Sultan el-Atraş
Sultan Paşa el-Atraş | |
|---|---|
 Suriye İsyanı'ndan sonra Arap çölünde el-Atraş | |
| Doğum | 5 Mart 1891 El-Kureyya, Osmanlı Suriyesi, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 26 Mart 1982 (91 yaşında) El-Kureyya, Suriye |
| Milliyet | Suriyeli |
| Tanınma nedeni | 1925-27 Suriye Devrimi'nin komutanı |
| Çocuk(lar) | Mansur el-Atraş |
Sultan el-Atraş, (5 Mart 1891[1] - 26 Mart 1982) (Arapça: سلطان الأطرش), yaygın olarak bilinen adıyla Sultan Paşa el-Atraş (Arapça: سلطان باشا الأطرش), önde gelen bir Suriye milliyetçisi Arap Dürzi lider ve Suriye Devrimi'nin (1925-27) başkomutanıydı. Fransızlara karşı savaştı. Suriye ve Dürzi tarihinin en etkili isimlerinden biri olarak Cebel el-Dürzi'nin ve genel olarak Suriye'nin kaderinin belirlenmesinde önemli bir rol oynadı.
Erken yaşam ve kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultan el-Atraş, Süveyda'nın 20 km güneyinde, 1879'dan beri bölgeyi nominal olarak yöneten ünlü Dürzi ailesi el-Atraş'ın köyü olan el-Kureyya'da doğdu. Babası Zukan, 1910 yılında Sami Paşa el-Faruki'nin kuvvetleriyle karşı karşıya geldiği el-Kufr yakınlarında Osmanlılara karşı şiddetli bir savaşa liderlik etti. Yakalandı ve daha sonra 1911 yılında idam edildi.
Sultan el-Atraş, I. Dünya Savaşı patlak vermeden önce Balkanlar'da görev yapan bir Osmanlı ordusu askeriydi.[2]
Arap İsyanı'ndaki rolü[değiştir | kaynağı değiştir]
Sami Paşa askerî güç ve hile kullanarak sonunda Cebel el-Dürzi'yi işgal etmeyi başardı. Aralarında Sultan'ın da bulunduğu yüzlerce Dürzi gencini Balkanlar'a savaşmaya gönderdi. Ancak Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlılar isyan çıkmasından korktukları için Cebel el-Dürzi'yi rahat bıraktılar. Sultan daha sonra Pan-Arap hareketlerle ve özellikle Hicaz'daki Arap İsyanı ile temasa geçebildi. İsyan başladığında Arap bayrağını Salkhad kalesine ve kendi evine dikti.
Arap kuvvetleri Akabe'ye ulaştığında, isyana katılmaları için bin adam gönderdi. Busra'ya ulaştıklarında 300 adamıyla birlikte kendisi de onlara katıldı. Onun kuvvetleri Şam'a giren ve 29 Eylül 1918'de hükûmet konağına Arap İsyanı bayrağını diken ilk kuvvetlerdi. Sultan, isyandaki Arap güçlerinin lideri olan Haşimi Emiri Faysal'ın iyi bir dostuydu ve emir unvanı ve Suriye ordusunda paşa unvanına eşdeğer bir general rütbesi ile ödüllendirildi. Daha sonra Irak kralı olan Faysal, Sultan'a sürgün yıllarında çok yardımcı oldu.
Yeni bağımsız Suriye Krallığı, 24 Temmuz 1920'deki Meyselun Muharebesi'nden sonra Fransa tarafından işgal edildiği için uzun süre ayakta kalamadı. Sultan, Fransızlara karşı savaşmak için adamlarını topluyordu ancak Fransız güçlerinin Şam'a girmesi ve ülkenin Cebel el-Dürzi'nin de aralarında bulunduğu beş devlete bölünmesiyle, olayların hızla gelişmesi çabalarını kısa kesti.
Ethem Hançer olayı[değiştir | kaynağı değiştir]
7 Temmuz 1922'de Fransız askerleri, kendisi yokken Sultan'ın evine sığınan Lübnanlı bir Şii isyancı olan Ethem Hançer'i yakaladı. Hançer, General Gouraud'ya suikast girişiminde bulunmaktan aranmaktaydı. Sultan eve vardığında Hançer'ın serbest bırakılmasını talep etti, ancak Fransızlar bunu reddettiler. Birkaç gün sonra Sultan ve adamları, aslında uçakla Şam'a gönderilen Hançer'i taşıdığını düşündükleri bir Fransız konvoyuna saldırdı.[3] Fransızlar buna Sultan'ın evini tahrip ederek ve tutuklanmasını emrederek karşılık verdi. Sultan, Ürdün'e kaçtı ve daha sonra Fransız karakollarına baskınlar düzenledi. On ay sonra Fransızlar tarafından affedilerek geri döndü.
