SPAD S.XIII
| S.XIII | |
|---|---|
 ABD 94. Hava Filosu'na bağlı Yzb. Eddie Rickenbacker'ın SPAD S.XIII uçağı. | |
| Türü | Çift kanatlı avcı uçağı |
| Ulusal köken |  Fransa |
| Üretici | Société Anonyme Pour l'Aviation et ses dérivés (SPAD) |
| Tasarımcı | Louis Béchéreau |
| İlk uçuş | 4 Nisan 1917 |
| Hizmete giriş | Mayıs 1917 |
| Hizmetten çıkış | 1920'lerin sonu |
| Ana kullanıcı | Aéronautique Militaire (Fransa) Royal Flying Corps (Büyük Britanya) US Army Air Service (ABD) |
| Üretim sayısı | 8472 |
| Gelişimi | S.XII |
| Değişimleri | S.XIII C-1 |
SPAD S.XIII, tanınmış havacı Louis Blériot'nun sahibi olduğu Société Pour L'Aviation et ses Dérivés (SPAD) tarafından, son derece başarılı önceli SPAD S.VII uçağından geliştirilmiş çift kanatlı I. Dünya Savaşı Fransız avcı uçağı. Savaşın, en yetenekli ve ana firma ile birlikte sekiz diğer Fransız üretici tarafından 8472 adet ile en çok üretilen avcı uçaklarından biridir. Yaklaşık 10,000 civarında yapılması planlanmışken Ateşkes'in ilanı ile üretim iptal edilmiştir.[1]
Tasarım ve geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]
S.VII, Eylül 1916'da hizmete girdi ama 1917 yılının başlarında en son Alman uçakları karşısında başarısız olunca Fransız hava ası Georges Guynemer önderliğinde, geliştirilmiş bir versiyonu için kulis yapılmaya başlandı. Bunun sonucunda SPAD tasarımcısı Louis Béchéreau ilk olarak sınırlı bir başarı gösteren S.XII ve nihayetinde S.XIII modelini üretti.
| Üretici | Üretim |
|---|---|
| S.P.A.D. | 1141 |
| Bleriot Aeronautique | 2300 |
| Bernard | 1750 |
| Kellner | 1280 |
| Nieuport | 700 |
| Borel | 300 |
| Levasseur | 340 |
| Soc. Constr. AP | 300 |
| A.C.M. de Colombes | 361 |
| Toplam | 8472 |
S.XIII, daha geniş kanatlar ve dümen, hız azaltan dişli tertibatlı bir şanzımana sahip saat yönünde dönen daha güçlü Hispano-Suiza 8B motoru ve ilave ateş gücü için pervane palaları arasından atış yapan ikinci bir 7.7 mm çapında 400 atımlık mermi ile beslenen Vickers makineli tüfek eklenmesi gibi ayrıntılar ve birçok aerodinamik özelliklerle önceki uçaklardan farklıydı. Savaş sırasında görev yapan birçok avcı uçağının radyal motorlar kullanmasına karşın SPAD sonraki yıllarda avcı uçakları için standart güç kaynağı haline gelecek daha güçlü ve etkili sıvı soğutmalı sıralı düz motor kullanan ilk uçak olmuştur.
Bütün bu gelişmeler uçuş ve muharebe performansında büyük artışlara yol açtı. Bu model, emsalleri olan İngiliz Sopwith Camel ve Alman Fokker D.VII uçaklarından daha hızlıydı ayrıca sağlamlığı ve pike yeteneği ile de ünlendi. Yine de manevra kabiliyeti, özellikle düşük hızlarda yetersizdi. Zayıf süzülme özellikleri ve çok keskin stol (stall = uçağın taşıma yüzeylerinin yarattığı kaldırma kuvvetinin uçağın ağırlığından az olması, uçağın uçmamaya başlaması) durumu nedeniyle acemi pilotlar için güvenli inişi zor bir uçak olmuştur.
Operasyonel tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk uçuşunu 4 Nisan 1917 tarihinde yaptı ve ertesi ay Fransız Hava Servisi'ne (French Air Service) teslim edildi. Diğer Müttefik kuvvetleri de bu yeni savaş uçağını filolarına eklemekte gecikmediler. Fransızlara ilaveten İngilizler, Belçikalılar, Ruslar ve Amerikalılar tarafından da kullanıldı. SPAD XIII, savaş sırasında 92 Fransız, 2 İngiliz ve 5 Amerikan filosunda görev yaptı. Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Hava Servisi (United States Army Air Service=USAAS) için satın alınan 893 uçaktan neredeyse yarısı 1920 yılında hâlâ hizmetteydi. Ayrıca, savaştan sonra Çekoslovakya, Japonya ve Polonya'ya da ihraç edildi.
S.XIII, Georges Guynemer ve René Fonck gibi ünlü Fransız savaş pilotları tarafından uçuruldu. Ayrıca İtalyan Francesco Baracca ve ABD Ordusu Hava Servisi pilotu Eddie Rickenbacker bu uçaklarla uçan ve sırasıyla 34 ve 26 adet teyit edilmiş zaferleri olan hava aslarıdır.
Türk Hava Kuvvetleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türk Hava Kuvvetleri’nin I. Dünya Savaşı sırasında kullandığı üç adet SPAD S.XIII savaş uçağı düşmandan ele geçirilmiştir. İlk uçak Irak, Serme'de mecburi iniş yapan ve pilotu Araplar tarafından katledilen bir İngiliz uçağıdır. Diğer iki uçak ise Arabistan’da mürettebatıyla birlikte ele geçirilmiştir.
