Tülütabaklar

Tülütabaklar, Milli Mücadele yıllarında Balıkesir'de düşman askerlerine karşı direnç gösteren, milli toplantıların yapılmasına kolaylık sağlayan yerel kahramanlardır. Tülütabaklar işgal yıllarında Balıkesir'de keçi ya da koyun postu, at kuyruğu, baca kurumu, çan ve değneklerle korkutucu bir görünüme kavuşarak Yunan askerlerine karşı çıkan deri ustaları, yani "debbah"lardır.

Etimoloji

Kelimenin kökeni, "Tülükabak", "Tülütabak", "Tülüdebbah", "Tülüdabak" isimleriyle anılan aslında Balıkesir yöresine ait köy seyirlik oyunudur.

Tarihçe

Balıkesir, Türk Kurtuluş Mücadelesinin başlangıcından işgal yıllarının sonuna kadar çok önemli faaliyetlerle ülke genelindeki direnişin sembollerinden birisi olmuştur. İzmir’in İşgali'nden sonra ilk direniş toplantısı Balıkesir’de yapılmış, milli mücadelenin ilk kıvılcımı yakılmıştır. Balıkesir milli mücadele ateşinin yakıldığı yer olması onu ileriki dönemlerde Kuva-yı Milliye şehri haline getirecektir. Milli Mücadele döneminde Balıkesir, aktif bir devir yaşamıştır. Nitekim bu faaliyetler Mustafa Kemal Atatürk'ün dikkatini de çekmiştir. Esasında, Milli Mücadele'nin fikir ve uygulama safhası kongreler devri ile başlamıştır. Şöyle ki; Erzurum Kongresi, Birinci Balıkesir Kongresi'nden sonradır. Balıkesir'de ülkenin kurtuluşu için öncülüğü yapılan fikir ve amaçlann eyleme geçirilmesi durumu, dalga dalga vatan sathına yayılmıştır. Balıkesir'de oluşun bu kamuoyu, bir devlet ciddiyeti içinde, sivil, asker işbirliğiyle direniş hareketlerinin örgütlenmesini temin etti. Bu yurt çapında ilk mahalli örgütlenme hareketi, merkezi otoriteden bağımsız olarak gelişen, Yunan işgalinin hiçbir suretle kabul edilemeyeceğinin göstergesidir. Fakat bunun yanısıra, Milli Mücadele aleyhine Kamuoyu oluşturmaya çalışan İtilâf Devletleri ve onların yoğun baskısı altında İstanbul Hükümeti, işgallere karşı direnme hareketlerinin saltanat ve hilâfete düşmanlık olduğunu, aynca mille hareketin İttihatçı teşebbüsü olduğu nazariyesini bin anti tez olarak geliştirme çabası içersindeydiler . İşte bu şartlar Balıkesir'de oluşmaya başlayan kamuoyu 18 Mayıs 1919'dan itibaren, işgalleri fiilen reddederek,"harb etme" kararı verdiler. Bunu temin etmek için de öncelikli olarak 19 Mayıs 1919 günü toplanıp aralannda bir "Hey'et-i Merkeziye" seçtiler. Seçilen "Hey'et-i Merkeziye" 24-25 Haziran 1919 gününden, 27 Haziran 1920 tarihine kadar yaptı. Milli mücadele yıllarında Balıkesir diğer işgal edilen yerlerden farklı bir görünüm sergilemiştir. İşgale 14 ay direnen Balıkesir ahalisi kendisi için tarihe mal olacak farklı karşı çıkma metodları geliştirmiştir. Bunlardan biri de Tülütabaklardır. Tülütabaklar milli mücadele yıllarında Balıkesir'de işgalci Yunan askerlerine karşı direnç gösteren, ulusal toplantıların yapılmasına kolaylık sağlayan milli mücadele kahramanlarıdır.

Tülükabaklar’ın korkutucu görüntüsü ve genellikle nereden çıkacakları belli olmayan tavrıyla insanlarda seyirlik bir haz yaratırlar. Geçiş töreni sırasında protokolün önüne geldiklerinde bir halka oluştururlar, ellerindeki sopaları halkanın orta yerine atarlar ve zeybek oynamaya başlarlar. Bu şekilde de protokolü selamlamış olurlar. Oyun, törenler bitene kadar devam eder.

