Çaa-Suur (sum)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çaa-Suur sumu
Чаа-Суур сумузу (Tıva Türkçesi)
Чаа-Суурский сумон (Rusça)
Üst idare Övür kojuunu
Üst idare Övür kojuunu
Ülke Tuva
KojuunÖvür kojuunu
sumÇaa-Suur sumu
İdare
 • yöneticiBadır-San MONGUŞ
Yüzölçümü
 • Toplam278,77 km²
Nüfus
 • Toplam579
Zaman dilimiUTC+07.00 (DAZD)

Çaa-Suur sumu (Tuva Türkçesi:Чаа-Суур сумузу) — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.[1]

Tek nüfuslu yerleşim ve yönetim merkezi — Çaa-Suur.

Yazar S.O. Taspay'ın yazdığı «Çaa-Suurum» (Чаа-Суурум) diye şarkısı ile tanınmıştır.

Sözkökü ve Söz tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çaa-Suur sözündeki çaa sözü yeni, suur ise köy yerleşimi anlamında kullanılır.[2] Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır. Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.

  • 10 ailelik yer — arban,
  • 150 kişi üzeri — sumon(sum,sumu),
  • 2 ve daha fazla sum — hoşun (kojuun).

Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Çaa-Suur sumu 1974 yılında tekrar kuruldu. Mеzil-ооl Tülüş, Sеvеñ-ооl Tülüş, Mаgаjık Şаrаp оglu Tülüş, Kızıl-ооl Sеndijik оglu Tülüş, Аrаgаçı Dоzunçuk оglu Kırgıs, Biçеjik Tülüş оglu Biçеjik, Kеçil-ооl Tülüş оglu Kеçil-ооl, Sunduy Dоrbuy оglu Tülüş ilk evleri köyde kuran kişilerdir. Bunların başkanı da Dоñgаk Hоrаgаy idi.

Sumuya 1949 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl Oyu» kolektif çiftliği kuruldu. Bu beldenin ilk kolhozudur. Bu kolhozun başkanı Stepan Şogjap oglu Konçuk (bazı belgelerde Stepan Badı-Tömür oglu Konçuk geçer) idi. 1967 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl oyu» adlı kolhoz «Torgalıg» kolhoz ile birleşmiştir.

1972-1974 yıllarında köy yanı ovaya küçük bir havalimanı kuruldu.

1990 yılı Nisan ayında «Ertinelig» sovhoz kuruldu. İlk müdürü Dalay-ool Kırgıs oglu Aragaçı oldu. 1995 yılı 1 Haziran'dan başlayıp 6 kooperatif kuruldu: Çaylag-Hem, Kadıy-Bajı, Ezirlig, Dörgün, İrbitey-1, Salgal.

1941 yılında 4 yıllık ilkokul Dus-Dag sumunda açıldı. Bu okulun müdürü bilinen Tıva yazarı Begzi Oday-Sürün oglu Dongak olmuştur.

1974 yılında Çaa-Suur sumu yeniden kurulmuştur. İlk başkanı Dambajık Dospan oglu Tumat olmuş yazı işlerinde ise Sengiijal (Sengii) Sevek oglu Serembil çalışmıştır.

Halkın isteği ile 2008 yılında Vasiliy Avıt-ool oglu Tülüş bir suburgan kurmuştur.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tıva'nın güney yönünde Moğol yurdu ile sınırlanan Övür kojuununun doğu tarafında Sarıg-Höl ve Dus-Dag sumularının ortasında durur. Çaa-Suurdan Handagaytı'ya kadar uzaklık 100 km, Kızıl'a ise 365 km.

Sokakları

Gagarin, Stepan Konçuk, Lenin, Mezil ool. .

Nüfusa sahip olmayan yer adları: Ak-Haya, Bayza, Bert-Şaaraş, Büüze, Dalay-Bajı, Dorgun, Dus-Dag, İrbitey, İrbitey-Uju, İştii-Bel, İştii-Bel-1, İştii Bel-2, Kadıy-Bajı, Kara-Kojagar, Kattag-Kara-Sug, Kök-Sayır-Bajı, Kuy-Ödek, Kurjaangı, Kuu-Dag-Uju, Kızıl-Haya, Ovaalıg-Şat, Orgu, Orgu-Şol, Sarıg-Uya, Sug-Bajı, Sug-Şadı, Hadın-Çarık, Hün-Körbes, Çangıs-Dıt, Çangıs-Terek, Çinge-Dorgun, Çinge-Sayır, Şoluk-Hovu.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplam Nüfusu 2002[3] yılında 643 iken 2020 yılı — 579 kişi.[4]

Yıllara göre kişi sayısı:

2002 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
643 620 619 605 606 588 589 567 578 582 581 579

Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Övür kojuun Çaa Suur beldesi Vladimir Şarıy-ool Çaktar-ool Orta Öğretim Okulu

«Ayas» Anaokulu[5]

Çaa-Suur Kültür Evi[6][7]

Çaa-Suur postane

Hastane

Kütüphane

Stadyum

Çaa-Suur köy idaresi

Çaa-Suur belde idaresi.

Beldede temel geçim kaynağı hayvancılıktır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerel otoyol vardır

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Sınır geçişleri hakkında". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Dorug-ool Monguş.Tuvaca-Türkçe Sözlük, ilgili maddeler
  3. ^ "Nüfus verileri". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "2020 yılı Nüfus sayımı". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Не допустить беды | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 
  6. ^ "Победители без… призов | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 
  7. ^ "В Туве объявляются торги на строительство и капитальный ремонт 10 домов культуры | "Тувинская правда"". 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Çaa-Suur 28 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikimapia
  • Gazete «Şın»: 2014 yılı. Ağustos 12, №99 (18526); рубрика «Töreen çurtun töögüp berem - Төрээн чуртуң төөгүп берем»: «Irda kirgen Çaa-Suurum- Ырда кирген Чаа-Суурум», авт.: Lüdmila Tülüş - Людмила Тюлюш, s. 6.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çaa-Suur_(sum)&oldid=32602117" sayfasından alınmıştır