İslam sayfasının kaynağını görüntüle

{{Yalın URL'leri temizle|tarih=Ekim 2023}}
{{Koruma-yarı-süresiz}}
{{Diğer anlamı2|İslam}}
{{Bilgi kutusu
| anabaşlık = {{büyük|İslam}}<br>{{nq|اَلْإِسْلَامُ}}
| resim     = [[Dosya:The Kaaba during Hajj.jpg|250px]]
| altyazı   = İslam'ın [[kıble]]si olan [[Kâbe]]'deki [[Müslüman]]lar.
----
| veri1 = ''Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Resûlullah''<br>{{dil|ar|لا اله الا الله محمد رسول الله|font=nq}}<br>[[Türkçe]]: Allah'tan başka ilah yoktur, Muhammed Allah'ın elçisidir.<br>([[Tevhit|Kelime-i tevhid]])
----
| etiket2  = Tip
| veri2  = [[Monoteizm]]
|  etiket3  = Milliyet
|    veri3  = Çok uluslu
|  etiket4  = Sınıflandırma
|    veri4  = [[İbrahimî dinler|İbrahimî din]]
| etiket5 = Aktif saha
| veri5 = Dünya çapında
|  etiket6  = Kutsal metin
|    veri6  = [[Kur'an]]
| etiket7 = Tanrı
| veri7 = [[Allah]]
|  etiket8  = İbadetler
|    veri8  = [[Namaz]], [[oruç]], [[zekât]], [[Hac (İslam)|hac]]
|  etiket9 = İbadethane
| veri9 = [[Cami]], [[mescit]], [[cemevi]]
| etiket10 = Vaiz
| veri10 = [[İmam]], [[Kur'an hâfızı|hâfız]], [[müezzin]], [[Dede (Alevilik)|dede]]
| etiket11 = Merkez
| veri11 = [[Mekke]], [[Suudi Arabistan]]
| etiket12  = Kutsal yerler
|   veri12  =
[[Kâbe]] ([[Mekke]])<br>[[Mescid-i Nebevî]] ([[Medine]])<br>[[Mescid-i Aksa]] ([[Kudüs]])<ref>{{Web kaynağı |url=https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=21 Aralık 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211221115633/https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus |arşivtarihi=21 Aralık 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><br>[[Arafat Dağı]] ([[Mekke]])
| etiket13 = Kutsal gün
| veri13 = Cuma
| etiket14 = Kutsal vakitler
| veri14 = [[Ramazan]]<br>[[Kadir Gecesi]]<br>[[Ramazan Bayramı]]<br>[[Kurban Bayramı]]<br>[[Miraç|Miraç Kandili]]<br>[[Berat Kandili]]<br>[[Regaib Kandili]]<br>[[Mevlid Kandili]]<br>[[Üç aylar]]<br>[[Muharrem ayı]]
| etiket15  = Kuruluş
|   veri15  = MS {{yaklaşık}} 610<br>[[Mekke]], [[Hicaz]], [[Arabistan]]<br>{{küçük|(günümüzde [[Suudi Arabistan]])}}<ref group="not" name="auto">[[Müslüman]]lar, İslam'ın [[Âdem|Adem]]'den beri çeşitli [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberler]] ([[İbrahim]], [[Musa]], [[İsa]] vb.) aracılığıyla birçok kez bildirilmiş olan evrensel bir din olduğuna inanırlar. Dolayısıyla tarihsel bakış açısıyla İslam'ın 7. yüzyıl başlarında ortaya çıktığı söylense de, Müslümanlar arasında İslam'ın öteden beri süregelen evrensel ve tek din olduğu inancı vardır. Bu inançtan hareketle İslam alimleri, [[Muhammed]]'in İslam'ın kurucusu olduğunu değil, onun sadece İslam'ın son peygamberi olduğunu kabul ederler. (https://islamansiklopedisi.org.tr/din#8 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220305211650/https://islamansiklopedisi.org.tr/din#8 |tarih=5 Mart 2022 }})</ref>
| etiket16  = Kurucu
|   veri16  = [[Muhammed]] {{küçük|({{yaklaşık}} 570–632)}}<ref group="not" name="auto"/>
| etiket17 = Mezhepler
| veri17 = [[Sünnîlik]]<br>[[Şiîlik]]<br>[[Haricîler|Haricîlik]]<br>[[Alevilik]]
| etiket20  = Takipçi
|   veri20  = {{yaklaşık}} 2 milyar<ref>{{Web kaynağı |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Ocak 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201206043631/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country |arşivtarihi=6 Aralık 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>
}}
[[Dosya:Osman-hamdi-bey-girl-reciting-qu-ran-1880.jpg|küçükresim|upright=1.2|Ünlü [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ressamı [[Osman Hamdi Bey]]<nowiki>'in ''</nowiki>''[[Kur'an Okuyan Kız]]''<nowiki>''</nowiki> adlı tablosu]]

'''İslam'''<ref group="not">'''İslâmiyet''' olarak da bilinir. Bazı kaynaklarda ise '''''Muhammedîlik''''' veya '''''Muhammedizm''''' olarak da geçer, ancak bu tanım Müslümanlar tarafından kabul edilmez.
----* [http://books.google.com/books/about/The_Mohammedan_dynasties.html?id=4eJtAAAAMAAJ The Mohammedan dynasties] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140101161710/http://books.google.com/books/about/The_Mohammedan_dynasties.html?id=4eJtAAAAMAAJ|tarih=1 Ocak 2014}} books.google.com. Erişim: 17 Temmuz 2011
* [http://www.newadvent.org/cathen/10424a.htm Mohammed and Mohammedanism] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180405222343/http://www.newadvent.org/cathen/10424a.htm|tarih=5 Nisan 2018}} Katolik Ansiklopedisi. Erişim: 17 Temmuz 2011
* [http://www.archive.org/details/historyofthemoha032395mbp The History Of The Mohammedan Dynasties In Spain Vol II] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110807220807/http://www.archive.org/details/historyofthemoha032395mbp|tarih=7 Ağustos 2011}} Archive.org: Erişim 17 Temmuz 2011</ref> ({{dil|ar|اَلْإِسْلَامُ|}}, <small>[[Arapçanın romanizasyonu|romanize]]:</small> {{ses|Ar-al islam.ogg|''el-’İslām''}}), '''İslamiyet''' veya '''Müslümanlık''',<ref>[http://www.tdk.gov.tr/TR/sozbul.ASPX?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kelime=müslümanlık "Müslümanlık". TDK Güncel Türkçe Sözlük.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090105234119/http://www.tdk.gov.tr/TR/sozbul.ASPX?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kelime=m%C3%BCsl%C3%BCmanl%C4%B1k |tarih=5 Ocak 2009 }} URL erişim tarihi: 12 Mayıs 2008.</ref> [[Monoteizm|tek Tanrı inancına]] dayalı en yaygın [[İbrahimî dinler]]den birisidir.<ref name="oxford">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books/about/The_Oxford_Dictionary_of_Islam.html?id=6VeCWQfVNjkC&redir_esc=y|başlık=The Oxford Dictionary of Islam|tarih=15 Mayıs 2003|dil=İngilizce|yayıncı=Oxford University Press, USA|ad=John L.|soyadı=Esposito|isbn=978-0-19-512559-7|erişim-tarihi=16 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240116121451/https://books.google.com.tr/books/about/The_Oxford_Dictionary_of_Islam.html?id=6VeCWQfVNjkC&redir_esc=y|arşivtarihi=16 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/islam | başlık = İSLÂM - TDV İslâm Ansiklopedisi | erişimtarihi = 7 Şubat 2022 | dil = Türkçe | çalışma = TDV İslam Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190924110217/https://islamansiklopedisi.org.tr/islam | arşivtarihi = 24 Eylül 2019}}</ref> [[Allah]]'ın [[Resul (İslam)|resulü]] ve son [[peygamber]] olduğuna inanılan [[Muhammed]] tarafından 610 yılında, [[Arabistan]]'ın [[Mekke]] şehrinde kurulmuş ve yayılmıştır.<ref group="not" name="auto"/> Takipçilerine, "[[iman]] etmiş" veya "inanan" anlamlarına gelen [[Mümin (İslam)|''mümin'']]<ref>[http://www.dildernegi.org.tr/TR/Sozluk.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFEC9E8A7FA3AA308F&Sozcuk=m%C3%BCmin%20%20&Detay=1&ANAH=42087 mümin] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120119040627/http://www.dildernegi.org.tr/TR/Sozluk.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFEC9E8A7FA3AA308F&Sozcuk=m%C3%BCmin%20%20&Detay=1&ANAH=42087 |tarih=19 Ocak 2012 }} DilDernegi.org.tr. Erişim: 30 Eylül 2011</ref> veya "Allah'a teslimiyet gösteren" anlamına gelen ''[[Müslüman]]''<ref>{{Oxford|Islam}}</ref><ref>{{Oxford|Muslim}}</ref> denir. Günümüzde İslam, 2 milyarı aşkın takipçi sayısıyla yeryüzünün [[Hristiyanlık]]tan sonraki en kalabalık dinidir.<ref name=":8" />

İslam inancına göre İslam'ın kutsal kitabı olan [[Kur'an]]'ı oluşturan [[ayet]]ler ve [[sure]]ler, [[Cebrâil]] adlı [[melek]] aracılığıyla, ilki 610 yılında olmak üzere sözlü olarak [[Muhammed]]'e [[vahiy|vahyedilmiştir]]. İslam'ın temelinde, "tek [[ilah]] olarak [[Allah]]'a, O'nun eşi ve benzerinin olmadığına inanmak" anlamına gelen ''[[tevhit]]'' inancı yatmaktadır. İslam'ın ana kaynağı olan [[Kur'an]]'ın dışında [[Muhammed]]'in [[Siyer|hayatı]], davranış tarzı ([[Sünnet (din)|sünnet]]) ve sözleri ([[hadis]]) de çoğu Müslüman için bağlayıcı bir öneme sahiptir.

[[Müslüman]]lar, İslam'ın [[Âdem]], [[İbrahim]], [[Musa]] ve [[İsa]] gibi [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberler]] aracılığıyla daha önce de birçok kez vahyedilmiş olan eksiksiz ve evrensel bir din olduğuna inanırlar.<ref name=":8">Dinler Kitabı ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, 2019.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=WNId86Eu4TEC&redir_esc=y|başlık=Bible and Qurʼān: Essays in Scriptural Intertextuality|tarih=2004|dil=İngilizce|yayıncı=BRILL|ad=John C.|soyadı=Reeves|isbn=978-90-04-12726-5|erişimtarihi=27 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220227190037/https://books.google.com.tr/books?id=WNId86Eu4TEC&redir_esc=y|arşivtarihi=27 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Müslümanlar, dili [[Arapça]] olan [[Kur'an]]'ı Allah'ın değiştirilmemiş son vahyi olarak kabul ederler.<ref>Bennett, Clinton (2010). ''Interpreting the Qur'an: a guide for the uninitiated''. Continuum International Publishing Group. p.&nbsp;101.</ref> Diğer [[İbrahimî dinler]]de olduğu gibi, İslam'da da doğruların [[cennet]]te ödüllendirileceği ve haksızların [[cehennem]]de cezalandırılacağı inancı vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e588 | başlık = Eschatology - Oxford Islamic Studies Online | erişimtarihi = 27 Şubat 2022 | çalışma = www.oxfordislamicstudies.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100913062714/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e588 | arşivtarihi = 13 Eylül 2010}}</ref> [[Namaz]], [[oruç]] ve maddi duruma göre [[Zekât|zekat]] ve [[hac]], İslam dininin başlıca [[ibadet]]leri arasında yer alır. İslam, Tanrı'nın ([[Allah]]) bir ve tek olduğunu, her şeye gücünün yettiğini, merhametli olduğunu, doğmayıp doğurmadığını<ref group="not">İslam'a göre Tanrı ([[Allah]]), doğan bir varlık olmadığı gibi hiçbir şekilde bir çocuk da edinmemiştir. Bu bildirisiyle İslam, [[Hristiyan ilahiyatı]]ndaki [[teslis]] inancını [[Üçtanrıcılık|triteizm]] olarak yorumlayarak reddetmektedir. Nitekim bu yorumdan hareketle [[Kur'an]]'da, [[Nisa Suresi]]'nde [[Hristiyanlık|Hristiyanlara]] ithafen "Allah'ın bir olduğu ve üç olmadığı" belirtilmektedir.
----(Bkz. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/664/171-ayet-tefsiri {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220208074652/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/664/171-ayet-tefsiri|tarih=8 Şubat 2022}})</ref> ve eşi ile benzerinin olmadığını öğretir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/ihlas-suresi-112/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1 | başlık = KUR'AN-I KERİM {{!}} 605. Sayfa {{!}} İhlâs Sûresi | erişimtarihi =8 Şubat 2022| çalışma = kuran.diyanet.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170618223339/https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/ihlas-suresi-112/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1 | arşivtarihi = 18 Haziran 2017}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=OZbyz_Hr-eIC&redir_esc=y|başlık=Encyclopedia of Islam|tarih=2009|dil=İngilizce|sayfa=34|yayıncı=Infobase Publishing|ad=Juan Eduardo|soyadı=Campo|isbn=978-1-4381-2696-8|erişimtarihi=27 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220227190038/https://books.google.com.tr/books?id=OZbyz_Hr-eIC&redir_esc=y|arşivtarihi=27 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref:oiso/9780199812578.001.0001/acref-9780199812578|başlık=The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam|tarih=2014|dil=en-US|yayıncı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-981257-8|doi=10.1093/acref:oiso/9780199812578.001.0001/acref-9780199812578|erişimtarihi=27 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210224190319/https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref:oiso/9780199812578.001.0001/acref-9780199812578|arşivtarihi=24 Şubat 2021|ölüurl=hayır}}</ref> [[Mekke]], [[Medine]] ve [[Kudüs]] şehirleri, İslam'ın en kutsal mekanlarına ev sahipliği yapmaktadır.<ref>Trofimov, Yaroslav. 2008. ''The Siege of Mecca: The 1979 Uprising at Islam's Holiest Shrine''. Knopf. New York. ISBN 978-0-307-47290-8. s. 79.</ref>

İslam dini, yaklaşık 610 yılında [[Mekke]]'de ortaya çıktı.<ref>Watt, William Montgomery (2003). ''[https://books.google.com.tr/books?id=AQUZ6BGyohQC&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Islam and the Integration of Society] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116121450/https://books.google.com.tr/books?id=AQUZ6BGyohQC&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false#v=onepage&q&f=false |tarih=16 Ocak 2024 }}''. Psychology Press. s. 5. ISBN <bdi>978-0-415-17587-6</bdi>.</ref> [[Muhammed]], İslam dinini yaymasının yanı sıra, siyasi ve askeri bir yapılanmaya da gitti ve [[Medine]]'de [[Medine İslam Devleti|İslam Devleti]]'ni kurdu. Muhammed'in ölümünden sonra, [[hilâfet|halife]] denilen hükümdarlar bu devletin ardılı olma iddiasıyla egemenlik sürdüler ve [[hanedan]]larca yönetilen [[imparatorluk]]lar kurdular; [[Emevîler|Emevî]] ve [[Abbâsîler|Abbâsî]] hanedan topraklarının zamanla bölünmesiyle yeni ve farklı [[Müslüman devletler ve hanedanlar listesi|Müslüman devletler]] ortaya çıktı. 8. yüzyıla gelindiğinde İslam inancı, batıda [[İber Yarımadası]]'ndan doğuda [[İndus Nehri]]'ne kadar uzanıyordu. Daha sonraları [[İslam'ın Altın Çağı]], yani [[8. yüzyıl]] ortalarında başlayan ve [[13. yüzyıl]] sonlarına kadar devam eden, [[İslam dünyası|Müslüman dünyasının]] çoğunun [[bilim]]sel, [[ekonomi]]k ve [[kültür]]el yönden zirvede olduğu tarihsel dönem yaşandı.<ref>Saliba, George. 1994. ''Arap Astronomi Tarihi: İslam'ın Altın Çağında Gezegen Teorileri''. New York: New York University Press. ISBN 0-8147-8023-7. 245, 250, 256-57.</ref> 18. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar [[Sömürgecilik|sömürgeleştirilen]] [[Müslüman]] çoğunluklu çeşitli bölgeler, [[II. Dünya Savaşı]]'ndan sonra bağımsızlıklarını kazandılar.<ref>Arnold, Thomas Walker. ''The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith''. s. 125–258.</ref> İslam, [[Orta Çağ]]'daki [[Haçlı Seferleri]]'nden ve [[Batı dünyası|Batı]]'nın [[Sömürgecilik|sömürgeci]] egemenliğinden sonra hem ideolojik hem de siyasal olarak [[Hristiyanlık|Hristiyan]] dünyasıyla çatışmaya girdi.<ref name=":5">Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 251)''</ref> Yakın zamanda yaşanan bazı gerilimler, bazı [[Köktendincilik|köktendinci]] Müslümanların [[Cihat|cihadı]] köktenci bir biçimde yorumlayıp inançlarını çatışmayla savunmayı dini bir görev saymasına yol açtı ve bunun sonucunda [[İslamofobi]] adı verilen kavram dünyaya yayıldı.<ref name=":0" /><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.haberturk.com/islamofobi-nedir-islamofobi-ne-zaman-ortaya-cikti-2403844 | başlık = İslamofobi nedir? | erişimtarihi =8 Şubat 2022| tarih =15 Mart 2019| dil =Türkçe| çalışma = [[Habertürk (gazete)|Habertürk]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220208075515/https://www.haberturk.com/islamofobi-nedir-islamofobi-ne-zaman-ortaya-cikti-2403844 | arşivtarihi = 8 Şubat 2022}}</ref>

[[Siyasî]] ve [[teoloji]]k kavramlarla birbirinden ayrılan [[Sünnilik]] ve [[Şiilik]], [[İslam mezhepleri]]nin başlıcalarıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/mezhep | başlık = MEZHEP - TDV İslâm Ansiklopedisi | erişimtarihi = 27 Şubat 2022 | dil = Türkçe | çalışma = TDV İslam Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200522071812/https://islamansiklopedisi.org.tr/mezhep | arşivtarihi = 22 Mayıs 2020}}</ref> Fakat İslam toplumlarında, [[kelâm]] ve [[fıkıh]] konuları ile ilgili olarak çok sayıda mezhep bulunur. Günümüzde geleneksel mezheplerin dışında [[Modernizm|modernist]], [[Kur'ancılık|Kur'ancı]] veya [[Tarihselcilik|tarihselci]] olarak adlandırılan çeşitli görüşler ve yaklaşımlar da mevcuttur.

Dünya nüfusunun yaklaşık %25'ini (yani dörtte birini) kapsayan İslam dini,<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country | başlık = Muslim Population by Country 2022 | erişimtarihi = 27 Şubat 2022 | çalışma = worldpopulationreview.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200715213651/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country | arşivtarihi = 15 Temmuz 2020}}</ref> en büyük dinlerden biri olarak varlığını sürdürüyor. Müslümanların %80-90'ı [[Sünnilik|Sünni]], %10-20'si de [[Şiilik|Şii]]'dir.<ref name=":5"/> Yaklaşık 50 ülkenin nüfusunun çoğunluğu Müslümandır. Müslümanların çoğunluk nüfusta bulunduğu ülkelerin bir kısmı dine dayalı [[şeriat]] yönetimlerini benimsemekte, bir kısmı şeriatı belirli alanlarda uygulamakta, bir kısmı şeriatı esas almayıp İslam'ı sadece [[Resmi din|resmî devlet dini]] kabul etmekte, geriye kalan diğer ülkeler ise şeriatı devre dışı bırakan [[Laiklik|laik sistemler]]le yönetilmektedir. [[Endonezya]], en büyük Müslüman nüfusa sahip ülkedir; Müslümanların yaklaşık %13'ü (231 milyon) orada yaşamaktadır.<ref name=":1" /> Onu sırayla [[Pakistan]], [[Hindistan]] ve [[Bangladeş]] izlemektedir.<ref name=":2" /> [[Hindistan]], sayısal açıdan dünyanın en büyük Müslüman azınlık nüfusunun (195 milyon) yaşadığı ülkedir. Genel olarak Müslümanların yarısından fazlası [[Asya]]'da, %25'i [[Orta Doğu]] ve [[Kuzey Afrika]]'da yaşar; ama dünyanın neredeyse her ülkesinde Müslüman topluluklar vardır.<ref name=":5"/><ref name=":6">{{Web kaynağı | url = https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-majority-countries | başlık = Muslim Majority Countries 2022 | erişimtarihi = 7 Şubat 2022 | çalışma = worldpopulationreview.com | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220101055328/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-majority-countries |arşivtarihi= 1 Ocak 2022 | ölüurl = hayır }}</ref>{{İslam}}

== Etimoloji ==
İslam, [[Arapça]]da "س ل م''‎ (sin, lam, mim)" ''kökünden oluşup bu kökten türeyen "teslimiyet" anlamına gelmektedir.<ref name="oxford" /><ref name="galeİslam">Rahman, Fazlur. "Islam: An Overview [First Edition]." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 7. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 4560-4577. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Sonuç olarak İslam, "teslimiyet"<ref name="oxford" /> anlamına gelirken, [[Müslüman]] da "teslim olan" anlamına gelir. Burada teslim olunan, tek Tanrı olduğu kabul edilen [[Allah]]'tır.<ref name="galeİslam" /><ref name="brillİslam">{{Web kaynağı|url=https://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopaedia-of-islam-2|başlık=Encyclopaedia of Islam, Second Edition — Brill|erişimtarihi=16 Ocak 2024|çalışma=referenceworks.brillonline.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210809194355/https://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopaedia-of-islam-2|arşivtarihi=9 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Sözlükte "''kurtuluşa ermek, boyun eğmek, teslim olmak, barış yapmak''" anlamlarındaki ''selm'' kökünden türemiştir. [[İbn Kuteybe]], kelimeyi "''boyun eğmek ve itaat etmek''" anlamında açıklar. Sonraki kaynaklarda genellikle bu açıklamalar tekrar edilmiş ve "''sulh, selâmet, boyun eğmek, tâbî ve teslim olmak''" manaları öne çıkarılmıştır.''<ref>(Mustafa Sinanoğlu, 'İslâm - Son ilâhî din', ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', Cilt 23, s. 1)</ref>''

<nowiki>''Müslüman''</nowiki> kelimesi, [[Arapça]] ''müslim'' kelimesine [[Farsça]] çoğul eki takılarak elde edilmiş bir kelimedir.<ref>Mustafa Sinanoğlu, 'İman', ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', Cilt 22, s. 212</ref> Ancak [[Türkçe]]de tekil gibi kullanılır ve çoğul için ''Müslümanlar'' denir.

==İnanç esasları ve inançlar==
{{Ana|İslam'da iman|Akide|Kelam|İslam mitolojisi}}

=== Sünnilikte (Ehl-i Sünnet) ===
[[Sünnilik]]te inanç esasları, '''amentü''' (''İmanın Şartları'') olarak adlandırılır. Klasik [[kelâm]] mezhepleri, imanın şartlarından birini kabul etmeyen kişiyi [[kâfir]] veya [[mürted]] olarak sayarlar. [[Kur'an]]'dan alınarak özetlenen iman esasları şunlardan oluşur:<ref>[http://www.diyanet.gov.tr/turkish/weboku.asp?sayfa=16&yid=33 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı. "İlmihal"; 1. cilt; "İman ve İbadetler". s. 16/91.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081008044707/http://www.diyanet.gov.tr/turkish/weboku.asp?sayfa=16&yid=33 |tarih=8 Ekim 2008 }} URL erişim tarihi: 29 Nisan 2008.</ref><ref name="oxfordAkide">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176 "Aqidah" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116121459/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e176 |tarih=16 Ocak 2024 }} <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116121459/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e176 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008</ref>

[[Allah]]'a, [[melek]]lere, [[kutsal kitap]]lara, peygamberlere, [[kıyamet]]e, ölümden sonra dirilmeye ve [[ahiret]] hayatına iman etmek, [[Kader|kaza ve kader]]e iman etmek

==== Allah ====
{{Ana|Allah|Tevhid}}
[[Dosya:Istanbul, Hagia Sophia, Allah.jpg|küçükresim|upright=0.85|[[Ayasofya]]'da "Allah" yazan bir madalyon ([[İstanbul]], [[Türkiye]])

|sol]]
İslam'daki iman esaslarının birincisi ve temeli [[Allah]]'a, onun varlığına, yaratıcı olarak ibadet edilmeyi hak eden tek [[Tanrı]] olduğuna, onun dışında tapınılan her şeyin [[batıl]] olduğuna inanmak, yani [[tevhid]]dir. İslam'a göre içerisindeki her şeyle birlikte [[evren]]in yaratıcısı, doğma ve doğurma sıfatlarından münezzeh ve tek Tanrı olan Allah'tır. Onun varlığı ezeli ve ebedidir. Her şeye gücü yeter.

<nowiki>''Allah''</nowiki> kelimesi, İslam öncesi dönemde çok tanrılı inanca sahip olan [[Araplar|Arap]] toplumunda ''Tanrı'' anlamına gelen bir sıfat veya baş Tanrı kabul edilen [[Hubal]] için kullanılan bir isimdi.<ref name="Robin304">{{Kitap kaynağı|yazar=Christian Julien Robin|başlık=Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity|url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA304|yıl=2012|yayıncı=OUP USA|sayfalar=304-305|erişimtarihi=22 Eylül 2020|arşivurl=https://www.webcitation.org/74iCctcPh?url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC|arşivtarihi=16 Aralık 2018|ölüurl=hayır}}</ref> [[El-Lât]], [[El-Uzzâ]] ve [[El-Manât|El-Menât]] gibi [[Putperestlik|putlar]], baş Tanrı olan [[Hubal]]'in şefaatçileri ve kızları olarak inanılırdı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.iktibasdergisi.com/hubelin-kizlari/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=16 Şubat 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170215212339/http://www.iktibasdergisi.com/hubelin-kizlari/ |arşivtarihi=15 Şubat 2017 |ölüurl=evet}}</ref> İslam ile birlikte, Arap toplumundaki çok tanrılı inanç tek bir Tanrıya indirgenmiş ve ilahların sembolü olan [[Putperestlik|putlar]] kaldırılmıştır.
İslam toplumunda ''Allah'' ismi, Tanrı'nın özel adı olarak kullanılmakla birlikte, Allah için kullanılan birçok başka isimler de vardır. Bu isimlerden derlenen 99 tanesi özel bir şekilde ele alınır ve birçoğu [[Kur'an]]'da Allah için kullanılan ifadelerden köken alan bu isimlere topluca "güzel isimler" anlamına gelen ''[[Esma'ül Hüsna]]'' denir.<ref name="oxfordEsma">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t101.e5229 "Ninety-nine beautiful names of God" The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Ed. John Bowker. Oxford University Press, 2000. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116121529/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780192800947.001.0001/acref-9780192800947?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt101.e5229 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t101.e5229 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116121529/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780192800947.001.0001/acref-9780192800947?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt101.e5229 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>
[[Dosya:İslamın yayılma alanları.jpg|küçükresim|262x262px|İslamiyetin yayılışı {{Lejant|#006400|Şii nüfusa sahip bölgeler}}
{{Lejant|#008000|Sünni çoğunluğa sahip ülkeler}}{{Lejant|#32CD32|Sünni çoğunluğa sahip bölgeler}}{{Lejant|#90EE90|Eskiden müslümanların elinde olan topraklar}}{{Lejant|#F08080|Katolik çoğunluğa sahip ülkeler}}{{Lejant|#D8BFD8|Ortodoks çoğunluğa sahip ülkeler}}{{Lejant|#ADD8E6|Protestan çoğunluğa sahip ülkeler}}{{Lejant|#FFDAB9|Diğer dinler}}{{Lejant|#DCDCDC|Ateist çoğunluğa sahip ülkeler}}]]
[[Dosya:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|küçükresim|upright=1.2|[[İsa]], [[havari]]leri ile. İslamda İsa, Tanrı ya da oğlu değildir.<ref>Kurân, [http://quran.com/5/72 5:72] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180617093320/https://quran.com/5/72 |tarih=17 Haziran 2018 }}</ref> Ancak bir bakirenin ölüleri bile diriltebilen mucize çocuğudur.<ref name="Bakara-2-87">Kurân, [https://quran.com/2/87 2:87] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160829020157/https://quran.com/2/87 |tarih=29 Ağustos 2016 }}</ref>]]

[[Dosya:Mecca2.jpg|upright=1.17|küçükresim|Şeytan taşlama, 1942. [[İbrahim]]'in eşi [[Hacer]]'in [[İsmail]] için su ararken karşısına çıkan şeytanı taşlamasını temsil eden [[Hac]]görevlerinden biri. ]]

Öte yandan Allah'ın birliğini ifade eden [[Tevhit|tevhid]] öğretisi, İslam'daki en büyük günahın, yani tevhidin ihlali olan bağışlanamaz [[şirk]] koşma günahının temelini de oluşturur. Allah'a ortak koşmak, ya birden çok Tanrı'ya inanmaya ya da Allah'ın tam olarak kusursuz olmadığına ve bir ortağa ihtiyaç duyduğuna inanmaya işaret eder.<ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 280)''</ref>

