Şeytan sayfasının kaynağını görüntüle

{{diğer anlamı2|Şeytan}}
[[Dosya:Signorelli-Antichrist and the devil.jpg|küçük|302x302px|Şeytan, bir adamı kötülük yapması için ikna ediyor; [[Deccal|''Deccal Şeytan'']] (1501), Luca Signorelli tarafından]]
'''Şeytan''' ({{dil-he|שָּׂטָן|Śāṭān|lit=düşman}}; {{dil|ar|شيطان}} ''Šạitan'', lit. "sapkın"), [[İbrahimî dinlerde Tanrı|Tanrı]]'ya veya dünyaya karşı duran bir varlıktır. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da dünyadaki kötülüklerin baş faili olarak kabul edilir. Diğer dinlerde ve kültürlerde, Şeytan mutlak kötülük fikrini taşıyan bir varlık olabilir.

''[[İblis]]'' ({{dil|dil_adı=e|ar|إبْلٍيسْ}}) sözcüğü de çoğu zaman ''Şeytan'' ile aynı anlamda kullanılır. Yeryüzündeki birçok dinde ve [[mitoloji]]lerde Şeytan, genellikle doğaüstü güçlere sahip, sürekli insanları dinden, dolayısıyla yaratıcısının emirlerinden iyilik ve yardımlaşmak gibi [[şey]]lerden uzaklaştırmaya çalışan bir varlık olarak düşünülmüştür. Bunun yanı sıra Şeytan'a tapan veya Şeytan'ı yücelten [[inanç]]lar ve akımlar da mevcuttur. Bu akımlardan en yaygın olanı [[Satanizm]]'dir.

[[Din bilimleri|Dini bilimler]], şeytanın farklı kavramlarını sınıflandırır: 1) Şeytan, Tanrı'dan yüz çeviren ve sonra kötülüğe ayartan ve acılara neden olan bir varlık olabilir (bir İblis'')''. 2) Tanrı'nın bir yönü olabilir. 3) Tanrı'dan bağımsız, kendi başına var olan bir kötülük ilkesi olabilir. 4) Şeytan, gerçek varlığı olmayan insan ahlaksızlıklarının bir sembolü olarak görülüyor.<ref>Russell, Jeffrey Burton (1990). ''Mephistopheles: The Devil in the Modern World''. Cornell University Press. ISBN <bdi>978-0-8014-9718-6</bdi>.</ref>

[[Latince]]'de "Diábolus, Diaboli", İspanyolcada "[[Diablo]]", Yunancada "Diabolos", "Karanlıkların Efendisi," "Beelzebub" (Sinek Kral), "Belial", "Mephisto" ya da "Lucifer", Rusçada "Satana", eski Türkçede "Yek"  ya da '[[Elbis|Albız]] 'olarak geçer. [[Yahudilik]] veya [[Kabbala]] felsefesinde "[[Samael]]" olarak geçer. [[İslam]]'da "[[Azazil|Azâzîl]]" ([[Arapça]]: عزازل) olarak da bilinir. [[Maniheizm]]de veya [[Zerdüştçülük]] ismı [[Ehrimen|Ehrimen'd]][[Elbis|ı]]r.

== Köken bilimi tarihçe ==
=== Antik Mısır ===
[[Dosya:Set.svg|küçükresim|Şeytana dönüşen Set figürü]]Eski [[Antik Mısır|Mısır]]da fırtına, karanlık ve kaos tanrısı [[Set (mitoloji)|Set]] (Seth, Setesh, Sutekh, Setekh veya Suty), göklerin tanrısı [[Horus]] ile savaşında yenilerek çöle sürülmüştür ve kötülüğün simgesi haline gelmiştir.{{Hiero|Seth|<hiero>sw-W-t:x-E20-A40</hiero><br/>veya<br/><hiero>s-t:S</hiero><br/>veya <br/><hiero>z:t:X</hiero>| translittération = Swtḫ|era=Egypt}}

Bu ve benzeri (ör, [[Âmin|Amin]] deyimi) inanç ve deyimlerin [[İbrani]]lerin Mısırda yaşadığı dönemlerde İbraniceye aktarıldığı düşünülmektedir. "Muhalif, bozucu ve bozguncu" gibi anlamlara gelen [[İbranice]] "Satan" kelimesinin kökü "komplo kurmak" anlamına gelir. İbraniceden Latince ve Yunancaya, oradan da diğer batılı dillere geçmiştir.<ref name="Oxford University Press 2003">Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, ''"Satan" maddesi''</ref> [[Arapça]]da ise "şetane" "rahmetten uzaklaştı, hak'dan uzak oldu" anlamlarında kullanılır.