SPAD XIII'lerin Türk Hava Kuvvetleri'ne resmi katılımı ise İstiklal Savaşı esnasında olmuştur. Büyük Taarruz öncesi uçabilecek durumda neredeyse hiç uçak kalmamışken gizlice yürütülen bir satın alma operasyonu ile 20 adet savaş eskisi SPAD S.XIII silahsız olarak, İtalyan tüccar Parakini aracılığı ile İtalya'dan satın alınıp Millî Kuvvetler’e katılmıştır. Gemi ile Mersin’e getirilen uçaklar Konya’ya nakledilmiş ve orada elden geçirilmiştir. Bu uçaklardan altı adedine Alman Paşa Bölükleri'nden kalan kullanılamaz durumdaki uçaklardan sökülen Alman Spandau makinalı tüfek takılarak Büyük Taarruz öncesi göreve hazır duruma getirilmiştir.[3] Bu uçaklardan beş adedi Büyük Taarruz'da 1. ve 2. Tayyare Bölükleri'ne bağlı olarak Batı Cephesi'nde görev yapmıştır. Bu uçaklardan biri ile Yüzbaşı Fazıl 29 Ağustos 1922 günü bir Yunan Breguet XIV uçağı düşürmüştür. İstiklal Savaşı esnasında getiririlen SPAD’lar Bleriot Aeronautique yapımıdır. İlerleyen yıllarda eğitim uçağı olarak kullanılan SPAD S.XIII avcı uçakları 1926 yılına kadar hizmette kalmıştır.[4]
| S. Nu. | T.Hv.K. Seri Nu. | Açıklama |
|---|---|---|
| 1. | ١٠١ → (101) | 1.Dünya Savaşı’nda düşmandan ele geçirilmiştir. |
| 2. | ١٠٢ → (102) | 1.Dünya Savaşı’nda düşmandan ele geçirilmiştir. |
| 3. | ١٠٣ → (103) | 1.Dünya Savaşı’nda düşmandan ele geçirilmiştir. |
| 4. | ١٠٤ → (104) | - |
| 5. | ١٠٥ → (105) | - |
| 6. | ١٠٦ → (106) | - |
| 7. | ١٠٧ → (107) | - |
| 8. | ١٠٨ → (108) | - |
| 9. | ١٠٩ → (109) | - |
| 10. | ١١٠ → (110) | - |
| 11. | ١١١ → (111) | - |
| 12. | ١١٢ → (112) | - |
| 13. | ١١٣ → (113) | - |
| 14. | ١١٤ → (114) | - |
| 15. | ١١٥ → (115) | - |
| 16. | ١١٦ → (116) | - |
| 17. | ١١٧ → (117) | - |
| 18. | ١١٨ → (118) | - |
| 19. | ١١٩ → (119) | - |
| 20. | ١٢٠ → (120) | - |
| 21. | ١٢١ → (121) | - |
| 22. | ١٢٢ → (122) | - |
| 23 | ١٢٣ → (123) | - |
SPAD kullanıcıları[değiştir | kaynağı değiştir]
ABD
Arjantin (İki uçak)
Belçika
Birleşik Krallık
Brezilya
Çekoslovakya (Savaş sonrası)
Fransa
İspanya Krallığı
İtalya
Japonya
Osmanlı İmparatorluğu → Türkiye
Polonya (Savaş sonrası)
Rus İmparatorluğu
Siyam → Tayland
Uruguay
Yunanistan
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Teknik Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]
SPAD S.XIII[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel özellikler
- Mürettebat: 1
- Uzunluk: 6.20 m (20.34 ft)
- Kanat açıklığı
- Üst kanat: 8.08 m (26.51 ft)
- Alt kanat: 7.80 m (25.59 ft)
- Yükseklik: 2.28 m (7.48 ft)
- Kanat alanı: 21.1 m2 (227 ft2)
- Boş ağırlık: 570 kg (1,257 lb)
- Yüklü ağırlık: 823 kg (1,814 lb)
- Maksimum kalkış ağırlığı: 845 kg (1,863 lb)
- Motor: 1 × Hispano-Suiza 8Be, 8 silindirli V tipi, 220 hp (164 kW)
Performans
- Azami hız
- Deniz seviyesinde: 220 km/sa (119 mph)
- 2000 metrede: 216 km/sa (117 mph)
- Menzil: 400 km (216 mil)
- Servis tavanı: 6650 m (21,815 ft)
- Tırmanma oranı: 2 m/sn (384 ft/dk)
- Tırmanma süresi
- 1000 metreye: 1.55 da
- 2000 metreye: 4.40 da
- 3000 metreye: 7.50 da
- 5000 metreye: 18.30 da
- Havada kalma: 1.7 saat
Silah donanımı
- 2x .303-kalibre (7.7 mm) Vickers makineli tüfek
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Sharpe, 2000. p 272.
- ^ Samolot myśliwski SPAD VIII - XIII
- ^ "SPAD XIII C-1". 21 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009.
- ^ a b "SPAD XIII". 18 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Sharpe, Michael. Biplanes, Triplanes, an Seaplanes. Friedman/Fairfax Books, London, 2000. ISBN 1-58663-300-7.
- Winchester, Jim. Fighter - The World's Finest Combat Aircraft - 1913 to the Present Day. Barnes&Noble Publishing, Inc./Parragon Publishing, 2006. ISBN 0-7607-7957-0.
- Bączkowski, Wiesław. Samolot myśliwski SPAD VIII - XIII. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa, 1987. ISBN 83-11-07418-6.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Air Force Association Fact Sheet (pdf)
- Spad S. XIII shown in Belgique maximum card
- Türk Hava Kuvvetleri Uçakları 21 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- www.ozkanturker.com