İslam, Allah'ın insan idrakının ötesinde olduğunu öğretir. Bu durum, Müslümanların Allah'ı düşünmelerine; kim olduğu, ne olduğu ve nasıl olduğu konularına kafa yormalarına herhangi bir engel teşkil etmez; ama asla Allah'ın niteliklerini ya da işlerini anlama beklentisiyle bunu yapmamalılar. Çünkü İslam'a göre insan [[Akıl|aklı]] ve [[Bilinç|bilinci]] sınırlı olduğu için, Allah'ı idrak etmeleri de mümkün değildir.<ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 276)''</ref>

[[Kelam]], İslam inanç felsefesini oluşturan bilim dalının adıdır. Tanrı benzetmesi hakkında [[insan biçimcilik|antropomorfik]] bir dil kullanılıp kullanılamayacağı konusunda [[Yahudilik|Yahudi]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve İslam düşünce tarihinde oldukça yoğun tartışmalar olmuştur. Kutsal kitaplarda Tanrı’yı hem teşbih eden hem de tenzih denilen olumsuzlama örneklerine rastlanmaktadır. Üç [[İbrahimî dinler|İbrahimi dinin]] de bu konuya yaklaşımını incelediğimizde, hem [[Kur’an]]’ın hem de [[Kitab-ı Mukaddes]]’in olumsuz nitelemeler yanında olumlu nitelemeleri çok daha fazla kullanıldığı görülecektir; yani vahiyde tenzihten çok teşbih vardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tlck.org.tr/wp-content/uploads/2015/04/III_TLCK_2._kitap_BASKI.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Nisan 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170418081619/http://www.tlck.org.tr/wp-content/uploads/2015/04/III_TLCK_2._kitap_BASKI.pdf |arşivtarihi=18 Nisan 2017 |ölüurl=evet}}</ref>

Allah inancı ve diğer inanç sorunları üzerinde kelamcılar ve imamlar tarafından yürütülen tartışmalar sonucunda birçok kelam ekol ve [[mezhep]]lerinin ortaya çıktığı görülür:<ref>[ http://www.zaman.com.tr/cuma_kelam-ekollerini-biliyor-musunuz_2225462.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150617192921/http://www.zaman.com.tr/cuma_kelam-ekollerini-biliyor-musunuz_2225462.html |tarih=17 Haziran 2015 }} Kelam ekollerini biliyor musunuz?]</ref>

*'''[[Şii]] - [[Sufi]] ekol:''' Sembolik ifadelerle Allah'ın anlatılmasını onaylar.
*'''[[Mücessime]], [[müşebbihe]], [[Selefi]], [[Vehhabîlik|Vehhabî]]:''' [[Kur'an]] ve [[hadis]]lerde geçen "[[Antropomorfizm|antropomorfik]]" anlatımları gerçek olarak değerlendirmiş ve [[Tanrı]]'nın bazı [[Esma-ül Hüsna|ad]] veya fiillerine [[kişisel tanrı|insansı etkiler]] atfetmişlerdir. Kur'anda da kullanılan ifadelerle Allah'ı teşbihlerle anlatır, ona el-yüz atfeder ve [[arş]]ta oturduğunu kabul ederler.
*'''[[Mâtürîdîlik|Mâtürîdî]] - [[Eş'arilik|Eş'ari]]:''' Sınırlı bir [[Kişisel tanrı|insan-Tanrı benzerliği]]ni kabul eder: görme ve işitme gibi. Allah'ın eli, yüzü gibi ifadeler ise müteşabih kabul ediliyor.
*[[Mutezile]] - [[Cehmiyye]]: Tevhide aykırı bularak Allah'ın herhangi bir şekilde insana benzetilmesine karşı çıkar ve mutlak soyutlama yapar.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.beytulhikme.org/SozlukGoster.aspx?ID=60&Baslik=E%C5%9F%27ari%20D%C3%BC%C5%9F%C3%BCncede%20Antropomorfizm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=15 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140908112841/http://www.beytulhikme.org/SozlukGoster.aspx?ID=60&Baslik=E%C5%9F%27ari%20D%C3%BC%C5%9F%C3%BCncede%20Antropomorfizm |arşivtarihi=8 Eylül 2014 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02628%5C2008_12/2008_12_BAYCARAT_AKA.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=15 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160308180316/http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/d02628/2008_12/2008_12_baycarat_aka.pdf |arşivtarihi=8 Mart 2016 |ölüurl=evet}}</ref>

====Ruhaniler (Melek, Cin ve Şeytan)====
{{Ana|İslam'da melek}}
[[Dosya:Miniatura Maometto.jpg|küçükresim|upright=0.93|Melek [[Cebrâil|Cebrail]] ve [[Muhammed]]|sol]]
İslam inancında [[İslam'da melek|melekler]], Allah'ın kendine ibadet ve emirlerini yerine getirsinler diye [[Nur (İslam)|nurdan]] yarattığı üstün, ruhanî varlıklardır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/melek|başlık=MELEK|erişimtarihi=16 Ocak 2024|dil=Türkçe|çalışma=TDV İslâm Ansiklopedisi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230601202239/https://islamansiklopedisi.org.tr/melek|arşivtarihi=1 Haziran 2023|ölüurl=hayır}}</ref> [[Fatır Suresi]]'ne göre melekler iki, üç veya dört kanatlı elçilerdir.

Baş melek [[Cebrail]], Allah'tan [[peygamber]]lere [[vahiy]] getirir; [[Mikâil]], doğa olaylarıyla; [[İsrafil]], [[Kıyamet]] ve yeniden diriliş günü [[Sûr]] üflemekle; [[Azrail]] ise canlıların hayatını sona erdirmekle görevlidir. Bunların dışında, insanların [[sevap]] ve [[günah]]larını yazan [[Kirâmen Kâtibîn]], insanları [[kabir]]de sorguya çeken [[Münker ve Nekir]] ve Allah'ın tahtını taşıyan [[Hamele-i Arş]] melekleri de vardır.

İslam kültüründe melekler dışında, iyi ve kötülerinin bulunduğuna ve değişik kılıklara girebildiklerine inanılan [[cin]]ler bulunur. [[Kur'an]]'ın 72. suresi [[Cin Suresi]]'dir ve birçok Kur'an ayetinde de onlardan bahsedilir. Buna göre cinler, tıpkı insanlar gibi akıl sahibidirler, iyi (müslüman) ve kötü karakterli olanları vardır, yerler, içerler ve çoğalırlar. Cinci ekoller ve [[İslam mitolojisi|Mitolojik anlatımlar]]da onlar insanlarla ilişkiye girer.

[[Şeytan]]lar ve [[İblis]] değişik ayetlerde geçer. Müslümanlar, Kur'an okumaya başlarken Euzü [[Besmele]] çekerek<ref>{{Web kaynağı |url=http://arsiv.diyanetvakfi.org.tr/meal/fatiha.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 Eylül 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160911105426/http://arsiv.diyanetvakfi.org.tr/meal/fatiha.htm |arşivtarihi=11 Eylül 2016 |ölüurl=evet}}</ref> kovulmuş ve lanetli [[şeytan]]ın şerrinden Allah'a sığınırlar. İnanca göre Allah [[Âdem|Adem]]'i topraktan yarattığında [[İblis]], diğer meleklerin ve cinlerin aksine Adem'e [[secde]] etmemiş; onun topraktan ve kendinin de ateşten yaratıldığını<ref group="not">İslam bilginlerinin çoğunluğu, [[Kur'an]] ve [[hadis]]lerden yola çıkarak, şeytanların atası olan [[İblis]]'in ateşten yaratılmış bir [[cin]] olduğunu söylemektedir. Bunun dışında, onun daha önceden bir [[melek]] olduğunu söyleyen zayıf görüşler de vardır.
----(Bkz. https://islamansiklopedisi.org.tr/seytan {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20211108135319/https://islamansiklopedisi.org.tr/seytan|tarih=8 Kasım 2021}})</ref> ve dolayısıyla da kendini daha üstün gördüğünü dile getirdiği için Allah tarafından lanetlenmiş ve kovulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://sorularlaislamiyet.com/seytan-iblis-cinlerden-midir-eger-cinlerden-ise-neden-meleklerin-arasindaydi-allah-teala-sadece | başlık = Şeytan (iblis) cinlerden midir, eğer cinlerden ise neden meleklerin arasındaydı? » Sorularla İslamiyet | erişimtarihi =6 Mart 2022| tarih =19 Mart 2007| dil =Türkçe| çalışma = Sorularla İslamiyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201022085920/https://sorularlaislamiyet.com/seytan-iblis-cinlerden-midir-eger-cinlerden-ise-neden-meleklerin-arasindaydi-allah-teala-sadece | arşivtarihi = 22 Ekim 2020}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}} O günden sonra da İblis, [[kıyamet]] gününe değin Adem'in soyundan gelen insanları kötülüğe teşvik edeceğine dair yemin etmiştir. Bu olay, Kur'an'ın belli başlı ayetlerinde de geçmektedir.

==== Peygamberler ====
{{Ana|Nebi|İslam peygamberleri}}
[[Dosya:Rembrandt Harmensz. van Rijn 035.jpg|küçükresim|upright=1.06|[[İshak]]'ın (İslam'da [[İsmail]]), babası [[İbrahim]] tarafından kurban edilişi tablosu<ref>{{URL|http://www.sunypress.edu/pdf/61866.pdf}}</ref><ref group="not">[[İbrahim]]'in, [[Yahudilik]] ve [[Hristiyanlık]]ta İshak'ı, İslam'da ise İsmail'i kurban sunmak istediğine inanılır.{{sup|[[Saffat Suresi|Saffat]]:100:107}}</ref> Bazıları bu hikâyeyi [[İnsan kurban etme|İnsan kurbanı]]ndan dönüş için uydurulmuş bir mit kabul eder.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/27360053/The_Genesis_Complex_Queering_the_Myths_of_Human_Sexuality|başlık=The Genesis Complex : Queering the Myths of Human Sexuality|ad=Michael|soyadı=Dudeck|erişim-tarihi=16 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230222120619/https://www.academia.edu/27360053/The_Genesis_Complex_Queering_the_Myths_of_Human_Sexuality|arşivtarihi=22 Şubat 2023|ölüurl=hayır}}</ref>|sol]]

İslam'da, diğer [[Semavi dinler]]in de zaman zaman ''İslam'' olarak adlandırıldığı, yoldan çıkan ve sapıtan insanları Allah'a çağırmak için bazılarının adı Kur’an'da anılmış olan [[peygamber]]ler gönderildiğine inanılır. [[Hristiyanlık]] ve [[Musevilik]]te aziz, din büyüğü, ata ya da siyasi şahsiyetler olarak kabul edilen bazılarından da peygamber olarak bahsedilir<ref>{{Oxford|David}}</ref> ve onlara dair [[kıssa]]lar büyük benzerlikler gösterir.<ref name="brillResul">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911 Wensinck, A.J. "Rasūl." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>

İslam’a göre insanın ve [[Peygamberler tarihi|peygamberlerin tarihi]], ilk insan ve peygamber sayılan [[Âdem]] ile başlar.<ref group="not">[[Âdem]]<nowiki>'in İslam inancında ''</nowiki>ilk [[peygamber]]<nowiki>'' olduğu kesinlikle kabul edilirken, ''</nowiki>ilk [[insan]]<nowiki>''</nowiki> olduğu konusunda İslam bilginleri ve akademisyenleri arasında da dahil olmak üzere bazı tartışmalar bulunmaktadır.</ref> Son peygamber ise [[Muhammed]]'dir. Kökü ise, inancı açıklamaya gönderilen peygamberler silsilesinin ilk peygamberi [[İbrahim]]'e dayanır. [[Musa]] ve [[İsa]] gibi birçok peygamberin de içinde olduğu bir silsiledir bu. Kur'an'da ise peygamberlerin sayısına dair kesinlik addeden bir ifade bulunmaz ve yalnızca 25 peygamber, ismen anılır.''<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=40 |başlık=T.C. Diyanet İşleri Türkçe Kur'an Meâli, Mümin suresi |erişimtarihi=25 Nisan 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080412054804/http://www.kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=40 |arşivtarihi=12 Nisan 2008 |ölüurl=evet}}</ref>''

{{Alıntı|''And olsun, senden önce de peygamberler gönderdik. Onlardan sana anlattıklarımız da var, anlatmadıklarımız da var. Hiçbir peygamber, Allah'ın izni olmadan bir mucize getiremez. Allah'ın emri gelince de hak yerine getirilir. İşte o zaman bunu batıl sayanlar hüsrana uğrarlar. ([[Mümin Suresi]]: 78)''|color=black}}

[[Hadis]]lerde ise peygamberlerin sayılarıyla ilgili çokluk ifade eden rakamlar verilir.<ref name="brillResul" /> Bu sayılar, genellikle 124.000 olarak verilir.

[[Dosya:Rembrandt - Moses Smashing the Tablets of the Law - WGA19132.jpg|küçükresim|upright=1.03|Kur'anda 136 kere adı anılan [[Musa]], [[Altın buzağı]] için [[Harun]] ve İsrailoğullarına öfkelenerek [[YHVH]]'nin kendi parmakları ile<ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/154631 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210624204301/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/154631 |arşivtarihi=24 Haziran 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> yazıp verdiği taş tableti kırar.'' [[Rembrandt]], 1659]]

İslam'da peygamberlerin birtakım üstün sıfatlar (zekâ, anlayış, doğruluk, günahsızlık vb.) ile donatıldıklarına, [[mucize]]ler göstererek insanları doğruya çağırdıklarına, son peygamber olan [[Muhammed]]'in geleceğini ve [[kıyamet]]i haber verdiklerine inanılır. Bunlardan [[Adem]], ilk peygamber olmasıyla; [[Nuh]], "[[Tufan]]" adı verilen olayıyla; [[İbrahim]], [[tevhid (din)|tevhid]] mücadelesi ve [[Nemrud]] tarafından ateşe atılması olayıyla; [[Yusuf]], kendi adını taşıyan kıssasıyla; [[Musa]], [[Davud]], [[İsa]] ve [[Muhammed]] ise getirdikleri [[şeriat]] ve kitaplarıyla öne çıkarlar. Musa'ya [[Tevrat]], Davud'a [[Zebur]], [[İsa]]'ya [[İncil]] ve Muhammed'e [[Kur'an]]'ın indirildiğine inanılır.

İslam inanışına göre, Kur'an'da adı geçen veya geçmemiş olmasına rağmen daha önceden gelmiş olup da sayıları tam kesin bilinmeyen [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberden]] birine bile inanmayan kişi, tam anlamıyla [[Müslüman]] olamaz.<ref>{{Web kaynağı | url = https://sorularlaislamiyet.com/allaha-iman-edip-de-peygamberlere-iman-etmeyenin-iman-durumu-nedir-peygamberlere-iman-etmek-sart-0 | başlık = Allah'a iman edip de peygamberlere iman etmeyenin iman durumu nedir? Peygamberlere iman etmek şart mıdır? » Sorularla İslamiyet | erişimtarihi =6 Mart 2022| tarih =16 Nisan 2011| dil =Türkçe| çalışma = Sorularla İslamiyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220306201251/https://sorularlaislamiyet.com/allaha-iman-edip-de-peygamberlere-iman-etmeyenin-iman-durumu-nedir-peygamberlere-iman-etmek-sart-0 | arşivtarihi = 6 Mart 2022}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}}

İslam'da peygamberlik misyonu iki kategoride değerlendirilir: [[Nebi|nebîler]] ve [[Resul (İslam)|resuller]]. Buna göre resuller, kendileriyle birlikte yeni bir [[şeriat]] (dinî hükümler, kutsal kitaplar) gönderilen, ''Allah'ın elçileri'' olarak tanımlanırlar.<ref name="oxfordResul">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1984 "Rasul". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1984 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1984 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1984 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 6Mayıs 2008.</ref><ref name="brillResul" /> Her resulün bir nebî olduğu, buna karşılık her nebînin bir resul olmadığı söylenir. Nebîler, şeriat getirmedikleri için kendilerinden önceki son resulün şeriatına uyarlar. Bu anlayışta [[Muhammed]] bir resuldür ve [[İslam şeriatı]] da son ve geçerli sayılan tek şeriattır.<ref name="brillResul" /><ref name="oxfordResul" /> Bunun yanı sıra bazı İslam alimleri, bazı peygamberleri ''[[Ulü'l azm peygamberler|ülü'l azm]]'', yani kelime anlamıyla ''sabırlı, gayretli ve kararlı kimseler'' olarak sınıflandırmışlardır. Bu peygamberler, inanca göre diğer peygamberlere nazaran daha fazla sıkıntılı, zorluklu ve çileli hayatlar yaşamışlardır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144065#:~:text=%E2%80%9C%C3%9Cl%C3%BC'l%2Dazm',Adem%20ve%20&nbsp;Hz. |başlık=Ulü'l azm peygamberler ve ortak yönleri|erişimtarihi=6 Mart 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220306134615/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144065#:~:text=%E2%80%9C%C3%9Cl%C3%BC'l%2Dazm',Adem%20ve%20&nbsp;Hz. |arşivtarihi=6 Mart 2022 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Kur'an]]'da [[Ahkaf Suresi]]'nin 35. ayetinden yola çıkarak İslam alimleri, bu peygamberlerin [[Nuh]], [[İbrahim]], [[Musa]], [[İsa]] ve [[Muhammed]] olduklarını söylemişlerdir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/ulul-azm | başlık = ÜLÜ’l-AZM - TDV İslâm Ansiklopedisi | erişimtarihi =6 Mart 2022| dil =Türkçe| çalışma = TDV İslam Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210120030126/https://islamansiklopedisi.org.tr/ulul-azm | arşivtarihi = 20 Ocak 2021}}</ref>

===== Muhammed =====
{{Ana|Muhammed}}
[[Dosya:Siyer-i Nebi 151b.jpg|küçükresim|upright=0.85|sağ|"[[Kâbe|Kabe]]'deki Muhammed" ([[Siyer-i Nebi]], 1595), ''(Burada, İslami geleneklere uygun bir şekilde yüzsüz bir figür çizilmiştir.)'']][[Dosya:Muhammad calligraphy.svg|küçükresim|upright=0.77|[[Arapça]] "Muhammed" yazısı|sol]][[Muhammed|Muhammed bin Abdullah]],<ref name="oxfordMuhammed">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1577 "Muhammad". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1577 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1577 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1577 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref><ref name="brillMuhammed">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0780 Buhl, F.; Schimmel, Annemarie; Noth, A.; Ehlert, Trude. "Muḥammad." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0780 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> İslam'a göre son peygamberdir ve kendine [[Allah]] tarafından [[Kur'an]]'ın vahyedildiğine inanılır.<ref name="oxfordMuhammed" /> [[Resul (İslam)|Resul]] bir peygamber<ref name="oxfordMuhammed" /> olarak ortaya koyduğu [[şeriat]], Müslümanlar tarafından uymakla yükümlü olduklarına inanılan son şeriat sayılır. [[Mekke]]'de 570 ya da 571 yılında doğmuş, 610 yılında Mekke'ye 5&nbsp;km uzaklıkta olan [[Hira Mağarası]]'nda ilk vahyi almış, Mekkelilerce hakaretlere ve şiddetlere maruz kalmış, bunun için de 622'de [[Medine]]'ye göç etmiş, aralıklarla Mekkeli paganlarla savaşmış, 630'da [[Mekke'nin Fethi|Mekke'yi fethetmiş]] ve 632'de, [[Veda Hutbesi]]'nden sonra [[Medine]]'de ölmüştür.

İslam inancında diğer din mensuplarının, önceki peygamberlerin getirdiği dini [[tahrif]] etmelerinden dolayı Muhammed'in Allah tarafından aynı mesajın bazı tamamlayıcı değişikliklerle ve mükemmel bir din olarak yeniden gönderildiğine inanılır. Müslümanlar tarafından Muhammed, son peygamber veya [[ahir zaman]] peygamberi olarak tanımlanır:

''Muhammed yalnızca bir elçi ve peygamberlerin sonuncusudur. ([[Ahzâb Suresi]]: 40)''

Muhammed'in söz ve fiilleri ([[hadis]] ve [[Sünnet (din)|sünnet]]), Kur'an'ın yanında ikinci derecede kaynak kabul edilir ve [[şeriat|İslam hukuku]]nun iki temel kaynağından biri sayılır.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123 Juynboll, G.H.A.; Brown, D.W. "Sunna." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279 "Sunnah". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122021/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2279 |tarih=16 Ocak 2024 }} <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122021/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2279 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>

Kaynaklara göre yaklaşık [[Milattan sonra|MS]] 570 civarında [[Arap Yarımadası|Arabistan]]'ın [[Mekke]] şehrinde, o zamanlar ticaret, bilim, sanat ve kültür merkezlerinin çok uzağında olan, dünyanın geri kalmış bir yerinde doğan Muhammed, hayatının ilk yıllarında hem öksüz hem yetim kalınca, amcası [[Ebu Talib bin Abdülmuttalib|Ebu Talib]]'in koruması ve gözetimi altında büyüdü. 25 yaşında, Mekke'nin zengin ve dul kadınlarından biri olan [[Hatice bint Hüveylid|Hatice]] isminde birisiyle evlendi. Kırk yaşında, düzenli olarak bazı geceler inzivaya çekildiği [[Hira Mağarası]]'nda iken, [[Cebrâil|Cebrail]]'in kendine gelerek [[Allah]]'ın [[İlk vahiy|ilk vahyini]] ilettiğini duyurdu. Aldığını söylediği vahiylerle birlikte üç yıl sonra, "[[tevhit]]" inancını açıkça ilan ederek insanları, İslam inancına göre [[İslam'da peygamberler ve elçiler|diğer peygamberlerin]] de daha önceden öğrettiği şekilde İslam'a davet etmeye başladı. İslami kaynaklar, [[Ümmî|okuma ve yazmasının olmadığını]] söylerler.

Başlarda Muhammed kendine az sayıda [[Sahabe|destekçi]] buldu ve kimi Mekkeli kabilelerin ve hatta akrabalarının düşmanlıklarıyla karşı karşıya kaldı. Kendisine ve kendi inancını benimseyenlere yapılan eziyetten kaçmak için ilk önce bazı Müslümanları 615 yılında [[Aksum Krallığı|Habeşistan]]'a gönderdi, ardından 622'de destekçileriyle birlikte [[Medine]]'ye göç etti. [[Hicret]] adı verilen bu olay, daha sonradan [[Hicrî takvim]] olarak da bilinen İslami takvimin başlangıcı kabul edildi.

Medine'ye geldiğinde Muhammed, [[Medine Sözleşmesi]] ile birlikte kabileleri tek bir çatı altında topladı, bir devlet sistemi oluşturdu ve İslam'ı buradan yaymaya devam etti. Mekkeli kabileler ile aralıklarla sekiz yıl süren çatışmaların ardından, büyük bir Müslüman ordusu kurarak 630'da kansız bir şekilde Mekke'nin kontrolünü [[Mekke'nin Fethi|eline geçirdi]]. Ayrıca yaşamının son dönemlerinde [[Aksum Krallığı|Habeşistan Krallığı]], [[Bizans İmparatorluğu|Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu]], [[Mısır]], [[Çin]] ve [[Sasani İmparatorluğu]] başta olmak üzere birçok devletin hükümdarlarına elçiler aracılığıyla İslam'a davet mektupları gönderdi. Muhammed 632'de Medine'de öldüğünde, [[Arap Yarımadası]]'nın tamamını fethetmiş ve bölgenin yine neredeyse tamamı İslam'ı benimsemişti.

[[Dosya:Blue koran sanaa.jpg|küçükresim|upright=1.36|[[Sana'a el yazmaları]]. [[Ultraviyole ışık|UV ışık]] kullanılarak ortaya konan "altmetinler" ''günümüz Kur'anlarından çok farklıdır. [[Gerd R. Puin]] bunun '''gelişen bir metin''' anlamına geldiğine inanıyordu.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Lester | ad = Toby | tarih = 1 Ocak 1999 | başlık = What Is the Koran? | url = https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/ | website = The Atlantic | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120825233826/https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/ | arşivtarihi = 25 Ağustos 2012}}</ref> Benzer bir ifade "Lawrence Conrad" tarafından '''[[Siyer|Muhammed'in biyografisi]]''' için kullanılır. Çünkü O'nun incelemelerine göre H. ikinci yüzyıla kadar Peygamber'in '''doğum tarihiyle''' ilgili İslami bilimsel görüş, 85 yıllık bir çeşitlilik sergilemişti.<ref>"İster sözlü ister yazılı olarak nakledilmiş olsun, herhangi bir tarihsel anlatı geleneğinin istikrarı için kronolojinin çok önemli olduğu varsayımına göre, bu durum ikinci yüzyılda '''''[[siyer]]'' çalışmalarının hâlâ bir akışkanlık halinde olduğunun açık bir göstergesi''' olarak görülebilir.{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-school-of-oriental-and-african-studies/article/abraha-and-muhammad-some-observations-apropos-of-chronology-and-literary-topoi-in-the-early-arabic-historical-tradition1/3C7779B2986050C4381A72D79D2B8F3F|başlık=Abraha and Muhammad: Some Observations Apropos of Chronology and Literary topoi in the Early Arabic Historical Tradition|erişimtarihi=29 Ocak 2020|yazarlar=Conrad|tarih=June 1987|sayı=2|sayfa=239|çalışma=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|cilt=50|doi=10.1017/S0041977X00049016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200511104536/https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-school-of-oriental-and-african-studies/article/abraha-and-muhammad-some-observations-apropos-of-chronology-and-literary-topoi-in-the-early-arabic-historical-tradition1/3C7779B2986050C4381A72D79D2B8F3F|arşivtarihi=11 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref>]]

====Kutsal metinler====
Müslümanlar, Allah'ın [[peygamber]]leri aracılığıyla içinde doğru yolu, iyiliği ve [[Kurtuluş (ilahiyat)|kurtuluş]]u gösteren ayetler ve sözler bulunduğuna inandıkları dini metinlere inanırlar. Bunlar [[Adem]], [[Şit]], [[İdris]] ve [[İbrahim]]'in sahifeleri ([[suhuf]]) ile [[Musa]], [[Davud]], [[İsa]] ve [[Muhammed]]’in [[Tevrat]], [[Zebur]], [[İncil]] ve [[Kur’an]] ismi verilen [[kutsal kitap]]lardır.

===== Kur'an =====
{{Ana|Kur'an}}
[[Kur'an]], İslam peygamberi [[Muhammed]]'e [[Allah]] tarafından [[melek]] [[Cebrail]] aracılığıyla gönderildiğine inanılan kutsal kitaptır.<ref name="oxfordKuran">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1945 "Quran". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122118/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1945 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1945 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122118/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1945 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref><ref name="brillKuran">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0543 Welch, A.T.; Paret, R.; Pearson, J.D. "al- Ḳurʾān." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0543 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> Müslümanlar, ''"Hiç şüphe yok ki, bu kitabı biz indirdik, elbette onu yine biz koruyacağız. ([[Hicr Suresi|Hicr]]: 9)"'' ayetine dayanarak Kur'an'ın orijinal olduğuna, değiştirilmediğine inanırlar.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ilimkosesi.com/hicr-suresi/ |başlık=Elmalılı Hamdi Yazır Türkçe Meâli; Hicr Suresi. |erişimtarihi=21 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180125134644/https://www.ilimkosesi.com/hicr-suresi/ |arşivtarihi=25 Ocak 2018 |ölüurl=evet}}</ref>

İslam'a göre, [[Allah]]'ın son elçisi olarak seçtiği [[Muhammed]]'e 22 yılda [[vahiy]]le bildirilen Kur'an, Allah'ın son sözünü ve iradesini içerir. İçinde, Allah'ın isteklerini ve emirlerini dünyaya bildiren ''[[ayet]]ler'' vardır. Arapça bir sözcük olan Kur'an, ''"okumak, ezbere okumak"'' anlamlarına gelir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.turkcebilgi.com/kur%27an-ı_kerim | başlık = Türkçe Bilgi: Kur'an-ı Kerim | erişimtarihi = 7 Mart 2022 | dil = Türkçe | çalışma = Türkçe Bilgi | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220307064430/https://www.turkcebilgi.com/kur%27an-%C4%B1_kerim |arşivtarihi= 7 Mart 2022 | ölüurl = hayır }}</ref> Müslümanlara göre Kur'an, Allah'ın insanoğluna göndermiş olduğu harfi harfine sözüdür.<ref name="Dinler Tarihi 2019">Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 256)''</ref>

[[Dosya:Noah's ark and the deluge.JPG|küçükresim|upright=0.85|[[Nuh]]'un gemisi, Zübdetü't-Tevarih. [[Gılgamış tufan efsanesi|Gılgamış Destanı]] Tevrat ve Kur'an'da yeniden işlenir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://sssjournal.com/DergiTamDetay.aspx?ID=811&Detay=Ozet |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Şubat 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211125093728/http://sssjournal.com/DergiTamDetay.aspx?ID=811&Detay=Ozet |arşivtarihi=25 Kasım 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/557354 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=22 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211125093726/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/557354 |arşivtarihi=25 Kasım 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> Ancak gemi, Tufan sonrasında Tevrat yazarlarına göre Ararat dağına oturduğu halde, Kur'anda Cudi dağına oturtulur.|sol]]

İslam geleneğine göre Muhammed, bir gece [[Mekke]]'ye yukarıdan bakan [[Hira Mağarası]]'nda tefekküre dalmış iken, [[Cebrâil|Cebrail]] ona görünüp onu peygamberliğe davet etti ve "Oku!" dedi. Bunu, Kur'an'ın ilk vahyi olan, [[Alak Suresi]]'nin ilk beş ayeti izledi. Kur'an'ın tamamı, uzun bir dönem boyunca Muhammed'e indirildi; bu yüzden kademeli olarak başkalarına okuyabildi. Çoğunu Muhammed'in [[Vecd|vecit]] halindeyken aldığı vahiyler, 610'da gelmeye başladı ve 22 yıl sürdü. Başlangıçta Muhammed, bu vahiyleri ezberledi ve sözlü olarak aktardı. Sonrasında takipçileri bunları ezberledi. Fakat sonunda vahiyler, Muhammed'in kendi izni ve kontrolü dahilinde, bazen Muhammed'in katipleri tarafından, bazen de takipçileri tarafından yazıya geçirildi.<ref name="Dinler Tarihi 2019"/>

{{Alıntı|''Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı alaktan yarattı. Oku! Senin Rabbin en cömert olandır. O, kalemle yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir. ([[Alak Suresi]] ilk 5 ayet)''
----
''Biz Kur'an'ı, insanlara dura dura okuyasın diye ayet ayet ayırdık ve onu peyderpey indirdik. ([[İsra Suresi]]: 106)''|color=black}}
İslam öncesi [[Araplar]], ağaçlar, kuyular ve dağlara ilişkin [[Arap mitolojisi|kıssa ve mitoloji]]ler kurgulamış; [[Safâ tepesi|Safa]], [[Merve tepesi|Merve]], Ebû Kubeys, [[Arafat Dağı|Arafat]], [[Mina, Mekke|Mina]] ve [[Müzdelife]]'de bulunan kaya ve dağlara ilişkin kültler oluşturmuşlardı. Kur’an, bir kısım çoktanrılı tapınmaları kaldırmasına rağmen, kökleşmiş Arap mukaddesatıyla çatışmamış, aksine büyük oranda bu ritüelleri devam ettirmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur'an'daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/link/5e20c19d458515ba208de0a1/download | başlık = (PDF) Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210420113230/https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur'an'daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/link/5e20c19d458515ba208de0a1/download | arşivtarihi = 20 Nisan 2021}}</ref> Kur'an'da dini emir ([[farz]]) ve yasaklar ([[haram]]), sosyal düzenlemeler, nasihatler, teşvik ve korkutmalar ile önceki peygamberlerin hikâyeleri içerik olarak önemli yer tutar. İslam inançları ve [[şeriat]]ın ana kaynağı Kur'an'dır.

