Merzifon

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Merzifon
Merzifon şehrinin kuşbakışı görünümü
Merzifon şehrinin kuşbakışı görünümü
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlAmasya
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamAli Güldoğan
 • Belediye başkanıAlp Kargı (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam972 km²
Rakım740 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam71,916
 • Kır
13,907
 • Şehir
59.942
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu05300
İl alan kodu0358
İl plaka kodu05
Resmî site
[1]

Merzifon, Amasya'nın bir ilçesi.

İlçenin adı[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçenin adının kökeni hakkında çeşitli varsayımlar mevcuttur:

  1. MÖ 700'lü yıllarda Merzifon'un 4 km doğusunda, bugün Marınca diye anılan köyün bulunduğu yerde, bölge valisi Barsevinç kendi ismini taşıyan bir kasaba inşa ettirmiştir. Bu kasabanın adı zamanla Marsevinç, Mersuvan ve Merzifon şeklini almıştır.
  2. MÖ 222'de bölge valisi 5. Mihridat tarafından, bugünkü Merzifon’un yerinde, Merzpond adında bir kale inşa ettirilmiş ve adı Merzban, Merzifon şeklinde değişmiştir. Merz kelimesi Farsçada “sınır, mahal, sükûn”, fon sözcüğünün de pontun Arapçalaştırılmış hali olduğu, dolayısıyla Merzifon sözcüğünün “Pond karargahı” anlamına geldiği açıklanmıştır.
  3. Yazar Özhan Öztürk Pontus adlı çalışmasında Marsıpıli (sınırkenti) ve Marsipont (Pontus sınırı) gibi ihtimalleri sıraladıktan sonra Marsivan eşeği, Marsıvan ayısı, Marsıvan otu gibi kelimelerin varlığının yanı sıra Ali Cevat (1897) ve Abdizade'nin de notlarına da dayanarak kent adının halk ağzında Marsıvan (Merz-i Van) olduğunu bununda Farsça ve Ermenice "sınır kenti" anlamına geldiğini iddia etmiştir.[1]
Tarihi Bedesten binasının önündeki eski bir sokak.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Yediler namı ile anılan gölleri, bereketli toprakları ile avcılık ve tarıma uygun bu ova yaklaşık 7 bin sene önce de insanlara yurt olmuştur. Karadeniz sahiline ve orta Anadolu’ya giden yollar Merzifon’da kesişmektedir. Bu nedenle coğrafyacı ve tarihçi Strabon bu bölgeyi “Bin köy” bölgesi olarak tanımlamıştır.

Strabon’un bin köy olarak belirttiği bölgede yapılan arkeolojik araştırmalarda yüzlerce höyük ve yerleşim yerinin varlığı saptanmıştır. Bu höyüklerden elde edilen seramik ve buluntulara göre Merzifon tarihinin MÖ 5500'lere kadar uzandığı anlaşılmıştır.

Frigler[değiştir | kaynağı değiştir]

Karanlık çağ sonrası MÖ 8. yüzyılda bölgedeki Hitit kentleri üzerine yerleşen Frigler başta Merzifon kalesi (şehir merkezi) olmak üzere çevredeki diğer Hitit yerleşim yerlerini de onarımdan geçirerek kullanmışlardır. Ayrıca Oymaağaç, Onhoroz, Büyük ve Küçük Küllük höyükleri de Frig yerleşim izleri taşımayan höyüklerdir.

Kimmer ve İskit[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 600'lerde Kafkaslardan gelen Kimmer ve İskit akınlarıyla birlikte Anadolu’da Frig siyasi egemenliği son bulmuştur. Merzifon ve Gümüşhacıköy civarında İskit hakimiyetinin çok kısa süreli de olsa varlığı bulunmaktadır. Bu döneme ait buluntular Gümüşhacıköy-İmirler köyündeki bir mezardan çıkarılmış olup, Amasya müzesinde sergilenmektedir.

