- Belorussia 1944 - the Soviet General Staff Study - David M. Glantz