=== Zerdüştlük ===
[[Dosya:Arzhang_(The_Shahnama_of_Shah_Tahmasp).png|küçükresim|Şah Tahmasp'ın [[Şehnâme|Şehname'sinde]] Fars inancına sahip bir şeytan.]]
Daha sonra [[Zerdüştçülük|farsı dininin]] etkisiyle "şeytan" imgesi, kötü ruhlar kavramına dönüştü. Bu, [[melek]]lerin şeytanlara karşı çıkması fikrine yol açtı.<ref name="Winn, Shan M 1995">Winn, Shan M.M. (1995). Heaven, heroes, and happiness : the Indo-European roots of Western ideology. Lanham, Md.: University press of America. S. 203. ISBN 0819198609.</ref>

İyiliğin yaratıcısı [[Ahura Mazda]], kötülüğün yaratıcısı [[Ehrimen|Ehriman]] ile sürekli bir savaş halindedir. Ahura Mazda hayırsever ruhlar tarafından desteklenir. Ancak Ehriman, kötü ruhlar yaratarak bu iyi ruhlara karşı koyar. Bunlar arasında "daeva" (veya Orta Farsça "div") adı verilen altı ifrit vardır. Her biri bir [[Imşâspend|imşâspend]] karşı çıkıyor. Altlarında günahkarlığa ve yıkıma ayartan küçük şeytanlar var.<ref name="ReferenceA">YILDIRIM, Nimet. "ZERDÜŞT MİTOLOJİSİ." ''Doğu Esintileri'' 15: 75-99.</ref>

== Yahudilik ==
[[Eski Ahit]]'te Şeytan, Hristiyanlıktaki gibi korkulan bir varlık değildir ve kötülüğün temelini oluşturmaz. Çünkü Yahudilikte iyiliğin de kötülüğün de Tanrı'dan geldiğine dair bir inanç vardır. Ancak şeytanın oyunlarına ve aldatmacalarına karşı dikkatli olunmalıdır.

Talmud'da Şeytan, "Samael" adlı Ölüm meleği ile özdeşleştirilir.

Yine Talmud, Bava Batra Bölümü, Daf 16a'ya göre:<br />
'''(הוא שטן הוא יצר הרע הוא מלאך המות הוא שטן דכתיב) <br />
Şeytan, kötü dürtüler ve Ölüm Meleği aynı şahsiyetlerdir.

Yahudilikte şeytanlar sadece ''[[yetzer hara]]'' (kötü eğilim) ile özdeşleştirilir. Samael, kötülük kavramını örnekleyen efsanevi bir figürdür. Örneğin, Tevrat'a göre Yakup bir melekle güreştiğinde, bu melek şeytandı ve şeytani ayartıları simgeliyordu.<ref>TURAL, Mustafa. "Semitik Dinsel Metinlerde Tinsel Varlık Fenomenolojisi." ''Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi'' 34: 29-72.</ref> Midraşim bazen ''yetzer hara'' bir meleğin neden olduğu gibi açıklar. Bu tür meleklerin insanları günah işlemeye kışkırttığı, onları göksel mahkemede suçladıkları ve insanlar suçlu bulunursa onları yok ettikleri düşünülmektedir.<ref>Rabbi Rachel Timoner ''Breath of Life: God as Spirit in Judaism'' Paraclete Press 2011;ISBN 978-1-557-25899-1</ref>

Suçlayan meleklerin lideri Samael iken, mezarın meleklerinin lideri [[Dumat|Dumat'dır]].

== Hristiyanlık ==
[[Dosya:Ary Scheffer - The Temptation of Christ (1854).jpg|küçükresim|sağ]]

=== Eski Ahit ===
[[Dosya:GustaveDoreParadiseLostSatanProfile.jpg|küçükresim|[[İbrahimi dinler]]de Şeytan kötülüğün [[vücut]] bulmuş şekli olarak tasvir edilir.]]
Eski Ahit metinlerinde doğası gereği kötü niyetli ruhlar olarak şeytanlarin varlığı yoktur.<ref>Dorian Gieseler Greenbaum. ''The Daimon in Hellenistic Astrology: Origins and Influence''. BRILL, 2015. {{ISBN|9789004306219}}. p. 127.</ref> [[Tanrı]] tarafından gönderilen kötü ruhlar olsa da, bunlar "şeytan" ya da "iblisler" değildir çünkü onlar Tanrı'nın kontrolü altındadır.<ref name="Kitz 2016">Anne Marie Kitz. "Demons in the Hebrew Bible and the Ancient Near East". ''Journal of Biblical Literature'', vol. 135, no. 3, 2016, pp. 447–464. {{JSTOR|10.15699/jbl.1353.2016.3074}}. Accessed 16 May 2021.</ref>{{rp|447}} Aksine onlar meleklerdir ([[zebâni]]ler). İlk olarak [[Septuaginta|Yahudi olmayanların tanrıları ve cinler]], "Yahudi olmayanların tanrıları" şeytanlar kategorisinde birleştirildi.<ref>Dorian Gieseler Greenbaum. ''The Daimon in Hellenistic Astrology: Origins and Influence''. BRILL, 2015. {{ISBN|9789004306219}}. p. 129.</ref>

