İçeriğe atla

Ahtapot: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
harici özellikleri
45. satır: 45. satır:
===Harici özellikleri===
===Harici özellikleri===
Ahtapot sırt-karın ekseni boyunca [[Vücut simetrileri|bilateral simetrik]]tir; kafası ve ayakları uzun gövdesinin bir tarafındadır ve hayvanın önünü oluştururlar. Ağzı ve beyni de kafasındadır. Bacaklar bir dizi esnek ve kavrama yeteneğine sahip organlara evrimleşmiştir. [[Kafadan bacaklı kolu|Kol]] olarak bilinen bacaklar ağzı çevreler ve birbirleriyle perde gibi bir yapıyla bağlıdırlar.<ref name=Ruppert>{{Kitap kaynağı |başlık=Invertebrate Zoology |soyadı1=Ruppert |ad1=Edward E. |soyadı2=Fox |ad2=Richard S. |soyadı3=Barnes |ad3=Robert D. |url={{google books |plainurl=y |id=W2v0kQEACAAJ |page=363}}|yıl=2008 |yayıncı=Cengage Learning |isbn=978-81-315-0104-7 |sayfalar=363–364 }}</ref> Kollar bulundukları yere ve konum sıralarına göre adlandırılırlar (L1, R1, L2, R2 gibi) ve dört çift olarak değerlendirilirler.{{sfnp|Wells|1978|pp=11–12}}<ref name=Ruppert/> Bombeli ve içi boşluklu [[Manto (yumuşakçalar)|manto]] kafanın arkasına kaynaşmıştır ve viseral kambur olarak bilinir; yaşamsal organların çoğu mantonun içindedir.{{sfnp|Mather|Anderson|Wood|2010|pp=13–15}}{{sfnp|Courage|2013|pp=40–41}} Manto boşluğu kaslı cidarlara sahiptir ve solungaçları barındırır; dışarıya bir kanal ya da [[Sifon (yumuşakçalar)|sifon]] ile bağlıdır.<ref name=Ruppert/><ref>{{Dergi kaynağı | soyadı1=Semmens | başlık=Understanding octopus growth: patterns, variability and physiology | tarih=2004 | doi=10.1071/MF03155 | cilt=55 | dergi=Marine and Freshwater Research | sayfalar=367}}</ref> Ahtapotun kollarının altında yer alan ağzında keskin ve sert bir [[kafadan bacaklı gagası|gaga]] bulunur.{{sfnp|Courage|2013|pp=40–41}}
Ahtapot sırt-karın ekseni boyunca [[Vücut simetrileri|bilateral simetrik]]tir; kafası ve ayakları uzun gövdesinin bir tarafındadır ve hayvanın önünü oluştururlar. Ağzı ve beyni de kafasındadır. Bacaklar bir dizi esnek ve kavrama yeteneğine sahip organlara evrimleşmiştir. [[Kafadan bacaklı kolu|Kol]] olarak bilinen bacaklar ağzı çevreler ve birbirleriyle perde gibi bir yapıyla bağlıdırlar.<ref name=Ruppert>{{Kitap kaynağı |başlık=Invertebrate Zoology |soyadı1=Ruppert |ad1=Edward E. |soyadı2=Fox |ad2=Richard S. |soyadı3=Barnes |ad3=Robert D. |url={{google books |plainurl=y |id=W2v0kQEACAAJ |page=363}}|yıl=2008 |yayıncı=Cengage Learning |isbn=978-81-315-0104-7 |sayfalar=363–364 }}</ref> Kollar bulundukları yere ve konum sıralarına göre adlandırılırlar (L1, R1, L2, R2 gibi) ve dört çift olarak değerlendirilirler.{{sfnp|Wells|1978|pp=11–12}}<ref name=Ruppert/> Bombeli ve içi boşluklu [[Manto (yumuşakçalar)|manto]] kafanın arkasına kaynaşmıştır ve viseral kambur olarak bilinir; yaşamsal organların çoğu mantonun içindedir.{{sfnp|Mather|Anderson|Wood|2010|pp=13–15}}{{sfnp|Courage|2013|pp=40–41}} Manto boşluğu kaslı cidarlara sahiptir ve solungaçları barındırır; dışarıya bir kanal ya da [[Sifon (yumuşakçalar)|sifon]] ile bağlıdır.<ref name=Ruppert/><ref>{{Dergi kaynağı | soyadı1=Semmens | başlık=Understanding octopus growth: patterns, variability and physiology | tarih=2004 | doi=10.1071/MF03155 | cilt=55 | dergi=Marine and Freshwater Research | sayfalar=367}}</ref> Ahtapotun kollarının altında yer alan ağzında keskin ve sert bir [[kafadan bacaklı gagası|gaga]] bulunur.{{sfnp|Courage|2013|pp=40–41}}