Kur'an [[ayet]]leri, ''[[sure]]'' adı verilen bölümleri oluşturur. Kur'an'da toplam 114 sure bulunmaktadır.<ref name="oxfordKuran" /> Kronolojik olarak Kur'an'ın ilk yazılan ayetinin [[Alak Suresi]]'nin birinci ayeti olduğuna inanılır; son ayet ise [[Maide Suresi]]'nin 3. ayetidir.

''...Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslam'ı seçtim... ([[Maide Suresi|Maide]]: 3)''

Kur'an'ı oluşturan [[sure]]ler ve [[ayet]]ler, kronolojik olarak ya da konuya göre değil, genel olarak uzunluğuna göre düzenlenmiştir. Uzun sureler Kur'an'ın başında bulunurken, daha kısa olanlar sona doğru düzenlenmiştir. Bir bütün olarak sureler, çeşitli konuları ele alırlar; ibadetler, siyaset, evlilik, aile yaşamı, muhtaçlara yardım, hijyen, ekonomi konularında yol gösterir. Kur'an'daki bazı sureler, Muhammed'in [[Mekke]]'de veya [[Medine]]'de bulunma dönemlerine bakılarak ''Mekke sureleri'' veya ''Medine sureleri'' olarak adlandırılır. Bunun yanı sıra, hem Mekke'de hem Medine'de belirli ayetleri inen sureler de bulunmaktadır. Kur'an'da bazı ayetler çok ritmiktir ve mecazla doludur. Hatta birçoğu yeminlerle başlar.<ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 257-258)''</ref>

[[Dosya:Qur'an and Rehal.jpg|küçükresim|upright=1.05|Müslümanlara göre Kur'an, [[Allah]]'ın insanoğluna gönderdiği son vahiydir.]]

Kur'an ayetlerinin ne şekilde anlaşılması ve [[tefsir|yorumlanması]] gerektiği ile ilgili mezheplerin değişik görüşleri olmuştur:
* Kur'an ayetlerinin yorumlanmasına karşı çıkan ve sadece anlaşıldığı üzere ve dış şekliyle tatbik edilmesi görüşü: [[Selefi]]lik ve [[Zahirilik]].
* Ayetlerde derin anlam ve işaretlerin bulunduğu ve asıl anlamlarının bunlar olduğu görüşü: [[Batıni]], [[Tasavvufi]] ve [[Hurûfilik|Hurufilik]].
* Ayetlerin akıl ile yorumlanması: Akılcılar ([[Mutezile]])
* Ayetlerin akıl ve nakil ile birlikte yorumlanması: [[Hanefilik]]
* Ayetlerin nakil ile yorumlanması: Nakilciler ve [[sünnilik|Sünniler]] ([[hadis]] ve [[Sünnet (din)|sünnetçiler]]).
* Nakli reddeden ve sadece Kur'an'ı kaynak kabul edenler: [[Kur'ancılık]]

====Kıyamet ve ahiret====
{{Ana|Kıyamet|Ahir zaman|İsrafil|Sırat}}
[[Dosya:Irakischer Maler um 1280 001.jpg|upright=0.82|küçükresim|sağ|Melek [[İsrafil]] ([[Zekeriyya ibn Mahmud el-Kazvinî|El-Kazvinî]], 1270) İsrafilin İslam dışındaki meleklerden [[:en:Uriel|Uriel]],<ref name=":0" /> veya [[:en:Raphael (archangel)|Raphael]]'in karşılığı<ref name=":1"/> olduğu ileri sürülür.]]

[[İsrafil]] ({{dil|ar|yazı=إسرافيل}}), [[İslam mitolojisi|İslam inancı]]na göre dört büyük melekten birisidir ve [[kıyamet]]in başlangıcı için [[Sûr]] adı verilen boruyu üfler. Buna göre İsrafilin ilk üflediğinde kıyamet kopacak, ikinci üfleyişinde ise diriliş ve [[ahiret]] yaşamı başlayacaktır.

İslam'a göre kıyametin vaktini istisnasız sadece [[Allah]] bilir denir. Ancak aynı zamanda Muhammed bir [[Ahir zaman]] peygamberi olarak bilinir ve İslamda Kıyametin her zaman çok yakın olduğuna inanılmıştır.

Kur<nowiki>'an'ın pek çok ayetinde kıyamet gününden, o gün gerçekleşecek olan yıkıcı ve korkutucu doğa olaylarından bahsedilir ve hatta ''</nowiki>[[Kıyâmet Suresi|Kıyamet]]<nowiki>''</nowiki> adında bir sure de bulunur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/K%C4%B1y%C3%A2met-suresi/5558/7-10-ayet-tefsiri | başlık = Kıyâmet Suresi 7-10. Ayet Tefsiri - Diyanet İşleri BaşKanlığı | erişimtarihi =7 Mart 2022| çalışma = kuran.diyanet.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170922053746/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/K%C4%B1y%C3%A2met-suresi/5558/7-10-ayet-tefsiri | arşivtarihi = 22 Eylül 2017}}</ref>

Dünyanın sonu olan [[Kıyamet]] gününe, yeniden dirilişe ve hesaba çekilme zamanı olan [[ahiret]]e iman etmek, İslam'ın temel inançlarındandır. Ahiret günü, Allah'ın insanları yeniden diriltip bir arada toplayacağı gündür. O gün insanlardan bazıları, nimetleri bol olan [[Cennet]]’e ya da elem verici bir azabın olduğu [[Cehennem]]'e gireceklerdir. Kur'an'da ahirete iman, çeşitli ayetlerde vurgulanmış, [[Bakara Suresi]]'nin 62. ayetinde ise Allah'a inançla birlikte insanların kurtuluşa erecekleri belirtilmiştir:

[[Dosya:Muhammad and "shameless women" in Hell.jpg|küçükresim|upright=0.68|[[Muhammed]]'in [[Ahiret]] gezisi; Cehennem Antik İsrail’de yaratılan dehşet ve korku unsurlarının ([[Hinnom Vadisi|Ge–Ben Hinnom]]da, yakılarak [[Molek]]'e Kurban sunulan çocuklar (Yeremya 32:35)) evrimi ile ilgiliydi.<ref>Richard P. Taylor (2000). ''Death and the Afterlife: A Cultural Encyclopedia.'' "JAHANNAM From the Hebrew ge-hinnom, which refers to a valley outside Jerusalem, Jahannam is the Islamic word for hell."</ref> Kur’anın [[Cehennem]]’inde Molek [[Malik]]'e dönüşür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://archive.org/details/foreignvocabular030753mbp | başlık = The Foreign Vocabulary Of The Quran | ad = Arthur | soyadı = Jeffery | tarih = 6 Kas 1938 | yayıncı = Oriental Institute Barods | ile = Internet Archive | arşivengelli = evet}}</ref> (Minyatür, 15. yüzyıl)]]

{{Alıntı|''Şüphesiz, inananlar ([[Müslüman]]lar) ile [[Yahudiler]], [[Hristiyanlar]] ve [[Sâbiîler]]den Allah'a ve ahiret gününe inanan ve salih ameller işleyenler için Rableri katında mükafat vardır; onlar korkuya uğramayacaklar, mahzun da olmayacaklardır. ([[Bakara Suresi|Bakara]]: 62)''|color=black}}

İslam görüşlerine göre İslam, kendinden önceki [[İbrahimî dinler]]in hükmünü kaldırmış ve hangi dine mensup olunursa olunsun, insanların tümü İslam'a girmekle yükümlüdürler. İslam gelmeden önceki semavî dinlere mensup olanlardan Allah'a ve ahirete inanıp iyi işler yapan insanların, tıpkı İslam'da olduğu gibi kurtuluşa erecekleri belirtilmektedir. İslam bilginleri, [[Bakara Suresi]]'nin 62. ayetini de böyle yorumlamışlardır. Zira inanca göre, İslam geldikten sonra dahi İslam'ı kabul etmeyip kendi ölçüleri çerçevesinde Allah'a ve ahirete inananlar kurtuluşa eremezler.<ref name=":4">{{Web kaynağı | url = https://www.sosyaldoku.com/hristiyan-ve-yahudiler-de-cennete-girecek-mi-diye-soranlara-mektup/ | başlık = ‘Hristiyan ve Yahudiler de Cennete Girecek mi’ Diye Soranlara Mektup {{!}} Sosyal Doku Vakfı | erişimtarihi =7 Mart 2022| tarih =4 Haziran 2011| dil =Türkçe| arşivurl = https://web.archive.org/web/20210115150416/https://www.sosyaldoku.com/hristiyan-ve-yahudiler-de-cennete-girecek-mi-diye-soranlara-mektup/ | arşivtarihi = 15 Ocak 2021}}</ref> İslam'da kurtuluşa ermenin birincil yolu, Allah'a ve onun son elçisi olarak inanılan [[Muhammed]]'e iman etmektir. İslam'daki bu birincil iman ve kurtuluş yolu, ''[[kelime-i şehadet]]'' adı verilen sözde toplanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/ramazan/dini-bilgiler/kelime-i-sehadet-anlami-yazilisi-okunusu-nasil-olur-turkce-arapca-kelime-i-sehadet-dinleme-ve-okuma-sayfasi-6346762 | başlık = Kelime - i Şehadet anlamı, yazılışı, okunuşu nasıl olur? Türkçe - Arapça Kelime - i Şehadet dinleme ve okuma sayfası | erişimtarihi =7 Mart 2022| dil =Türkçe| çalışma = Milliyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210228130025/https://www.milliyet.com.tr/ramazan/dini-bilgiler/kelime-i-sehadet-anlami-yazilisi-okunusu-nasil-olur-turkce-arapca-kelime-i-sehadet-dinleme-ve-okuma-sayfasi-6346762 | arşivtarihi = 28 Şubat 2021}}</ref> Dolayısıyla [[Kur'an]]'ın bazı ayetlerinde, ''[[ehl-i kitap]]'' olarak adlandırılan [[Yahudiler]]in ve [[Hristiyanlık|Hristiyanların]] İslam'a dönmedikleri sürece kurtuluşa ermeyecekleri söylenir:

{{Harici medya|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=v02_wCvJy3M "Sırat Köprüsü İnancı"nın Kökeni ve Diğer Versiyonları] ([[Diamond Tema]], [[YouTube]], 13 Temmuz 2019)}}

{{Alıntı|''Şüphesiz, inkar eden kitap ehli ile Allah'a ortak koşanlar, içinde ebedi kalmak üzere [[cehennem]] ateşindedirler. İşte onlar, yaratıkların en kötüsüdürler.([[Beyyine Suresi]]: 6)|color=black}}

==== Kader ====
{{Ana|Kader}}
[[Kader]]e iman; hayır veya şer olsun, her işin Allah'ın irade, takdir ve yaratmasıyla olduğuna inanma şeklinde tarif edilir. [[Sünnilik|Sünni]] İslam ilahiyatında, Allah'ın ezelî ve ebedî ilmi ve bilgeliğinin gereği olarak her şeyin onun bilgisi dâhilinde olduğuna ve bu bilgilerin miktar, ölçü anlamında bir deyim olarak Kur'an'da da geçen, “[[Levh-i Mahfûz]]”da yazılı kader olduğuna, zamanı geldiğinde de bu bilgilerin tasarımdan fiile çıktığına ([[kaza]]) inanılır.

Kader, Kur'an'da imanın bir unsuru ve parçası olarak geçmez. Bununla birlikte, [[Cibril Hadisi]]'nin bazı sürümlerinde, Muhammed imanı tanımlarken kader de geçmektedir.<ref name="cibril">[http://samil.ihya.org/?t2=oku&an=330&g=E1WA&s=6&t4=&t3=cibril.had%CEsi "Cibril Hadisi" tercümesi]{{Ölü bağlantı}}; özgün kaynak: Buhârî, İman 1; Müslim, İman 1</ref> Kadere iman, [[Sünnilik|Sünni]] İslam âlimleri tarafından [[imanın şartları]]ndan birisi olarak görülür iken, [[Şiilik]]te iman esaslarından değildir.

Kader, [[kelam]]cılar arasında en çok tartışılan konulardandır. Kaderin [[İslam'da iman|iman tanımı]] içerisinde geçip geçmemesi gerektiği yanında, kadere karşı insan iradesinin gücü, kaderin değişip değişmeyeceği ve kader karşısında insanın sorumluluğu gibi konular uzun tartışmalara sebep olmuştur.

[[Mutezile]] ve [[Kaderiyye]] mezhepleri, katı kaderci [[Cebriyye]] mezhebinin tam karşısında yer almış ve kaderi reddetmişlerdir. Sünni mezhepleri ise kadere inanmayı esas almakla birlikte, [[kelam]]cı gelenek, bu inanışı insanın iradesi ile dengelemeye çalışan açıklamalara yer vermişlerdir.

=== Şiilikte (Şîa) ===
[[Şiilik]], [[Muhammed]]'in ölümünden sonra devlet idaresinin [[Ali]]'ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğuna inanan mezheptir.[[Dosya:Investiture of Ali Edinburgh codex.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Şiilik|Şii]] mezhebinde, [[Gadîr-i Hum]]'da yer alan [[Ali]]'nin seçilmesi (''[[İlhanlılar]] dönemi el yazması görseli'')]]Şiilikte inanç esasları, '''usul-i din''' olarak adlandırılır ve genellikle beş unsur ile tanımlanır:<ref name="oxfordAkide" />

# '''[[Tevhit|Tevhid]]:''' [[Allah]]'ın varlığına ve birliğine inanmak.
# '''[[Adalet]]:''' İyi ve kötü olan şeylerin bir hikmetinin olması ve olayların arkasındaki hikmetin [[Allah]] tarafından bilinirken, her zaman insanlarca anlaşılabilir bir mahiyette olmaması ve iyi ile kötü şeylere karşı Allah'ın insanlara iyi olanları yapmalarını emretmesi ve bunun karşılığında onları mükâfatlandırmasıdır. Adalet'','' [[Şiilik]]te özel bir anlam içerir. Şiilikte eşyanın bazısının doğası hasebiyle içten iyi, bazısının ise kötü olduğu inancı mevcuttur. Olayların arkasında her daim gizli bir hikmet yatmaktadır ve kul, her ne kadar bu hikmete nail olmaya çalışmalıysa da bunu tamamen anlaması pek mümkün değildir. Kişilerin yaptıkları eylemlerde hür olduklarının, [[Allah]]'ın da adalet sıfatı sebebiyle kişilerin iyi eylemlerine iyi, kötü eylemlerine karşı kötü bir sonuç yaratmasının "zorunluluk" olduğu görüşündedirler. Yani Allah, adalet sıfatından dolayı iyiliği her daim iyilik, kötülüğü ise her daim kötülük ile sonlandırır.
# '''[[Nübüvvet]]:''' [[İslam'da peygamberler ve elçiler|Peygamberler]]e iman etmek.
# '''[[İmamet]] / [[Hilâfet]]:''' Allah'ın [[ehl-i beyt]]ten olan belirli şahısları insanlığın önderi (imam, halife) olmak için önceden seçtiğine inanmaktır. Bu inanç dolayısıyla, Sünnilikte bir çeşit kutsallık atfedilen [[Ali]]'den önceki halifeler ([[Ebû Bekir|Ebu Bekir]], [[Ömer]], [[Osman]]) ve [[I. Muâviye|Muaviye]] sonrası ehl-i beyt soyuna halifeliği teslim etmeyen kişiler, makamı gasp eden ve ehl-i beyte zulüm ve haksızlık yapan kişiler olarak tanımlanırlar ve onlardan uzak durulur ([[Teberra]]). Şii inancında Ali ve onun soyundan olan belirli kişilerin gerçek imamlar olduğuna, bunun dinî bir gereklilik olduğuna inanılır ki bu, gerekli vasıflara uyan herkesin imam olabileceğini kabul eden [[Ehl-i Sünnet v’el-Cemâ'at|Ehl-i Sünnet ve'l-Cemâ'at]] mezhebinden çok daha farklıdır ve iki mezhep arasındaki en büyük farktır. İmamet unsuru Şiilikte iman esaslarından biridir. Şii mezheplerinde imamet konusu, yorumlama ve kimlerin imam sayılıp sayılmayacağı hususları bazı farklılıklar arz eder. Şiilikte imamların masumiyeti, yanılmazlığı, sözlerinin dinde delil kabul edilmesi sebebiyle konu ayrıca önemlidir.
# '''[[Mead]]:''' [[Kıyamet]] gününe inanmak.

Bunların dışında ''şart'' olarak sıralanmasa da Şiilerde meleklere ve kutsal kitaplara inanılır.

== İbadetler (kulluk, tapınma) ==
Klasik anlayış İslamın ibadet ve giyim gibi şekli unsurlarını ön plana çıkarmakla birlikte, bu unsurları kısmen veya tamamen reddeden [[batınilik|batıni]] toplululuklar da sosyolojik olarak İslam toplumu içerisinde var olagelen gruplardandır.

===Sünnilikte===
{{Ana|İslam'ın beş şartı}}
[[Dosya:Dua.jpg|küçükresim|upright=1|[[Cami]]de dua eden bir [[Müslüman]]]]

İslam'da, inanan insanların Allah'a ibadet etme ile ilgili birtakım dini yükümlülüklerin bulunduğuna inanılır. Bununla beraber bu yükümlülükler, mezhepten mezhebe değişir. Namaz, oruç, hac ve kurban kesme gibi bazı ibadetler, İslam öncesi [[Araplar]]da veya diğer toplumlarda da bulunmaktaydı. İslamiyet bu tapınmaların çoğunu korumuş, bazılarını yeniden düzenlemiş, bazılarını ise kaldırmıştır.

[[Sünnilik|Sünni]] İslam anlayışına yol gösteren bir [[hadis]]e göre, İslam'ın beş şartı bulunur ve inananlar için bunları yerine getirmek [[farz]]dır, yani zorunludur. Bu yükümlülükleri terkedenler, [[İslam'da büyük günah]] işlemiş olurlar ve bazı durumlarda cezalandırılırlar. Örneğin, Sünni İslam'ın dört [[Fıkhî mezhep|fıkhi]] mezhebine göre de [[Namaz|''namaz'']] ibadetini terk eden Müslümanlar cezalandırılırlar. Bu yükümlülüklerin buluğ ([[Ergenlik dönemi|ergenlik]]) çağı veya reşit olma ile başladığına inanılır.

[[Abdullah bin Ömer]]'in rivayet ettiği '[[Cibril Hadisi]]'nde melek [[Cebrail]], sahabelerden birinin kılığına bürünerek Peygamber ve arkadaşlarını ziyaret eder ve Peygamber'e çeşitli sorular sorar:<ref>[http://www.ucalgary.ca/~elsegal/I_Transp/IO5_FivePillars.html "The Five Pillars of Islam". RelS 201 Class Notes on Islam. University of Calgary.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080525021828/http://www.ucalgary.ca/~elsegal/I_Transp/IO5_FivePillars.html |tarih=25 Mayıs 2008 }} ("İslam'ın Beş Şartı". RelS201 İslam üzerine ders notları. Calgary Üniversitesi) URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://samil.ihya.org/ansiklopedi/cibril-hadisi.html | başlık = Cıbrıl hadisı {{!}} samil.ihya.org - Islam Ansiklopedisi | erişimtarihi =7 Mart 2022| çalışma = samil.ihya.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110726172434/https://samil.ihya.org/ansiklopedi/cibril-hadisi.html | arşivtarihi = 26 Temmuz 2011}}</ref>

{{quote|"Bir gün Rasûlullah'ın yanında bulunduğumuz sırada aniden yanımıza, elbisesi bembeyaz, saçı simsiyah bir zat çıkageldi. Üzerinde yolculuk eseri görülmüyor, bizden de kendini kimse tanımıyordu. Doğru Peygamber'in yanına oturdu ve dizlerini onun dizlerine dayadı. Ellerini de uyluklarının üzerine koydu ve ''"Ya Muhammed! Bana İslam'ın ne olduğunu söyle!"'' dedi. Rasûlullah, ''"İslam, Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in de Allah'ın resulü olduğuna şehadet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Ramazan orucunu tutman ve gücün yeterse Beyt'i hac etmendir."'' diye buyurdu. O zat, ''"Doğru söyledin."'' dedi. Babam da ([[Ömer bin Hattab]]) dedi ki: ''"Biz buna hayret ettik. Zira hem soruyor, hem de tasdik ediyordu."''}}

Namaz, oruç, hac, zekât gibi ibadetlerin zamanları ve miktarları, [[İslam mezhepleri]]nde bazı farklılıklar gösterir. Kişi, yaptığı her ibadetle [[sevap]] kazanırken, [[farz]] olmasına rağmen yapmadığı ibadetlerle [[günah]]a girer.<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2211 "Sin" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122521/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2211 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2211 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122521/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2211 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>[[Dosya:İslam'ın beş şartı.svg|küçükresim|upright=1|[[İslam'ın beş şartı]]]]

Bu değerlendirmelerin pratik uygulamada karşılıkları da bulunabilir. Buna göre İslam'da namaz, oruç veya zekat gibi ibadetlerin terki durumunda uygulanacak [[şeriat|şer’i ceza işlemleri]] ve kişinin cezaen öldürülmesi sonrasında, bu kişilerin cenazelerine yapılacak işlemleri de şekillenir. Şöyle ki bu kişiler, [[mürted]] kabul edildiklerinde [[Cenaze namazı|cenaze namazları]] kılınmaz, Müslüman mezarlığına gömülemez, miras bıraktıkları devlet hazinesine kalırlar.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.cia.gov/library/abbottabad-compound/70/7072CAAD0C2839433010FD2F737F829C_Hadtur-1.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207115644/https://www.cia.gov/library/abbottabad-compound/70/7072CAAD0C2839433010FD2F737F829C_Hadtur-1.pdf |arşivtarihi=7 Şubat 2020 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://d1.islamhouse.com/data/tr/ih_books/single/tk_Who_does_not_pray.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200515131836/https://d1.islamhouse.com/data/tr/ih_books/single/tk_Who_does_not_pray.pdf |arşivtarihi=15 Mayıs 2020 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/471923 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=10 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207121149/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/471923 |arşivtarihi=7 Şubat 2020 |ölüurl=evet}}</ref> [[Fıkıh]]çılar ve İslam alimleri, İslam'ın beş şartını kabul etmesine rağmen, maddi imkanlar sebebiyle zekat veremeyen ve hac görevini yerine getiremeyen Müslümanların günahkar olmadıklarını söylemektedir.

[[Hanefi]]lere göre İslam'ın uygulanmasına dair ihmal veya ret içeren eylemlerde, kişinin kanatılıncaya kadar dövülmesi veya ölünceye kadar hapsedilmesini de içeren tazir cezaları ile cezalandırılması gerekir. Ayrıca öldüklerinde cenazelerine Müslüman cenazesi muamelesi yapılır.<ref name="ismailaga">{{Web kaynağı|url=http://www.ismailaga.org.tr/buyuk-felaket-namazi-terk-etmek|başlık="Büyük felaket: Namazı terk etmek" (ismailaga.org.tr)|erişimtarihi=10 Şubat 2020|arşivtarihi=7 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207115650/https://www.ismailaga.org.tr/buyuk-felaket-namazi-terk-etmek|ölüurl=evet}}</ref><ref name="namazzamani">{{Web kaynağı|url=http://www.namazzamani.net/turkce/namazi-terketmenin-hukmu.htm|başlık="Namazı terk etmenin hükmü" (namazzamani.net)|erişimtarihi=10 Şubat 2020|arşivtarihi=7 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207115646/http://www.namazzamani.net/turkce/namazi-terketmenin-hukmu.htm|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://d1.islamhouse.com/data/tr/ih_books/single/tk_Who_does_not_pray.pdf|başlık="Who does not pray?" (islamhouse.com)|erişimtarihi=10 Şubat 2020|arşivtarihi=15 Mayıs 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200515131836/https://d1.islamhouse.com/data/tr/ih_books/single/tk_Who_does_not_pray.pdf|ölüurl=evet}}</ref>

[[Şafii]] ve [[Maliki]] mezheplerine göre ise namazı terk etmek, ceza miktarı ve şekli Kur'an ve sünnetle belirlenen suçlardandır ve terk eden, “had” uygulanarak öldürülür. Ancak cenazelerine Müslüman cenazesi muamelesi yapılır, miras bıraktıysa mirasçılarına paylaştırılır.<ref name="ismailaga" /><ref name="namazzamani" />

[[Hanbeli]] mezhebinde ise namazı terk eden ve bunda ısrarcı olan kişiler, [[mürted]] kabul edilerek mürtedlere kılıçla öldürme şeklinde uygulanan “had cezası” tatbik edilir, cenaze namazı kılınmaz ve ceset, Müslüman mezarlığına gömülmez.<ref name="namazzamani" /><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.halisece.com/namaz/3259-namazi-terk-etmenin-cezasi.html|başlık="Namazı terk etmenin cezası" (halisece.com)|erişimtarihi=10 Şubat 2020|arşivtarihi=7 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207115649/https://www.halisece.com/namaz/3259-namazi-terk-etmenin-cezasi.html|ölüurl=hayır}}</ref>

====Kelime-i şehadet ====
{{Ana|Kelime-i şehadet}}
[[Dosya:Shahadah.ogg|küçükresim|Kelime-i şehadetin okunuşu]]
İslam'ın ilk şartı, Tanrı olarak sadece [[Allah]]'ın varlığına ve [[Muhammed]]'in de onun elçisi olduğuna tanıklık (şahitlik) etmek anlamına gelen [[kelime-i şehadet]]i dile getirmektir.
{{Alıntı|''Ben şahitlik ederim ki, Allah’tan başka ilah yoktur ve yine şahitlik ederim ki, Muhammed O’nun kulu ve elçisidir. '''(Kelime-i şehadet)'''''|color=green}}

====Namaz====
{{Ana|Namaz}}
[[Dosya:Tehran Friday prayer - 16 March 2018 (13961225000386636568071894544919 84859).jpg|küçükresim|upright=1.09|[[Sünnilik|Sünni]] (solda) ve [[Şii]] (sağ) Müslümanlar [[cuma namazı]]nda ([[Tahran]], [[İran]], 2018). Şiiler, namazda ellerini yana salar iken, çoğu Sünni Müslüman ellerini önde bağlar.]]
[[Dosya:Mosque.jpg|küçükresim|upright=1.09|Cemaatle namaz kılarken [[secde]]ye giden Müslümanlar]]
Namaz ([[Arapça]]: صلاة, ''Salah''), İslam'ın her inanana farz kıldığı bir ibadettir. İslam'ın en önemli, en temel ve olmazsa olmaz ibadeti olarak kabul edilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/namaz | başlık = NAMAZ - TDV İslâm Ansiklopedisi | erişimtarihi =7 Mart 2022| dil =Türkçe| çalışma = TDV İslam Ansiklopedisi | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200203182458/https://islamansiklopedisi.org.tr/namaz | arşivtarihi = 3 Şubat 2020}}</ref> Kur'an'da günün belli vakitlerinde,<ref>{{Web kaynağı | url = http://kuran.diyanet.gov.tr/ | başlık = Kur'an-ı Kerim Portalı | erişimtarihi = 27 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160611010834/http://kuran.diyanet.gov.tr/ | arşivtarihi = 11 Haziran 2016 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="4.102">{{Web kaynağı|url=http://www.diyanet.gov.tr/kuran/ayet.asp?Kuran_id=4&I3.x=16&I3.y=15&Ayet_No=102|başlık=Nisa Suresi ,Diyanet Meali,4.102}}{{Ölü bağlantı|date=Temmuz 2024 }}</ref> [[abdest]]le birlikte<ref name="5.6">{{Web kaynağı|url=http://www.diyanet.gov.tr/kuran/ayet.asp?Kuran_id=5&I3.x=16&I3.y=15&Ayet_No=6|başlık=Enbiya Suresi ,Diyanet Meali,5.6}}{{Ölü bağlantı|date=Temmuz 2024 }}</ref> [[dua]]ya (salat) kalkılması ifadesi bulunur. Kur'an’a göre namaz, Allah'ı anarak teslimiyetin gösterildiği bir arınma biçimi ve [[İbrahim|İbrahim Peygamber]]'e öğretilen bir ibadet şeklidir.<ref name="5.6" /><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.diyanet.gov.tr/kuran/ayet.asp?Kuran_id=21&I3.x=16&I3.y=15&Ayet_No=73|başlık=Enbiya Suresi, Diyanet Meali,21.73}}{{Ölü bağlantı|date=Temmuz 2024 }}</ref>

[[Farz]], [[fıkıh]] dilinde Kur'an'ın açık olan ve yoruma dayanmayan emirlerine denir. Günlük 5 vakit namazın farz olduğu inancı, Kur'an ayetlerinin [[tefsir|yorum]]u ve [[hadis]]lere dayanan Sünni İslam toplumlarınca benimsenen bir uygulamadır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = HUD SURESİ | url = http://www.multimediaquran.com/quran/turkce/011/11-kurtubi.htm | eser = KURTUBİ TEFSİRİ | yayıncı = multimediaquran.com | yazar = KURTUBİ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130308104155/http://www.multimediaquran.com/quran/turkce/011/11-kurtubi.htm | arşivtarihi = 8 Mart 2013 | erişimtarihi = 17 Eylül 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Buna göre [[İslam dünyası]]nın çoğunluğunu oluşturan [[Sünnilik|Sünniler]], günde sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı olmak üzere 5 vakit namaz kılarlar.

