Şiyeli
| Şiyeli Шиелі | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
  Şiyeli  Şiyeli Şiyeli (Kızılorda) | |
Koordinatlar: 44°10′44″K 66°43′58″D / 44.17889°K 66.73278°D | |
| Ülke |  Kazakistan |
| Eyalet |  Kızılorda |
| İlçe | Şiyeli İlçesi |
| Kırsal Bölge | Şiyeli kırsal yerleşimi |
| Kuruluş | 1904) |
| Rakım | 151 m |
| Nüfus (2023)[1] | |
| • Toplam | 36.889 |
| Zaman dilimi | UTC+05.00 (WKST) |
| Posta kodu | 120700 — 120703 |
| Alan kodu | (+7) 72432 |
| Plaka kodu | 11 |
Şiyeli (Kazakça: Шиелі, Rusça: Шиели; 1995'e kadar Chiili/Чиили), Kazakistan'ın güneybatısında Kızılorda eyaletinde yer almaktadır. Şiyeli İlçesi'nin idari merkezi ve Şiyeli kırsal bölgesinin merkezi ve tek yerleşim yeridir. 1904 yılında Orenburg-Taşkent Demiryolu'nun inşası sırasında kurulmuştur.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Şiyeli, Kızılorda şehrinin 120 kilometre güneyinde ve Türkistan şehrinin 150 kilometre kuzeyinde, Siriderya nehrinin sağ kıyısında yer almaktadır. Sulama için inşa edilen 181 kilometre (112 mi) uzunluğundaki Şiyeli-Telikol Kanalı, kuzeydeki Telikol göl havzasını Şiyeli yakınlarındaki Siriderya nehrine bağlamaktadır. Tarım arazilerin sulaması, çok sayıda kanal aracılığıyla sağlanmaktadır. Geniş araziler çöl ile çevrilidir.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Şiyeli 20. yüzyılın başlarında kurulmuştur. Adını ilk olarak Rus İmparatorluk Ordusu'nun bir generalinden almıştır. 19 Mayıs 1919'da köyün adı Chiili olarak değiştirilmiştir. Nüfus esas olarak Orta Asya bozkırlarının ve çöllerinin bir çalısı olan Saxaul hasadıyla uğraşıyordu. Bu bitki Orta Asya ve Rusya'ya naklediliyordu.[3] 1941 sonbaharında, Rusya Almanları buraya sınır dışı edildi.
Okşı Ata Türbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Okşı Ata Türbesi, Kızılorda İli Şiyeli İlçesine bağlı Baygekum köyünün türbe ile aynı ismi taşıyan mezarlıkta bulunmaktadır. Türbe kare planlı, kubbeli ve tuğladan inşa edilmiştir. Yapım tarihi ile ilgili bir inşa kitabesi veya yazılı belge günümüze ulaşmamıştır. Ancak 11. yüzyıl sonu ile 12. yüzyıl başı olduğu tahmin ediliyor. Kazakçada Okşı kelimesi iyi ok ustası anlamına gelir.[4]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]1999 nüfus sayımına göre köyün nüfusu 28.621'dir.[5] Son nüfus sayımı olan 2009'da Şiyeli'nin nüfusu 29.632'dir.[6] 1 Ocak 2023 itibarıyla yapılan nüfus güncellemesinde köyün nüfusu 36.889 kişi olarak verilmiştir.[1]
| Nüfus Gelişimi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 |
| 7.735 | 13.963 | 22.169 | 25.722 | 28.484 | 28.621 | 29.632 |
Ekonomi ve ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Kasabanın kuzeydoğusundan M32 otoyolu geçer ve bu yol kuzeyde Aktöbe ve Oral'dan Rusya sınırına kadar devam eder, güneyde ise Türkistan ve Çimkent'e kadar uzanır. Yol aynı zamanda Avrupa E-yol ağı'ndaki E38'in bir parçasıdır.
Şiyeli tren istasyonu Trans-Aral Demiryolu üzerinde yer almaktadır.
Bölgede Uranyum madeni çıkarılmaktadır. Yaklaşık 30 kilometre kuzeydoğuda Irqol yatağı bulunmaktadır. Buradaki tesis 2009 yılında faaliyete geçmiştir ve Kazatomprom tarafından işletilmektedir. Uranyum burada yerinde süzme metodu (ISL - in-situ leaching method) kullanılarak çıkarılır ve tesis yılda yaklaşık 750 ton üretim kapasitesine sahiptir.[7] Aralık 2018'de Şiyeli'de bir çimento fabrikası açıldı.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Şiyeli -
Şiyeli -
Müze -
Tren istasyonu -
Şiyeli -
Şiyeli
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Численность населения Республики Казахстан в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на 1 января 2023 года. (Excel; 109 KB) 10 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. new.stat.gov.kz, erişim tarihi 20 Ağustos 2023 (Rusça).
- ^ "L-42 Topographic Chart (Rusça)". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ Общая характеристика района. 28 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. shieli.gov.kz, erişim tarihi 20 Ağustos 2023 (Rusça).
- ^ Koshenova, G. & Zhıyenbayev, Y. "Kazakistan, Kızılorda İli Şiyeli İlçesinde Bulunan Okşı Ata Türbesi". DergiPark. 19 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ "Перепись населения 1999" [Nüfus sayımı 1999] (Rusça). БЮРО НАЦИОНАЛЬНОЙ СТАТИСТИКИ (Ulusal İstatistik Bürosu). 1999. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года (по регионам)/" [Kazakistan Cumhuriyeti 2009 Ulusal Nüfus Sayımı Sonuçları (bölgelere göre)] (Rusça). БЮРО НАЦИОНАЛЬНОЙ СТАТИСТИКИ (Ulusal İstatistik Bürosu). 2011. 25 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ В Казахстане открыт рудник «Ирколь» производственной мощностью 750 тонн урана в год. 20 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi 20 Ağustos 2023 (Rusça).
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği 20 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wikimedia Commons'ta Shieli ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