Deri [[muköz]] hücreler ve duyusal hücrelerden ibaret ince bir dış [[Epidermis (zooloji)|epidermis]] ile çoğu [[kollajen]] lifler ve renk değişikliğine izin veren veren çeşitli hücrelerden ibaret [[bağ doku]] [[dermis]]ten oluşur.<ref name=Ruppert/> Gövdenin çoğu uzamaya, kasılmaya ve bükülmeye izin veren yumuşak dokudan ibarettir. Ahtapot çok dar boşluklardan bile geçebilir; en büyük türleri bile 2,5 cm çapında deliklerden geçebilir.{{sfnp|Courage|2013|pp=40–41}} [[İskelet]] desteği olmaması nedeniyle kollar [[kassal hidrostat]] olarak görev yapar ve merkezî eksenel bir sinirin çevresinde yer alan boylamasına, enine ve dairesel kaslar içerir. Kollar uzanıp kasılabilir, sola ya da sağa bükülebilir, herhangi bir yöne herhangi bir yerinden bükülebilir ya da sertleşebilir.<ref name=Crowfootcrawling>{{Web kaynağı |url=http://www.asnailsodyssey.com/LEARNABOUT/OCTOPUS/octoLoco.php# |başlık=Octopuses and Relatives: Locomotion, Crawling |yazar=Crowfoot, Thomas|eser=A Snail's Odyssey |erişimtarihi=19 Nisan 2017}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Zelman |ad1=I. |soyadı2=Titon |ad2=M. |soyadı3=Yekutieli |ad3=Y. |soyadı4=Hanassy |ad4=S. |soyadı5=Hochner |ad5=B. |soyadı6=Flash |ad6=T.|yıl=2013|başlık=Kinematic decomposition and classification of octopus arm movements |dergi=Frontiers in Computational Neuroscience |doi=10.3389/fncom.2013.00060 |pmid=23745113 |pmc=3662989}}</ref>


==Hareket==
==Hareket==

Sayfanın 06.50, 26 Haziran 2018 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Ahtapot (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Ahtapot
Bayağı ahtapot
(Octopus vulgaris)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia - Hayvanlar
Şube: Mollusca -Yumuşakçalar
Sınıf: Cephalopoda -Kafadan bacaklılar
Alt sınıf: Coleoidea
Üst takım: Octopodiformes
Takım: Octopoda
Leach, 1818[1]
Alt takımlar
Sinonimler
  • Octopoida
    Leach, 1817[2]

Ahtapot yumuşak gövdeli, sekiz kollu, Octopoda takımında sınıflandırılan yumuşakçaların genel adı. Kabul görmüş 300 civarında türü bulunan ahtapotlar kalamarlar, mürekkep balıkları ve nautiloidler ile birlikte kafadan bacaklılar (Cephalopoda) sınıfında gruplandırılırlar. Diğer kafadan bacaklılar gibi ahtapot bilateral simetrik, iki gözlü ve tek gagalıdır. Ağzı kollarının ortasında yer alır. Çok hızlı şekil değiştirebilen yumuşak gövdesi sayesinde küçük deliklerden gövdesini sıkıştırarak geçebilir. Yüzerken sekiz kolu arkasından uzanır. Sifon hem solunum hem de su jeti fışkırtmak vasıtasıyla hareket için kullanılır. Karmaşık bir sinir sistemine ve mükemmel bir görme duyusuna sahip olan ahtapotlar omurgasızlar içerisinde en zeki ve davranışsal olarak en büyük farklılıkları gösteren hayvanlar arasındadırlar.