Sünni mezhebine göre günlük 5 vakit namaz, [[Miraç]] olayında bizzat Allah tarafından Muhammed'e ve onun ümmetine emredilmiştir. Dolayısıyla bu gruptaki Müslümanlar, 5 vakit namazın [[Cebrâil|Cebrail]] aracılığıyla değil de bizzat Allah'ın kendi tarafından bildirildiğine inandıkları için namaza çok önem verirler.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/namazin-muslumanlara-hediye-edildigi-gece-mirac/2170745 | başlık = Namazın Müslümanlara hediye edildiği gece: Miraç | erişimtarihi =7 Mart 2022| çalışma = [[Anadolu Ajansı]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210310093031/https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/namazin-muslumanlara-hediye-edildigi-gece-mirac/2170745 | arşivtarihi = 10 Mart 2021}}</ref>

[[Şii]]ler ve [[Kur'ancılık|Kur'ancılar]] ise ([[hadis]]lerin dini referans olmasını reddeden grup), günde 3 vakit namaz kılarlar.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Hujjat Allah Al-Baligha | url = http://tr.scribd.com/doc/9897423/Hujjat-Allah-AlBaligha-Arabic-Urdu-by-Shah-Waliullah-Shah-Wali-Ullah | yayıncı = scribd.com | yazar = [[:en:Shah Waliullah]] | dil = Arapça | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130721113839/http://tr.scribd.com/doc/9897423/Hujjat-Allah-AlBaligha-Arabic-Urdu-by-Shah-Waliullah-Shah-Wali-Ullah | arşivtarihi = 21 Temmuz 2013 | erişimtarihi = 17 Eylül 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Ancak bu üç vakit namazın hangileri olduğu konusu da çok açık değildir.<ref name="Dini Yazılar">{{Web kaynağı | url = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3Aq1XfsIdhKoMJ%3Ahttp%3A%2F%2Fwww.diniyazilar.com%2F2011%2F06%2Fyasar-nuri-ozturkun-yorumuyla-namaz%2F%2Bfarz+nedir+f%C4%B1k%C4%B1h+kaynak&hl=tr&gbv=2&ct=clnk | başlık = diniyazilar.com | ilk = YAŞAR NURİ ÖZTÜRK | yayımcı = Dini Yazılar | erişimtarihi = 27 Şubat 2013 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210830175156/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3Aq1XfsIdhKoMJ%3Ahttp%3A%2F%2Fwww.diniyazilar.com%2F2011%2F06%2Fyasar-nuri-ozturkun-yorumuyla-namaz%2F%2Bfarz+nedir+f%C4%B1k%C4%B1h+kaynak&hl=tr&gbv=2&ct=clnk | arşivtarihi = 30 Ağustos 2021 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.haberturk.com/polemik/haber/657409-namazda-5-vakit-sart-mi | başlık = Namazda 5 vakit şart mı? | ilk = İSMAİL NACAR | yayımcı = GAZETE HABERTÜRK | erişimtarihi = 27 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160629162908/http://www.haberturk.com/polemik/haber/657409-namazda-5-vakit-sart-mi | arşivtarihi = 29 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Örneğin bu üç vakitte bir anlayışına göre öğle-ikindi, akşam-yatsı ve sabah olarak; bir başka uygulamada ise akşam, yatsı ve sabah olarak rastlamak olasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tebyinulkuran.com/index.php?page=isra#s50a78 | başlık = İSRÂ SÛRESİ | yayımcı = tebyinulkuran.com | erişimtarihi = 27 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100312115204/http://www.tebyinulkuran.com/index.php?page=isra#s50a78 | arşivtarihi = 12 Mart 2010 | ölüurl =evet}}</ref> Prof. Dr. [[Süleyman Ateş]]'e göre Kur'an'da geçen namazlar sabah, akşam ve gece namazından ([[teheccüd]]) ibarettir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Namaz üç vakit midir? | url = http://gundem.milliyet.com.tr/namaz-uc-vakit-midir-/gundem/gundemyazardetay/03.08.2012/1575549/default.htm | yayıncı = milliyet | erişimtarihi = 27 Şubat 2013 | yazar = Süleyman Ateş | yazarbağı = Ramazan Sohbetleri | tarih = 3 Ağustos 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120806034421/http://gundem.milliyet.com.tr/namaz-uc-vakit-midir-/gundem/gundemyazardetay/03.08.2012/1575549/default.htm | arşivtarihi = 6 Ağustos 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Alevilik]]te ise namaz reddedilmemekle birlikte, herhangi bir şart (vakit, şekil, kıble, vb.) belirtilmemiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://alevikonseyi.com/alevi/18/28/38/48/108.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=17 Haziran 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150704211240/http://www.alevikonseyi.com/alevi/18/28/38/48/108.html |arşivtarihi=4 Temmuz 2015 |ölüurl=evet}}</ref>

İlk olarak, [[cami]]lerde [[ezan]] okunması ile Müslümanlar namaza davet edilir. Müslümanlar, dilerlerse namaz kılmak için bir camide toplanır; ama isterlerse tek başına ya da grup halinde herhangi bir temiz yerde de kılabilirler. Namazdan önce [[abdest]] alınır. Abdest alınmadan namaz kılınamaz. Abdest ile eller, ağız, burun, yüz, kolların dirseklere kadar olan bölümü, başın (veya saçın) belli bir kısmı, ayaklar ve topuklar yıkanır ve böylelikle temizlenilir. Bu ritüelin şekli ve uygulanışı mezheplere göre bazı değişkenlikler gösterebilir.<ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 265-266)''</ref> Abdest alındıktan sonra Müslümanlar, yüzlerini İslam'ın en kutsal kenti olan [[Mekke]]'deki [[Kâbe|Kabe]]'ye çevirip namazlarını kılmaya başlarlar. Bu yön, camilerde [[mihrap]] olarak bilinen süslü bir yapıyla gösterilir. Cami dışındaki Müslümanlar ise, genellikle bir [[seccade]] üzerinde namaz kılarlar ve bu da, namazın temiz bir yerde kılındığının bir işaretidir.<ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 266)''</ref>

==== Oruç ====
{{Ana|Oruç|Ramazan}}
[[Dosya:Ramadan Dinner 2005-11-07.jpg|küçükresim|[[Ramazan]] ayında [[oruç]] tutan Müslümanlar, toplu bir şekilde [[iftar]] saatini beklerken. ([[Kahire]], [[Mısır]])]]
[[Dosya:Iftar in Istanbul Turkey.jpg|küçükresim|[[Sultanahmet Camii]]'nde toplu bir iftar sofrası ([[İstanbul]], [[Türkiye]])]]
Oruç, niyet edip [[imsak]] vaktinden (alacakaranlık) akşam günbatımına dek, bir şey yiyip içmemek ve her türlü [[Cinsel ilişki|cinsel aktiviteden]] uzak durmak olarak tanımlanır. Oruç tutmak, sadece [[Ramazan]] ayı boyunca farz kılınmış, bayram günleri haricinde de faziletli ve sevaplı olarak görülmüştür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.dinbilimleri.com/Makaleler/1975175987_0502080393.pdf|başlık=Arşivlenmiş kopya|erişimtarihi=18 Eylül 2014|arşivtarihi=14 Temmuz 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140714111144/http://www.dinbilimleri.com/Makaleler/1975175987_0502080393.pdf|ölüurl=evet}}</ref> Kur'an'da oruç, [[Bakara Suresi]]'nin şu ayetleri ile emredilmiştir:<ref>{{Web kaynağı | url = https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/190/183-184-ayet-tefsiri | başlık = Bakara Suresi 183-184. Ayet Tefsiri - Diyanet İşleri BaşKanlığı | erişimtarihi =7 Mart 2022| çalışma = kuran.diyanet.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170828032128/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/190/183-184-ayet-tefsiri | arşivtarihi = 28 Ağustos 2017}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/192/185-ayet-tefsiri | başlık = Bakara Suresi 185. Ayet Tefsiri - Diyanet İşleri BaşKanlığı | erişimtarihi =7 Mart 2022| çalışma = kuran.diyanet.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170821184539/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/192/185-ayet-tefsiri | arşivtarihi = 21 Ağustos 2017}}</ref>
{{Alıntı|''Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı. (Bakara: 183)''
----
''Oruç, sayılı günlerdendir. Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutar. Oruca gücü yetmeyenler ise, bir yoksul doyumu fidye verir. Bununla birlikte, gönülden kim bir iyilik yaparsa, o kendi için daha hayırlıdır. Eğer bilirseniz oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. (Bakara: 184)''
----
''(O sayılı günler), insanlar için bir hidayet rehberi, doğru yolun ve hak ile batılı birbirinden ayırmanın apaçık delilleri olarak Kur'an'ın kendinde indirildiği Ramazan ayıdır. Öyle ise içinizden kim bu aya ulaşırsa, onu oruçla geçirsin. Kim de hasta veya yolcu olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun. Allah, size kolaylık diler, zorluk dilemez. Bu da sayıyı tamamlamanız ve hidayete ulaştırmasına karşılık Allah'ı yüceltmeniz ve şükretmeniz içindir. (Bakara: 185)''|color=green}}
[[Hicrî takvim|Hicri takvime]] göre [[Ramazan]] ayında Müslümanlar, mazeret olmadığı sürece, farz olan oruç tutma ibadetlerini gerçekleştirirler. Şafaktan gün batımına kadar oruç tutmak; [[akut]] veya kronik hastalığı olan, seyahat eden, aşırı yaşlı, emziren, hamile, şeker hastası ve [[Ergenlik dönemi|ergenliğe]] girmemiş olan kişiler dışında tüm Müslümanlar için [[farz]]dır (zorunludur). Şafak öncesi yemeğe ''[[sahur]]'', orucun bozulduğu akşam yemeğine ise ''[[iftar]]'' denir.

Orucun manevi mükafatlarının ([[sevap]]) Ramazan ayında katlanarak arttığına inanılır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://hadithcollection.com/sahihbukhari/64-Sahih%20Bukhari%20Book%2031.%20Fasting/2465-sahih-bukhari-volume-003-book-031-hadith-number-125.html | başlık = Sahih Bukhari Volume 003, Book 031, Hadith Number 125. | erişimtarihi = 7 Mart 2022 | tarih = 15 Ocak 2013 | çalışma = web.archive.org | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130115170845/http://hadithcollection.com/sahihbukhari/64-Sahih%20Bukhari%20Book%2031.%20Fasting/2465-sahih-bukhari-volume-003-book-031-hadith-number-125.html | arşivtarihi = 15 Ocak 2013 | ölüurl = }}</ref> Bu inanca göre Müslümanlar, sadece yiyecek ve içecekten değil, aynı zamanda [[tütün]] ürünlerinden, [[cinsel ilişki]]lerden ve günahkar davranışlardan da kaçınırlar; bunun yerine kendilerini daha çok [[namaz]]a ve [[Kur'an]] okumaya adarlar.

Müslümanlar, Kur'an'ın Ramazan ayında ([[Kadir Gecesi]]) inmeye başladığına inandıkları için bu aya çok değer verirler. Bu ay süresince her gün şafak sökmeden önce toplanıp ''[[sahur]]'' adı verilen bir yemek tüketilir. Sahur zorunlu bir uygulama değildir; ancak [[Muhammed]]'in bir [[Sünnet (din)|sünneti]] olduğu için ve sahur hakkında da bazı [[hadis]]leri bulunduğu için, Müslümanların çoğu da bu sünnete uyarak sahur yaparlar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hadithcollection.com/sahihmuslim/134-Sahih%20Muslim%20Book%2006.%20Fasting/10921-sahih-muslim-book-006-hadith-number-2415.html | başlık = Sahih Muslim Book 006, Hadith Number 2415. | erişimtarihi = 7 Mart 2022 | tarih = 15 Ocak 2013 | çalışma = web.archive.org | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130115170800/http://www.hadithcollection.com/sahihmuslim/134-Sahih%20Muslim%20Book%2006.%20Fasting/10921-sahih-muslim-book-006-hadith-number-2415.html | arşivtarihi = 15 Ocak 2013 | ölüurl = }}</ref><ref>Dinler Tarihi ''(The Religions Book)'', Alfa Yayınları, ''çeviren: Ahmet Fethi Yıldırım'', 2019. ''(sayfa: 267)''</ref> Akşam karanlık çöktükten sonra da, ''[[iftar]]'' adı verilen daha büyük bir yemekle oruçlar açılır. Bunların yanı sıra, Ramazan'da [[Terâvih|teravih]] namazı kılmak, Kur'an'ı baştan sona okumak gibi bazı dini ritüeller de vardır.

Ramazan, ''Şeker Bayramı'' ya da ''[[Ramazan Bayramı]]'' denilen özel bir bayramla sona erer. Bayram, bir ay boyunca sürmüş olan oruç tutma ibadetinin sonudur ve bayramın 1. günü oruç tutulmaz; kimilerine göre [[mekruh]], kimilerine göre ise [[haram]]dır.<ref>[https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/476/bayram-gunlerinde-oruc-tutulur-mu-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn5PJ8DgFEAoa2xtNuyterRk%3d Bayram günlerinde oruç tutulur mu? (Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220307143432/https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/476/bayram-gunlerinde-oruc-tutulur-mu-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn5PJ8DgFEAoa2xtNuyterRk%3D |tarih=7 Mart 2022 }} (Erişim tarihi: 7 Mart 2022)</ref> Bayram, bir mükafat niteliği taşımaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/bayram | başlık = BAYRAM - TDV İslâm Ansiklopedisi | erişimtarihi = 7 Mart 2022 | dil = Türkçe | çalışma = TDV İslam Ansiklopedisi | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220307154948/https://islamansiklopedisi.org.tr/bayram |arşivtarihi= 7 Mart 2022 | ölüurl = hayır }}</ref>

====Zekât====
{{Ana|Zekat|Sadaka}}
Zekât, dini terminolojide "asli ihtiyaçlar" dışında [[nisap]] miktarı mala sahip olan ve zengin sayılan her [[Müslüman]]ın, bu zenginliği üzerinden 1 tam yıl geçtiğinde vereceği, '''şartları ve oranları belirlenmiş zorunlu''' bir ödemeyi ifade eder. Ayrıca ödenmesi mecburi olmayan, belirli şartlarla kısıtlanmayan bağışlar için de [[sadaka]] ifadesi kullanılır. [[Kur'an]]'ın [[Tevbe Suresi]] 60. ayetinde zekatın verileceği sayılırken, kullanılan kelime ise bu anlayışın aksine '''sadaka'''dır.

{{Alıntı|''Sadakalar (zekâtlar), Allah'tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler, zekat toplayan memurlar, kalpleri İslam'a ısındırılacak olanlarla (özgürlüğüne kavuşturulacak) köleler, borçlular, Allah yolunda mücadele edenler ve yolda kalmış yolcular içindir. Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir. ([[Tevbe Suresi|Tevbe]]: 60)''|color=green}}

[[Fıkıh]]ta kişinin zengin sayılması için ev, bina, elbise, ev eşyaları, bir yıllık yiyecekleri gibi asli ihtiyaçları dışında sahip olması gereken 80 gr altın veya eşdeğer mal miktarına ''[[nisap]]'' denir. Asli ihtiyaçlar kişinin yaşadığı zaman, mekan, sosyal çevre ve anlayışa göre değişkenlik gösterir.

Müslümanlar arasında zekat bir vergi midir, yoksa bir ibadet midir tartışması bulunur.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.enfal.de/oe31.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130928031422/http://www.enfal.de/oe31.htm |arşivtarihi=28 Eylül 2013 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0758.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140924040546/http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0758.htm |arşivtarihi=24 Eylül 2014 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://m.sorularlaislamiyet.com/index.php?oku=240727 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140924041239/http://m.sorularlaislamiyet.com/index.php?oku=240727 |arşivtarihi=24 Eylül 2014 |ölüurl=evet}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}}<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.halisece.com/fikih/12-zekat/352-zekatin-verilecegi-harcanacagi-kisiler-ve-muesseseler.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Eylül 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140924042014/http://www.halisece.com/fikih/12-zekat/352-zekatin-verilecegi-harcanacagi-kisiler-ve-muesseseler.html |arşivtarihi=24 Eylül 2014 |ölüurl=hayır }}</ref> Zekatın bir vergi olduğu anlayışına göre, [[şeriat]] yönetimi altında bulunmayan Müslümanların, yaşadıkları ülkenin vergi yasalarına göre vergi ödedikleri için dini açıdan ayrıca zekat ödemelerine gerek bulunmamakta, ibadet olarak değerlendirilmesi durumunda ise ödemeleri gerekmektedir. Zekatın şartları ve miktarı belirli, zorunlu bir ödeme türü olması onun "bir çeşit vergi" olarak anlaşılmasının temel dayanağıdır.

====Hac====
{{Ana|Hac (İslam)|Kurban}}
[[Dosya:Kabaa (January 2003).jpg|küçükresim|upright=1.05|[[Mekke]]'deki [[Kâbe]]'yi tavaf eden, ibadet eden Müslümanlar. [[Hac]], İslam dininde önemli bir ibadettir.|sağ]]
 
İslam'da [[Hac (İslam)|hac]], [[Hicrî takvim|Hicri takvime]] göre [[Zilhicce]] ayında [[Arafat Dağı]]'nda dua edilmesi, [[Kabe]]'nin ziyaret edilmesi, [[şeytan taşlama]] ve [[kurban]] kesilmesi gibi bazı uygulamaların belirli kurallar içinde ve bir arada yapıldığı, ayrıca yalnızca zengin olan Müslümanlara [[farz]] olan bir [[ibadet]]tir. [[Şeriat]] hukukunda [[namaz]], [[oruç]], [[zekat]] gibi [[farz]] kabul edilen dini hükümleri yapmayanlar veya terk edenler için belirli cezalar öngörülür iken, maddi durum yetersizliği nedeniyle hac yapmayanlar için benzer yaptırımlardan söz edilmez. [[Kur'an]]'da şu ayetler ile hac emredilmiştir:
{{Alıntı|''Haccı da, umreyi de Allah için tamamlayın. Eğer (düşman, hastalık ve benzer sebeplerle) engellenmiş olursanız, artık size kolay gelen kurbanı gönderin. Bu kurban, yerine varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin. İçinizden her kim hastalanır veya başından rahatsız olur da tıraş olmak zorunda kalırsa, fidye olarak ya oruç tutması, ya sadaka vermesi, ya da kurban kesmesi gerekir. Güvende olduğunuz zaman hacca kadar umreyle faydalanmak isteyen kimse, kolayına gelen kurbanı keser. Kurban bulamayan kimse; üçü hacda, yedisi de döndüğünüz zaman tam on gün oruç tutar. Bu, ailesi [[Mescid-i Haram]] civarında olmayanlar içindir. Allah'a karşı gelmekten sakının ve Allah'ın cezasının çetin olduğunu bilin. ([[Bakara Suresi|Bakara]] 196)''
----
''İnsanlar arasında haccı ilan et ki, gerek yaya olarak, gerek uzak yollardan gelen yorgun develer üzerinde sana gelsinler. Gelsinler ki, kendilerine ait birtakım menfaatlere şahit olsunlar ve Allah’ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar üzerine belli günlerde Allah’ın adını ansınlar. Artık onlardan siz de yiyin, yoksula fakire de yedirin. ([[Hac Suresi|Hac]] 27-28)''|color=green}}
Hac, [[Kâbe]]'nin yanı sıra diğer bazı kutsal yerlerin birlikte ziyaret edilmesi iken; [[umre]] ise sadece Kâbe ziyareti olarak tanımlanır.<ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/hac/iliskili-maddeler|başlık=HAC - İlişkili Maddeler - TDV İslâm Ansiklopedisi|erişimtarihi=11 Mart 2022|dil=Türkçe|çalışma=TDV İslam Ansiklopedisi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220311105024/https://islamansiklopedisi.org.tr/hac/iliskili-maddeler|arşivtarihi=11 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Mîkât]]; hacca başlarken [[ihram]] (hac yaparken giyilen dikişsiz beyaz örtü) giyilen, bitişinde de çıkartılan yere denir. Hacda Kâbe ziyaret edilir, tavaf yapılır, [[Safâ tepesi|Safa]] ile [[Merve tepesi|Merve]] arasında gidip gelinerek sa'y yapılır, [[Arafat Dağı]]'nda [[vakfe]] yapılır, [[Mina, Mekke|Minâ]] denilen yerde [[şeytan]] [[Şeytan taşlama|taşlanır]] ve ardından kurban kesilir.<ref name=":3" /> İslam dünyasının hac günü, [[Hicrî takvim|Hicri takvime]] göre [[Kurban Bayramı]]'na denk gelen 10 [[Zilhicce]]’dir.

===Şiilikte İslam'ın şartları===
[[Şiilik]]te ''Füru-ı Din'' denilen dini emirler, [[Sünnilik]]te farz olan [[namaz]], [[oruç]], [[hac]] ve [[zekât]]a ilave olarak [[Hums (İslam)|Hums]], [[Cihat]], [[Emr-i bi'l ma'rûf]] ve [[Nehy-i anil münker]], [[Tevella]] ve [[Teberra]] olarak sıralanır.

==== [[Hums (İslam)|Hums]] ====
Şiîlikte sahip olunan eşyanın veya kârın beşte birlik değerine denk gelen bir vergidir. Dayanağı [[Enfal Suresi]]'nin 41. ayetidir:
{{Alıntı|''Allah’a ve ayırım günü, yani iki topluluğun karşılaştığı gün, kulumuza indirdiğimize iman etmişseniz, biliniz ki ganimet olarak ele geçirdiğiniz her şeyin beşte biri Allah’a, peygambere, yakınlara, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmışlara aittir. Allah her şeye kadirdir.''|color=green}}
Sünnilikte hums, "ganimet malı" olarak savaşta el konulan malların [[Beyt-ül mal]] denilen devlet hazinesine devredilmesinden ibarettir. Nereye harcanacağına da emir sahipleri olan yöneticiler karar verir. Şii inancında ise bu vergi, [[Muhammed]]'in bir yakını veya soyundan gelen bir kimse,<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1302 "Khums" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122545/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1302 |tarih=16 Ocak 2024 }} <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1302 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122545/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1302 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> yetimler, ihtiyaç sahipleri veya yurdundan ayrı düşmüş ve yurduna dönecek maddi imkânı bulunmayan kişilerin hakkı olarak tanımlanır.<ref name="brillHums">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1417 Zysow, A.; Gleave, R. "Ḵh̲ums (a.)." ''Encyclopaedia of Islam''. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1417>]{{Ölü bağlantı}} URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>

Ayette geçen "ganimet" sözcüğü, Şiilerde genel bir "kâr"ı ifade eder ve bu sebeple kârın söz konusu olduğu her durumda beşte birlik bir kısım vergi olarak ayette belirtilen yerlere verilmelidir.<ref name="brillHums" />

==== Cihat ====
{{Ana|Cihat}}

==== [[Emr-i bi'l ma'rûf]] ve [[Nehy-i anil münker]] ====
'''[[İyiliği emretmek ve kötülükten menetmek]]''' veya ''''' ([[Arapça]]: الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر) Kur'an kökenli bir ifadedir. Dini jargonda [[Ef'âl-i mükellefîn|dince iyi ve kötü olarak tanımlanan fiiller]]e atfen kullanılır.

Ayetler etimolojik ve literal anlamda "iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırma" anlamlarına gelmez. Maruf bilinen, aşina olunan anlamındadır<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.etimolojiturkce.com/kelime/maruf | başlık = Maruf Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji | website = www.etimolojiturkce.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210517004004/https://www.etimolojiturkce.com/kelime/maruf | arşivtarihi = 17 Mayıs 2021}}</ref> ve 30 ayette kullanım amacı aynı kökten gelen örf'ü ifade etmektir.<ref>Ayrıca otuz ayette ma‟ruf kelimesi “iyilik, iyi güzel, örf haline
gelmiş tutum ve uygulama” gibi anlamlarda geçmektedir.https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220930084321/https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y |tarih=30 Eylül 2022 }}</ref> Münker ise belirsiz, tekil veya tuhaf anlamındaki nekr, nekre<ref>{{Web kaynağı | url = https://turkcenedemek.com/kelime/nekre/ | başlık = Nekre Ne Demek? - Türkçe Kelime Anlamı | website = Türkçe Ne Demek | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220926103843/https://turkcenedemek.com/kelime/nekre/ | arşivtarihi = 26 Eylül 2022}}</ref> kelimelerinden marufun zıddı olarak<ref>Münker kavramı da (islam öncesi) ma‟rûfun zıddı olarak kullanılmakta ve toplumun benimsemediği, hoşlanmadığı davranışlar olarak bilinmektedir.https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220930084321/https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y |tarih=30 Eylül 2022 }}</ref> türetilmiş ve olasılıkla günümüzde [[bid'at]] (gelenekte olmayan, tuhaf, yeni icatlar, sünnette yer almayan dini uygulamalar) olarak ifade edilenin aynısıdır.

İyiliği emretmek ve kötülüğü engellemek [[cihad]]ın bir türü olarak kabul edilir,<ref>Teknik bir terim olarak İslâmî literatürde cihâd,....iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya çalışmak...şeklinde genel anlamda kullanılmıştır.http://abakus.inonu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11616/6458/Tez%20Dosyas%C4%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220929090114/http://abakus.inonu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11616/6458/Tez%20Dosyas%C4%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y |tarih=29 Eylül 2022 }}</ref> bu sebeple bazı İslami ekollere göre İslam'ın temel [[farz]]larından biridir. Ayrıca [[fıkıh|İslami anlayış]]ta ''iyilik'' ve ''kötülük'' kavramlarının '''göreceliği''', yani kastedilen iyiliğin İslam'a göre iyi, kötülüğün ise İslam'a göre kötü olan olduğu göz önüne alınmalıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=1420 | başlık = Diyanet Dergi {{!}} Diyanet - Aylık Dergi - Aile - Çocuk - İlmi Dergi - Bülten | erişimtarihi = 16 Nisan 2021 | çalışma = dergi.diyanet.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210416070730/https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=1420 | arşivtarihi = 16 Nisan 2021}}</ref> (Ayrıca bakınız: [[Göreceli ahlak]])

İlke [[İslami köktendincilik|cihatçı kökten dinci]]lerle reformist İslamcılar arasında tartışma konusudur. [[İslamcılık|Ana akım İslamcılar]] görevin hükûmetlere ait olduğunu, kişilerin teker teker bu görevi yapmaya kalkmaları halinde anarşiye yol açılacağını savunurlar. Cihatçı kökten dincilikte ise “iyiliğin emredilip kötülüğün yasaklanması” '''farz-ı kifâye''' hükmünde bir vecibedir. Şayet siyasi otorite dinin münker gördüğü hususları ortadan kaldırma konusunda harekete geçmezse bu görev, gücü yetebilen her bir ferdin sorumluluğuna geçmiş olur.<ref>[[Eymen ez-Zevahiri|Ez-Zevâhiri]], kötülüğün önlenmesine yönelik görevin hükümetlere ait olduğuna dair Hasan el-Benna’nın görüşüne itiraz etmektedir. Ona göre; “iyiliğin emredilip kötülüğün yasaklanması” farz-ı kifâye hükmünde bir vecibedir. Şayet siyasi otorite dinin münker gördüğü hususları ortadan kaldırma konusunda harekete geçmezse bu görev, gücü yetebilen her bir ferdin sorumluluğuna geçmiş olur.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1540148 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220929072742/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1540148 |tarih=29 Eylül 2022 }}</ref> İlke [[Mu'tezile]]'ye göre "'''farz-ı ayn'''"dır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.dunyadinleri.com/mutezile.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Ekim 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220929074751/https://www.dunyadinleri.com/mutezile.html |arşivtarihi=29 Eylül 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>

==== [[Tevella]] ====
[[Ehl-i beyt]] ve takipçilerini sevmek olarak yorumlanır. Şiilikte [[imamet]]/[[hilâfet]] inanç esasları arasında yer alır ve [[Muhammed]] sonrasında [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] üzerinden [[12 imam]] denilen Muhammed'in soyu devam eder. Şiilikte bunları, takipçilerini, sevenlerini sevmek (veli-dost edinmek) şarttır. [[Şura suresi|Şura Suresi]]'nin 23. ayetine dayandırılır:<ref>{{Web kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C5%9E%C3%BBr%C3%A2-suresi/4295/23-ayet-tefsiri|başlık=Şûrâ Suresi 23. Ayet Tefsiri - Diyanet İşleri BaşKanlığı|erişimtarihi=15 Mart 2022|çalışma=kuran.diyanet.gov.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190630231553/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C5%9E%C3%BBr%C3%A2-suresi/4295/23-ayet-tefsiri|arşivtarihi=30 Haziran 2019|ölüurl=hayır}}</ref>
{{Alıntı|''Allah’ın, iman edip dünya ve ahirete faydalı işler yapan kullarına verdiği müjde işte bu! De ki: “Sizden akrabalık (yakınlık) sevgisinden başka bir karşılık istemiyorum.” Kim çaba harcayıp bir iyiliği gerçekleştirirse, bu konuda ona daha büyük güzellikler bahşederiz. Şüphesiz Allah çok bağışlayıcıdır ve iyiliği asla karşılıksız bırakmaz.''|color=green}}
Şiiler, ayette geçen "yakınlar" sözcüğünü [[ehl-i beyt]] ve soy anlamında anlamışlardır.