Yunan cinlerı yarı ilahi varlıklar, tanrılar, hastalıklar ve [[fal]] ile ilişkilendirildi. Yahudi tercümanlar, [[Tanakh]]'taki [[Şedim|''şedimin'']] tanımına benzer şekilde güçlerinin geçersiz kılındığını tasvir ederek ''şedim'' olarak yorumladılar.<ref name="Martin 2010">Martin, Dale Basil. "When Did Angels Become Demons?" ''Journal of Biblical Literature'', vol. 129, no. 4, 2010, pp. 657–677. {{JSTOR|25765960}}. Accessed 16 May 2021.</ref>{{rp|664}} Şedim ille de kötü olmasa da, sahte tanrılar olarak onlardan kaçınıldı.<ref>Benjamin W. McCraw, Robert Arp. ''Philosophical Approaches to Demonology''. Routledge, 2017. {{ISBN|978-1-315-46675-0}}. p. 9.</ref>

''Se'irim'' de vardır. Bunlar muhtemelen keçi şeklindeki [[Asur]]n şeytanlarin hatırasıdır.<ref>Benjamin W. McCraw, Robert Arp ''Philosophical Approaches to Demonology'' Routledge 2017 {{ISBN|978-1-315-46675-0}}, p. 9.</ref> [[Ölü Deniz Yazmaları|Ölü Deniz Yazmaları'ndeki]], yeraltı bölgelerini ''se'irim'' (ifrit) ile dolu olarak tanımlar.<ref>Alexander Kulik, '[https://www.academia.edu/6993101/How_the_Devil_Got_His_Hooves_and_Horns_The_Origin_of_the_Motif How the Devil Got His Hooves and Horns: The Origin of the Motif and the Implied Demonology of ''3 Baruch''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230114232322/https://www.academia.edu/6993101/How_the_Devil_Got_His_Hooves_and_Horns_The_Origin_of_the_Motif |tarih=14 Ocak 2023 }}', ''Numen'', 60 (2013), 195–229 (S. 200) {{doi|10.1163/15685276-12341263}}.</ref> Samuel Bochart ve diğer Mukaddes Kitap bilginleri, ''se'irim'i'' Mısır keçi tanrılarıyla özdeşleştirdiler.<ref>Löwinger, Adolf. “Der Windgeist Keteb.” Mitteilungen Zur Jüdischen Volkskunde, 26/27, 1924, pp. 157–170. JSTOR, www.jstor.org/stable/41459639</ref>

=== Yeni Ahit ===
[[Dosya:Michelangelo_Buonarroti_-_The_Torment_of_Saint_Anthony_-_Google_Art_Project.jpg|küçükresim|Michelangelo'nun Aziz Anthony'nin Eziyeti (1488), Aziz Anthony'nin şeytanlar tarafından saldırıya uğradığını tasvir ediyor.]]
[[Yeni Ahit]] aracılığıyla, şeytanlar, şeytani ele geçirme veya şeytan çıkarma ile ilgili olarak 46 kez, 55 kez ortaya çıkar.<ref name="worldcat.org">{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/933265448|başlık=The Daimon in Hellenistic astrology : origins and influence|tarih=2015|yer=Boston|ad=Dorian Gieseler|soyadı=Greenbaum|isbn=978-90-04-30621-9|oclc=933265448}}</ref> King James sürüm gibi bazı eski İngilizce İncil çevirilerinin kelime dağarcığında 'demon' kelimesi yoktur ve onu 'şeytan' olarak tercüme eder. İsa'nın düşmanları olarak şeytanlar, ahlaki açıdan ikircikli ruhlar değil, kötüdürler; sefalet, ıstırap ve ölüm nedeni.<ref name="worldcat.org"/> Onlar ayartıcı değil, hem fiziksel hem de zihinsel acı, ıstırap ve hastalıkların nedenidir. Günaha ayartma sadece İblisle mahsustur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/1202476490|başlık=The Devil, Demonology, and Witchcraft Christian Beliefs in Evil Spirits.|tarih=2004|yer=Eugene|yayıncı=Wipf and Stock Publishers|ad=H.A.|soyadı=Kelly|isbn=978-1-7252-0965-7|oclc=1202476490}}</ref> Yunanca inançlarındaki cin aksine, şeytanlar bir tanrıyı yatıştırmak için kurban edilmesi gereken aracı cinlar değildir. Açıkça şeytan veya Beelzebub tarafından yönetildikleri söylenir. Kökenleri belirsizdir, metinler şeytanirin varlığını sorgusuz sualsiz kabul eder. Irenaeus, Justin Martyr, İskenderiyeli Clement ve Lactantius gibi birçok erken dönem Hristiyan, şeytanirin Ahitlerarası yazılardan bilinen Nefilimlerin hayaletleri olduğunu varsaymıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/184911601|başlık=Fallen angels and the history of Judaism and Christianity : the reception of Enochic literature|tarih=2005|yer=Cambridge|yayıncı=Cambridge University Press|ad=Annette Yoshiko|soyadı=Reed|isbn=978-0-511-34522-7|oclc=184911601}}</ref> Yeni Ahit boyunca şeytanların efendisi ve Şeytan'ın kötü melekleri olarak Şeytan'a atıfta bulunulması nedeniyle, diğer bilim adamları düşmüş melekleri şeytanlarla tanımladılar.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.2307/25765960|başlık=When Did Angels Become Demons?|tarih=2010|sayı=4|sayfalar=657|çalışma=Journal of Biblical Literature|cilt=129|soyadı=MARTIN|issn=0021-9231|doi=10.2307/25765960}}</ref> Kötü olarak doğmuş, tamamen kötü varlıklar olarak iblisler, alternatif veya karşıt teolojilerde öğretilen özgür iradede önerilen kötülüğün kökenine uymayabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/1285905|başlık=Satan and Māra : Christian and Buddhist symbols of evil|tarih=1975|yer=Leiden|ad=J. W.|soyadı=Boyd|isbn=90-04-04173-7|oclc=1285905}}</ref>