Pontus devleti[değiştir | kaynağı değiştir]

Pontusluların başkenti Amasya'dır. 200 yıl Amasya başkentlik yapmıştır. Amasya'daki kral mezarları bunlara aittir.

Pontus'un Amasya dışında diğer iki büyük şehri Trabzon ve Sinop'tur. Başkentin Amasya olması ile birlikte Merzifon’da önemli ticaret merkezi olmuştur. Merzifon, askeri savunma ve ticaret yolu güvenliği açısından önemli bir yer tutmuştur. Yaklaşık 200 yıllık Pontos (Mitridatlar) dönemi MÖ 47’de Roma Generali Sezar ile Pontos devlet kralı II. Pharnakes arasında, antik Zile (Zela) ile Amasya arasındaki Bacul köyünde yapılan savaşta Pontos askerlerinin yenilmesi ile son bulmuştur. Bölgede Pontos Devleti hakimiyeti zayıflamış ve bu tarihten itibaren Roma hakimiyeti dönemi başlamıştır.

Roma dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Pompeius ve Lukullus savaşları esnasında Pontos şehirleri tahrip olmuştur. Anadolu’yu, 131 yılının sonbaharında ziyaret eden imparator Hadrianus, Amasya şehri ve çevresinin harap halini görmüş kentlerin imarı emrini vermiştir. Özellikle antik çağda yoğun iskan görmüş Merzifon ve civarındaki Roma köylerini de ziyaret ederek bölgede eski tapınakların onarımını, ayrıca yeni tapınakların da yapımı emrini vermiştir.

Bugünkü Karşıyaka (Neopolis) köyünde Zeus Stratios adına bir tapınak inşa ettirmiştir. Bu tapınağa ait sütun başlıkları ve sunak yazıtı Amasya Müzesi bahçesinde teşhir edilmektedir.

Bölgede huzur ve sükunetin sağlanması ile ekonomik hayat yeniden canlanmış, Merzifon şehrini çevreleyen şehir surları ve kalesi yeniden tamir edilmiş, şehir nüfusunun artmasıyla yeni mahalleler eklenmiştir.

Yine bu dönemde Merzifon'a bağlı olan Aktarla (Nureni) Köyü de önemli bir Roma yerleşmesi olup, 1994 Yılında Müze müdürlüğünce yapılan arkeolojik kazıda M.S.3. yüzyıla ait, Akroterli, Bezemeli bir lahit çıkarılmıştır. Lahit müze müdürlüğünde teşhir edilmektedir.

Roma İmparatorluğu 395’te Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Merzifon ve civarı Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içerisinde kalmıştır.

Bizans İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma'nın bir devamı olan Bizans İmparatorluğu'nda eski yerleşmeler aynen devam etmiş, Merzifon şehri de bu dönemde önemli bir kültür merkezi olmuştur.

Emeviler[değiştir | kaynağı değiştir]

8. yüzyılın başlarında Merzifon ve civarı Arap akınlarına (Emevi) maruz kalmış, şehir kısa bir süre Arap hakimiyetinde kaldıktan sonra tekrar Bizans hakimiyetine geçmiştir.

Merzifon ovasına hakim olan ve Alıcık köyü yakınlarında bulunan bu bölgedeki ticaret yolu üzerinde yer alan Bulak Kalesi yol güvenliğini sağlamak için kurulmuştur.

Danişmentler[değiştir | kaynağı değiştir]

11. yüzyılda bölge ile birlikte Merzifon da Danişmentler’in hakimiyetine girmiştir. Şehrin İslam hakimiyetine girmesiyle, şehirdeki Bizans eserlerinin bir kısmının cami ve medreseye dönüştürüldüğü bilinmektedir.

Selçuklu[değiştir | kaynağı değiştir]

Merzifon 12. yüzyılda Selçuklu egemenliğine (II. Kılıç Arslan zamanı) girmiş ve 14. yüzyıla dek bir Selçuklu şehri olarak kalmıştır.