==== [[Teberra]] ====
[[Ehl-i beyt]]in düşmanı olan kişileri sevmemek, inananların ehl-i beyti sevmeyenleri sevmemeleri, ehl-i beyt düşmanlarına düşman olmaları anlamına gelir ve Şiilikte önemli bir yere sahiptir.

Bu anlayış sebebiyle Şiiler, [[Sünnilik]]te [[sahabe]] olarak bir çeşit kutsallık atfedilen ilk Müslümanlardan bazılarına karşı nefret olarak tanımlanabilecek bazı antipatik duygular gösterirler. Anlayışın etkileri [[hadis]] gibi dini referanslarda görülebileceği gibi günlük yaşamda da, örneğin çocukların isimlendirilmesi gibi hususlarda da net olarak görülür. Yine bu sebeple [[Şii]] ve [[Alevilik|Alevi]] inancına mensup olan Müslümanlar, geleneksel olarak Allah ve Muhammed adının yanında, ilk [[Dört Halife|halifeler]] olan [[Ebubekir|Ebu Bekir]], [[Ömer]] ve [[Osman]]'ın adlarının da süsleme olarak duvarlarına asıldığı [[Sünnilik|Sünni]] ibadethanelerine gitmezler.

== Toplumsal yapıyla ilgili düzenlemeler ([[Şeriat]]) ==
{{Ana|Şeriat|Fıkıh|İslam ilimleri|İslamcılığın eleştirisi}}

[[Şeriat]] ([[Arapça]]: '''شريعة'''), "İslam hukuku" anlamında olup, İslam dinindeki ibadetler, muameleler ve cezaları içerisine alan, dini hukuka ait tüm kavram ve kurallara verilen isimdir.

Klasik anlayışta Şeriatta [[Kur'an|Kur’an]] temel kaynaktır ve Kur'an'da geçen emir ve yasaklar temelinde kararlar alınır.<ref name="oxfordKuran" /> Şeriatın ikinci kaynağını [[hadis]]ler oluşturur. Bazı İslam hukuku ekolleri, Kur'an'da geçmemekle birlikte Kur'an'da geçen bir başka emir veya yasakla aynı illete (sebebe) dayanan konularda da Kur'an'daki emir veya yasağa [[kıyas]] yoluyla karar verirler. Özel durumlar dışında haram ve helal yiyeceklerin belirlenmesinde, [[Şafii|Şafiî]] ve İbn Kudame gibi bazı [[fakih]]ler haram ve helalliğin kriterini "[[Araplar|Arabın]] tabiatına uygunluk ve aykırılık" ile sınırlamışlardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/Makaleler/772304030_2.14.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=27 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170327171912/http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/Makaleler/772304030_2.14.pdf |arşivtarihi=27 Mart 2017 |ölüurl=evet}}</ref>

Şeriat bir [[hukuk]] sistemi olarak tanımlansa da burada günümüz anlamında olgunlaşmış, alan, kural ve sınırları belli olan, [[insan hakları|bireysel haklar]] temelinde bir hukuktan bahsetmek olası değildir.<ref>Şeriat ile modern hukuk anlayışı arasında İslam'ın bireysel hak ve özgürlükler kavramına yer vermeyişi önemli çatışma kaynağıdır.{{akademik dergi kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211700 |başlık=Uluslararası İnsan Hakları, İslam Hukuku ve Ölüm Cezası |ilk=Blair |son=Major |dergi=KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi |sayı=19 |yıl=2012 |erişimtarihi=30 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201105122736/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211700 |arşivtarihi=5 Kasım 2020 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Allah hakları genellikle taabbudî özellik taşıdığı için illetleri akli gerekçelerle tam olarak izah edilemez.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1075176 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220823093101/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1075176 |tarih=23 Ağustos 2022 }}</ref> Günümüzde hukuk, etik, gelenek, inanç ve ibadet, sınırları ayrımlaşmış ve birbirlerinin alanına girmemesine özen gösterilen kavramlardır. Hukuk etik, örf, inanç veya ibadetle ilgilenmez. Ancak Şeriatte bu kavramlar iç içe geçer ve, örneğin günümüzde sadece bir tercih meselesi olan [[:en:Khamr|içki içmek]]-içmemek veya [[zina|yetişkinlerin karşılıklı rızaya dayalı cinsel eylemleri]] veya buna atıf yapılarak gerçekleştirilen konuşmalar ([[Hudud|kazf]], bu yöresel anlayışlara göre etik bir sorun olabilir) veya inanç veya ibadetlerin terki ([[irtidat]], bu dini bir sorundur) büyük cezai yaptırımlarla karşılanır. Cezalarda suçun ağırlığına göre derecelendirme bulunmaz, Kur'an ve hadiste cinsel suçlarda mütecaviz-mağdur,<ref>"Klasik fıkıh literatüründe...Tecavüz tek başına bir suç türü olarak kabul edilmemiştir. Genellikle zina suçu kapsamında ele alınmıştır. Fıkhî kaynaklarda tecavüz, bir erkeğin zor kullanarak kadınla zina etmesi kapsamında değerlendirilmiştir. Tecavüz suçuna ceza olarak had uygulanması gerekse de haddin sınırı olan 4 şahit şartı yerine getirilemediği müddetçe tazir cezası uygulanmaktadır." ([https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/14790/1/fatmanur_dil_tez.pdf İSLAM HUKUKU’NA GÖRE TECAVÜZE UĞRAYAN KADININ HAK VE SORUMLULUKLARI] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220819120807/https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/14790/1/fatmanur_dil_tez.pdf |tarih=19 Ağustos 2022 }})</ref> öldürme-yaralama suçlarında da iki Müslüman arasında olabilecek öldürme dışında ([[Nisa suresi|Nisa]]; 92) diğer geleneklerde<ref>name="sabah.com.tr"> Kabile fertlerinden birine karşı işlenen suç bütün kabileye karşı işlenmiş sayıldığından cezalandırmada suçlunun kabilesine mensup olma yeterli sebep kabul edilerek suçlu suçsuz ayırımı gözetilmeksizin misilleme cihetine gidiliyor, ayrıca suçta kasıt-hata ayırımı yapılmayarak maddî sonuçla yetiniliyordu.https://www.sabah.com.tr/sozluk/sosyoloji/kisas-nedir {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210907064107/https://www.sabah.com.tr/sozluk/sosyoloji/kisas-nedir |tarih=7 Eylül 2021 }}</ref> olduğu gibi kasıtlı-kasıtsız ayrımı getirilmemiştir. [[Tâzir]] olarak sınıflandırılan birçok suçta yasal dayanak ([[Ceza hukuku|kanunilik ilkesi]]) olmadığı gibi yargılayanlar açısından suçun kanıtlanması veya ceza alan kişiler arasında aynı suça aynı cezanın verilmesi gibi zorunluluklar da bulunmuyor.<ref>{{dergi kaynağı |yazar=Ertuğrul Gazi TUNCAY |başlık=İslam Hukukunda Sınırı Belirlenmemiş Cezalar |dergi=İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi |tarih=2017 |sayı=3 |url=http://www.islambilimleri.com/Makaleler/274962294_4.%20s%c4%b1n%c4%b1r%c4%b1%20belirsiz%20cezalar.pdf |sayfa=85 |erişimtarihi=4 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180421105835/http://www.islambilimleri.com/Makaleler/274962294_4.%20s%c4%b1n%c4%b1r%c4%b1%20belirsiz%20cezalar.pdf |arşivtarihi=21 Nisan 2018 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Patricia Crone]], şeriat hukukunun [[Muhammed]]'in gelenekleri üzerine değil, [[İskender]] döneminde geliştirilen [[Yakın Doğu]]'nun yasası üzerine kurulduğunu iddia eder. Ona göre Müslümanlar, bu yasayı Allah adına eleyip sistemleştirmiş ve kendi imajlarıyla damgalamıştı.<ref name="Crone_Roman_1987_99">{{Kitap kaynağı|başlık=Roman, Provincial and Islamic Law: The Origins of the Islamic Patronate |çeviribaşlık=Roma, Eyalet ve İslam Hukuku: İslam Himayesinin Kökenleri |dil=İngilizce |ad1=Patricia |soyadı1=Crone |tarih=1987 |yer=Cambridge |sayfa=99}} atıf yapılan kaynak {{Kitap kaynağı|yazarbağı1=Ibn Warraq |editör1-soyadı=Ibn Warraq |başlık=The Quest for the Historical Muhammad |url=https://archive.org/details/questforhistoric00ibnw |çeviribaşlık=Tarihsel Muhammed Arayışı |dil=İngilizce |tarih=2000 |yayıncı=Prometheus |sayfa=[https://archive.org/details/questforhistoric00ibnw/page/99 99] |bölüm=2. Origins of Islam: A Critical Look at the Sources}}</ref> Genel olarak [[Emevîler|Emevi]] hilafeti ve özellikle [[Muaviye]]'nin kullandığı bu eyalet yasası, ulema tarafından uzun bir uyarlama döneminden sonra, şimdi ''şeriat'' dediğimiz uygulama haline geldi.<ref name="IWOoICLatS2000:98">[[#IWOoICLatS2000|Ibn al-Rawandi, "Origins of Islam: A Critical Look at the Sources", 2000]]: s. 98</ref>

[[Dosya:Use of Sharia by country.svg|küçükresim|sağ| {{Lejant|#179C86|Yargıda şeriatı uygulamayan [[İslam İşbirliği Teşkilatı]] üyesi ülkeler}}{{Lejant|#F6DD4F|Şeriatı kısmen (kişisel durumlarda: evlilik, boşanma, miras ve velayet) uygulayan, bunun dışında uygulamayanlar}}{{Lejant|#706EA4|Şeriat kanunlarını bütünü ile kabul eden ülkeler}}{{Lejant|#FF9950|Şeriatı bölgesel farklar gözeterek uygulayan ülkeler}}|340x340pik]]

Günümüzde [[İslam İşbirliği Teşkilatı]]'na üye olan ülkeler arasında şeriatı hiçbir şekilde uygulamayan, kısmen veya tamamen uygulayan veya bölgesel farklılıklarla birlikte uygulayan ülkeler bulunur. Şeriat uygulayan ülkeler, uluslararası örgütlerden insan hakları, eşitlikler, kadın hakları, çocukların korunması, bireysel tercihler ve kişi hak ve özgürlüklerinin korunmaması gibi konularda şiddetli eleştirilerle karşılaşmaktadırlar.<ref>{{Web kaynağı |url=https://tr.euronews.com/2018/12/14/avrupa-konseyi-ile-seriat-hukuku-krizi-kapida |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=30 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201107045713/https://tr.euronews.com/2018/12/14/avrupa-konseyi-ile-seriat-hukuku-krizi-kapida |arşivtarihi=7 Kasım 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> Şeriat ile Batı hukuk anlayışı arasında İslam'ın bireysel haklar ve özgürlükler kavramına yer vermeyişi, önemli bir çatışma kaynağı olarak öne çıkmaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211700 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=30 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201105122736/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211700 |arşivtarihi=5 Kasım 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>

Klasik şeriat uygulamalarından bir kısmı, [[insan hakları]]na karşı ciddi ihlaller içermektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.etc-graz.eu/wp-content/uploads/2020/08/insan_haklar__305_n__305__anlamak_kitap_bask__305_ya_ISBNli_____kapakli.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200926014247/http://www.etc-graz.eu/wp-content/uploads/2020/08/insan_haklar__305_n__305__anlamak_kitap_bask__305_ya_ISBNli_____kapakli.pdf |arşivtarihi=26 Eylül 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> Bunlar, insanların [[ilhad]], [[irtidat]] veya [[fasık]]lık gibi tanımlamalar ile etiketlenerek suçlu ilan edilmeleri ve bunlara verilen öldürme<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.gedik.edu.tr/wp-content/uploads/insan-haklari-ve-demokrasi-ders-notu.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200929000813/https://www.gedik.edu.tr/wp-content/uploads/insan-haklari-ve-demokrasi-ders-notu.pdf |arşivtarihi=29 Eylül 2020 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.suleymaniyevakfi.org/kuran-arastirmalari/kurana-ve-gelenege-gore-dinden-donmenin-cezasi.html|başlık=Kur'ân'â ve Geleneğe Göre Dinden Dönmenin Cezası|erişimtarihi=16 Ocak 2024|tarih=3 Mayıs 2017|dil=Türkçe|çalışma=Süleymaniye Vakfı|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240116122540/https://www.suleymaniyevakfi.org/arastirmalar/kuran-arastirmalari/kurana-ve-gelenege-gore-dinden-donmenin-cezasi.html|arşivtarihi=16 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref> ve diğer cezalar<ref>http://www.diyanet.gov.tr/turkish/basiliyayin/weboku.asp?sayfa=21&yid=4 {{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ismailaga.info/yazi/2012/03/30/dinde-zorlama-yoktur-ne-demektir-islamda-zorlama-yok-mudur/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=20 Haziran 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120409021427/http://www.ismailaga.info/yazi/2012/03/30/dinde-zorlama-yoktur-ne-demektir-islamda-zorlama-yok-mudur/ |arşivtarihi=9 Nisan 2012 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, [[Sünen-i Ebu Davud]] Terceme ve şerhi c. 2, s. 112</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.fetvameclisi.com/fetva-namaz-kilmayanin-cezasi-21734.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=20 Haziran 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130226072809/http://www.fetvameclisi.com/fetva-namaz-kilmayanin-cezasi-21734.html |arşivtarihi=26 Şubat 2013 |ölüurl=evet}}</ref> ile kadının sosyal statüsünü aşağıya çeken, kadınların evlerinden dışarıya izinsiz çıkışlarının ve sosyal hayata katılımlarının yasaklanmasını da içine alan "[[Hicap|tesettür-hicap]]" uygulamalarıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/28046/1995.pdf?sequence=1&isAllowed=y |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201113162411/https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/28046/1995.pdf?sequence=1&isAllowed=y |arşivtarihi=13 Kasım 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Din savaşları]] başlatma ve organize etme ve bunun sonucunda da savaş ganimeti olarak değerlendirilen sivillerin, cinsel fiillere açık şekilde [[köle]] ve [[cariye]] olarak kullanılması -ki bu efendilerin doğal hakkı olarak görülürdü- gibi eylemlerin birer [[savaş suçu]], sistematik olarak uygulandıklarında da [[insanlığa karşı suçlar]] kapsamında değerlendirilmesi mümkündür.<ref>{{Web kaynağı |url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/281/2556.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110821120023/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/281/2556.pdf |arşivtarihi=21 Ağustos 2011 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02507.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210507133906/http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02507.pdf |arşivtarihi=7 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://yeditepe.edu.tr/sites/default/files/hukuk_dergi/II-2.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210509162115/https://yeditepe.edu.tr/sites/default/files/hukuk_dergi/II-2.pdf |arşivtarihi=9 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>
[[Dosya:Zibik.jpg|küçükresim|Mutsuz bir kadın, [[kadı]]ya kocasının iktidarsızlığını şikayet ediyor. (18. yüzyıl [[Osmanlı]] [[minyatür]]ü)|343x343px]]

Klasik şeriat uygulamaları, farz sayılan ibadetlerin terkini [[islam'da dinden çıkma|dinden çıkma]] sayıp onlar için ölüme varan şiddetli cezalar öngörmekte iken, [[insan hakları]] kavramının gelişmesi ile İslam ülkelerinde ibadetlerin mükafat veya cezasının uhrevi olarak değerlendirildiği, daha [[Sekülerizm|seküler]] veya kısmi şeriat uygulamaları ön plana çıkmaktadır.

===Etiketler ve sosyal sınıflar===
{{Ana|İslam ahlakı|Farz|Vacip|Sünnet (din)|Müstehap|Helal|Mekruh|Haram}}

Tanımlamalar tanımlamanın kaynağı veya kaynaklık eden ifadenin anlam ve kapsamına dönük yorumlar mezhepler ve anlayışlara göre değişebilmektedir. Örneğin balık dışı deniz ürünleri,<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.fetva.net/yazili-fetvalar/haram-nedir-cesitleri-nelerdir.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=27 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170514104439/http://www.fetva.net/yazili-fetvalar/haram-nedir-cesitleri-nelerdir.html |arşivtarihi=14 Mayıs 2017 |ölüurl=evet}}</ref> [[mut'a]] nikâhı, [[tesettür]]de haram sayılan bölgeler vb., [[fıkıh]], Kur'an ve [[hadis]]ten türetilen [[mezhep|anlayış]] ve [[tefsir|yorum]]ların toplamıdır ve bir bakıma şeriatın ne olduğunu fıkıhçılar belirler. Ulema, değişik [[İslam dünyası|İslam ülkelerinde]] [[müftü]], [[kadı]], [[fakih]], [[şeyhulislam]], [[imam]], [[molla]] gibi isimler alır ve İslami [[farz|emir]], [[haram|yasak]] ve [[Şeriat|yasa]]ları belirleme, kıyas yoluyla yeni kurallar koyma veya muhtelif konuları etiketleme yetkisine sahip olurlar.

[[Fıkıh]]ta insan davranışları ([[Ef'âl-i mükellefîn]]) için geliştirilen etiketler şunlardır: [[Farz]] (mutlak zorunluluk ifade eden eylemler ve ibadetler), [[vacip]] (farz kadar kesin olmasa da gerekli ve bir alt derece zorunluluk), [[Sünnet (din)|sünnet]] ([[Muhammed]]'in yaşamı, davranışları ve eylemleri), [[müstehap]] (sevilen işler), [[helal]] (uygun işler), [[mekruh]] (çirkin karşılanan, çok çirkin veya az çirkin) ve [[haram]] (kesinlikle yasak). Bu değerlendirmeler fıkıh, mezhep, meşrep ve kişisel anlayışa göre şekillenir ve farklı toplumlarda yerleri de değişebilir.

Bu eylemlerin şeriat anlayışında maddi ya da manevi karşılıkları bulunur. Farz, vacip ve sünnet olarak nitelendirilen eylemlerin terki ile mekruh ve haram olarak nitelendirilen eylemlerin yapılması cezai (had veya tâzir cezaları olarak) karşılık görür. Örneğin, [[namaz]] kılmayanların dövülmesi, hapsedilmesi ve kılmamakta ısrar edenlerin öldürülmesi,<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ismailaga.info/yazi/2012/03/30/dinde-zorlama-yoktur-ne-demektir-islamda-zorlama-yok-mudur/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=24 Eylül 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120409021427/http://www.ismailaga.info/yazi/2012/03/30/dinde-zorlama-yoktur-ne-demektir-islamda-zorlama-yok-mudur/ |arşivtarihi=9 Nisan 2012 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Necati Yeni el, Hüseyin Kayapınar, Sünen-i Ebû Davud Terceme ve şerhi c. 2, s. 112</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.fetvameclisi.com/fetva-namaz-kilmayanin-cezasi-21734.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=24 Eylül 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130226072809/http://www.fetvameclisi.com/fetva-namaz-kilmayanin-cezasi-21734.html |arşivtarihi=26 Şubat 2013 |ölüurl=evet}}</ref> bu kapsamda ele alınabilir. Bu eylemler tazir cezalarının konusudur ve belli bir sınır ve ölçü olmaksızın hâkimin takdiri ile cezalandırılır. Tazir cezalarında suçun şahitlik veya benzeri mekanizmalarla ispat ([[Kanun|Kanunilik ilkesi]]) zorunluluğu yoktur.

İslam felsefecileri olan '''[[Kelam]]cılar,''' bir şeyin kötü olduğu için mi yasaklandığı, yoksa yasaklandığı için mi kötü kabul edilmesi gerektiğini de tartışmışlardır. Akılcılara göre dinde bir şeyin yasak olmasının bir sebebi bulunmalıdır ve bu tespit edildiğinde, aynı sebepler çerçevesinde dini yasakların kapsamı genişletilebilmektedir. Örneğin [[içki]] yasağına kıyas edilerek, [[sarhoşluk]] etkisi veren her şeyin haram olduğuna karar verilebilir. Ancak bir şey yasak olduğu için kötüdür inancına sahip olanlara göre böyle bir kıyaslama kabul edilemez. Onlara göre Allah, eğer yasaklamak isteseydi, içki gibi diğer zararlı veya sarhoş eden şeyleri ([[uyuşturucu]], [[sigara]] vb.) yasaklardı.

====Sosyal sınıflar====
Şeriat anlayışında insanlar değişik ve eşitsiz sınıflara ayrılır.<ref>Şeriat, efendi-köle, özgür kadın-köle kadın, inanan-inanmayanlar arasında temel eşitsizlikleri ve eşitsiz hukuku tanır.
* Bernard Lewis (2002), What Went Wrong?, {{ISBN|0195144201}}, pp.&nbsp;82–83;
* Brunschvig. 'Abd; Encyclopedia of Islam, Brill, 2nd Edition, Vol 1, pp.&nbsp;13–40.</ref><ref>({{Kur'an ayetleri|16|71}}, {{Kur'an ayetleri|24|33}}, {{Kur'an ayetleri|30|28}})</ref>
*[[İnanç]] ve ''[[yaşam tarzı]]''na göre; İslam içinde, salih - [[fasık]] veya dışında [[mülhid]] / [[mürted]] ve Müslüman olmayanlar.
*Müslüman olmayanlar siyasi olarak ikiye ayrılır; [[Zimmi]], kelle vergisi ([[cizye]]) karşılığında can güvenliği verilenler - Harbi, (Kendilerine hiçbir can veya mal güvenliği verilmeyenler)
*[[Soyağacı]] aidiyeti ile; [[seyyid|Seyyid ve şerifler]], ayrıcalıklı sınıf, sıradan mahkemelerde yargılanmayan,<ref>nakîbüleşraf aynı zamanda bir kadı ve dolayısıyla seyyid ve şeriflerin mahkeme işlerine bakan bir görevlidir. https://www.bisav.org.tr/Bulten/225/1353/osmanli_da_seyyidler_ve_nakibulesraflik_muessesesi {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170608071817/http://www.bisav.org.tr/Bulten/225/1353/osmanli_da_seyyidler_ve_nakibulesraflik_muessesesi |tarih=8 Haziran 2017 }}</ref> her türlü vergi<ref>Önce en imtiyazlı sınıf olarak
Seyyidler, vergiden muaf, şerefli ve itibarlıdırlar. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/654621 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220822123845/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/654621 |tarih=22 Ağustos 2022 }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.bisav.org.tr/Bulten/225/1353/osmanli_da_seyyidler_ve_nakibulesraflik_muessesesi |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170608071817/http://www.bisav.org.tr/Bulten/225/1353/osmanli_da_seyyidler_ve_nakibulesraflik_muessesesi |arşivtarihi=8 Haziran 2017 |ölüurl=hayır }}</ref> ve Müslüman erkeklere getirilen en fazla 4 kadınla evlenme<ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1156347 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211007125341/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1156347 |arşivtarihi=7 Ekim 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> gibi kısıtlamalardan muaf sınıf.<ref>Hasan'ın 100'e yakın kadınla evlendiği, yanında 250-300 cariye edindiği biliniyor TDV İslam Ansiklopedisi, cilt:&nbsp;16, sayfa:&nbsp;283</ref> [[Alevi]] kültüründe [[Alevî ocakları|Ocak]] olarak bilinirler.<ref>Ocakzâde dedelerin Peygamber soyundan geldikleri
yani evlad-ı resul oldukları kabul edilir ve bu nedenle “seyyid” adı ile de anılırlar https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/203/196{{Ölü bağlantı|date=Ocak 2024 }}</ref> 
*Hürriyetlerine göre; Özgür - [[İslam'da kölelik|köle]], (yarı köleler; ümmü'l veled, şartlı veya sözleşmeli köleler)
*[[Milliyet]]ine göre; Araplar (kavm-i necip olarak adlandırıldılar<ref>Orduya ilk katıldığım günlerde, bir Arap binbaşısının 'Kavm-i Necip evladına sen nasıl kötü muamele yaparsın' diye tokatladığı bir Anadolu çocuğunun iki damla gözyaşında Türklük şuuruna erdim https://www.haberturk.com/mustafa-kemal-ataturk-sozleri-beni-gormek-demek-mutlaka-yuzumu-gormek-degildir-iste-daha-fazla-so-2214889 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220829200720/https://www.haberturk.com/mustafa-kemal-ataturk-sozleri-beni-gormek-demek-mutlaka-yuzumu-gormek-degildir-iste-daha-fazla-so-2214889 |tarih=29 Ağustos 2022 }}</ref> ve yönetici elit kesimi oluşturdular) - [[mevâlî]], (yarı köle, azadlı, Arap olmayan Müslümanlar; Müslüman olmalarına rağmen Arap bir patrona vergi ödemek zorundaydılar.<ref>{{Web kaynağı |url=http://islamicus.org/mawla/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220816120255/http://islamicus.org/mawla/ |arşivtarihi=16 Ağustos 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>)
*Cinsiyete göre; Erkek - [[İslam'da kadın|Kadın]] 
*Nikah durumuna göre; Evli - bekar (Zina suçu'nun cezası evli-bekar ayrımına göre ([[Recm]] veya 100 kere sopalama) değişebiliyor. ([[Mut'a]] nikahı Sünnilerde zina ile eşdeğerdir, ancak had cezası gerekip gerekmediği imamlara göre değişmektedir.))

Bu ayrım şahitliğin reddi veya daha değersiz sayılması gibi hafif, savaş ya da yakarak öldürme ([[Yakarak öldürme|mülhid ve mürtedlerin yakılması]]) gibi ağır sonuçlar doğurabilir ve miras, [[Diyet (İslam)|ölüm tazminatı]], [[kısas]], yönetici (hakim, nakib-ül eşraf) veya yargıç atamaları gibi birçok alanda ayrıcalık veya mahrumiyet olarak kendini gösterebilir. Yasal hak ve sorumluluklar kişinin [[reşit|akil-baliğ]] olması ile başlar.

[[Fıkıh]]ta [[farz]] ve [[haram]] denilen hükümler [[Kur'an]]'a dayandırılır. [[Hanefi]] fıkhında, diğer mezheplerde bulunmayan bir kavram olan [[vacip]], Kur'an'da geçen, ancak farzlar gibi kesinlik göstermeyen ([[Kurban kesmek|kurban kesme]] gibi) dini emirleri ifade etmede kullanılan bir tanımlamadır.

İslam toplumunda hem ibadet (namaz, oruç, vb.) hem de sosyal alanda (selamlaşma, erkek çocukların sünnet edilmesi, cenaze namazı, domuz eti yememe, alkol yasağı, hayvan keserken besmele çekilmesi gibi) bazı genel kurallar bulunur.