== Yehova Şahitliği ==
{{Kaynaksız|tarih=Temmuz 2014}}
[[Dosya:Devils-from-Rila-monastery.jpg|küçükresim|Şeytanlarin grotesk yüzlere ve bedenlere sahip olarak tasvir edildiği [[Rila Manastırı|Rila Manastırı'ndan]] bir fresk detayı.]]Yehova'nın Şahitleri, Şeytan'ın mükemmel ruh özelliklerine sahip bir melek olarak yaratıldığına; ancak Âdem ve Havva'nın tanrı Yehova yerine kendisine itaat etmelerini sağlamaya çalışmasıyla Şeytan'a dönüştüğüne inanırlar. Şeytan'ın zamanla güzelliğinden ötürü gurura kapılarak kendisini bir tanrı gibi görmeye başladığını ve bu şekilde kendisini Yehova'ya bir rakip yaptığına inanırlar. Şeytan sözcüğünü daha kesin anlamak için, [[Mukarrebûn|Kerub]] sınıfından bir melek olan "Şeytan" sözcüğünün "Karşı Koyan" anlamına geldiğinin gözönünde tutulması gerekir. Şeytan, [[Tanrı]]'nın amacına karşı koymaya çalıştığı için bu sıfatı almıştır. Şeytan adı bu varlığın özel adı değildir.

Şeytan "[[Aden Bahçesi]]"nde, ''"-Ama iyiyle kötüyü bilme ağacından yeme. Çünkü ondan yediğin gün kesinlikle ölürsün."'' denilerek, yasaklanan meyveyi yemesi için Havva'yı kışkırtmış ve yalan söyleyerek itaatsiz olmasını sağlamıştır. Bunu yaparken bir yılanı kukla gibi şu sözlerle konuşturmuştur: Yılan, ''"-Kesinlikle ölmezsiniz"'' dedi, ''"-Çünkü Tanrı biliyor ki, o ağacın meyvesini yediğinizde gözleriniz açılacak, iyiyle kötüyü bilerek Tanrı gibi olacaksınız."''. Bu şekilde Şeytan, [[Âdem]]'le [[Havva]]'yı tanrıya itaatsiz olmaları için ayarttığında, meselenin yalnızca bir meyveyi yemek olmadığına, tanrı Yehova'nın insanları yönetme hakkına meydan okuduğuna inanırlar. Tanrı [[Yehova]]'nın, Şeytan'a ortaya çıkardığı bu dava nedeniyle (Tanrı'ya göre altı gün) 6000 yıllık bir süre tanıdığına inanırlar. Şeytan'ın ortaya çıkardığı davaların şunları içerdiğine inanırlar:

* Şeytan'ın, "Çünkü Tanrı biliyor ki, o ağacın meyvesini yediğinizde gözleriniz (anlayışınız) açılacak, iyiyle kötüyü bilerek Tanrı gibi olacaksınız." sözlerine göre; Şeytan Yehova'nın insanlar üzerindeki yönetiminin haksız olduğunu iddia etmiştir. Şeytan, insanların kendi kendilerini daha iyi bir şekilde yönetebileceklerini ve Yehova'nın karışması olmadan kendi yönetimleriyle Dünya'yı Cennet gibi bir yer yapabileceklerini iddia etmiştir. Bu nedenle, Şeytan'a göre, [[Yehova]] insanların kendi kendilerini yönetmelerine izin vermelidir.
* Şeytan'a göre, Tanrı'ya gerçekten vefalı, sadık tek bir kişi bile yoktur. Sadık olan kişiler yalnızca kendileri için iyi şartlar sürdüğünde sadık kalmaya devam ederler. Eğer bu sadık insanların başlarına çeşitli sıkıntılar gelecek olursa, bu kişiler Yehova'ya sadık olmaktan vazgeçeceklerdir. Bunun ispat edilebilmesi için kendisine bir fırsat verilmesi gerektiğini iddia etmiştir.