Ahtapotlar aralarında mercan resiflerinin, pelajik bölgenin ve deniz yatağının da bulunduğu okyanusun farklı katmanlarında yaşarlar. Bazıları gelgit bölgesinde görülürken diğerleri abisal bölgede bulunur. Türlerin çoğu hızlı büyür, erginliğe erken girer ve kısa yaşamlıdır. Çiftleşme sırasında erkek özel olarak adaptasyon geçirmiş bir kolu yardımıyla dişinin manto boşluğuna bir demet sperm gönderir. Çiftleşmeden sonra hücre yaşlanması geçiren erkek ahtapot ölür. Dişi ahtapot döllenmiş yumurtaları bir kovuğa bıraktıktan sonra yumurtalar çatlayana kadar bekler ve sonrasında o da ölür.

Kendilerini avcılara karşı koruma stratejileri arasında mürekkep fışkırtma, kamuflaj kullanımı ve tehditkâr davranışlar, su içinde çok hızlı hareket edebilme ve saklanma yetenekleri sayılabilir. Tüm ahtapotlar zehirlidir ama yalnızca mavi halkalı ahtapotlar insan için ölümcül zehir taşırlar.

Ahtapotlar mitolojide ve folklorda deniz canavarları olarak tasvir edilmiştir. İskandinav mitolojisinde Kraken, Aynu folklorunda Akkorokamui ve hatta Antik Yunanistan'da Gorgon bu tasvirlere örnek olarak gösterilebilir. Victor Hugo'nun Deniz İşçileri romanında bir ahtapotla olan çarpışma sahnesi Ian Fleming'in Ahtapot eseri gibi başka eserlere de esin kaynağı olmuştur. Ahtapotlara Japon erotik sanatı shunga'da rastlanır. Özellikle Akdeniz ve Asya'da olmak üzere dünyanın çoğu yerinde ahtapot eti yenmektedir.

Etimoloji

Bilimsel cins adı Yeni Latince octopus, Grekçe ὀκτώπους, ya da Grekçe "sekiz" anlamına gelen ὀκτώ ve "ayak" anlamına gelen πούς sözcüklerinin bileşiminden gelmektedir; Tralles'li Aleksandr bu sözcüğü ahtapot için kullanmıştır.[3][4][5][6]

Türkçeye "ahtapot" sözcüğü Yunanca οχτοπόδιον sözcüğünden geçmiştir ve yazılı olarak ilk geçtiği kaynak Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme'sidir.[7]

Anatomisi ve fizyolojisi

Boyutları

Ayrıca bakınız: Kafadan bacaklı boyutları
Yakalanmış dev ahtapot örneği.
Kuzey Pasifik dev ahtapotu, Echizen Matsushima Akvaryumu, Japonya. En büyük ahtapot türü olarak kabul edilmektedir.

Kuzey Pasifik dev ahtapotu (Enteroctopus dofleini) sıklıkla bilinen en büyük ahtapot türü olarak gösterilmektedir. Erişkinler genellikle 15 kg cıvarında bir ağırlığa ve 4,3 m uzunluğunda bir kol açıklığına sahiptirler.[8] Bu türün bilimsel olarak kaydedilmiş en büyük örneği 71 kg ağırlığındaydı.[9] Daha da büyük örneklerine rastlandığı iddia edilmiştir:[10] 272 kg ağırlığında ve 9 m kol açıklığına sahip bir örnek kaydedilmiştir.[11] Bulunan bir yedi kollu ahtapot, Haliphron atlanticus ölüsü 61 kg ağırlığındaydı ve yaşarken 75 kg ağırlığında olduğu tahmin edilmiştir.[12][13] En küçük türü olarak kabul edilen Octopus wolfi ise yaklaşık 2,5 cm boyundadır ve ağırlığı 1 g'dan azdır.[14]