===Kadın ve evlilik===
{{Ana|İslam'da kadın|Nikâh|}}
[[Dosya:Odalisque (Boston Public Library).jpg|küçükresim|sağ|upright=0.68| Osmanlı'da ''[[Cariye]]''. "....sizin için temiz kılınan kadınlardan ikişer, üçer, dörder nikâhlayın. Eğer adaleti gözetemeyeceğinizden korkarsanız, o zaman bir tane ya da '''elinizin altında sahip olduklarınız''' (esire veya cariyeler) ile yetinin.... ''([[Nisa suresi]], 3)]]

İslam'da [[nikâh]] ile gerçekleştirilen meşru ilişki dışında [[Cinsel ilişki|cinsel yaşam]] men edilmiş ve [[zina]] olarak tanımlanmıştır. [[Nikâh]], İslam hukukunda bir [[sözleşme]]dir. [[Fıkıh]]ta geçerli sayılması için nikâhın şahitlerin huzurunda yapılması, icap ve kabul, erkeğin [[gayrimüslim]] olmaması, [[mehir]] ve sözleşmenin ilanı gibi bazı şartlar ileri sürülmüştür. [[Şii]] mezhebinde ise [[mut'a]], geçerli ve meşru bir ilişki tarzıdır. [[Sünnilik|Sünni]] mezhebine göre ise [[mut'a]] nikâhı önceleri serbest iken, daha sonra yasaklanmıştır ve ilgili Kur'an ayeti neshedilmiştir. Mut'a, [[Sünnilik|Sünni]] mezheplerde [[zina]] olarak tanımlanır ve [[haram]] kabul edilir.<ref name="diyanet">{{Web kaynağı|url=https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR|başlık=T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı &#124; İman &#124; İbadet &#124; Namaz &#124; Ahlak|website=www.diyanet.gov.tr|erişimtarihi=6 Kasım 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160315235736/https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR|arşivtarihi=15 Mart 2016|ölüurl=hayır}}</ref> İslam'da zina ve [[İslam'da eşcinsellik|eşcinsel ilişkiler]] için cezai yaptırımlar öngörülmüştür. Erkekler [[poligami|4 kadın]]la nikahlanabilirken, kadınlar tek erkekle nikahlanabilirler. Boşanma hakkı ağırlıklı olarak erkeklere verilmiştir ama kadın şiddete uğrarsa ya da aldatılırsa boşanma davası açabilir. Bunun yanı sıra, erkeklerin [[cariye]], yani kadın köle hakkı sınırsızdır.

İslam'a göre nikah akdinin gerçekleşebilmesi için şahitlik şarttır. Nikah şahitleri Müslüman olmalı ve nikahın geçerliliği için 2 erkek veya 1 erkek ile 2 kadın şahitlik etmelidir.

[[İslam'da kadın|İslam'da ve Kur'an'da kadının yeri]] konusunda Müslümanlar arasında birbirinin tam aksi iki farklı eğilim görülür.<ref name=nazife/> Bunlardan birisi, İslam'ın kadını en yüksek mertebeye oturttuğu, kadınlara bütün haklarını verdiği şeklinde iken; diğeri ise [[Kur'an]]'ı [[ataerkillik|ataerkil]] Arap toplumunun önyargılarını yansıtan, kadınları ikinci sınıf bir konuma hapseden bir metin olarak algılayanların tutumudur.<ref name=nazife>{{Web kaynağı | soyadı1 = Gürhan | ad1 = Nazife | başlık = '''Kadın bakış açısıyla Kuran'ı Yeniden Okuma Denemesi- Amina Wedud- kuran ve Kadın''' | url = https://www.academia.edu/6708946/KADIN_BAKI%C5%9E_A%C3%87ISIYLA_KURANI_YEN%C4%B0DEN_OKUMA_DENEMES%C4%B0_-AM%C4%B0NA_WEDUD-KURAN_VE_KADIN | yayıncı = e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi Sayı 6, Kasım 2011 | erişimtarihi = 5 Ağustos 2016 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20190302090811/https://www.academia.edu/6708946/KADIN_BAKI%C5%9E_A%C3%87ISIYLA_KURANI_YEN%C4%B0DEN_OKUMA_DENEMES%C4%B0_-AM%C4%B0NA_WEDUD-KURAN_VE_KADIN |arşivtarihi= 2 Mart 2019 | ölüurl =hayır}}</ref>[[Dosya:Hijabexamples2.jpg|küçükresim|[[Tesettür]]lü bazı İslam kadınları. ''(sol üstten başlayarak saat yönünde: [[Türkiye]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]], [[İran]], [[Hindistan]])''. Tesettür giyimi ülkelere göre farklılık gösterebilmektedir.]]İslam toplumlarında kadının durumunu İslam dininin kurallarının yanı sıra sosyal ve siyasi çevre, etnik yapı ve İslam öncesinden gelen kültür mirası belirlemiştir. Bu sebeple, İslam dünyasında kadının her yerde ve her dönemde aynı konumda olduğunu söylemek mümkün değildir.<ref name="tdv">{{Web kaynağı | soyadı1 = Aydın | ad1 = Mehmet Akif | başlık = '''Kadın''' | url = http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=240086&idno2=c240053#1 | yayıncı = Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, yıl 2001 | erişimtarihi = 5 Ağustos 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160822230301/http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=240086&idno2=c240053#1 | arşivtarihi = 22 Ağustos 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Ayrıca [[şeriat|şeriat hukukunda]] erkeklerde olduğu gibi, esir veya [[cariye]] kadınların [[tesettür|giyim kuralları]], dini ve toplumsal hakları ve sorumlulukları hür kadınlardan tamamen farklıdır.Hanefî ile Maliki mezheblerine göre; yüz ve el müstesna bütün vücud avrettir. Aynı zamanda kadının mahkemede ifâde vermesi için erkek hakim veya alışveriş için müşteri veya satıcı erkeklere görünmesinde beis yoktur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iskenderpasa.com/27B6E20E-0454-41A4-8E76-98E99716C992.aspx|başlık=TESETTÜR VE MAHREMİYETLE İLGİLİ KONULAR|erişimtarihi=16 Ocak 2024|alıntı=Hanefî ile Maliki mezheblerine göre; yüz ve el müstesna bütün vücud avrettir. Aynı zamanda kadının mahkemede ifâde vermesi için erkek hakim veya alış-veriş için müşteri veya satıcı erkeklere görünmesinde beis yoktur.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141023023018/http://www.iskenderpasa.com/27B6E20E-0454-41A4-8E76-98E99716C992.aspx|arşivtarihi=23 Ekim 2014|ölüurl=}}</ref>

Kur'an'da kadın giyimi ile ilgili emir kipi ile ifade edilen cümlelerde [[tesettür|kadın giyimi]] ile ilgili net bir çerçeve çizilmemesi, İslam'da kadın giyiminin yüzyıllar boyunca tartışılan, bir uçta sadece avret olarak tanımlanan edep yerlerinin<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.etimolojiturkce.com/kelime/avret |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 Mayıs 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200921090511/https://www.etimolojiturkce.com/kelime/avret/ |arşivtarihi=21 Eylül 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> ([[cinsel organ]]larını) örtülmesini yeterli gören, diğer uçta kadının el ve yüzler dahil bütün bedeninin örtülmesini zorlayan<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.nurmend.com/yayin/serh/47-tesettur-risalesi-ve-serhi#%C3%96ns%C3%B6z |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=19 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200804221916/https://www.nurmend.com/yayin/serh/47-tesettur-risalesi-ve-serhi#%C3%96ns%C3%B6z |arşivtarihi=4 Ağustos 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> anlayışların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Aralarında bazı küçük farklılıklar olmakla birlikte, İslam mezhepleri kadın vücudunun örtülmesi gerektiğini ([[tesettür]]) ifade etmişler, ancak zaruri durumlarda geçerli olmak üzere, kendi yakınları ile sınırlı belirli bölgelerin açılabilmesine izin vermişlerdir. Bunun yanında, [[Hanefilik|Hanefi]] ve [[Mâlikîlik|Maliki]] mezheplerinde kadının el ve yüzünün "fitneye yer vermeyecek şekilde" açılabilmesine müsaade edilmiştir.

[[Otokrasi|Otokratik]] yönetimler; şeriat ve itaat kültürünün ön planda olduğu, bireysel özgürlük ve değerler anlayışının gelişmediği toplumlarda, Kur'an'ın mutlak bir inançla Allah'ın emir ve yasaklarından oluştuğu anlayışının sürekli olarak toplumsal belleğe işlenmesi, [[tesettür]] ve zorunlu ibadet kurallarına aykırı davranan bireylere karşı [[zorbalık|dinsel zorbalığın]] ve kadına yönelik şiddetin [[İslam dünyası|İslam coğrafyasında]] yaygın olarak görülmesi sonucunu doğurmaktadır. Günümüzde kadın eğitimine ve onun sosyal hayata katılımına değişik rivayetler ve birkaç [[ayet]] -muhtemelen tarihsel bağlamından kopartılarak yapılan tercümeleri- ile desteklenen çıkarımlarla şiddetle karşı çıkan bazı [[Köktendincilik|köktendinci]] terör örgütleri İslam dünyasında varlığını sürdürmekte ve eğitim kurumlarına ve özellikle kız öğrencilere karşı saldırılar düzenlemektedirler. (Bakınız: [[Taliban]], [[Boko Haram]], [[Malala Yusufzay]])

===Devlet===
{{Ana|İslam devleti|Hilâfet}}
{{Başlık genişlet|tarih=Kasım 2014}}
[[Dosya:Islamic_coin,_Time_of_the_Rashidun._Khosrau_type._AH_31-41_AD_651-661.jpg|küçükresim|upright=1.36|Raşidin halifelerin zamanında kullanılan İslami para örneği.<ref>{{Web kaynağı |url=https://depts.washington.edu/silkroad/museums/bm/bmislamiccoins.html#:~:text=The%20Arabic%20inscription%20on%20the,In%20the%20name%20of%20God.%22 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=30 Mayıs 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220420063426/https://depts.washington.edu/silkroad/museums/bm/bmislamiccoins.html#:~:text=The%20Arabic%20inscription%20on%20the,In%20the%20name%20of%20God.%22 |arşivtarihi=20 Nisan 2022 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Sasani İmparatorluğu]] hükümdarı [[II. Hüsrev]]'in taklidi. ([[Bişâpûr|Bishapur]] basımı) Tarih H 36 (MS 656). Sasani tarzı büst; kenarda bismillah/ Kurdeleler ve görevlilerle ateş sunağı; yıldız ve hilal çevreleyen alevler; solda tarih, sağda para adı.]]
[[Dosya:Rashidun_coin_Pseudo-Byzantine_types.jpg|küçükresim| Raşidun Halifeliğinin Sikkesi, (647-670). Bizans figürü ([[II. Konstans]] Haçlı asa ve haçlı küreyi tutuyor) ile.]]

=== Ekonomi===
{{Ana|Zekat|Aşar|Ganimet|Cizye|Hums (islam)}}

[[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti|KKTC]]'deki [[Yakın Doğu Üniversitesi]]'nin (YDÜ) [[İlahiyat fakültesi|İlahiyat Fakültesinde]] yapılan bir çalışmada, [[cahiliye dönemi|Cahiliye Dönemi]]'ne ait vergilerle ilgili veriler ve bunların [[Kur'an]]’daki malî yükümlülüklerle ilişkisi araştırılmış ve Kur’an’ın söz konusu vergilerinin İslam öncesi Güney, Kuzey ve [[Hicaz]] Araplarında, hatta daha eski toplumlarda yer alan düzenlemelerin aynısı olduğu sonucuna varılmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://neu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/k%C4%B1br%C4%B1s-ilahiyat-dergi4-1.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170322203646/https://neu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/k%C4%B1br%C4%B1s-ilahiyat-dergi4-1.pdf |arşivtarihi=22 Mart 2017 |ölüurl=evet}}</ref>

===Diğer dinlere bakış===
[[Dosya:Abrahamic religions.png|sağ|küçükresim|upright=1.23|Üç büyük [[İbrahimî dinler|İbrahimî dinin]] sembolü. (soldan sağa: [[Hristiyanlık]], İslam, [[Yahudilik]])]]
İslam'da dinler İslam, [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[putperestlik]] olarak formüle edilir. İslam inancına göre [[Allah]] yanında tek din İslam'dır ve [[Muhammed]]'in getirdiği din, yeni bir din değildir. O, sadece daha önceki [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberlerin]] mesajını tekrar açıklamış ve tamamlamıştır ve gönderilmiş peygamberlerin sonuncusudur.<ref>Esposito (1998), pp.&nbsp;6,12; Esposito (2002b), pp.&nbsp;4-5; F. E. Peters (2003), p.&nbsp;9</ref><ref>"Muhammad", Encyclopaedia of Islam Online</ref> İslam'da [[İbrahim]]î [[İbrahimî dinler|dinlerin]] peygamber veya kutsal kişi kabul ettiği kimseler ([[Nuh]], [[İbrahim]], [[Musa]], [[İsa]]) birer peygamber; [[Tevrat]], [[Zebur]] ve [[İncil]] ise [[tahrif]] edilerek hükümsüz kalmış kutsal kitaplar olarak kabul edilir.

İslam görüşlerine göre İslam, kendinden önceki [[İbrahimî dinler]]in hükmünü kaldırmış ve hangi dine mensup olunursa olunsun, insanların tümü İslam'a girmekle yükümlüdürler. İslam gelmeden önceki semavî dinlere mensup olanlardan Allah'a ve ahirete inanıp iyi işler yapan insanların, tıpkı İslam'da olduğu gibi kurtuluşa erecekleri belirtilmektedir. İslam bilginleri, [[Bakara Suresi]]'nin 62. ayetinden yola çıkarak, İslam geldikten sonra dahi İslam'ı kabul etmeyip kendi ölçüleri çerçevesinde Allah'a ve ahirete inananların kurtuluşa eremeyeceklerini belirtmektedirler.<ref name=":4" /><ref>''Kur'an-ı Kerim Meali'', [[Diyanet İşleri Başkanlığı]] Yayınları, Ankara, 2006.</ref> Ayrıca İslam ve bazı Kur'an ayetleri, daha önce kendilerine bir kutsal kitapla bir peygamberin geldiğini kabul eden Yahudiler ve Hristiyanları ''[[ehl-i kitap]]'' olarak adlandırmaktadır.

Ayrıca Kur'an'da [[İsa]]'dan bir [[peygamber]] ve "Allah'ın [[ruh]]u" (ruhullah) olarak bahsedilir; dolayısıyla Hristiyanlıktaki Baba, Oğul ve [[Kutsal Ruh]]'tan oluşan [[teslis]] inancı, [[şirk]] gerekçesiyle şiddetle reddedilir.

====Cihat====
{{Ana|Cihat|Muhammed'in savaşları}}
[[Dosya:The Prophet Muhammad and the Muslim Army at the Battle of Uhud, from the Siyer-i Nebi, 1595.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Uhud Muharebesi]]'nde (625) Muhammed ve Müslüman ordusu]]
İslam peygamberi [[Muhammed]], yaklaşık 10 yıl süren [[Medine]] döneminde savaş, baskın, savunma ve [[seriyye]] gibi çatışma içeren veya içermeyen 100<nowiki>'e yakın askerî harekât düzenlemiştir ve bunların 27 tanesinde bizzat komutan olarak bulunmuştur. Muhammed'in bizzat ordu başında bulunduğu seferlere İslam literatüründe ''</nowiki>[[gazve]]<nowiki>''</nowiki> adı verilir. Örneğin [[Bedir Muharebesi|Bedir]], [[Uhud Muharebesi|Uhud]] ve [[Hendek Muharebesi|Hendek]] muharebeleri birer gazve iken; [[Mute Muharebesi|Mute]] ve [[1. Sifülbahr Seferi|1. Sifülbahr]] muharebeleri gazve değildir.

İslam'ın bir unsuru olan [[cihat]], Kur'an ve hadislerde her ne kadar Allah adına İslam'ı yaymak amacıyla savaşmak anlamına gelse de, bazı İslami yorumlara göre ise her zaman fiziki bir savaşı tanımlamaz.<ref name="brillCihad">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189 Tyan, E. "Ḏj̲ihād." Encyclopaedia of Islam]{{Ölü bağlantı}}. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Zira [[Arapça]] kökenli bir sözcük olan <nowiki>''cihat'', Arapçada ''savaş'' değil, ''mücadele, çaba, gayret''</nowiki> gibi anlamlara gelmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://turkcenedemek.com/kelime/cihat/ | başlık = Cihat Ne Demek? - Türkçe Kelime Anlamı | erişimtarihi = 15 Mart 2022 | çalışma = Türkçe Ne Demek | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220410013000/https://turkcenedemek.com/kelime/cihat/ | arşivtarihi = 10 Nisan 2022}}</ref> Bundan ötürü, kişinin İslam adına yaptığı farklı emek ve çabalar da [[cihat]] tanımı içerisinde değerlendirilmiştir.<ref name="brillCihad" />

Kur'an'da değişik cihat ayetleri bulunur:

{{Alıntı|''Kendilerine kitap verilenlerden (Hristiyanlar ve Yahudiler) Allah'a ve ahiret gününe inanmayan, Allah'ın ve Resûlünün haram kıldığını haram tanımayan ve hak dini din edinmeyenlerle, küçük düşürülüp [[cizye]]yi kendi elleriyle verinceye kadar savaşın. ([[Tevbe Suresi]]: 29)''|color=green}}

İslam [[tefsir]] geleneği, [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] (Hristiyan) hakimiyetinde olan [[Suriye]] bölgesinde ve bu yol üzerindeki gerek [[Hristiyan]] gerekse [[Yahudiler|Yahudi]] topluluklar ile [[Müslüman]]lar arasındaki gerginliklerin varlığını koruduğu gerekçesiyle [[Tevbe Suresi]] 29. ayetin indiğini kabul etseler de, bu görüş hakkında başka zayıf rivayetler de bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Tevbe-suresi/1264/29-ayet-tefsiri|başlık=Tevbe Suresi 29. Ayet Tefsiri - Diyanet İşleri BaşKanlığı|erişimtarihi=15 Mart 2022|çalışma=kuran.diyanet.gov.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210413112802/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Tevbe-suresi/1264/29-ayet-tefsiri|arşivtarihi=13 Nisan 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

Kökenleri [[Hâricîler|Hariciler]]'e dayanan [[Cihatçılık|Radikal İslam]]cılar, İslam fıkhının aşırı yorumlarına sahip bir [[İslam devleti]] ve bu tür bir [[şeriat]]a uygun toplum yapısı kurma ve bunu diğer insanlara da uygulatmayı amaç edinen, çoğunlukla bu amaçla [[Terörizm|terörist]] yöntemlere de başvuran gruplardır. Radikal İslamcılar, kendileri dışındaki [[İtikadî mezhepler|mezheplerin]] [[Müslüman]]larını [[bidat]], [[Küfür (İslam)|küfür]] ve [[şirk]] ile itham etmekte ve onları Müslüman kabul etmediklerinden, onları cihadın bir parçası olarak görüp öldürülmelerinde bir beis görmemektedirler. [[Irak ve Şam İslam Devleti|Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD),]] [[El-Kaide]], [[Hizbullah (Türkiye)|Hizbullah]], [[Taliban]] gibi örgütler, Radikal İslam'ın günümüz yaklaşımlarını temsil etmektedir.

== Tarihi ==
{{Ana|İslam tarihi|İlk Fitne|İkinci Fitne|İslam: Anlatılmayan Hikaye}}
=== İslamın çıkış coğrafyası ===
[[Dosya:Lower city, Petra.jpg|küçükresim|upright=1.27|Günümüz [[Ürdün]] sınırları içerisinde yer alan ve [[İslam tarihi|İslam'ın erken tarihinin]] coğrafyası iddialarının odak merkezi olan [[Petra|Petra Antik Kenti]]]]

[[Muhammed]]'in hayatı, [[kıble]] ve [[Kur'an]]'ın ilk yazım yeri olarak Mekke 1970'li yıllardan bu yana tartışılır olmuştur. [[Mekke]]'nin, arkeolojik araştırmalarda İslam öncesine gitmeyen yeni bir şehir olarak ortaya çıkışı, tarihi kaynaklar ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesinde geçmemesi,<ref>[[Tom Holland (yazar)|Holland, Tom]]; ''In the Shadow of the Sword''; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’</ref> ticaret yolları üzerinde olmaması yanında toprağının tarıma uygunsuzluğu,<ref>Crone, Patricia; ''Meccan Trade and the Rise of Islam'', 1987, s. 7</ref> ayrıca erken İslam tarihi hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde tanımlanan bazı yer isimleri ve özellikleri ile uyuşmazlıklar gibi nedenlerle [[Revizyonist İslam Araştırmaları Okulu]] olarak adlandırılan tarihçiler Muhammed'in kurgusal (veya [[Patricia Crone]], [[Michael Cook]] gibi diğerleri ise O'nun gerçek ama daha kuzeyde yaşamış) bir kişilik olabileceğine inandılar. Kur'anda 16 kere anılan [[Mescid-i Haram]] onlara göre Kuzeybatı Arap Yarımadası'ndaydı.<ref>{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/592002 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 Mart 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200324223412/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/592002 |arşivtarihi=24 Mart 2020 |ölüurl=hayır }}</ref><ref name="bora.uib.no"/><ref>Meccan Trade And The Rise Of Islam, (Princeton, U.S.A: Princeton University Press, 1987</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5006&context=edissertations |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=7 Nisan 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210412071520/https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5006&context=edissertations |arşivtarihi=12 Nisan 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Muhammad's home more closely resemble what is now southern [[Israel]] than Mecca.{{Akademik dergi kaynağı |soyadı= Holland |ad= Tom |tarih= 8 Ocak 2015 |başlık= Viewpoint: The roots of the battle for free speech |url= https://www.bbc.co.uk/news/magazine-30714702 |dergi= BBC News Magazine |erişimtarihi= 14 Ocak 2015 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20150113214358/http://www.bbc.co.uk/news/magazine-30714702 |arşivtarihi= 13 Ocak 2015 |ölüurl= hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.gatestoneinstitute.org/3352/channel-4-islam-untold-story | başlık = Britain: Islam Documentary Cancelled Amid Threats of Physical Violence | soyadı = kern | ad = soeren | tarih = 21 Eylül 2012 | website = Gatestone Institute | erişimtarihi = 1 Mayıs 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120924213537/https://www.gatestoneinstitute.org/3352/channel-4-islam-untold-story | arşivtarihi = 24 Eylül 2012}}</ref> Bunun yanında [[Taif]]te bulunan bir taş yazıt geleneksel bilgiye aykırı olarak Mescid'i Haram inşa tarihini 78 olarak veriyor.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.islamic-awareness.org/history/islam/inscriptions/haram1.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=1 Mayıs 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210206185439/https://www.islamic-awareness.org/history/islam/inscriptions/haram1.html |arşivtarihi=6 Şubat 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

İslam'ın çıkış yıllarında Arabistan'da çok sayıda bölgesel dil ve alfabe kullanılmaktaydı. Kur'an yazımında kullanılan dil ve alfabenin kuzeyde gelişen, Suriye ve Kufeye kadar uzanan '''Nebati-Aramaik Arapça''' dil olduğu ifade ediliyor.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=Nqq66xwf5uw |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210929071923/https://www.youtube.com/watch?v=Nqq66xwf5uw |arşivtarihi=29 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=_4PXucfx7FE |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210929070742/https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=_4PXucfx7FE |arşivtarihi=29 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Muaviye]]'nin sonrasında çıkan karışıklıklarda [[Yezid]] askerlerince yıkılan,<ref>Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64</ref> [[Kabe]]'nin aslına uygun olarak yeniden yapılmasının İslam dünyasında uzun süre tartışıldığı ancak bunun gerçekleştirilemediği<ref>http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Kabe%20tarihi.pdf{{Ölü bağlantı|date=Ekim 2022 }}</ref> geleneksel tarih kitaplarında da ifade edilen bir konudur. Kıble üzerinden yapılan bazı araştırmalar İslamın ilk kuruluş yeri olarak Petrayı öne çıkarmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.researchgate.net/publication/339490857_How_Accurately_Could_Early_622-900_CE_Muslims_Determine_the_Direction_of_Prayers_Qibla |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Nisan 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210429080638/https://www.researchgate.net/publication/339490857_How_Accurately_Could_Early_622-900_CE_Muslims_Determine_the_Direction_of_Prayers_Qibla |arşivtarihi=29 Nisan 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

Kanadalı yazar [[Dan Gibson]] "Quranic Geography" ismiyle kitaplaştırdığı araştırmalarında, en eski camilerin mihrap yönlerinin [[Petra]]'yı gösterdiklerini,<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.mdpi.com/2077-1444/11/3/102/htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201214034702/https://www.mdpi.com/2077-1444/11/3/102/htm |arşivtarihi=14 Aralık 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> ayet, hadis ve siyer geçen ipuçlarının da Muhammed'in Petra'da yaşadığını ve buradan [[Medine]]'ye göç etmiş olduğunun işaretlerini verdiğini söyler.

{{Harici medya|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=IOyWqHIbJHk ''The Sacred City'' (2016) (''Kutsal Şehir''), Türkçe]}}

{{Alıntı|Doç Dr. Eren Karakoç Tarih sohbetlerinde İslamın erken çağları ile ilgili bilgiler aktarıyor; “Bizans hiçbir zaman Müslümanlarla savaşmadı, [[Yermük Muharebesi]] [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] ile [[Gassaniler]] arasında yapıldı, Muhammed Gassani hükümdarlarının ünvanıydı…”<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=Rbr0XzEcqN8 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Temmuz 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20230728080418/https://www.youtube.com/watch?v=Rbr0XzEcqN8 |arşivtarihi=28 Temmuz 2023 |ölüurl=hayır }}</ref>]}}

Bu yapı Müslümanların [[İkinci Fitne]] olarak niteledikleri [[Abdullah bin Zübeyr]] ayaklanmasında yıkılmış, İbni Zübeyr [[Hacerü'l-esved|karataş]]ı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Mekke'ye taşımış, yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan ''birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi'' sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmıştı. Ancak Emevi etkisinde kalan Kuzey Afrika ve Endülüs camileri yönlerini bambaşka bir yöne, Güney Afrika'ya çevirerek yeni kıbleye karşı çıkmaya devam etmişlerdi.<ref name="bio">Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book ''Qur'ānic Geography'' and the Amazon author information to this book: [http://nabataea.net/nabhistory.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200521165215/http://nabataea.net/nabhistory.html|tarih=21 Mayıs 2020}}, [http://nabataea.net/authors.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180408141023/http://nabataea.net/authors.html|tarih=8 Nisan 2018}}, [https://independent.academia.edu/DanGibson1] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200126144605/https://independent.academia.edu/DanGibson1|tarih=26 Ocak 2020}}, [https://www.amazon.co.uk/Nabataeans-Builders-Petra-Dan-Gibson/dp/1413427340] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170531014144/http://nabataea.net/authors.html|tarih=31 Mayıs 2017}}</ref><ref>Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)</ref>

Konu ile ilgili ortaya atılan bir diğer iddia ise “bekke”nin bekaa ile bağlantılı olarak ele alınan [[Kudüs]] kenti olduğu yönündedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://19.org/tr/muhammed-nerdeydi/ |başlık="Muhammed Nerdeydi", 19.org |erişimtarihi=29 Ocak 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200129191436/http://19.org/tr/muhammed-nerdeydi/ |arşivtarihi=29 Ocak 2020 |ölüurl=evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=iLm3m57yvZA |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=4 Ağustos 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210804081451/https://www.youtube.com/watch?v=iLm3m57yvZA |arşivtarihi=4 Ağustos 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

Bu sonuçlara, ilk Müslümanlar Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadılar,<ref>King, David A. The Petra Fallacy</ref><ref>NDTV, 200 Mecca mosques face wrong direction?, 06/04/2009</ref><ref>BBC News, Mecca mosques 'wrongly aligned', 05/04/2009</ref> Abdullah bin Zübeyr olayı ile ilgili 7.ve 8. yy. yazarları [[John bar Penkaye]] ve [[Theofanis (aziz)|Teofanis]] Petra'dan değil Mekke'den bahsetmişlerdi,<ref name="BrockOutline">S. Brock, ''A brief outline of Syriac Literature'', Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp.&nbsp;56-57, 135</ref><ref name="Hoyland, Robert G. 1998">Hoyland, Robert G. ''Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam'';s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998).</ref><ref name="dx.doi.org">{{Kitap kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.31826/9781463239602|başlık=Seeing Islam as Others Saw It|tarih=31 Aralık 2019|yer=Piscataway, NJ, USA|yayıncı=Gorgias Press|ad=R.|soyadı=Hoyland|isbn=978-1-4632-3960-2|erişim-tarihi=4 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240116122536/https://www.degruyter.com/document/doi/10.31826/9781463239602/html|arşivtarihi=16 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref> gibi savlarla karşı çıkıldı.