Milli mücadele yıllarındaTülütabaklar Balıkesir’in işgal edilmesiyle birliklte yıllardır süregelen oyunlarını bu kez toplumsal bir dayanışma için kullanmışlardır. Tülütabaklar  işgal yıllarında Balıkesir'de keçi ya da koyun postu, at kuyruğu, baca kurumu, çan ve değneklerle korkutucu bir görünüme kavuşarak Yunan askerlerine karşı çıkarlar. Balıkesir’de yapılan toplantılar işgal askerlerinin dikkatini çeker. Bu toplantıları sonlandırmak adına gece devriylerini artırırlar. Tülütabaklar işgalci askerlerin dikkatini başka yöne çekmek amacıyla her toplantının yapıldığı mekanların ters istikametinde gösteriler yaparak milli mücadeleye destek verirler.

Prof. Dr. Dağlıoğlu, 1936 yılında Tülütabaklar'ı şöyle anlatmıştır;

Savaşlarda kaba bir güç değil; düşmandan daha önce düşünebilmek, bazen kendisini çok güçsüz, bazen de korkutucu derecede güçlü gösterebilmek zaferi getirmektedir. Türk halkının, kurtuluş mücadelesinde tüm yurdun, özellikle de Batı bölgelerimizin işgal tehlikesi altında bulunduğu bir dönemde, Balıkesir bölgemiz 30 Haziran 1920'de Yunanlar tarafından işgal edilmiş, ne askeri, ne de bürokratik düzeyde henüz sert bir karşılık verecek gücümüz bulunmamaktadır. Mondros Ateşkes Antlaşması'nın, ordu ve silahlar hakkındaki ağır maddeleri de bu yıllarda adeta elimizi kolumuzu bağlıyordu; Osmanlı ordusunun pek çok kuvveti dağıtılmış, silahları toplanmıştı. Mustafa Kemal'in kurtuluş mücadelesi için çalışmaları devam etse de, çalışmalar henüz meyvesini vermemişti. İşte bu zor yıllarda Balıkesir halkı, düşman işgalini kabullenmeyerek, kurtuluş mücadelesi için, silahsız dahi olsa bizzat mücadele etmeye karar vermiştir. Peki ama bu nasıl olacaktır? Tabi ki, fiziki gücün yeterli olmadığı pek çok an gibi, zeka ve inanç gücü ortaya konularak... Balıkesir halkının bu mücadelesinde öne çıkan kesim ise, debbağlar yani deri işçileri olmuştur. Balıkesir'de bulunan debbağlar, silahları olmamasına karşın, düşman askerlerine karşı mücadele edebilmek için en iyi bildikleri işe, dericiliğe sığındılar ve çokça kullandıkları keçi postlarını üstlerine, tıpkı hayvan kürkü giyen ilk insanlar gibi geçirdiler ve bununla da kalmayıp, deri işlerken yakılan ateşten kalan isi de sulandırarak tüm vücutlarına sürdüler ve başlarına da yine keçi postundan yapılma bir başlık takarak, kendilerini insandan çok, insan ile hayvan arasında bir görüntüye sahip olan, fantastik bir yaratığa benzetmeye çalıştılar. Peki bunu neden yaptılar? Çünkü, her yerin kolaylıkla aydınlatılamadığı bir devirde, karanlığın içinden aniden çıkan yaratıklar, Yunan askerlerini korkutmak, onların bu bölgenin oldukça tehlikeli ve uğursuz bir yer olduğuna inandırmak için birebirdi. Nitekim debbağların bu planları da tutmuştu. Geceleri korkunç yaratıklar gördüğünü söyleyen, yaratıklar tarafından saldırıya uğrayan, geceleri dışarıda rahatça dolaşamayan askerler, Yunan ordusu için büyük bir sorun haline gelmeye başlamıştı. İstihbarat birimlerimiz de özellikle önemli toplantıların olacağı gecelerde bu yaratıkların etrafta olmasını destekliyordu. Bunun üzerine, Yunan garnizon komutanının, geceleri her evin önünde bir fener yakılmasını zorunlu kıldığı aktarılmaktadır.

