Çoha
Çoha (Gürcüce: ჩოხა chokha ya da Gürcüce: ტალავარი t'alavari; Abhazca: акәымжәы; Adigece: цые; Farsça: چوقا; Ermenice: չուխայ; Azerice: çuxa;[1] Çeçence: чокхиб; Kabardeyce: цей; Lezgice: чуха; Osetçe: цухъхъа; Rusça: черкеска; Ukraynaca: черкеска), ayrıca Çerkeska olarak bilinir, geleneksel olarak Kafkasya halklarının giydiği yüksek boyunlu yün kabandır.[2] Genellikle bir erkek giysisi olan çoha, 2020'de Gürcistan'ın maddi olmayan kültürel mirasları listesine seçilmiştir.[3]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çoha, 9. yüzyıldan 1920'lere kadar Gürcüler arasında[4] yaygın olarak giyilmiştir.[5] Gürcistan'da halen daha milli gurur sembolü kabul edilen çoha, Gürcü erkekler tarafından düğünlerde ve resmî görevlerde sıklıkla giyilmektedir.[6] Gürcülerin bin yıl boyunca giydiği çoha, Sovyet yönetimi sırasında nadiren giyilmiştir. Bununla beraber birçok Gürcü, Sovyet işgaline karşı direnişi simgelediğini düşündüğü için günümüzde çoha giymektedir.[7]
Eski Gürcistan Cumhurbaşkanı Miheil Saakaşvili, yurtdışında çalışan üst düzey Gürcü yetkililere resmi toplantılarda çoha başta olmak üzere geleneksel Gürcü giysilerini giymelerini istemiştir.[8]
Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Bugüne kadar giyilmiş dört tür çoha vardır: Kartli-Kaheti çohası (Doğu Gürcistan'da giyilir), Hevsureti çohası (Gürcistan'ın Mtsheta -Mtianeti eyaletinde giyilir), Acara çohası (Acara ve Guria gibi Batı Gürcistan eyaletlerinde giyilir. Ayrıca eskiden Lazların yaşadığı bölgelerde de giyilirdi) ve Kafkasya'nın her yerinden giyilen standart Kafkas çohası. Acara çohası dışındaki çohalar 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında halen daha kullanılmaktaydı.
Kafkas çohasının kökeni, Gürcistan'ın dağlık Kafkasya bölgesine dayanmaktadır.[9] Çoha kelimesi Gürcüceye Farsçadan geçmiştir. Bu giysi giyilmeye başlandığı zamanlarda talavari olarak adlandırılıyordu, ancak Pers istilalarıyla beraber Farsçada "kumaştan yapılmış kıyafet" anlamına gelen çoha kelimesi yaygınlaşmıştır. Ruslar ve Ukraynalılar, bu kıyafete "Çerkesya'dan" anlamına gelen cherkeska adını vermiştir. Zamanla Kuban Kazakları da bu kıyafeti giymeye başlamıştır. Çerkes dillerinde, bu kıyafete 'binici kıyafeti' anlamına gelen shwakh-tsia denmektedir. Ayrıca kısaca tsia (kumaştan) ve tfa (size uyan kıyafet) sözcükleri de bu kıyafeti tanımlamak için kullanılmaktadır.
Gürcistan'da siyah çoha, seçkin generaller, savaş kahramanları ve ünlü şairlere verilen Çohosani Nişanı sahipleri tarafından giyilir.
Kalın kumaştan dikilen çohaların alt kısmı parlaktır. Kafkasya'nın bazı bölgelerinde kadın çohaları da vardır.
Hevsureti çohası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hevsureti çohası, Büyük Kafkas Dağları'na sınırı bulunan Hevsureti bölgesinde giyilirdi. Hevsureti çohası, Orta Çağda giyilmiş çohalara en yakın çoha türü olarak kabul edilir. Yamuk şekilli olan Hevsureti çohaları genellikle kısadır. Çohanın ön tarafı süslemelerle bezenmiş, bele uzanan yan kesimlerde ise yırtmaçlar vardır. Hevsureti çohası haç ve ikonalardan oluşan zengin süslemelere sahiptir.
Kartli-Kaheti çohası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kartli-Kaheti çohası, Hevsureti çohasından daha uzundur ve göğüs bölgesinde üçgenimsi boşluklar bulunmaktadır. Bu boşluklardan arhaluhi adı verilen iç bez gözükmektedir. Göğüs boşluklarının her iki tarafında da gazyrs (yerel olarak masri denir) bulunmaktadır. Kıyafetin alt kısmının yanlarında yırtmaçlar vardır. Bu çoha türü kemer kullanmadan giyilebilir. Genellikle siyah, koyu kırmızı veya mavi olan Kartli-Kaheti çohasının kolları uzundur.
Resmi toplantı ve müzik performanslarında en çok tercih edilen çoha türüdür.
Standart Kafkas çohası
[değiştir | kaynağı değiştir]Standart Kafkas çohası, Kartl-Kaheti çohasına benzemektedir. Çoğu durumda, gövde bölümünde farklı süslemeler yer almaktadır. Bu tür çohalar, gümüş parçalarla süslenmiş siyah deri kemerlerle giyilir. Genellikle Kartl-Kaheti çohasının daha uzun bir versiyonudur.
Standart Kafkas çohası genellikle siyah, gri, beyaz, mavi, kırmızı veya kahverengi kumaştan yapılır. Azeri halk müziği türü olan muğam sanatçıları da bu çoha türünü giymektedir. Geleneksel olarak giyen kişinin yaşına bağlı olarak çohanın rengi de değişiklik gösterir.
Standart Kafkas çohası, genellikle hancali hançeri, çohanın altına giyilen akhalukhi tişörtü, kabalahi ve nabdis kudi (kürkten yapışmış uzun şapka) ile beraber giyilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Азербайджанская национальная одежда [Azerbaijani national garments] (Rusça). Azclub.ru. 21 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ McGuinness (10 Temmuz 2011). "Close-Up: Why Georgia's national costume is back in vogue". BBC.com. 22 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2018.
- ^ Chokha granted intangible cultural status 20 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. RFE/RL
- ^ Strelkova (31 Ağustos 2007). "To Wear or not to Wear (a Chokha)? That is the Question". Georgia Today, 372. 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.
- ^ Abashidze, Irakli. Ed. Georgian Encyclopedia. Vol. IX. Tbilisi, Georgia: 1985.
- ^ "Georgia: Love Your Country, Love Your Chokha". EurasiaNet.org. 20 Şubat 2011. 23 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ "BBC News - Close-Up: Why Georgia's national costume is back in vogue". Bbc.co.uk. 10 Temmuz 2011. 10 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ "Chokha". georgiandaily.com. 25 Nisan 2008. 28 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ Abashidze, Irakli. Ed. Georgian Encyclopedia. Vol. IX. Tbilisi, Georgia: 1985