Şahsevenler
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İran | 1.108.640 (2019)[1][2] 300.000 (2007)[3] |
| Diller | |
| Din | |
Şahsevenler, (Azerbaycanca: Şahsevənlər, Rusça: Шахсевены, Farsça: شاهسون 'dan Romanizesi: Shahsavan) Azerbaycan ve İran'da yaşayan[8] ve soyları Oğuzlar'ın Beydili[9] boyuna (veya Afşar ile Beğdili karışımına[10]) dayanan bir Türk grubudur.
İran'da yaşayanların büyük kısmı Kum, Tahran, Kazvin ve Zencan şehirlerindedir.[11] Büyük Sovyet Ansiklopedisi, Şahsevenleri Azerbaycan Türklerini oluşturan etnografik gruplardan biri olarak kabul etmektedir.[12] Şahsevenler, Kaçar Hanedanı zamanında paralı askerlik yapmışlardır.[13]
Beydili
[değiştir | kaynağı değiştir]Şahseven Türkleri, Safevîlerin gözde Türk aşireti olan Şamlu-Beydili tarafından kurulmuş bir Türk boyudur.[14]
İran'a göre Şahsevenler
[değiştir | kaynağı değiştir]İran, Şahseven Türklerini ayrı bir Türk grubu olarak ele alır ve Azerbaycan Türkleriyle ilgili sayımlara onları dahil etmezler. [14]
Köken bilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Milli bir boy ismi olmayan Şahseven kelimesi siyasi bir terim olup[15] kökenine dair farklı bilgiler mevcuttur. Safevî şahı I. Abbas, Osmanlı sınırını korumaları için Türkmenlerden bir aşiret oluşturmak istemiştir ve Şahın mübarek başını sevenler şah etrafında toplansın diyerek kendisini seven Türkmenleri toplamıştır. Bu Türkmenlere de Şahseven adını vermiştir.[10] Diğer bir bilgiye göre ise Şahseven adı I. Tahmasp'ın ölümü üzerine şah olmak isteyen Haydar'a karşı gelen Türk boylarının kabul ettiği addır.[16]
Etnososyal Yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Şahseven Türkleri, geleneksel göçebe Türk kültürünü yaşatan önemli topluluklardan biridir. Geniş anlamda ele alındığında ise Şahseven Türklerinin oymak teşkilatı şöyledir:[17]
- İl (Ėl): Birden fazla Şahseven oymağının bir araya gelerek oluştur- duğu en büyük etnososyal oluşumdur (Meşkin ili, Erdebil ili vb.)
- Oymak / Tayfa / Aşiret: Tirelerin veya dar anlamda boyların bir araya gelerek oluşturdukları yapılanmadır.
- Oba: Aynı yerde birden fazla alaçık veya kümenin bir arada bulunduğu gruptur
Şahsevenlerde Evlilik ve Doğum Kültürü
[değiştir | kaynağı değiştir]Şahseven Türklerinde doğum, evlilik ve ölüm ritüelleri Türk dünyasıyla benzerlik gösterir. Doğum sonrası aile tebrik edilir, dualar edilir ve kutlamalar yapılır. Bebeğin ismi genellikle aksakal tarafından verilir. Eskiden göç sırasında doğum olursa, akbirçekler doğuma yardımcı olur ve anne ile bebek deveye bindirilerek kafilenin arkasından giderdi. Bebekler kundağa sarılır, ninniler söylenir ve diş hediği yapılır.[18][19]
Evlilikte, kız tarafına elçi gönderilir, aksakal ve oba beyi bu sürece dahil olur. Başlık parası ve evlilik şartları konuşularak söz kesilir. Çeyiz hazırlığı kız tarafına, düğün düzenlemesi erkek tarafına aittir. Düğüne “toy” denir ve geniş katılım amaçlanır. Kına gecesi, gelin kuşağı, duvak gibi gelenekler Türkiye Türkleriyle benzerdir. Halk ozanları çağrılır, büyük kazanlarda yemek pişirilerek misafirlere ikram edilir.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Çingizoğlu, Enver (2008). "Soy dergisi-Şahseven eli".
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Çam, Ahmet. Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 106. Eksik ya da boş
|başlık=(yardım) - ^ İran İstatistik Kurumu 2019 Şahseven Sayımı. İran İstatistik Kurumu. 2019.
- ^ Rıza Zelyut. "On The Dialect of Shahsevan". ss. S. 807-828.
- ^ Rıza Zelyut (2007). "Yabancı kaynaklara göre Türk kimliği". Fark. ss. s. 386.
- ^ Brenda Shaffer (2002). "Borders and brethren". MIT Press. ss. s. 224. ISBN 0262692775.
- ^ "2. Fasıl". İran İslam Cumhuriyeti Anayasası (Farsça). s. Madde 15.
- ^ "Shahsevan". Encyclopædia Iranica. 10 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025.
- ^ A.Z. Abdullaiev (1996). "Türk dillerinin tarihsel gelişme sorunları". Atatürk Kültür, Dil, ve Tarih Yüksek Kurumu. ss. s. 66.
- ^ R. Tapper, 1997, app. 1, pp. 349-55; Ḥasani, 1990; idem, 2002
- ^ a b Yaşar Kalafat (2002). "Balkanlar'dan Uluğ Türkistan'a Türk halk inançları". Kültür Bakanlığı. ss. c. 2, s. 74.
- ^ Demetrius Charles Boulger (1886). "The Asiatic quarterly review". Swan Sonnenshein. ss. c. 1, s. 171.
- ^ "Азербайджанцы" (Rusça). Büyük Sovyet Ansiklopedisi. 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2009.
- ^ Rıza Nur (1981). "Türk tarihi". Toker Yayınları. ss. c. 5-6, s. 259.
- ^ a b Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (İngilizce). 10 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2025.
- ^ Mehmet Metin Ören, Selçuk Alkın (1999). "İran Türkleri hürriyet hareketleri". ss. s. 9.
- ^ Adnan Menderes Kaya (2004). "Avşar Türkmenleri". Geçit Yayınları. ss. s. 201.
- ^ Şahseven Türkçesi, Ahmet Çam, Türk Dil Kurumu Yayınları, S. 93
- ^ Tapper 2004, s. 576-597; Hiyavi 2005, s. 61-95
- ^ a b Şahseven Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ahmet Çam, Şahseven Türklerinde Din ve Kültür, S. 102-103
- Kısaltmalar; a.g.e. (adı geçen eser), c (cilt), s (sayfa), s. x,x (sayfa x ve x)