Tülütabaklar işgalci askerlere karşı yaptıkları gösterilerle kolektif mücadele örneği gösterirler. Debbah olarak deri işleriyle uğraşan esnaf içinde yaşadığı topluma sahip çıkma onu savunma anlamında gösteriler yaparak milli mücadeleye önemli katkıları olan milli toplantıların yapılmasına imkan tanımışlardır. Tülütabakların içinde yaşadıkları Türk Toplumuna bireysel bağılıklarıyla ortaya çıkan toplumsal bir dayanışma örneğidir. Aynı yerde uzun bir süre birlikte yaşayan insanlar olarak Tülütabaklar ortak bir geçmişin getirisi ile gruplarına bağlılıklarını bu şekilde göstermişlerdir.

Araştırmalar

Tülütabaklarla doğrudan ilgili olan Tülü Kabak oyununun tarihsel sürecine ilişkin elde bulunan tek yazılı belge Hikmet Turhan Dağlıoğlu’nun 1936 yılında Balıkesir “Kaynak” dergisinde yayınlanan “Tülükabak” adlı makalesi incelenmiştir. Makalede deri işlemeciliğinden başalayarak debbahlık ya da dabaklık olarak adlandırılan deri işlemeciliği 1900'lü yıllarda Balıkesir’in en yaygın mesleklerinden biridir. Demet Şafak Aydın’ın aktarımına göre Tülü Kabak oyunu bölgeye ait yöresel bir köy seyirliğidir. Bu analiz tülütabakların tarihsel süreçte nasıl ortaya çıktığına ilişkin yeterli bilgi vermektedir.

Tülütabaklar işgal yıllarında toplumsal dayanışma ruhuyla hareket eden kahramanlardır. Ellerinde yeterli silah olmadığı için koyun ve keçi postu giyip, el, kol ve yüzlerini soba isiyle siyaha boyayarak Yunan askerlerini korkutup kaçırmak için ürkütücü bir görünüme bürünen debbağlardır. Tülütabaklar ülke genelinde yalnızca Kuva-yı Milli Şehri Balıkesir’de kurtuluş gününde gösteri yapan, bu gösterilerle milli toplantıların yapılmasına zemin hazırlayarak toplupsal dayanışmanın en güzel örneğini sergilemişlerdir. Verilen cevaplar aynı zamanda tülütabakların tarihsel süreçteki önemine de vurgu yapmaktadır. Tülütabaklar Kuva-yı Milliye şehri Balıkesir’de sosyal dayanışmanın en özgün örneklerinden birisi olmuş, işgal yıllarında düşmana korku salmış, Balıkesir ahalisine psikolojik destek sağlamıştır.

Özellikler

Tülütabaklar, keçi ya da koyun postu, baca kurumu, atkuyruğu, çan ve değnekle korkutucu bir görünüme kavuşan debbağlar yani tabak ve deri işçileridir. Başlarında “Tülükadı” adı verilen liderlerinin rehberliğinde Yunan askerlerine karşı korku salan silahsız kahramanlardır.

Tülütabaklar sekiz on kişilik bir grupturlar. İçlerinden biri “kadı” olur. Kadı atlıdır, diğerleri ise yayadır. Kadıyı sürekli izleyen bir seyis vardır. Seyisin elinde kadıyı yellediği bir tavan süpürgesi vardır.  Kadı merasim sırasında uzun çubuk ağızlığıyla sigara tüttürür. Tülütabaklar da caddenin iki  tarafını kaplayan insan kalabalığının  arasından geçerek geçit törenine katılırlar. Törendeki geçişleri sırasında ansızın insanların ar asına dalarak onları korkuturlar, yüzlerine kara çalarlar. İnsanlar korkmalarına rağmen onları görmek için kalabalığın en önünde yer almaya çalışırlar. Hatta özellikle yüzüne kara çalınmasını isteyen, fotoğraf çektirmek için sıra bekleyen çok kişi vardır. Törenin bu parçası insanlar için o günkü tüm törenin bütünü yerine geçer, zira eskiden halk bu törenlere gitmeyi “tülütabaklara gitmek” olarak ifade ederdi.