İlhanlı[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir 14. Yüzyılda İlhanlı hakimiyetine girmiştir. Bu dönemde Merzifon ve havalisine yönetici olarak Moğol kökenli valiler tayin edilmiştir. İlhanlı Hükümdarı Ebu Sait Bahadırhan bu bölgenin idaresini Moğol Beyi Emir Çobanoğlu Demirtaş’a vermiştir.

Eratna Beyliği[değiştir | kaynağı değiştir]

İlhanlı yönetiminden sonra bölge, Eratna Beyliği hakimiyetime girmiştir (1335 – 1341). Eratna Beyi Şadgeldi Paşa Amasya ve Merzifon civarını da idaresi altına almış, daha sonra Şadgeldi Paşa’nın oğlu Emir Ahmet ile Kadı Burhaneddin arsında bir dizi savaşlarda sürekli el değiştirmiştir.

Taşanoğulları[değiştir | kaynağı değiştir]

1353-1396 tarihleri arasında Merzifon ve civarı Türkmen Beylerinden Taşanoğulları’nın hakimiyetinde kalmıştır.

Osmanlı[değiştir | kaynağı değiştir]

Taşanoğulları Hasan ve Ali Bey zamanında, 1393 yılında Yıldırım Bayezid’in Amasya’yı fethetmesiyle birlikte yaklaşık 3 yıl süren mücadele sonucunda Merzifon bölgesi de Osmanlı hakimiyetine girmiştir.

Osmanlı döneminde, Sivas eyaletine bağlı Amasya Sancağının kazası olan Merzifon önemli bir kültür merkezi olmaya devam etmiştir.

1402 yılında Yıldırım Bayezid ile Timur arasındaki savaşta dağılan Osmanlı birliğini Amasya şehzadesi I. Mehmed yeniden sağlayarak Osmanlı tahtına çıkmıştır. Bölgede sükunetin sağlanması ile Merzifon şehri de eski önemine kavuşmuştur. Osmanlı hakimiyetine giren şehir İstiklal Savaşı'na kadar Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. Osmanlı sadrazamlarından Merzifonlu Kara Mustafa Paşa 1634 yılında Merzifon’un ilçeye en yakın köylerinden biri olan Marinca (Narinciye-Bahçekent-Karamustafapaşa) köyünde dünyaya gelmiştir.

I. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Merzifon 15 Mart 1919’da İngilizler tarafından işgal edildi. İşgal altındaki Merzifon’da 16 Haziran 1919’da büyük bir miting düzenleyerek İzmir’in işgali protesto edildi. O sırada Amasya’da bulunan Mustafa Kemal Paşa, mitingi bir telgrafla İstanbul’daki Harbiye Nezareti’ne bildirdi. Merzifonluların işgal boyunca sürdürdükleri şuurlu tepki sonucu İngilizler 27 Eylül 1919’da Merzifon'u terk etmişlerdir.

Yerel örgütlenme için Mustafa Kemal Paşa'nın verdiği buyruklar üzerine Müftü Vehbi Efendi'nin başkanlığında, Belediye Başkanı Hacı Ömer, Mahami Kardeşlerden Avukat Sadık Bey, Ganizade Hacı Hafız, belediye Doktoru Hakkı ve Siryalı Rıza Efendi tarafından "Merzifon Müdafaa-i Hukuk Derneği" kurulmuştur.

Höyükler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortaova köyü Onhoroz, Büyük-Küçük Küllük höyükleri (tepeleri) ve Hayrettin köyü höyükleri en önemli Kalkolitik ve Eski Tunç Çağı yerleşmeleridir. Merzifon bölgesinin Hitit döneminde de başkent Hattusaş’a sınır olması nedeni ile önemli bir merkez ve yerleşim yeri olduğu görülmektedir. Bu dönemde (MÖ1700-700) bölgeden iki adet tabii yol geçmektedir.