Hicaz bölgesinde Arapçanın kullanıldığını gösteren belge ise, [[Ömer]] tarafından Mekke valisi olarak atanan [[Halid bin Velid]]'in oğlu Abdurrahman'a ait MS 660'lara tarihlenen taş yazıttır.<ref name="ReferenceF">Robert G. Hoyland, "Epigraphy And The Linguistic Background To The Qur'an".</ref>

[[Batlamyus]] (MS 100-170) Arabistan'da aralarında "Macoraba" isimli bir yerleşimi de saydığı 50 yerleşimin listesini yayınlamıştı. Geçmişte Macoraba'nın gerçek Mekke olduğu konusunda genel bir fikir birliği olmasına rağmen, bazı bilim adamları bu sonucu sorguladılar.<ref name=":0" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|author=Morris, Ian D.|yıl=2018|başlık=Mecca and Macoraba|url=https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf|ölüurl=evet|dergi=Al-ʿUṣūr Al-Wusṭā|cilt=26|sayfalar=1-60|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181117022342/https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf|arşivtarihi=17 Kasım 2018|erişimtarihi=16 Kasım 2018}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Meccan Trade and the Rise of Islam|url=https://archive.org/details/meccantraderisei00cron|sayfalar=[https://archive.org/details/meccantraderisei00cron/page/n141 134]-135|yayıncı=Princeton University Press|yıl=1987|isbn=978-1-59333-102-3|yazar=Crone, Patricia}}</ref> Modern veriler kullanarak Mekke ile çağrışım yapan antik yer isimlerini Mekke ile eşleştirme eğiliminde çalışmalar ve bu tutumu yanlışlayan araştırmalar günümüzde de devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.e-perimetron.org/Vol_15_1/Abshire_et_al.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Şubat 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210907120149/http://www.e-perimetron.org/Vol_15_1/Abshire_et_al.pdf |arşivtarihi=7 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Abshire |ad1=C. |soyadı2=Gusev |ad2=D. |soyadı3=Stafeyev |ad3=S.K. |soyadı4=Wang |ad4=M. |başlık=Enhanced Mathematical Method for Visualizing Ptolemy's Arabia |dergi=International Web Journal on Sciences and Technologies Affined to History of Cartography and Maps |tarih=2020 |cilt=15 |sayı=1 |sayfalar=1-25}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=vTqTstNEysU |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=15 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210914085308/https://www.youtube.com/watch?v=vTqTstNEysU |arşivtarihi=14 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>
[[Dosya:PtolemyWorldMap.jpg|küçükresim|upright=1.27|[[Batlamyus]]'un dünya haritası]]

Öte yandan haritalı Coğrafya'nın en eski el yazmalarının Batlamyustan 1000 yıl sonra, 12. yüzyıl sonlarında Bizans'ta başladığı biliniyor. [[Batlamyus]]'un kendi haritalarını çizdiğine dair somut bir kanıt yoktur.<ref>"There is no concrete evidence that Ptolemy ever drew his own maps. Instead, he transmitted geographical data in digital form, using a series of numbers and diagrams that allowed later map-makers to adapt it." https://www.historyextra.com/period/ancient-history/ptolemys-maps-the-father-of-modern-geography/ {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20211020110157/https://www.historyextra.com/period/ancient-history/ptolemys-maps-the-father-of-modern-geography/ |tarih=20 Ekim 2021 }}</ref> Ancak başlangıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar da hatalıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/bilim-tarihi-ve-felsefesi_6-(ortak2020bahar)-siirt-2020421154422881.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Şubat 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211023123145/https://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/bilim-tarihi-ve-felsefesi_6-(ortak2020bahar)-siirt-2020421154422881.pdf |arşivtarihi=23 Ekim 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> Bu haritaların Batlamyusa referans veren çok daha sonraki yüzyıllara ait sürümlerinde Macoraba ve diğer yerleşimlerden bahsedilmektedir.

İslamın erken tarihlerinde yazılan eserler konum belirlemekten uzaktır; Süryani yazar [[John bar Penkaye]]<ref name="BrockOutline"/><ref name="Hoyland, Robert G. 1998"/><ref name="dx.doi.org"/> ve John Damascene Mekke'den çölde bir yer olarak bahseder.<ref>{{Web kaynağı |url=https://fr.scribd.com/document/3024512/Oeuvres-de-St-Jean-Damascene |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Şubat 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210727094959/https://fr.scribd.com/document/3024512/Oeuvres-de-St-Jean-Damascene |arşivtarihi=27 Temmuz 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> Ayrıca Arapların küp şeklinde yapılan ve İslam öncesi Arabistanda oldukça yaygın olan put evlerine [[Kabe]] adını verdikleri biliniyor.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur%27an%27daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/fulltext/594d6cbe0f7e9be7b2d65e25/Cahiliye-Arap-Hac-Ritueellerinin-Kurandaki-Menasikle-Diyalektik-Iliskisi.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=24 Mayıs 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210718212113/https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur%27an%27daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/fulltext/594d6cbe0f7e9be7b2d65e25/Cahiliye-Arap-Hac-Ritueellerinin-Kurandaki-Menasikle-Diyalektik-Iliskisi.pdf |arşivtarihi=18 Temmuz 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> Bu yapıların İslamlaşma döneminde tahrip edilmesiyle Müslümanlar arasında başlangıçtan bu yana sadece tek bir tane Kabe'nin, Mekke'de var olduğu algısı da yerleşmiştir. Rivayet kültürüne dayalı eserlerin dışında tarih bilimi açısından İslamın erken tarihi, ne zaman ortaya çıktığı, hangi coğrafyada doğup dünyaya yayıldığı konusu günümüzde belirsizliğini korumakta, bu konuda farklı coğrafyalara işaret eden çalışmalarla<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.zwemercenter.com/is-mecca-really-the-birthplace-of-islam/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Eylül 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190513015508/http://www.zwemercenter.com/is-mecca-really-the-birthplace-of-islam/ |arşivtarihi=13 Mayıs 2019 |ölüurl=evet }}</ref> Muhammed’in hayat hikâyesinin belki de birden fazla kişinin hikâyelerinin birleşimi olabileceği kanaatlerinin ileri sürülmesine yol açan bulgular ortaya konmuştur.<ref name="bora.uib.no">{{Web kaynağı |url=https://bora.uib.no/bora-xmlui/bitstream/handle/1956/12367/144806851.pdf?sequence=4&isAllowed=y |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=7 Nisan 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210412071521/https://bora.uib.no/bora-xmlui/bitstream/handle/1956/12367/144806851.pdf?sequence=4&isAllowed=y |arşivtarihi=12 Nisan 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.aymennjawad.org/23129/the-byzantine-arabic-chronicle-full-translation |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=26 Temmuz 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210527104354/https://www.aymennjawad.org/23129/the-byzantine-arabic-chronicle-full-translation |arşivtarihi=27 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=no-KJ4Vlf-I |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210423180306/https://www.youtube.com/watch?v=no-KJ4Vlf-I |arşivtarihi=23 Nisan 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=j5F0y96BQqo&list=LL&index=3 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073806/https://www.youtube.com/watch?v=j5F0y96BQqo&list=LL&index=3 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=OD7Q1uo7OoA |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=26 Temmuz 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210527110527/https://www.youtube.com/watch?v=OD7Q1uo7OoA |arşivtarihi=27 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=WA0w3HOwCW4&list=LL&index=2 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073759/https://www.youtube.com/watch?v=WA0w3HOwCW4&list=LL&index=2 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=eDQh2nk8ih4&list=LL&index=12 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073802/https://www.youtube.com/watch?v=eDQh2nk8ih4&list=LL&index=12 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=P57X29bm4Dw&list=LL&index=20 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073757/https://www.youtube.com/watch?v=P57X29bm4Dw&list=LL&index=20 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=Oq7PZQ4AMw0&list=LL&index=32 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073758/https://www.youtube.com/watch?v=Oq7PZQ4AMw0&list=LL&index=32 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=6__C7Wu8qV4&list=LL&index=53 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073757/https://www.youtube.com/watch?v=6__C7Wu8qV4&list=LL&index=53 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=_LIlH4jBKyQ&list=LL&index=53 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073801/https://www.youtube.com/watch?v=_LIlH4jBKyQ&list=LL&index=53 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=koVaxbWBlr4&list=LL&index=122 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073756/https://www.youtube.com/watch?v=koVaxbWBlr4&list=LL&index=122 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=1rZIftnqX2k&list=LL&index=120 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210911073804/https://www.youtube.com/watch?v=1rZIftnqX2k&list=LL&index=120 |arşivtarihi=11 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.youtube.com/watch?v=QyUeQ8jv43k&feature=youtube.com|başlık=- YouTube|website=www.youtube.com|erişimtarihi=6 Kasım 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231106115233/https://www.youtube.com/watch?v=QyUeQ8jv43k&feature=youtube.com|arşivtarihi=6 Kasım 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

=== İslam Öncesi Arap Yarımadası ===
{{Ana|Cahiliye Dönemi}}
[[Dosya:El, the Canaanite creator deity, Megiddo, Stratum VII, Late Bronze II, 1400-1200 BC, bronze with gold leaf - Oriental Institute Museum, University of Chicago - DSC07734.JPG|küçükresim|upright=0.55|[[Kenan]] baştanrısı [[El (tanrı)|El]]'in heykeli. (İ.Ö. 1400-1200, Megiddo.) İsim Cebrail, Mikail, Azrail, İsmail, İsrail gibi bileşik isimlerde kendini göstermeye devam ediyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.mutlakbilim.com/islamiyet/|başlık=İSLAMİYET (20. Bölüm: 39 Konu) - © Mutlak Bilim'dir|erişimtarihi=16 Ocak 2024|tarih=23 Temmuz 2020|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200723114703/https://www.mutlakbilim.com/islamiyet/|arşivtarihi=23 Temmuz 2020|ölüurl=}}</ref> Örneğin Cebra-il "El'in gücü"dür.]]

[[Dosya:Relief of the Arabian goddess Al-Lat, Manat and al-Uzza from Hatra. Iraq Museum.jpg|küçükresim|[[:en:Hatra]]'dan bir kabartma; Arap tanrıçalar El-Lat ve olasılıkla Menat ve el-Uzza; Araplara göre '''El-İlah''''ın kızlarıydılar. Irak Müzesi]]

İslam öncesi Arabistan'da her bir aşiret, kendi tanrı ve tanrıçalarını koruyucu olarak görür, bu tanrı ve tanrıçaların ruhları kutsal ağaçlar, taşlar, su kaynakları ve kuyularla ilişkilendirilirdi. [[Arap mitolojisi]]nde [[put]]lar, sembolize ettikleri tanrı veya tanrıçalar nedeniyle kutsal sayılmaktaydılar ve en önemli tapınım aracıydılar. İslam öncesinde, Arap Yarımadası'nda çok sayıda kutsal mekan ve buralarda inşa edilen kübik ilah evleri ([[Kâbe]]) bulunduğu, kutsal kabul edilen mekanlar ve ilah evlerinin Araplarca [[haram aylar]] boyunca ziyaret edilerek buralarda değişik tapınmaların gerçekleştirildiği bilinmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur%27an%27daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/fulltext/594d6cbe0f7e9be7b2d65e25/Cahiliye-Arap-Hac-Ritueellerinin-Kurandaki-Menasikle-Diyalektik-Iliskisi.pdf |başlık=Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi |erişimtarihi=28 Mart 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210718212113/https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur%27an%27daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/fulltext/594d6cbe0f7e9be7b2d65e25/Cahiliye-Arap-Hac-Ritueellerinin-Kurandaki-Menasikle-Diyalektik-Iliskisi.pdf |arşivtarihi=18 Temmuz 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

Mekke'deki [[Kâbe]], aşiretlerin koruyucu tanrılarının 160 tane put heykeline ev sahipliği yapıyordu. Kâbe'deki [[El-Manât]], [[El-Lât]] ve [[El-Uzzâ]] ismindeki üç tanrıçanın Allah'ın kızları olduğuna inanılıyordu. Buna karşılık [[Hristiyanlar]] ve [[Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler|Yahudiler]] dahil olmak üzere Arabistan'da tek tanrı inancına sahip çeşitli topluluklar da vardı.<ref>Bkz:

* Esposito, ''Islam'', Extended Edition, Oxford University Press, ss. 5-7.
* Kur'an 3:95.</ref> Yerli Araplardan olan [[Hanif#İslâmî kullanım|Hanifler]] de bunlardan birisiydi<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/?id=GZfL4GsU3JAC&pg=PA409&dq=Hanifs&cd=2#v=onepage&q=Hanifs&f=false|başlık=History of Philosophy, Vol. 1: From Thales to the Present Time|sayfa=409|yayıncı=Charles Scribner's Sons|ad=Friedrich|soyadı=Ueberweg|isbn=978-1-4400-4322-2}}</ref> ve bazen yanlış bir şekilde Hristiyanlar ve Yahudiler arasında sınıflandırılıyorlardı.<ref>Kochler (1982), s. 29.</ref><ref>cf. Uri Rubin, ''Hanif'', Encyclopedia of the Qur'an.</ref> Müslüman inancına göre, Muhammed de bir Hanif idi ve [[İbrahim]]'in oğlu [[İsmail]]'in soyundan gelmekteydi.<ref>Bkz:
* Louis Jacobs (1995), s. 272.
* Turner (2005), s. 16.</ref>

İslamî literatürde, [[Araplar|Arap toplumunun]] İslam öncesi dönemine <nowiki>''</nowiki>[[Cahiliye Dönemi]]<nowiki>''</nowiki> adı verilmektedir. Bu terim, [[Kur'an]] ve [[hadis]]lerde Arapların İslam'dan önceki inanç, tutum ve davranışlarını İslami dönemden ayırt etmek veya benimsetmek için kullanılır. [[Fuhuş]], [[zina]], hırsızlık, [[Putperestlik|putlara]] tapılması, adaletsizlik ve [[Kölelik|köleliğin]] olağan görülmesi, bu dönemin özelliklerinden olarak görülür.<ref>Uğurlu, Nur, ''Hz. Muhammed Sallallahu Aleyhi ve Sellem'', Nur Yayınları.</ref>

İslam tarihçiliğine göre, Cahiliye Dönemi'nde kadınlar alt tabaka insanı olarak görülmüş, üst sınırı olmayan çok eşli evlilik pek yaygındı. [[Fuhuş]] bir meslekti ve köle sahipleri kölelerini bu işe zorlamaktaydı. Kadınlar, babalarının veya eşlerinin miraslarından pay alma hakkına sahip değildi. Evlatlar isterlerse, babalarının ölümünün ardından üvey anneleriyle evlenebilirdi. Boşanma hakkı da erkeğe ait ve sınırsızdı. Soylular, kız çocukları olduğunda bunu bir utanç kaynağı olarak görüp onları öldürebilmekteydi.<ref>Aktan, Ali (Mart 2016). ''İslam Tarihi (Başlangıcından Emevîlerin Sonuna Kadar)'' (5 bas.). s. 54. [[Uluslararası Standart Kitap Numarası|ISBN]] [[Özel:KitapKaynakları/9786051331010|9786051331010]].</ref> Bu dönemde kızların diri diri toprağa gömüldüğü yönündeki rivayetler de önemli bir yer tutar. [[Kurban]] sunma veya diğer nedenlerle yapılan çocuk katliamları konusunda Arapların diğer milletlerden çok da farklı olmadıkları, ifade edilen bir diğer noktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://cuid.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/43612/535105 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=22 Mart 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220303124500/http://cuid.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/43612/535105 |arşivtarihi=3 Mart 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>

=== Muhammed Dönemi (y. 610-632) ===
{{Ana|Muhammed}}
[[Dosya:Siyer-i Nebi 298a.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Muhammed]] ve Müslüman ordusunun [[Mekke]]'ye ilerleyişini gösteren bir tasvir (630)]]
İslam, [[7. yüzyıl]]ın başlarında [[Muhammed]] aracılığıyla Arap Yarımadası'nda bir din olarak ortaya çıkmıştır. İslam inancına göre, yaklaşık MS 610 civarında [[Arap Yarımadası|Arabistan]]'ın [[Mekke]] kenti yakınlarındaki [[Hira Mağarası]]'nda tefekkür halinde olan [[Muhammed]]'e [[Cebrâil|Cebrail]] meleği aracılığıyla ilk [[vahiy]] gönderildi. İlk üç sene boyunca sadece ailesini ve akrabalarını uyaran Muhammed, inen bazı ayetlerden sonra insanları apaçık ve toplu bir şekilde İslam'a davet etmeye başladı. Bu süreçte, başta bazı akrabaları ve yakınları olmak üzere birçok Mekkeli kavmin düşmanlıklarına ve eziyetlerine maruz kaldı. Fakat bunun yanı sıra, memleketi Mekke'de birçok [[Yahudiler|Yahudi]], [[Hristiyan]] ve çoktanrıcı, mesajına inandı. Mekkelilerin bu şiddetli muhalif tutumu karşısında Muhammed, 615 yılında bazı Müslümanları Habeşistan'daki [[Aksum Krallığı]]'na gönderdi. Yapılan eziyetlerin dozu iyice artınca da, kendine inananlarla birlikte topluca [[Medine]]'ye göç etti. "[[Hicret]]" olarak anılan bu olay, İslam tarihinin dönüm noktası olmuştur. Çünkü bu sayede Muhammed Medine'de hiçbir baskı altında bulunmayarak İslam'ı hızlı bir şekilde yaymaya devam etmiştir.

Medine'de otoritesini iyice sağlamlaştıran Muhammed, [[Müslüman]] orduları kurarak aralıklarla Mekkeli [[Paganizm|paganlarla]] savaştı ve çoğunlukla onlara galip geldi. Muhammed, döneminde [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]], [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]], [[Çin]] ve [[Aksum Krallığı|Habeşistan]] başta olmak üzere birçok büyük devletin hükümdarlarına elçiler aracılığıyla İslam'a davet mektubu gönderdi ve bu şekilde adının geniş bir kesimde duyulmasını sağladı. 630 yılında, büyük bir Müslüman ordusu kurarak [[Mekke'nin Fethi|Mekke'yi fethetti]] ve [[Kâbe|Kabe]]'yi putlardan temizledi. Bu fetih, [[Arap Yarımadası]]'nda İslam'ın yayılışını daha da hızlandırdı.

Muhammed, 632'de, [[Veda Haccı]]'nı tamamladıktan ve [[Arafat Dağı]]'nda yaklaşık 124.000 Müslümana [[Veda Hutbesi]] ile son kez seslendikten birkaç ay sonra hastalandı ve [[Medine]]'de öldü. Ölümünden önce [[Arap Yarımadası|Arabistan]]'ın büyük bir kısmının İslam'ı benimseme süreci tamamlanmıştı.

=== Dört Halife Dönemi (632-661) ===
{{Ana|Dört Halife|Râşidîn Halifeliği|İslam'ın yayılışı}}
[[Dosya:Age of Caliphs-tr.png|küçükresim|622-750 yılları arasında [[İslam Devleti]]{{Lejant|#B22222|[[Muhammed]] döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)}}{{Lejant|#fa8072|[[Dört Halife]] döneminde ilave edilenler (632-661)}}{{Lejant|#ffdead|[[Emeviler]] döneminde ilave edilenler (661-750)}}|450x450px]]

[[Dosya:First_Islamic_coins_by_caliph_Uthman-mohammad_adil_rais.jpg|küçükresim|sağ|upright=0.91| Raşidun halifeler kendi ülkelerinde yeni bir para tasarımı yapmak yerine [[Sasani]]lerin sembollerini (Hilal-yıldız, ateş tapınağı, son imparator [[2. Hüsrev]] resmi) paraları üzerine ''Bismillah'' cümlesini ekleyerek kullandılar.<ref>As the Arabs of the Ḥejāz had used the drahms of the Sasanian emperors, the only silver coinage in the world at that time, it was natural for them to leave many of the Sasanian mints in operation, striking coins like those of the emperors in every detail except for the addition of brief Arabic inscriptions like besmellāh in the margins.https://www.iranicaonline.org/articles/coins-and-coinage- {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220421083623/https://iranicaonline.org/articles/coins-and-coinage- |tarih=21 Nisan 2022 }}</ref> Onlar aynı yöntemle üzerinde haç ve Bizans imparator resimleri bulunan, Bizans paralarını da kullandılar.]]

Muhammed'in ölümünden sonra İslam Devleti'nin başına [[Dört Halife]] olarak bilinen, sırasıyla [[Ebû Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]], [[Osman bin Affan|Osman]] ve [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] geçmiştir. Dinin [[Arap Yarımadası]]'nda yayılma süreci de bu dönemde tamamlanmıştır. Ali'nin ölümünden sonra kısa süreliğine Müslümanların biatıyla oğlu [[Hasan bin Ali|Hasan]] halife olmuş, fakat daha sonra elindeki gücü kullanarak [[Muaviye]] hilafeti eline geçirmiş ve iktidar olmuştur.<ref name="oxfordMuaviye">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565 "Muawiyah ibn Abi Sufyan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122633/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1565 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122633/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1565 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Peygamber'in ölümünden sonra iktidara gelen ilk dört halifeye [[Sünnilik|Sünnî]] edebiyatında sıkça ''Hulefâ-i Râşidîn'' ([[Râşidîn Halifeliği]]), yani <nowiki>''doğruluk üzere bulunan halifeler''</nowiki> denmiş ve bazen bunlara [[Hasan bin Ali]] de eklenmiştir. Bununla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]] ve [[Osman bin Affan|Osman]]'ın halifelikleri genel olarak [[Şiî]] ve [[Alevî]]ler tarafından tanınmaz. [[Haricîler]]in bugün hâlâ devam eden bir kolu olan [[İbadiyye]] ise, sadece ilk iki halife olan Ebu Bekir ve Ömer'i kabul eder ve onları ''doğruluk üzere halifeler'' olarak görür.

Ebu Bekir döneminde, öncelikle [[Muhammed]]'in ölümü sonrası Arap Yarımadası'nda başlayan kargaşalar giderilmiş ve zaman içinde [[Sâsânî İmparatorluğu|Sasani İmparatorluğu]] ve [[Doğu Roma İmparatorluğu|Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu]]'na doğru ilerlenmiştir. [[Ömer]]'in hilâfeti sırasında İslam Devleti sınırları büyük ölçüde genişlemiş,<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419 "Umar ibn al-Khattab". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122549/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2419 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116122549/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2419 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> [[Mezopotamya]] fethedilip ele geçirilmiş; [[Mısır]], [[İran]], [[Irak]], [[Filistin]], [[Suriye]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Ermenistan]]'ın çeşitli bölümleri ele geçirilmiştir.<ref name="brillİslam" /> Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın hilâfeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, [[Kafkaslar]] ve [[Kıbrıs]] ele geçirilmiş ve İslam Devleti topraklarına katılmıştır.<ref name="oxfordOsman">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449 "Uthman ibn Affan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123039/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2449 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123039/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2449 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Bununla birlikte, kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere tayini ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle [[Osman]] öldürülmüştür.<ref name="oxfordOsman" /> Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle [[Ali]]'nin döneminde hilâfet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşılmıştır.<ref name="oxfordOsman" /><ref name="oxfordAli">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120 "Ali ibn Abi Talib". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123109/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e120 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123109/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e120 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş,<ref name="oxfordAli" /> kendinden sonra halife olan oğlu [[Hasan bin Ali|Hasan]] ise hilâfeti [[I. Muâviye|Muaviye]]'ye teslim etmek zorunda kalmıştır.<ref name="oxfordMuaviye" />

=== Emevîler Dönemi (661-750) ===
{{Ana|Emevîler}}
[[Dosya:Corboba mezquita1.jpg|sağ|küçükresim|upright=1.14|Emevilerin bir kolu olan [[Endülüs Emevî Devleti|Endülüs Emevi Devleti]] tarafından yapılan ve [[İspanya]]'nın [[Córdoba, İspanya|Córdoba]] kentinde yer alan [[Kurtuba Camii]]]]
Muaviye, İslam Devleti'nin başkentini [[Şam]]'a taşımış, [[imparatorluk]] benzeri bir yapının temellerini atmış ve kendinden sonra oğlu [[Yezid]]'i bu makama tayin ederek İslam siyasi tarihinde [[saltanat]]ı başlatmıştır.<ref name="oxfordMuaviye" /> Bu harekâta karşı ayaklanan İslam Peygamberi'nin torunu ve dördüncü halife Ali'nin oğlu [[Hüseyin]] ise, Yezid tarafından gönderilen askerlerce [[Kerbela]]'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür.<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536 "Yazid". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2536 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123042/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2536 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000 "Yazīd (I) b. MUʿĀWIYA." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.]{{Ölü bağlantı}} Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir [[Şiilik|Şiî]] ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme ''Emevîler Dönemi'' denmiştir.

[[Emevîler|Emevîler Dönemi]]'nde büyük bölgeler zapt edilmiş, İslam Devleti [[Asya]]'nın içlerinden [[İber Yarımadası]]'na kadar ilerlemiştir.<ref name="oxfordEmevi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421 "Umayyad Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123150/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2421 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123150/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2421 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Her ne kadar siyasi yayılma yükselişe geçmiş olsa da, aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür.<ref name="oxfordEmevi" />

=== Abbasîler Dönemi (750-1258) ===
{{Ana|Abbâsîler|İslam'ın Altın Çağı}}
[[Dosya:Maqamat hariri.jpg|küçükresim|upright=1.05|[[Beyt'ül Hikmet]] kütüphanesinde çalışan alimler]]

Emevîlerden sonra [[Miladi takvim|miladî]] 750 yılı civarında kurulan [[Abbasîler|Abbasî Hanedanlığı]], Emevî Hanedanlığı'nın kontrolünü ve [[Endülüs]] ([[İber Yarımadası]]'ndaki kısım) haricindeki bütün topraklarını ele geçirmiştir.<ref name="oxfordEmevi" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052 "Saffah, Abu al-Abbas al-" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123607/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2052 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123607/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2052 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasîlerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin [[hilâfet]]i, 750 yılından 1258 yılına kadar, yani [[Moğollar]]ın [[Bağdat Kuşatması (1258)|Bağdat'ı işgal etmelerine]] kadar sürmüştür.<ref name="brillAbbasi">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002 Lewis, B. "ʿAbbāsids (Banu 'l-ʿAbbās)." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.]{{Ölü bağlantı}} Brill Online.<http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, [[Şam]]'dan [[Bağdat]]'a alınmıştır.<ref name="brillAbbasi" />
[[Dosya:Inbound3876607660648875635احد ابواب القصر العباسي.jpg|sağ|küçükresim|upright=0.84|[[Bağdat]]'ta bulunan bir Abbasi Sarayı]]
[[Abbâsîler|Abbasiler]] döneminde, 8. yüzyılın ortalarında [[Bağdat]]'ta [[Beyt'ül Hikmet]] adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile [[İslam'ın Altın Çağı|İslam’ın Altın Çağı]] adı verilen dönem başladı. Bilimsel, teknolojik, kültürel ve sanatsal işlevlerin hız kazandığı bu dönemin, [[Moğollar]]ın 1258'de [[Bağdat Kuşatması (1258)|Bağdat'ı kuşatıp]] yağmalaması ve Abbasi Halifeliği'nin yıkılması ile son bulduğu şeklinde genel bir kabul vardır. Ancak bazı kaynaklarda bu dönemin [[14. yüzyıl]]a kadar,<ref name="King">{{Dergi kaynağı|url=|başlık=The Astronomy of the Mamluks|sayı=4|sayfalar=531-55|dergi=Isis|kaynak=harv|yıl=1983|cilt=74|doi=10.1086/353360|soyadı1=King|ad1=David A.}}</ref><ref name="Hassan-Decline">{{Ansiklopedi kaynağı|soyadı=Hassan|ad=Ahmad Y|başlık=Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century|url=http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html|ansiklopedi=Islam and the Challenge of Modernity, Proceedings of the Inaugural Symposium on Islam and the Challenge of Modernity: Historical and Contemporary Contexts, Kuala Lumpur, August 1–5, 1994|editör=Sharifah Shifa Al-Attas|yayıncı=International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC)|tarih=1996|sayfalar=351-99|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402150434/http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html|arşivtarihi=2 Nisan 2015}}</ref> bazı kaynaklarda da [[15. yüzyıl]]a, hatta [[16. yüzyıl]]a kadar sürdüğü ifade edilir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://m.milliyet.com.tr/islam-in-altin-cagi/ekonomi/ydetay/1874323/default.htm|başlık=İslam’ın altın çağı - Yaman Törüner - Milliyet|erişimtarihi=31 Mayıs 2016|arşivtarihi=11 Ekim 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161011065451/http://m.milliyet.com.tr/islam-in-altin-cagi/ekonomi/ydetay/1874323/default.htm|ölüurl=evet}}</ref> [[Kindî|Kindi]], [[Fârâbî|Farabi]], [[Hârizmî]], [[İbn-i Sina]], [[İbn-i Heysem]], [[Birûni]], [[İbn Rüşd]], [[Cezerî|El-Cezeri]], [[Gazzâlî|Gazzali]], [[İbn Battuta]], [[İbn Haldun]], [[Uluğ Bey]] ve daha birçok ünlü İslam bilginleri bu döneme damgalarını vurdu.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=İslam’ın Altın Çağında İlim|tarih=6 Aralık 2012|ad=Şakir|soyadı=Gözütok|isbn=9786051313429}}</ref>

[[İslam'ın Altın Çağı]]'nda, [[Hindistan]]'dan [[Endülüs]]'e kadar geniş coğrafyada bilimsel çalışmalar yapılmakla birlikte [[tıp]], [[felsefe]], [[teoloji]], [[matematik]], [[astronomi]], [[İslam hukuku]] gibi geniş yelpazede çalışmalar da yapılıyordu. Bu dönemde, başta [[Antik Yunan]] olmak üzere geçmiş uygarlıkların ürettiği bilgi ve düşünceler, tercümelerle İslam dünyasına ve [[Endülüs]] kanalıyla [[Avrupa]]'ya aktarıldı. [[Çinliler]]le yaptığı savaşlar ve diğer ilişkiler sırasında [[Araplar]], [[Kâğıt|kağıt]] üretim tekniklerini öğrendiler ve [[parşömen]] yerine kağıt kullanımı sayesinde yazılı eserler de daha kolay yayıldı. [[Matematik]] alanında ise [[Hintler]]den alınan [[sıfır]] ve [[onlu sayı sistemi]]nin keşfi sayesinde matematiğe olan ilgi ve rağbet arttı ve [[aritmetik]], sıradan insanların dahi anlayabileceği ve günlük yaşamda kullanabileceği bir duruma geldi. Matematik ve aritmetiğin yanı sıra [[trigonometri]] de gelişti. [[Gözlemevi|Gözlemevleri]] inşa edildi; [[optik]] bilimi ve [[kimya]] gelişti.