Debbahlık ya da dabaklık , Balıkesir’de geçmişte çok yaygın bir meslektir. 1930-1940 yılları arasında 32 adet dabakhanede deri işlemeciliği yapıldığı bilgisi günümüze ulaşmıştır. Balıkesir’de de diğer yerleşim yerlerinde olduğu gibi ulaşım büyük ölçüde develerle sağlanmaktadır. Bu nedenle devecilik lonca olacak kadar önemlidir. Dabakhaneler genellikle deve loncalarının olduğu yerdedir. Dönemin iki büyük esnaf grubu olan deveciler ve dabaklar  geleneksel olarak çeşitli gösterileriler sunmaktadırlar. Balıkesir yöresine ait köy seyirlik oyunları önemli günlerde, düğünlerde ve törenlerde esnaf loncaları tarafından sergilenmektedir. Esnaf loncalarından deveciler deve kılığına girer, dericiler ise kestikleri, derisini işledikleri hayvanın kılığına girerek Tülükabak oyunu oynarlar. 1936 yılında yayınlanan kaynak dergisinin 40. sayısında yer alan “Balıkesir’in Tarihi Hikâyesi Tülükabak” isimli yazı Balıkesir’de gelenekselleşen bir oyun olan Tülükabak hakkında bilgiler vermekte ve onun tarihi ile ilgili görüşleri sunmaktadır. 2010 yılında  Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen 4.Halk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu’nda sunulan ve Demet Şafak Aydın tarafından yazılan bildiri ”Balıkesir’de Bir Köy Seyirlik Oyunu: Tülükabak” adını taşır. Bu yazıda Balıkesir yöresine özgü olan Tülü Kabak adlı oyun hakkında tarihi bilgiler verildikten sonra oyunun teknik özellikleri incelenir. Oyun derici esnafı tarafından Balıkesir’in kurtuluşu olan 6 Eylül törenlerinde oynanır. Bu oyunda oyuncular üzerlerine deriden birer kıyafet giyerler. Başlarında deriden bir şapka ya da külah ve ayaklarında da deriden çarıklar vardır yine deriden ya da kıldan yapılmış bıyıklar takarlar. Kıyafetten açıkta kalan yerler de soba isiyle karaya boyanır. Üzerlerinde hayvan çanları bulunan bu kişiler ellerinde de birer sopa bulundurur. Bu oyuncular dışında onların başında duran bir kadı mevcuttur. Bu kişi de aynı giyimdedir fakat ağzında bir pipo ya da tütün çubuğu bulundurur ve bir atın üzerinde en önde gider. Bu ağanın atının yanında elinde bir süpürgeyle onu serinleten bir de seyis bulunur.  Tülükabaklar, kurtuluş günü kutlamalarını izlemeye gelen kişilerin arasına karışarak onları korkutmak amacındadırlar. Başlarında giden kadı hiçbir zaman atından inmez o sadece önden giderek halkı selamlar.

Mirası

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) 17 Ekim 2003 tarihinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ni kabul etmiştir. Türkiye de bu sözleşmeye 27 Mart 2006 tarihinde dahil olmuştur. Balıkesir’in somut olmayan kültürel miras listesinde 12 unsur yer alır. Bunlar; kamberlik geleneği, Barana geleneği, mahalle hayırları, Yağcıbedir halıları, Tülütabaklar, deve oyunu, Gönen iğne oyası, keçe yapımı, zili dokuma, şayak-aba dokuma, Sarıbeyler seferberlik çöreği ve Pamukçu Mahallesi erkek oyunlarıdır.

Balıkesir’in Kurtuluş Günleri Kuvayi Milliye şehri Balıkesir ve ilçelerinin düşman işgalinden kurtuluş günleri eylül ayı içerisinde farklı günlerde kutlanmaktadır. Kutlamalar çerçevesinde her ilçe; şiir dinletisi, halk oyunu gösterileri, yağlı güreşler, tüm şehitler anısına yapılan kortej yürüyüşleri, yarışmalar, konserler, film gösterimleri, yiyecek içecek ikramları gibi etkinlikler gerçekleştirmektedir. Tülütabak gösterisi, kentin kurtuluş günlerinin önemli bir sembolüdür.

Tülütabak" gösterisi, Balıkesir'e özgü bir gelenek olarak yıllardır sürdürülmektedir.

Ayrıca bakınız

• Balıkesir'in Kurtuluşu
• 6 Eylül Kutlamaları