Bunlar:

  1. Çorum - Merzifon - Havza - Kavak - Samsun yolu (bugünkü kara yolu).
  2. Çorum - Merzifon - Havza - Vezirköprü - Oymaağaç güzergahıdır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe merkeze bağlı olmak üzere; 70 köy[2] ve 20 mahalleden[3] oluşmaktadır.

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[4] 28.141 11.334 16.807
1935[5] 32.778 13.058 19.720
1940[6] 34.955 13.301 21.654
1945[7] 39.228 16.037 23.191
1950[8] 41.602 15.257 26.345
1955[9] 47.804 19.951 27.853
1960[10] 51.857 22.096 29.761
1965[11] 55.079 23.410 31.669
1970[12] 59.389 28.034 31.355
1975[13] 60.572 30.801 29.771
1980[14] 62.133 32.130 30.003
1985[15] 66.250 37.027 29.223
1990[16] 67.448 40.431 27.017
2000[17] 67.281 45.613 21.668
2007[18] 69.093 52.050 17.043
2008[19] 69.035 52.192 16.843
2009[20] 68.950 52.225 16.725
2010[21] 69.237 52.947 16.290
2011[22] 70.138 54.296 15.842
2012[23] 70.167 54.709 15.458
2013[24] 70.297 54.295 16.002
2014[25] 69.937 54.425 15.512
2015[26] 70.132 55.163 14.969
2016[26] 71.942 57.179 14.763
2017[26] 71.853 57.363 14.490
2018[26] 71.916 56.987 14.929
2019[26] 72.277 58.235 14.042
2020[26] 73.849 59.942 13.907
2021[26] 74.727 61.376 13.351

Sağlık Kuruluşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Merzifon Havalimanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Amasya-Merzifon Havalimanı olarak adlandırılan meydan, 2008 yılında iç hat sivil hava trafiğine açılmış olup Merzifon'a 5 km mesafededir. 05R/23L pisti 3232x45 metre boyutunda olup kompozit kaplamadır. Yolcuya açık olan alanlar 457 m² olup yıllık 120.000 yolcu kapasiteli terminale ve 132 araç kapasiteli otoparka sahiptir. Uçuşlar İstanbul'a iki havayolu firması ile yapılmaktadır. İstanbul'dan Merzifon'a yapılan uçuşlar saat 12.25'te, Merzifon'dan İstanbul Yeni Havalimanı'na Türk Hava Yolları ile yapılan uçuşlar her gün saat 14.50'de gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Pegasus Hava Yolları firması ile; pazar, salı ve perşembe günleri karşılıklı seferler yapılmaktadır. Pegasus Hava Yolları ile yapılan seferler Sabiha Gökçen Havalimanı'na yapılmaktadır.

Merzifon'da Yerel Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Merzifon'da bulunan yerel basın ve yayın kuruluşları

Merzifon'da yerel televizyon Kanalı bulunmamaktadır. İlçede yerel radyo istasyonları ve günlük yerel gazeteler vardır.

Yerel Radyolar

  • Esinti FM (88.8)
  • Radyo Hayat (95.5)
  • Radyo5 (96.3)
  • Sıla FM (98.0)
  • Radyo İksir (100.5)
  • Merzifon Tempo FM (102.1)

Yerel Gazeteler

  • Merzifon Pusula Gazetesi
  • Merzifon Olay Gazetesi
  • Merzifon Bilgi Gazetesi

İnternet Yayıncılığı

  • Merzifongazete.com
  • Merzifontv

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Merzifon Keşkeği 30.12.2014 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[27]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 440-41. ISBN 978-605-54-1017-9
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f g
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merzifon Nüfusu - Amasya". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Amasya Merzifon Nüfusu". nufusune.com. 
  27. ^ "Merzifon Keşkeği". Türk Patent ve Marka Kurumu. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]