1925-27 Suriye Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
1925 yılında Sultan Paşa el-Atraş, Dürzi Dağı'nda patlak veren ve tüm Suriye ile Lübnan'ın bazı bölgelerine yayılan bir isyana önderlik etti. Tüm Suriye'yi kapsadığı ve isyancılarla Fransız güçleri arasında şiddetli çatışmalara sahne olduğu için Fransız Mandası'na karşı en önemli devrimlerden biri olarak kabul edilir.[4]
23 Ağustos 1925'te Sultan Paşa el-Atraş, Fransa'ya karşı devrimi resmen ilan etti ve kısa süre içinde Şam, Humus ve Hama'da çatışmalar patlak verdi. El-Atraş, devrimin başında Fransızlara karşı 21 Temmuz 1925'teki El-Kufr Muharebesi, 2 Ağustos 1925'teki El-Mezra Muharebesi ve Salkhad, Museyfire ve Süveyda muharebeleri başta olmak üzere birçok muharebe kazandı. Son iki muharebede Dürziler yenilgiye uğratıldı. İsyancıların Fransa'ya karşı kazandığı zaferlerin ardından Fransa, Fas ve Senegal'den Suriye ve Lübnan'a, isyancıların az sayıdaki malzemesine kıyasla modern silahlarla donatılmış binlerce asker gönderdi. Bu durum sonuçları önemli ölçüde değiştirdi ve direniş 1927 baharına kadar sürmesine rağmen Fransızların birçok şehri geri almasını sağladı. Fransızlar Sultan el-Atraş'ı idama mahkûm etti, ancak o isyancılarla birlikte Trans Ürdün'e kaçtı ve sonunda affedildi. Fransa-Suriye Antlaşması'nın imzalanmasının ardından 1937 yılında Suriye'ye döndü. Halk tarafından büyük bir törenle karşılandı.
Devrimden sonraki rol[değiştir | kaynağı değiştir]
El-Atrash, Suriye'nin bağımsızlığına yol açan Levant Krizi'ne aktif olarak katıldı. 1948'de birleşik bir Filistin Arap Kurtuluş Ordusu kurulması için çağrıda bulundu, bunun için yüzlerce genç gönüllü oldu ve 1948 Arap-İsrail Savaşı sırasında savaşa katılmak üzere gönderildi.
Edib Çiçekli döneminde el-Atraş, hükûmet politikalarına muhalefeti nedeniyle sık sık tacize uğradı. Aralık 1954'te Ürdün'e gitmek üzere Dürzi Dağı'ndan ayrıldı ve Çiçekli rejimi düştüğünde geri döndü. El-Atraş, 1958'de Mısır ve Suriye'nin siyasi birliğini destekledi ve 1961'deki ayrılma sürecine şiddetle karşı çıktı. Dürzi Dağı'ndaki sosyal hayata ve kalkınmaya yaptığı katkılarla da tanınmaktadır.
Popülerlik[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultan Paşa el-Atraş, Arap ve Suriye tarihinde, özellikle de Dürziler arasında son dönemde öne çıkan liderlerin en popülerlerinden biridir. Dürzi Dağı'ndaki ana meydanlarda el-Atraş'ın birçok heykeli bulunmakta ve bölgedeki birçok evde fotoğrafları asılı durmaktadır. El-Atraş, birçok şiir ve popüler şarkı da dahil olmak üzere yerel folklorda da öne çıkmaktadır. Çeşitli nedenlerden dolayı Dürziler onu vatanseverlik, cesaret ve sekülerizmin sembolü olarak görmektedirler:
- El-Atraş, birçok dine mensup isyancının yer aldığı bir devrime liderlik ettiği sırada "Din Allah içindir, vatan herkes içindir" (Ad-dīn li-llāh wa-l-waṭan li-l-jamīˤ) sloganını ve laikliği savunması ile tanınır. Konuşmaları ve yayınları dini sembollerden tamamen yoksundu.
- El-Atraş, Fransa'nın Dürzi Dağı için bağımsızlık teklifini şiddetle reddetti. Suriye'nin ulusal birliğini talep etti.
- Sade yaşamı ve alçakgönüllülüğü ile tanınırdı.
- El-Atraş, 1946'da Suriye'nin bağımsızlığını kazanmasından sonra herhangi bir siyasi görevi kabul etmeyi reddetti.
Suriye-Mısır birliği döneminde, Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır Süveyda vilayetine yaptığı bir ziyarette Sultan Paşa el-Atraş'ı Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin en yüksek madalyası ile ödüllendirerek onurlandırdı. 1970 yılında Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad, Suriye Devrimi'ndeki tarihi rolü nedeniyle Sultan Paşa el-Atraş'ı onurlandırdı.
Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultan Paşa el-Atraş, 26 Mart 1982'de geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Cenazesine bir milyondan fazla kişi katıldı ve Suriye Arap Cumhuriyeti Devlet Başkanı Hafız Esad, Suriye Devrimi'nin Genel Komutanı olarak el-Atraş'ın yasını tutan bireysel bir mektup yayınladı.
Aile[değiştir | kaynağı değiştir]
Oğlu Mansur el-Atraş, 1966 Suriye Darbesi'ne kadar Baas Partisi'nin Suriye Bölgesel Kolu'nda aktif bir üyeydi.
Torunu Neyla el-Atraş bir tiyatro yazarı ve Esad rejimine karşı bir aktivisttir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Sultan el-Atraş ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ "سلطان باشا الأطرش - السيرة الذاتية". 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Pedersen, Susan (2015). The Guardians: The League of Nations and the Crisis of Empire. Oxford University Press. ss. 143-146. doi:10.1093/acprof:oso/9780199570485.001.0001/acprof-9780199570485. ISBN 978-0-19-957048-5.
- ^ Provence, Michael (2005). The Great Syrian Revolt and the Rise of Arab Nationalism. University of Texas Press. s. 3. ISBN 0-292-70680-4.
- ^ Provence, s. 153
| Devletler |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Çatışmalar | |||||
| Anlaşmalar |
| ||||
| Kişiler |
| ||||