Yehova'nın Şahitleri, Yehova'nın Şeytan'ı bu davalar nedeniyle hemen yok etmediğini ve eğer hemen yok edecek olsaydı, bütün yarattığı ruh varlıkların zihinlerinde kendisinin haklı olup olmadığı kuşkusunun doğacağını bilerek, Şeytan'a geçici bir süre için izin verdiğine inanırlar. Ayrıca, Tanrı'nın Şeytan'a ve insan yönetimlerine izin vermekle, kötülüğe de izin verdiğine; çünkü bunun sonuçlarının kötü olacağını bildiğine inanırlar. [[Yehova]]'nın, Şeytan'ın iddialarının geçersizliğini bu kötü sonuçlara göre ispat edeceğine inanırlar.

[[İncil]]'deki "''Bu Dünya'nın egemeni'' şimdi dışarı atılacak." ve "Artık sizinle uzun uzun konuşmayacağım. Çünkü ''bu Dünya'nın egemeni'' geliyor. Onun benim üzerimde hiçbir yetkisi yoktur." sözlerine göre, Yehova'nın Şahitleri bu davaların çözümüne kadar, 6000 yıllık bir süre için Dünya'yı perde arkasından Şeytan'ın yönettiğine inanırlar. Ve Şeytan'ın bunu yaparken "Buna şaşmamalı. Şeytan da kendisine ışık meleği süsü verir." sözlerine göre, Şeytan'ın insanları çoğu kere iyilik meleği gibi görünerek kandırdığına inanırlar.
Yehova'nın Şahitleri, Şeytan'ın 6000 yılın bitiminde, bir "uçuruma" atılarak 1000 yıl boyunca faaliyetsiz bırakılacağına ve 1000 yıl geçtikten sonra sonsuza dek yok edileceğine inanırlar. Bu 1000 yıllık dönemde Şeytan'ın bozduğu şeylerin telafîsinin olacağına inanırlar. Bu telafî [[Yehova]]'nın Şahitleri'ne göre yeryüzünde Cennet'in yeniden kurulması ve ölmüş kişilerden birçoğunun dirilerek bu Cennet'te yaşamasıdır.

== İslam ==
{{Ayrıca bakınız|Azâzîl}}

=== Kur'an'da ve tefsiri ===
[[Kur'an]]'da "şeytan" kelimesi, "İblis"'ten daha fazla (88 kez) kullanılmıştır.

{{Alıntı kutusu|align=right|width= 50%|alıntı=<poem> “Aynı şekilde insan ve cin şeytanlarını, her peygambere düşman yaptık. Bunlar inananları  aldatmak için yaldızlı sözler fısıldar, telkinlerde bulunurlar. Eğer Rabbin isteseydi onlar bunu yapamazlardı. Bu durumda ey Peygamber! O inkârcıları yalan ve iftiralarıyla baş başa bırak."
</poem>
|source=''[[En'am suresi]]'', Sure 6/Ayet 112<ref>{{Web kaynağı |url=https://kuran-ikerim.org/93-ders-enam-suresi-111-135-allahi-idrak |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=14 Ağustos 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180814170303/https://kuran-ikerim.org/93-ders-enam-suresi-111-135-allahi-idrak |arşivtarihi=14 Ağustos 2018 |ölüurl=hayır }}</ref>}}

İslam'da, "Şeytanlar" [[İblis]]'i destekleyen kötü ruh varlıklarıdır. Müfessirlerin çoğuna göre bunlar İblis'ın cennetten kovulmasından sonra yaratılmış ([[Semûm|semûm ateşten]]) ve onun iradesiz kulları gibi hareket etmişlerdir. Her zaman iyilik yapan meleklerin zıddıdırlar. Tekil olarak kullanılan, İblis için bir eş anlamlı. Kur'an'a göre, şeytanlar, insanların aklına, gönüllerini fısıldayarak girerler.<ref>Egdunas Racius ISLAMIC EXEGESIS ON THE JINN: THEIR ORIGIN, KINDS AND SUBSTANCE AND THEIR RELATION TO OTHER BEINGS s. 132</ref> Bu fısıltılar "Vesvese" olarak adlandırılır. İnsanın kalbinde ve zihninde onu dinlemeyen, sürekli çatışma halinde tutan, zihnini ve kalbini hiçbir zaman sükûnete erdirmeyen şeytan; insanın içindeki ikinci bir kişi gibi hareket etmekte, onu vesveseleriyle ele geçirmeye çalışmaktadır.<ref>Szombathy, Zoltan, “Exorcism”, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson. Consulted online on 15 November 2019<http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_26268 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210704221046/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/*-COM_26268 |tarih=4 Temmuz 2021 }}> First published online: 2014 First print edition: 9789004269637, 2014, 2014-4</ref> Sürekli kötülükler peşinde koşan ve ele geçirdiği insanı bu yönde kodlayan şeytani tarafın mutlak egemenliğiyle insan bütünüyle şeytanlaşabilmektedir. Kur’an bu tipleri insan şeytanlar olarak deşifre etmektedir. İnsandaki şeytanı aktif hale getiren ondaki irade zayıflığı, ümitsizlik, ne yapacağını bilemeyiş, kararsızlık ve şüphe halidir. İnsandaki bu zihin halleri aktif olduğu anda insanın yaptığı eylemler ve hareketler birer şeytan işine dönüşmektedir.<ref>Katja Sündermann Spirituelle Heiler im modernen Syrien: Berufsbild und Selbstverständnis – Wissen und Praxis Verlag Hans Schiler, 2006 s. 211 (Almanca)</ref>

