Petobani Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Kalkankaya, Posof |
| Koordinatlar | 41°34′04″K 42°45′40″D / 41.56778°K 42.76111°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Depo ? (Metruk) |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
Petobani Kilisesi (Gürcüce: პეტობანის ეკლესია), Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Petobani olan Kalkankaya köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Petobani Kilisesi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe'nin Türkiye'de kalan kısmında yer alır. Nitekim bu bölge ve kilisenin yer aldığı Petobani köyünü Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin "Bedoban" (بدوبان) adıyla kaydettiği yerleşim, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde üç ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bedoban-i Ulya (بدوبان علیا), Bedoban-i Süfla (بدوبان سفلا) ve Bedoban-i Vasat (بدوبان وسطا) olarak kaydedilmiş olan bu üç köyün nüfusu 27 Hristiyan haneden oluşuyordu. Bu köylerin Gürcü yerleşimleri olduğu Osmanlı Devleti'ne vergi vermekle yükümlü hane reislerinin adlarından da anlaşılmaktadır.[2] Bir köy kilisesi olan Petobani Kilisesi bu dönemden kalmış olmalıdır. Petobani (პეტობანი) adı, "Petre'nin köyü" anlamındaki "Petres Ubani"den (პეტრეს უბანი) değişime uğramış olabilir.
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Petobani Kilisesi, köyün güneybatı kesimindeki dış mahallede yer alır. Günümüzde samanlık olarak kullanılan tek nefli kilisenin (9,9 × 7,2 m) bugüne ulaşan duvarları, 4-5 metre yüksekliktedir. Bu duvarların kaplama taşları tamamen sökülmüştür. Kilisenin dışında, kuzeybatı tarafında, yerden yüksekliği 1,7 metre olan ve üzerinde, Gürcü alfabesini Asomtavruli harfleriyle 14 satırlık Gürcüce bir yazının yer aldığı bir taş bulunmaktadır. Bu metin, yazının sadece bir bölümüdür. Yazının bir ölünün arkasından verilen yemeğin (agape) kurallarına ait olduğu anlaşılmaktadır. Bu taşın ebatları 50 × 20 cm, kalınlığı ise 20 cm’dir. Bu yazılı taşın kilisenin duvarının kaplama taşlarından biri olduğu tahmin edilmektedir.[3][4] Gürcüce yazı Temo Cocua tarafından aşağıdaki gibi okunmuştur:
"[...]|[------]დთ მწ[----------]|[----] სწორითა ფას[ითა] [---]|[--] კერძი მ{ა}თ{ი}ვე (?) მ[-----]|[--]რავ{ა}დ ს{უ}ლისა ჩ{ე}მისა [-----]|[--]. გამიკუეთ{ე}ს კურა[ძალი]|[სა]გ{ა}ნ (?) შ{ა}ფ{ა}თÁ (?) დღე. უკ{უე}თ[უ] [----]|[---]ხლისა ხუც{ე}სი ამ[-----]|[---]სლმ{ა}ნ ეკლეს{ი}ამ{ა}ნ მ[-----]|[--]ლი გამიჩ{ი}ნ{ო}ს, ჩ{ე}მ{ი}სა კრ[------]|[--]. ვინ ესე დაწერ[ილი] [შე]|[მი]ცვალო{ს}, კრ{უ}ლ[მცა] [არ]|[ს] [ღ]{მრ}თისა პ{ი}რ{ი}თ<ი>{ა} მკ{უ}დ[არი] | [და] ცოცხ{ა}ლ[ი] [მისი] | [--]ა დაიუ[რვო]ნ [-----] | [...] | [...] (?)"[5]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s. 18. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 438". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti, Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s. 18. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar - Katalog (ტაო-კლარჯეთი, ისტორიისა და კულტურის ძეგლები - კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 230, ISBN 9789941478178.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 68-69. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2