Harici özellikleri

Ahtapot sırt-karın ekseni boyunca bilateral simetriktir; kafası ve ayakları uzun gövdesinin bir tarafındadır ve hayvanın önünü oluştururlar. Ağzı ve beyni de kafasındadır. Bacaklar bir dizi esnek ve kavrama yeteneğine sahip organlara evrimleşmiştir. Kol olarak bilinen bacaklar ağzı çevreler ve birbirleriyle perde gibi bir yapıyla bağlıdırlar.[15] Kollar bulundukları yere ve konum sıralarına göre adlandırılırlar (L1, R1, L2, R2 gibi) ve dört çift olarak değerlendirilirler.[16][15] Bombeli ve içi boşluklu manto kafanın arkasına kaynaşmıştır ve viseral kambur olarak bilinir; yaşamsal organların çoğu mantonun içindedir.[17][18] Manto boşluğu kaslı cidarlara sahiptir ve solungaçları barındırır; dışarıya bir kanal ya da sifon ile bağlıdır.[15][19] Ahtapotun kollarının altında yer alan ağzında keskin ve sert bir gaga bulunur.[18]

Deri muköz hücreler ve duyusal hücrelerden ibaret ince bir dış epidermis ile çoğu kollajen lifler ve renk değişikliğine izin veren veren çeşitli hücrelerden ibaret bağ doku dermisten oluşur.[15] Gövdenin çoğu uzamaya, kasılmaya ve bükülmeye izin veren yumuşak dokudan ibarettir. Ahtapot çok dar boşluklardan bile geçebilir; en büyük türleri bile 2,5 cm çapında deliklerden geçebilir.[18] İskelet desteği olmaması nedeniyle kollar kassal hidrostat olarak görev yapar ve merkezî eksenel bir sinirin çevresinde yer alan boylamasına, enine ve dairesel kaslar içerir. Kollar uzanıp kasılabilir, sola ya da sağa bükülebilir, herhangi bir yöne herhangi bir yerinden bükülebilir ya da sertleşebilir.[20][21]

Hareket

Kayalar üstünde kollarıyla sürünerek ve suyu hunisinden püskürterek hareket eder.

Beslenme

Bayağı ahtapot (Octopus vulgaris)

Küçük türleri kayalık ve yarıklar arasında gizlenerek avlanır. Çekmenli kollarıyla yengeçleri yakalar, kabuklarını boynuzsu ikiz çeneleriyle ve dişli dilleriyle parçalarlar.

Savunma

Bayağı ahtapot (Octopus vulgaris) kamufle olmakta iken.

İnsan ve büyük hayvanlardan saklanırlar. Bazı türleri savunma mekanizması olarak mürekkep fışkırtabilir. Bu durum birçok kez Mürekkep balıklarıyla karıştırılmasına yol açar.

Zekâ

Parlak ve ses çıkaran nesnelere karşı çok meraklıdırlar.

Fiziksel özellikleri

Vücutları kısa ve yuvarlak yapıdadır ve manto üzerinde yüzgeçler yoktur. Ahtapotlar, bir çift gelişmiş gözleri bulunan ve beyinleri iyi gelişmiş, kabuksuz omurgasız hayvanlardır. 3 kalbi vardır. Manto boşluklarında bulunan solungaçlarıyla solunum yaparlar. Boyları 100 cm' ye kadar çıkabilir. Bir çift küçük çubuk halinde kabuk kalıntısı bulunur. Ağız çevresinde, üzerinde 2 sıra vantuz (yapışıcı safiha) bulunan ve başın çevresinden çıkan 8 adet, benzer yapıda, aynı uzunlukta ve dipte kısa bir zarla birbirlerine bağlı olan, güçlü bacak ve kolları bulunur. Yalnız “Eledone” cinsi ahtapotlarının kollarında tek sıra mevcuttur. Ters çevrilip bakılırsa tam ortada kuş gagasına benzeyen sert, koyu renkli ve kesici ağzı görülür. Erkeklerde bu kollardan birisi cinsel organ vazifesi görecek şekilde değişikliğe uğramış olup hektokotil olarak adlandırılırlar.

Ahtapotun yumurtaları

Ahtapotun yumurtasının her biri bir kapsülle muhafaza edilir. Yumurtalar salkım şeklinde bir küme meydana getirir. Her kapsülün bir ucu taşa veya başka bir zemine bağlanır. Dişi ahtapot yumurtaların üzerine kuluçkaya yatar. Açlıktan ölme pahasına yumurtalarını terk etmez. Hatta zorda kaldığında bacaklarından bir kaçını yiyebilir. Yumurtadan doğrudan doğruya ergine benzer yavrular çıkar. Bu yavrular sinir sisteminin kontrolü altında kasılarak veya gevşeyerek seri bir şekilde renklerini değiştirerek bulundukları ortama adapte olurlar.