[[Tefsir]]lere göre, İblis kölelerini iki gruba ayırmıştır: Bir grup cinleri, diğer grup insanları baştan çıkarır.<blockquote>Tefsir-i Kelbi'de [[Abdullah bin Abbas|İbn Abbas]] hakkında şöyle dediği nakledilir: İblis lanetlidir ve askerlerini iki takım yaptı, bu yüzden onlardan bir takımını insanlara, diğer takımını da cinlere gönderdi. Onun başka bir anlatımında cinler şeytan değil, cândır. Şeytanlar İblis tarafından doğdu ve sadece onunla birlikte ölürler ve mümin ve kafir de dahil olmak üzere cinler ölür. —&thinsp;Mahmud al-Alusi<ref>{{Web kaynağı | url = https://altafsir.com/ | başlık = موقع التفير الكبير | erişimtarihi = 25 Ekim 2022 | çalışma = Altafsir.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20010502070601/https://altafsir.com/ | arşivtarihi = 2 Mayıs 2001}}</ref></blockquote>

=== Hadiste ===
[[Hadis]]lerde Allah’ın arşı dışında Peygamber’in, Cebrâil’i gökle yer arasında bir arş (taht) üzerinde otururken gördüğü, şeytanın da Allah’ın arşı gibi deniz (veya su) üzerinde bir arşı bulunduğu, çevresinin yılanlarla çevrili olduğu ve şeytanın insanları saptırmak üzere yardımcılarına emirleri buradan verip yeryüzüne saldığından sözedilir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://islamansiklopedisi.org.tr/ars--kelam |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Ağustos 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201202211521/https://islamansiklopedisi.org.tr/ars--kelam |arşivtarihi=2 Aralık 2020 |ölüurl=evet }}</ref>

Ezan okunduğunda, şeytan ezanı duymamak için arkasını dönüp zart diye yellenerek kaçar. Ezan bitince tekrar geri gelir. Kamet edilince yine arkasını dönüp kaçar. Bittiğinde yine gelir ve kişi ile nefsi arasına sokulur, Filân şeyi hatırla, filân şeyi hatırla diyerek, namazdan önce aklında olmayan şeyleri hatırlatır.<ref>Buhârî, Ezân 4, Müslim, Salât 19, Ebû Dâvûd, Salât 31; Nesâî, Ezân 20, 30</ref>

Şeytanların ramazan ayında cehennemde zincire vurulur: <blockquote>Ramazan girdiği vakit, cennetin kapıları açılır, cehennemin kapıları kapatılır ve şeytanlar zincire vurulur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://hadeethenc.com/tr/browse/hadith/10107 | başlık = Hadis: «Ramazan girdiği vakit, cennetin kapıları açılır, cehennemin kapıları kapatılır ve şeytanlar zincire vurulur.» | erişimtarihi =23 Ocak 2023| dil =Türkçe| çalışma = Nebevi Hadisler Ansiklopedisi Tercümesi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220118082009/https://hadeethenc.com/tr/browse/hadith/10107 | arşivtarihi = 18 Ocak 2022}}</ref></blockquote>İslam'da da farklı türden şeytanlar vardır. Cehennem-şeytanların güçlü bir sınıfı olarak kabul edilen ve öldürülen kurbanların yaşam gücüne çekilen ''[[İfrit]]''. Göklere çaba gösteren, ancak melekler tarafından atılan [[Marid|''mârid'']].

== Felsefe ==
[[Dosya:Benedictus de Spinoza - Pen drawing by Johan Faber, 1691?.png|küçükresim|Baruch Spinoza (doğum Benedito de Espinosa, sonradan Benedict de Spinoza; 24 Kasım 1632 - 21 Şubat 1677).]]
[[Baruch Spinoza|Spinoza'nın]] Etika'sının yayınlanmamış bir el yazması, Spinoza'nın şeytanın var olup olmadığını incelediği şeytan üzerine bir bölüm (Bölüm XXI) içeriyordu. Spinoza, şeytanı Tanrıya aykırı bir varlık olarak tanımlar.<ref name="Spinoza-1985">, B. d., Spinoza, B. (1985). ''The Collected Works of Spinoza, Volume I.'' Vereinigtes Königreich: Princeton University Press.</ref> Ancak şeytanlar, Tanrı'nın karşıtı ise, şeytanlar, var olmayan Hiçlik'ten ibarettir.<ref name="Spinoza-1985" /> "On Devils" (Şeytanlar Üzerine) adlı bir makalesinde, böyle bir şeyin var olamayacağını a priori öğrenebileceğimizi yazıyor. Çünkü bir şeyin süresi, onun yetkinlik derecesinden çıkarsanır ve bir şey ne kadar öze sahipse o kadar kalıcı olur, halbuki şeytanın hiçbir yetkinliği olmadığı için var olması imkansızdır.<ref>Guthrie, S. L. (2018). Gods of this World: A Philosophical Discussion and Defense of Christian Demonology. USA: Pickwick Publications.</ref>

Spinoza, özgür irade kavramını ve bununla şeytanların insanları kötülüğü seçmeye teşvik edebileceğini reddeder. Eğer günah cezayı gerektiriyorsa Adem (veya başka herhangi bir insan) neden günah işledi? "İblis'e aldandı" yanıtı ise yeni bir sorunun sorulmasını zorunlu kılar: İblis salihleri günahkâr kılacak güce sahipse, İblis'i kim kandırdı?

Spinoza şöyle sorar: İblis neden Tanrıya isyan etsin? İblis'in aklı selim olsaydı (ki meleklerdendi) kendisine zarar verecek bir şeyi nasıl seçerdi? Böylece Spinoza, günahın kötü bir seçimin sonucu olamayacağı ve sadece anlayış eksikliğinden kaynaklandığı sonucuna varır.<ref>Polka, B. (2007). Between Philosophy and Religion, Vol. II: Spinoza, the Bible, and Modernity. Ukraine: Lexington Books.</ref>

[[Immanuel Kant]], "Religion in the Limits of Reason Alone" adlı eserinde, şeytanı maksimum ahlaki kınanabilirliğin kişileştirilmesi olarak kullanır.

En kötü varlık olarak şeytan, açlık veya şehvet gibi bir ihtiyacı gidermek için kötülük yapamazdı. Bu nedenle Kant, eğer şeytan varsa, onun bir ruh olması gerektiğini ve bir bedene sahip olamayacağını savunur. Şeytan iyinin farkında olmalı ama onu bilinçli olarak reddetmeli. Kant, her eylemin bir tür haz veya belli bir dereceye kadar iyi olan kendini korumayı içerdiğinden, insanların böyle bir kötülük düzeyine ulaşabileceğini reddeder.<ref>Hendrik Klinge: Die moralische Stufenleiter: Kant über Teufel, Menschen, Engel und Gott. Walter de Gruyter, 2018, ISBN 978-3-11-057620-7</ref>

Kant, İblis'in varlığından da şüphe duyar. En kötü bir varlık olsaydı, ama yine de özgür iradeye sahip olsaydı (bazıları İblis'in özgür iradeye sahip olduğunu düşünür; buna göre İblis bir cindir), kötülük yapması gerektiğinden artık özgür olmazdı. Bu nedenle İblis'in mutlak şer olduğu fikri bir çelişkidir.<ref>Formosa, Paul. "Kant on the limits of human evil." ''Journal of Philosophical Research'' 34 (2009): 189-214.</ref>

== Diğer dinler ==

=== Ezîdîlik ===
[[Yezîdîlik]]'te Yahudi-Hristiyan ve Müslüman'da olduğu gibi hiçbir Şeytan figürü yoktur.<ref>Birgül Açikyildiz ''The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion'' I.B.Tauris 2014 {{ISBN|978-0-857-72061-0}} S. 74 (İngilizce)</ref> Bir şeytanın varlığı, Tanrı'nın her şeye gücünden şüphe duyacaktır, bu yüzden her şeytani bir şey reddedilir. Ancak bazı Hristiyanlar ve Müslümanlar, Ezîdîliler Şeytan ibadetlerini suçladılar, zira [[Melek Tavus]] ve İblis/Lucifer arasında bazı benzerlikler vardır.

Benzer şekilde, Hristiyan Apokrafisindeki, Lucifer'deki veya Kuran'da İblis; insanlık öncesi secde etmeyi reddetti, Melek Tavus'a insanlıktan önce secde etmeye ve yapmayı reddetti. Ancak Yezidi görüşüne göre bu, Melek Tavus'un sadakatini ortaya koydu.