Avlanması ve tüketilmesi

Tekne üzerinden avlanması 'ahtapot salası' adı verilen kendine özgü bir oltayla yapılır. Kalın misina, iple yapılan oltaya plastik yapma balıklar, fosforlu etiketler, ses çıkartabilecek zil, metal levha takılır. Sürekli sallanan ve teknenin çok yavaş hareket ettiği avlanmada maksat meraklı yaradılışa sahip hayvanın salaya sarılmasını sağlamaktır. Dalarak zıpkınla avcılığı da yapılır.

Ahtapot Ege-Akdeniz mutfağının aranan mezelerinden biridir. Özellikle zeytinyağlı salatası çok bilinir ve bölgede tüketilir. Avlanan ahtapot etinin yumuşaması için tahta bir sopayla düz bir taşın üzerinde dövülür. Haşlandıktan sonra salatası, yahnisi, kızartması yapılarak yenilir.

Kaynakça

Özel

  1. ^ "ITIS Report: Octopoda Leach, 1818". Itis.gov. 10 Nisan 2013. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  2. ^ "Coleoidea – Recent cephalopods". Mikko's Phylogeny Archive. 
  3. ^ "Online Etymology Dictionary". Etymonline.com. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  4. ^ "Octopus". Dictionary.reference.com. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  5. ^ Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). "ὀκτώπους". A Greek-English Lexicon. Clarendon Press. 
  6. ^ Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). "ὀκτά-πούς". A Greek-English Lexicon. Clarendon Press. 
  7. ^ Nişanyan, Sevan. "ahtapot". nisanyansozluk.com. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  8. ^ "Smithsonian National Zoological Park: Giant Pacific Octopus". Nationalzoo.si.edu. 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  9. ^ Cosgrove, J.A. 1987. Aspects of the Natural History of Octopus dofleini, the Giant Pacific Octopus. MSc Thesis. Department of Biology, University of Victoria (Canada), 101 pp.
  10. ^ Norman, M. 2000. Cephalopods: A World Guide. ConchBooks, Hackenheim. s. 214.
  11. ^ High, William L. (1976). "The giant Pacific octopus" (PDF). Marine Fisheries Review. 38 (9). U.S. National Marine Fisheries Service. ss. 17–22. 
  12. ^ O'Shea, S. (2004). "The giant octopus Haliphron atlanticus (Mollusca : Octopoda) in New Zealand waters". New Zealand Journal of Zoology. 31 (1). ss. 7–13. doi:10.1080/03014223.2004.9518353. 
  13. ^ O'Shea, S. (2002). "Haliphron atlanticus – a giant gelatinous octopus" (PDF). Biodiversity Update. Cilt 5. s. 1. 
  14. ^ Bradford, Alina (21 Temmuz 2016). "Octopus Facts". Live Science. Erişim tarihi: 26 Nisan 2017. 
  15. ^ a b c d Ruppert, Edward E.; Fox, Richard S.; Barnes, Robert D. (2008). Invertebrate Zoology. Cengage Learning. ss. 363–364. ISBN 978-81-315-0104-7. 
  16. ^ Wells (1978), ss. 11–12.
  17. ^ Mather, Anderson & Wood (2010), ss. 13–15.
  18. ^ a b c Courage (2013), ss. 40–41.
  19. ^ Semmens (2004). "Understanding octopus growth: patterns, variability and physiology". Marine and Freshwater Research. Cilt 55. s. 367. doi:10.1071/MF03155. 
  20. ^ Crowfoot, Thomas. "Octopuses and Relatives: Locomotion, Crawling". A Snail's Odyssey. Erişim tarihi: 19 Nisan 2017. 
  21. ^ Zelman, I.; Titon, M.; Yekutieli, Y.; Hanassy, S.; Hochner, B.; Flash, T. (2013). "Kinematic decomposition and classification of octopus arm movements". Frontiers in Computational Neuroscience. doi:10.3389/fncom.2013.00060. PMC 3662989 $2. PMID 23745113. 

Genel

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ahtapot&oldid=19792922" sayfasından alınmıştır