=== Ekankar ===
Ekistler ''Şeytan'' kavramını Sugmad'ın yani Tanrının negatif yönü olarak yorumlamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mysticknowledge.org/eckanar_the_key_to_secret_worlds.pdf | başlık = Eckankar | erişimtarihi = 10 Ağustos 2013 | iş = Mysticknowledge | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304142830/http://www.mysticknowledge.org/eckanar_the_key_to_secret_worlds.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl =evet}} {{İng}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.eckankar.org/Images/godworlds.pdf | başlık = Godworlds | erişimtarihi = 10 Ağustos 2013 | iş = Eckankar | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170116183053/http://www.eckankar.org/Images/godworlds.pdf | arşivtarihi = 16 Ocak 2017 | ölüurl =evet}} {{İng}}</ref>

=== Satanizm ===

{{Ana|Satanizm}}
Şeytanı yaratıcı ve/veya hükmedici bir figür ya da evrende temel bir güç olarak gören inanç sistemidir.

== Edebiyatta Şeytan ==

Edebiyatın ve dinin kesiştiği birçok noktada Şeytan, olayların gelişmesinde, sonuçlanmasında ya da dallanmasında temel bir figür olarak, tıpkı hayattaki kaosun açıklanmasında olduğu gibi, yazarlarca kullanılmıştır.

Şeytanın kahramanı oynadığı en önemli eserlerden birisi, [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]]'nin [[Faust]]'udur. Faust'ta Şeytan (Mefisto), başarılı çalışmalarıyla insanlığı, kendisinin sebep olduğu felaketlerden koruyan bir doktoru elde etme konusunda tanrıyla "bir kez daha" bahse girer. İnsanın Şeytan'la içsel bir kavga halinin anlatıldığı ve yeryüzündeki iyilik ve kötülük kavramlarının kaynağının sorgulandığı bir başka eser, Paulo Coelho'nun "Şeytan ve Genç Kadın" adlı romanıdır.

Jeffrey Burton Russell ise Kötülük (1-4) serisinde yeryüzüne artık iyice alışmış olan Şeytan'ın, insanlardan bir farkının kalmadığını ve "onu bizden biri" gibi görerek, şeytanlaşan insanı anlatmaktadır.

'''Şeytan''' (İbranice: שָּׂטָן, romanize: Śāṭān, lit. "düşman"; Arapça: شيطان Šạitan, lit. "sapkın"), çeşitli kültürlerde ve dini geleneklerde tasavvur edildiği şekliyle [[Şer|kötülüğün]] [[Teşhis (edebiyat)|kişileştirilmesidir]].<ref>Jeff Burton Russell, ''The Devil: Perceptions of Evil from Antiquity to Primitive Christianity'', Cornell University Press 1987 {{ISBN|978-0-801-49409-3}}, pp. 11 and 34</ref> Düşmanca ve yıkıcı bir gücün nesneleştirilmesi olarak görülür.<ref>Jeffrey Burton Russell, ''The Devil: Perceptions of Evil from Antiquity to Primitive Christianity'', Cornell University Press 1987 {{ISBN|978-0-801-49409-3}}, p. 34</ref> Şeytan Tanrı'ya veya dünyaya karşı duran kötü bir varlıktır. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da dünyadaki kötülüklerin baş faili olarak kabul edilir. Diğer dinlerde ve kültürlerde, Şeytan mutlak kötülük fikrini taşıyan bir varlık olabilir.

İblis (Arapça: إبْلٍيسْ) sözcüğü de çoğu zaman Şeytan ile aynı anlamda kullanılır. Yeryüzündeki birçok dinde ve mitolojilerde Şeytan, genellikle doğaüstü güçlere sahip, sürekli insanları dinden, dolayısıyla yaratıcısının emirlerinden iyilik ve yardımlaşmak gibi şeylerden uzaklaştırmaya çalışan bir varlık olarak düşünülmüştür. Bunun yanı sıra Şeytan'a tapan veya Şeytan'ı yücelten inançlar ve akımlar da mevcuttur. Bu akımlardan en yaygın olanı Satanizm'dir.

== Ayrıca bakınız ==
* [[Egzorsizm|Şeytan çıkarma]]
* [[İblis|İblis/Albız]] 
* [[Azazil]]
* [[Cin]]
* [[Zohak]]
* [[Satir]]
* [[666 (sayı)#666 ve şeytan|666 ve şeytan]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.youtube.com/watch?v=Uwfh5Ysf23A  Şeytanın tarihi (belgesel)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140716000044/http://www.youtube.com/watch?v=Uwfh5Ysf23A |tarih=16 Temmuz 2014 }}
* [http://www.nkfu.com/islamda-seytan-nedir/ İslamda Şeytan Nedir?] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140221230654/http://www.nkfu.com/islamda-seytan-nedir/ |tarih=21 Şubat 2014 }}
* [http://www.belgesell.com/misirin-disinda-seytanin-dogusu.html Şeytanın doğuşu (belgesel)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130326044023/http://www.belgesell.com/misirin-disinda-seytanin-dogusu.html |tarih=26 Mart 2013 }}{{Yeni Ahit'teki kişiler}}

{{Kur'an'da isim ve karakterler}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Şeytan| ]]
[[Kategori:İslam'da şeytanlar| ]]
[[Kategori:Dinî mitoslar]]