=== Sonraki dönemler ===
{{Ana|Haçlı Seferleri|Üçüncü Haçlı Seferi|Fâtımîler}}
{{Ana|Eyyûbîler|Memlûk Devleti|Osmanlı İmparatorluğu}}
[[Emevîler]] ve [[Abbasîler]] döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar, aynı zamanda İslam diniyle de tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslam dini yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan [[İranlılar]]da, 10. yüzyılda ise kitleler hâlinde [[Türkler]] arasında İslam yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı kabul eden [[İdil Bulgarları]], ilk Müslüman Türk devleti oldu. [[Karluk]], [[Yağma]] ve [[Çiğil boyları|Çiğil]] Türkleri, [[Orta Asya]]'daki ilk Müslüman Türk devleti olan [[Karahanlı Devleti]]'ni (840), [[Oğuzlar]] ise [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Büyük Selçuklu Devleti]]'ni (1038) kurdular.
[[Dosya:Mosquee al-akim le caire 1.jpg|küçükresim|upright=1.23|[[Fâtımîler|Fatımiler Devleti]] tarafından başkent [[Kahire]]'de yaptırılan El-Hakim Camii]]
909 yılından 1171 yılına kadar [[Mağrip]] ve [[Mısır]]'daki çeşitli bölgelere [[Fatimîler]] isimli bir Arap [[Şiilik|Şiî]] ([[İsmaililik|İsmailî]]) hanedanlığı hükmetmiştir.<ref name="galeİslam" /><ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordFatimi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645 "Fatimid Dynasty". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123609/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e645 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123609/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e645 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL eirşim tarihi: 2008-05-04.</ref> Hanedanlığın başındaki halife, Şiî İsmailî imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra, İsmailî [[imamet]] anlayışında da önemli bir yere ve tarihî öneme sahip olmuşlardır. [[Fâtımîler|Fatımîler Devleti]], 1171 yılında [[Selahaddin Eyyubi]] tarafından devrilmiş ve devletin sahip oldukları [[Mısır]], [[Suriye]], [[Yemen]] ve [[Hicaz]] gibi bölgelerde [[Eyyûbîler|Eyyûbî Hanedanlığı]] başa geçmiştir.<ref name="oxfordFatimi" /> [[Zengiler|Zengi Devleti]]'nin komutanı olan Selahaddin'in bu hamlesi, hem [[Mısır]]'da bağımsız bir [[Eyyûbîler|Eyyûbî Devleti]]'ni kurmuş oldu, hem de İslam dünyasının çift başlı halifelik sorunu çözülerek halifelik, tekrar [[Bağdat]] merkezli [[Sünnilik|Sünni]] [[Abbâsîler|Abbasi Hanedanlığı]]'na bağlanmış oldu.[[Dosya:Saladin and Guy.jpg|küçükresim|upright=1.23|[[Hıttin Muharebesi]]'nden sonra [[Selahaddin Eyyubi]] ve esir [[Kudüs Krallığı|Kudüs Kralı]] [[Lüzinyanlı Guy]]]][[Haçlılar]]ın 1099'da kutsal şehir [[Birinci Haçlı Seferi|Kudüs'ü ele geçirmeleri]] sonucunda, 12. yüzyıl ortalarında, çoğunluğunu [[Zengiler]]in yönettiği ve ağırlıklı olarak [[Araplar|Arap]]-[[Kürtler|Kürt]]-[[Türkler|Türk]] karışımı ordularla [[Hristiyan]] devletlerle çatışmalara girildi; fakat olumlu bir netice alınamadı.<ref>Amin Maalouf, ''[[Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri]]'', YKY.</ref> 1187 yılında Müslüman [[Kürtler|Kürt]] komutan [[Selahaddin Eyyubi]], [[Hıttin Muharebesi]] ile [[Lüzinyanlı Guy]]'ın ordusunun tamamını yok edip [[Kudüs]]'ü Haçlılardan geri alarak şehri 88 yıl aranın ardından tekrar Müslüman dünyasına kattı. Bu olay üzerine [[Avrupalı]]lar, Kudüs'ü tekrar ele geçirebilmek için [[Üçüncü Haçlı Seferi|III. Haçlı Seferi]]'ni düzenlediler. Ancak başarılı olunamadı ve şehir Müslümanların hakimiyetinde kaldı.

[[Abbâsîler|Abbasî Hanedanlığı]]'nın sonu ise, 1258'de [[Bağdat]]'ın [[Moğollar|Moğol]] istilacıları tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350 Schönig, Hanne (Halle/Saale). "Abbasids." Brill's New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill, 2008.]{{Ölü bağlantı}} Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref name="brillAbbasi" /> [[Endülüs]]'teki [[Emevîler|Emevî]] kontrolü de 13. yüzyılda düşüşe geçmiş ve bölgedeki en son İslam hükümdarlığı olan [[Gırnata Emirliği]] 1492'de düşmüştür.<ref name="brillİslam" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161 "Andalus, al-". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123619/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e161 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123619/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e161 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref>

1250 yılında [[Eyyûbîler|Eyyubiler Devleti]]'nin ardılı olarak [[Mısır]]'da [[Memlûk Devleti|Memlûk Sultanlığı]] başlamış, Memlûkların buradaki hâkimiyeti 1517 yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında [[I. Selim]] komutasındaki [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]] Mısır'ı ele geçirmiştir ve bu fetihten sonra Osmanlılar, hilafeti kendi iktidarları olarak kabul edip ilan etmişler ve Osmanlı padişahları aynı zamanda [[Hilâfet|halife]] unvanını taşımışlardır.<ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordHalife">http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123622/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e400 |tarih=16 Ocak 2024 }} "Caliph/Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116123622/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e400 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> 1517 yılında Osmanlıların [[Memlûk Devleti|Memlûklar]]dan ele geçirdiği halifelik, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun yıkılışının ardından, yaklaşık dört ay boyunca [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]]'nde uygulanmış, ancak 3 Mart 1924'te Osmanlı'nın mirasçısı durumundaki Türkiye Cumhuriyeti'nin meclisinin ([[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]) aldığı bir kararla feshedilmiş ve yönetim sistemi değişmiştir.<ref name="oxfordHalife" /> Osmanlı İmparatorluğu tarafından yapılan fetihlerle [[Anadolu]]'nun neredeyse tamamı ve [[Balkanlar]]'da Müslüman nüfus artmış, İslam dini yayılmıştır.

[[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra İslam ülkeleri [[Sömürgecilik|sömürgeleştirildi]]. [[II. Dünya Savaşı]]'ndan sonra da bağımsızlıklarını kazandılar.

== Mezhepler ve eğilimler ==
{{İtikadî mezhepler}}
[[Dosya:The Holy Mosque in Mecca.jpg|küçükresim|upright=1.18|Günümüz [[Mekke]] şehrinden ve [[Kâbe|Kabe]]'den bir görünüm. ([[Cahiliye Dönemi]]'nde Kabe, birçok [[Putperestlik|put]] heykeli barındırıyordu.)]]

Mezhepler, dini önderlerin veya toplulukların din [[algı]]larıdır. Ayrıca İslam'da siyasi etkenler gibi değişik sebeplere dayanan mezhepsel bölünmeler de olmuştur. Bunlardan [[Babilik]] ve [[Bahailik]] gibi derin inançsal ayrılık gösteren bazıları, İslam orijinli bağımsız dinler olarak değerlendirilebilirler. Bunun dışında, dini önderlerin yerleşik hale gelmiş farklı anlayış ve yorumlarından kaynaklanan mezhepler vardır.

Geleneksel [[Sünnilik|Sünni]]-[[Şiilik|Şii]] mezhepleri dışında [[İslam dünyası]]nda etkinliğini devam ettiren başlıca akımlar; [[Bâtınîlik|Batıni]]-[[Sufi]] eğilimler, [[Selefi]]-[[Vahhabi]] akımı, [[Ahmedîlik]], [[Kur'ancılık]], [[Ehl-i Hak|Yezdanilik]] gibi akımlardır.

İslam alimi [[Muhammed Ebu Zehra]], daha sonra klasikleşen ''Mezhepler Tarihi'' adlı kitabında İslam dini mezheplerini üç kategori altında işlemektedir: [[İslam dini siyasi mezhepleri|Siyasi mezhepler]], [[İslam dini itikat mezhepleri|itikadi mezhepler]] ve [[İslam dini fıkıh mezhepleri|fıkhi mezhepler]].

=== Siyasi mezhepler ===
{{Ana|İslam'da siyasi mezhepler}}
Siyasi mezhepler kategorisi içerisinde [[Sünnilik]] (Ehl-i sünnet), [[Şiilik]] (Şia) ve [[Hariciler|Haricilik]] mezhepleri bulunur. Bu mezheplerin ortaya çıkması ve ayrışması, [[İslam tarihi]] açısından önemli bir olaydır ve siyasi etkileri başta olmak üzere birçok çeşitli etkileri olmuştur.

İslam peygamberi [[Muhammed]] öldükten sonra ortaya çıkan devletin liderliği sorununda belirli bir ayrışma gerçekleşmiştir. Bazı kişiler devletin lideri olarak, [[imam]] konumunda olan [[Ali]]'yi görmek istemişlerdir. Nitekim Şiilik inancına göre [[imamet]] Ali'nin hakkıdır ve Peygamber bunu yaşarken ima etmiştir. Sünniler, Ali'nin de imamete uygun olduğunu kabul etmekle birlikte, Peygamber'in yaşarken kendinden sonra Ali'nin imam ([[Hilâfet|halife]]) olması gerektiğini ima ettiğine inanmazlar. Nitekim Şiilerin büyük çoğunluğu Ali öncesindeki 3 [[halife]]yi ([[Ebû Bekir|Ebu Bekir]], [[Ömer]], [[Osman]]) kabul etmezken, Sünniler kabul eder. Şiilik ve Sünnilik arasındaki tartışma bu şekilde siyasi bir tartışma ile (kimin imam olması gerektiği) başlamış, zaman içinde iki grup ibadetler ve çeşitli akide konuları açısından da ayrışmışlardır. Üçüncü siyasi grup olan Hariciler ise, başta Ali taraftarı kişilerdi. Bununla birlikte, [[Sıffin Savaşı]] sonunda hakem tayin edilmesi olayına sonradan karşı çıkmış, bu hakemliğin [[küfür (din)|küfür]] olduğunu öne sürmüş ve ayrı bir grup olarak ortaya çıkmışlardır.[[Dosya:Muslims schools.png|küçükresim|İslam mezhepleri ve [[İslam dini fıkıh mezhepleri|fıkıh mezhepleri]]:
----

([[Sünnilik]] → Açık yeşil: [[Hanefilik]]; Turuncu: [[Maliki mezhebi|Malikilik]]; Mavi: [[Şâfiî mezhebi|Şafilik]]; Koyu yeşil: [[Hanbelilik]]<nowiki> | </nowiki>[[Şii]]lik → Koyu pembe: [[Caferilik]]; Açık pembe: [[Zeydilik]])

|450x450px|orta]]

==== Sünnilik ====
{{Ana|Sünnilik}}
Dünyadaki en yaygın itikadî İslam mezhebi [[Sünnilik]]tir ve günümüzdeki [[Müslüman]] topluluğun %80-85'i [[Sünnilik|Sünni]]'dir.<ref name="Sünni İslam">"Sunni Islam." Dictionary of the Israeli-Palestinian Conflict. Vol. 2. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 440. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Sünniler, [[Şiilik]]ten farklı olarak Peygamber'in ölümünden sonra halife olan ilk [[dört halife]]nin (Hulefa-i Raşidin) hepsini tanır ve dört halifeyi "''doğruluk üzere olan halifeler''" ve ''"dört seçilmiş dost"'' (çehâr-ı yâr-i güzîn) olarak [[saygı]] ve [[sevgi]]yle anarlar.<ref name="galeMezhep">Kamali, M. Hashim. "Madhhab." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 8. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 5547-5550. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="oxfordSünni">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2280 "Sunni Islam" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124558/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2280 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2280 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124558/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2280 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Sünnilikte farklı alimler farklı imamet/hilafet tanımları yapsalar da, ortak noktada herhangi bir kimsenin soyunun imameti hak ettiği fikri bulunmaz ve bu da genel olarak Şia ile arasındaki en büyük ayrılıklardandır. Nitekim [[imamet]] ve halife makamı Sünnilikte önemli olsa da, Şia'nın çoğu mezhebinde olduğu gibi itikatta bir yere sahip değildir. Aynı şekilde Peygamber'in torunu [[Hüseyin]]'in [[Kerbelâ]]'da [[Kerbelâ Olayı|öldürülmesi]] hadisesi genel olarak üzücü bir olay olarak kabul edilip olayın sorumlusu olan [[Yezid]], Sünni cemaat içerisinde sıklıkla yerilse ve Sünnilikte isim olarak neredeyse hiç kullanılmasa da,<ref>[http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=show_qna&id=7452 Yezid üzerine bir soru - sorularlaislamiyet.com ] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080224095252/http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=show_qna&id=7452 |tarih=24 Şubat 2008 }} URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}}<ref>[http://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=03.09.2004&TextID=799 Portre: Yezid - risaleinurenstitusu.org] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110722052738/http://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=03.09.2004&TextID=799 |tarih=22 Temmuz 2011 }} URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Şia'dakine benzer bir şekilde [[Kerbelâ Olayı]] her yıl törenlerle anılmaz. Şiâ'daki çeşitli mezheplerde bulunana benzer bir [[Mehdi]] inanışı olmadığı gibi, imamet anlayışının farklılığı sebebiyle herhangi bir imamet silsilesi de bulunmamaktadır. Ek olarak, Şia'da birçok mezhebin kabul ettiği imamların üstün akli kabiliyeti, bilgi ve hikmeti olduğu, günahsız ve hatasız oldukları gibi fikirleri Sünnilikte bulunmaz.<ref name="galeŞiiSünni">Nasr, Seyyed Hossein. "Shiism: Ithnā ʿAsharīyah." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 8337-8346. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Ayrıca Şia'da çoğunluk imamların sözlerini de hadis külliyatından sayarken, Sünnilikte [[hadis]] külliyatı sadece [[Muhammed]]'in sözlerini ve eylemlerini kapsar.<ref name="galeŞiiSünni" />
[[Dosya:Great Mosque of Kairouan Panorama - Grande Mosquée de Kairouan Panorama.jpg|küçükresim|upright=1.23|[[Tunus]]'un [[Kayrevan]] kentindeki Kayrevan Ulu Camii, özellikle 9-11. yüzyılları arasında [[Mâlikîlik|Malikilik]] mezhebine vurgu yapan önemli bir İslami ilim merkeziydi. Şehir, [[Dünya Mirası listesi|UNESCO Dünya Mirasları Listesindedir]].]]
Sünnilerin takip ettikleri akide (inanç) mezhepleri üç tanedir: [[Matüridilik]], [[Eşarilik|Eş'arilik]] ve [[Selefilik]].<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=591 |başlık=Ehl-i Sünnet - sorularlaislamiyet.com  |erişimtarihi=1 Mayıs 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081221144746/http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=591 |arşivtarihi=21 Aralık 2008 |ölüurl=evet}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}} Matüridilik ve Eş'arilik arasında teorik [[fıkıh]]ta yirmi kadar noktada farklılık olsa da birbirlerine çok benzerler. Bu iki mezhebin dışında, Sünnilerin takip ettiği ve her ne kadar her daim bir itikat mezhebi olarak anılmasa da, inanç ile ilgili kararlar veren bir başka mezhep de [[Selefiyye|Selefiliktir]]. Gerek Matüridilik gerekse Eş'arilik, itikadi meselelerde [[müteşabih]] [[ayet]]leri yorumlarken akla başvursa da, Selefilik bunu doğru bulmaz ve bunun yerine [[müteşabih]] [[ayet]]leri olduğu gibi kabul eder. Ayrıca iman tanımı, Matüridilik ve Eş'arilikte büyük oranda benzer iken, Selefilikte daha farklıdır. Örneğin Matüridilikte imanda artma veya azalma mümkün değilken ve ibadet farz olsa da imanın bir parçası sayılmazken, Selefiliğe göre ise imanda artma ve azalma mevcut olduğu gibi ibadet de imanın bir parçasıdır. [[Sahabe]]leri hayırla anarlar.
[[Dosya:SA Blue Mosque.jpg|sağ|küçükresim|upright=1.23|[[Malezya]]'nın [[Shah Alam]] kentinde bulunan [[Sultan Selahaddin Abdülaziz Camii]], [[Güneydoğu Asya]]'nın ikinci büyük camisidir. (Ülkede yoğun din İslam'dır ve inananların çoğu da Sünnilik'e bağlı olan [[Şâfiîlik|Şafiilik]] mezhebindendir.)]]
Sünni inancında dört büyük yaygın [[fıkıh]] mezhebi bulunur. Bunlar: [[Hanefîlik]], [[Şafiîlik]], [[Malikîlik]] ve [[Hanbelîlik]]tir.<ref name="oxfordSünni" /> Bu mezheplerin arasında [[Hanefilik]] ve [[Şafiilik]], sıklıkla [[Matüridilik]] ve [[Eşarilik]] bazlı itikadi görüşlere sıcak bakarken; [[Hanbelîlik]] ise [[Eşarilik|Eş'arilik]] ve [[Selefilik]] bazlı görüşlere sıcak bakmıştır ve Hanbeliliğin kurucusu olan [[Ahmed bin Hanbel]], genel olarak bir Selef âlimi sayılır.

Sünni fıkıh uygulamalarında temel kaynaklar iki tanedir: [[Kur'an]] ve [[Sünnet (din)|Sünnet]].<ref name="ehlisünnet">[http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=591 Ehl-i Sünnet - sorularlaislamiyet.com ] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081221144746/http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=591 |tarih=21 Aralık 2008 }} URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}} Bu temel fikir, dört büyük fıkıh mezhebi tarafından da kabul edilmiştir.

Sünni mezhebinde mensupları tanımlamak için ''Ehl-i Sünnet'' ibaresi de sıklıkla kullanılır. Ehl-i Sünnet'e Matüridi, Eş'ari ve Selefiler dâhil edilir. Bunun dışındakilerin Ehl-i Sünnet'ten sayılıp sayılmadığı farklı âlimlerce farklı yorumlanmıştır. Örneğin İslam alimi Abdulkadir el-Bağdadî'ye göre [[şeriat]]a bağlı [[Sufi]]ler<ref name="ehlisünnet" /> ve "ehl-i bid'ate meyletmeyen sarf, nahv, lugat ve edebiyat âlimleri"<ref name="ehlisünnet" /> de Ehl-i Sünnet'e dâhildir. Gerek Ehl-i Sünnet'te yaygın olan dört büyük fıkıh mezhebinin kurucusu sayılan âlimler, gerekse yaygın itikadi mezheplerin kurucuları, önde gelen Ehl-i Sünnet âlimlerindendirler.<ref name="ehlisünnet" />

==== Şiilik ====
{{Ana|Şiîlik}}
[[Dosya:Meshed ali usnavy (PD).jpg|[[Irak]]'ın [[Necef]] şehrinde bulunan ve Şiîlerin birinci imamı olan [[Ali bin Ebu Talib]]'in gömülü olduğu düşünülen [[İmam Ali Türbesi]]|küçükresim|upright=1.27]]
[[Dosya:Dhulfiqar.svg|küçükresim|[[Alevilik|Alevîlikte]] ve Şiîlikte önemli bir yere sahip olan, [[Ali]]'nin [[Zülfikar]] isimli iki başlı [[Kılıç|kılıcının]] temsîlî bir resmi|280x280pik]]

Şiîlik, Sünnilikten sonra dünyada en yaygın ikinci itikadî İslam mezhebidir. [[İslam dünyası]]nın yaklaşık %10-20'si Şiîdir. Sünnilikten farklı olarak [[imamet]] ve [[Hilâfet|hilafet]] makamı Şiîlikte çok önemlidir ve sıklıkla itikatta geçer. Her ne kadar [[Şia]] içindeki farklı mezhepler, özellikle imamet hususunda farklı inanç ve görüşlere sahip olsalar da, Şiîler genel olarak Sünnilerden farklı olarak [[Osman bin Affan]]'ın halifeliğini kabul etmez, büyük çoğunluğu [[Ebu Bekir]] ve [[Ömer bin Hattab]]'ın da halifeliklerini kabul etmezler. Ayrıca büyük bir kısmı imameti tanrısal bir makam olarak görür ve [[imam]]lara peygamberlerinkine benzer ek özellikler atfederler. Ayrıca [[Allah]]'ın adaletinin bir özelliği olduğuna inanılır ve [[ehl-i beyt]]ten çıkan imamlar desteklenir. Şiîler, genellikle [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] taraftarı olmayan [[sahabe]]leri benimsemezler.

Şiâ, kendi içerisinde birçok alt mezhebe, [[fırka]]ya bölünmüştür. Bu mezheplerin en büyüğü, ''Onikiciler'' olarak da adlandırılan [[Onikiciler|İsnâaşeriyye]]'dir. [[Türkiye]]'deki Şiiler de bu fıkhı esas alır. İsimlerini 12 tane imamı kabul etmelerinden alırlar. İsnaaşeriyye inanışına göre, on birinci imam olan [[Hasan el-Askerî]]'nin bir oğlu bulunmaktaydı, fakat on ikinci imam olacak bu çocuk [[gayb]]a karışmış, Allah tarafından insanların çoğunluğundan saklanmıştır.<ref name="galeİmamet">Gleave, Robert. "Imamate." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 1. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 350-351. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> İnanışa göre daha sonra [[Mehdî]] olarak zuhur edecek kişi bu imamdır ve bu sebeple ''Muhammed el-Mehdî'' olarak da anılır.<ref name="galeİmamet" /><ref name="oxfordŞia">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2189 "Shii Islam" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124600/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2189 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2189 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124600/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2189 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Bu kola bazen İmamiyye veya [[Caferilik|Ca'feriyye]] de dendiği olur. Nitekim [[Ali Zeynelabidin]]'in oğlu [[Muhammed el-Bakır]]'ın oğlu olan [[Cafer es-Sadık]]'ın mezhepte önemli bir yeri vardır ve İsnaaşeriyye'nin kurucusu gibi görüldüğü de olmuştur.<ref name="brillŞia">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-6920 Madelung, W. "S̲h̲īa." Encyclopaedia of Islam]{{Ölü bağlantı}}. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-6920 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008</ref> Nitekim Muhammed el-Bakır ve oğlu Cafer es-Sadık'la birlikte İsnaaşeriyye'nin temel öğretilerinden birkaçı ortaya atılmıştır. Örneğin, imamların ilâhî bir şekilde seçildiğine, Ali'nin hakkından sonra imam olması gerekenlerin [[Hasan bin Ali]] ve [[Hüseyin|Hüseyin bin Ali]] olduğuna, onlardan sonra ise sırasıyla soydan gelen bir sonraki oğula aktarılmasına ve böylece babadan oğula geçerek devam etmesine inanılmıştır.<ref name="brillŞia" /> Ek olarak, imamların masum, yani günahsız ve hatasız olduğuna inanılmıştır.<ref name="galeİmamet" /><ref name="brillŞia" />

Aynı zamanda yoğun bir [[Mehdi]] inancı bulunmaktadır: Buna göre son imam kaybolmuştur, gayba karışmıştır ve Mehdi olarak çok uzun bir zaman sonra gelecek ve kurtuluşu getirecektir.<ref name="galeİmamet" /><ref name="brillŞia" /> Bu temelden de kaynaklanarak, Cafer es-Sadık kendi taraftarlarına sabretmeleri, isyan ve ayaklanmalardan uzak durmaları hususunda telkinde bulunmuştur.<ref name="brillŞia" /> Bazı İslam tarihçilerine göre Şia'da yaygın olan ''[[takiyye]],'' yani kişinin Şii olduğunu ve Şiilikle ilgili özelliklerini toplumdan saklayarak gizli bir biçimde yürütmesi prensibi, Cafer es-Sadık'a dayanır.<ref name="galeİmamet" /> 1501'de [[Şah İsmail]] tarafından kurulan Şii [[Safevîler|Safevî Devleti]], İsnaaşeriyye tarihinde önemli bir rol oynamıştır. [[İran]]'da kurulan bu [[Türkler|Türk]] devletinin dini resmen İsnaaşeriyye Şia'sı olmuştur ve İsnaaşeriyye bu dönemde gelişme ve yayılma fırsatı bulmuştur.<ref name="galeİmamet" /> Daha sonraları Safevi Devleti'ne komşu durumunda olan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'nin halifeliği ilan etmesi, hilafet bazlı Sünni-Şii gerilimi tarihte önemlidir.<ref name="galeİmamet" />

[[Dosya:10 Muharram.jpg|küçükresim|upright=1.36|sağ|10 [[Muharrem]] [[Aşure Günü]] ([[Hüseyin bin Ali]]’nin [[Kerbelâ Olayı|Kerbela]]'da katledilmesi)<ref group="not">10 Ekim 680 ([[Hicrî takvim|Hicri]]: 10 [[Muharrem]] 61) yılında [[Ali bin Ebu Talib]]'in oğlu [[Hüseyin bin Ali|Hüseyin]], ailesi ve takipçileri (toplam 72 kişi) [[Kerbela]]’da Ali'nin ordusundan ayrılan [[Haricîler]] tarafından katledildi. [[Alevilik|Aleviler]], bu olayı anmak için [[Muharrem]] ayında on iki gün "[[Matem Orucu|matem orucu]]" tutar, [[ehl-i beyt]]e olan bağlılıklarını dile getirirler ve bu olayı lânetlerler. Sonra da [[İmam Zeynel Abidin]]’in sağ kurtulması nedeniyle [[Aşure]] çorbası pişirip dağıtırlar.</ref>]]

Bir diğer Şia kolu olan [[Zeydiyye]]'nin ise kurucusu ve isim babası [[Ali bin Ebu Talib]]'in oğlu, peygamberin torunu [[Hüseyin]]'in soyundan gelen ve bir fıkıh alimi olan [[Zeyd bin Ali]]'dir. Zeyd bin Zeynelabidin olarak da anılan Zeyd, ayrıca Hüseyin'den sonra, Hüseyin'in soyundan gelip de [[Emevîler]]'e karşı direniş başlatan ilk kişidir.<ref name="oxfordZeyd">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2566 "Zayd ibn Ali" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124602/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2566 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2566 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124602/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e2566 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Zeydiyye mezhebi ilk Şii mezheplerindendir. Bununla birlikte görüş olarak Zeydiyye Ehl-i Sünnet'e diğer Şii mezheplerine oranla daha yakındır. Örneğin Zeydiyye'de imamın ehl-i beytten çıkması bir zorunluluk değildir, fakat ehl-i beytten çıkan imam mutlaka desteklenir.<ref name="oxfordZeyd" /> İmamette önemli olanın halk desteği olduğuna, soya bağlı bir sıralamaya inanılır.<ref name="oxfordZeyd" /> Yine İsnaaşeriyye'den farklı olarak Zeydiyye'de imamların hatasız ve günahsız olduklarına inancı bulunmaz.<ref name="brillŞia" /> Ek olarak Zeyd bin Zeynelabidin Ebu Bekir ve Ömer'in imamlıklarını, Ali'ye tercih etmemekle birlikte, kabul etmiştir ve bu onun direnişine başta destek veren birçok kişinin ondan kopmasına ve Cafer es-Sadık'a yaklaşmasına da sebebiyet vermiştir.<ref name="brillŞia" /> [[Zeydilik|Zeydiyye]]'nin bir önemli noktası da İsnaaşeriyye'den farklı olarak imametin sağlanmasında aktif bir yol seçilmesidir.<ref name="galeİmamet" /> Her ne kadar her zaman bir imam olacağı görüşü olmasa da bir imam olduğu takdirde imametin sağlanması için aktif bir yol seçilir ki Zeyd kendi zamanında direnişe geçmiştir. Bugün özellikle [[Yemen]]'de hâkim olan bir Şii koludur.<ref name="oxfordŞia" />
[[Dosya:عزاداری شیعیان در ماه محرم 12.jpg|küçükresim|[[İran]]'da [[Muharrem]] ayının anılması|280x280pik]]

Bunların dışında bir diğer büyük Şiî mezhebi de [[İsmaililik|İsmailîliktir]] ve bugünkü Şiî nüfusunun İsnaaşeriyye'den sonraki en büyük ve önemli bölümünü oluştururlar.<ref name="galeİsmaili">Daftary, Farhad. "Shi˓a: Isma˓Ili." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 628-629. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Diğer Şiâ ve Sünni mezheplerine oranla İslam'ın [[bâtınî]] bir yönü olduğu inancı ve bu yönünün araştırılması, tecrübe edilmesine büyük önem verirler. Bu sebeple Şiîliğin daha ezoterik bir şeklini benimsedikleri söylenebilir.<ref name="oxfordŞia" /> Özellikle ilk dönem İsmailîlikte dinî metinlerin [[zâhirî]] ve [[bâtınî]] olarak iki anlamlı sayılması ve [[bâtınî]] tarafının incelenmesi çok büyük önem arz etmiştir.<ref name="galeİsmaili" /> [[İsmaililik|İsmailîler]], adlarını [[Cafer es-Sadık|Ca'fer es-Sâdık]]'ın büyük oğlu [[İsmail bin Ca'fer es-Sâdık]]'den alırlar.<ref name="oxfordŞia" /><ref name="galeİsmaili" /> Bazen, İsmailîliğin [[Mustâlîlik]] ve [[Nizârîlik]] kolları da yediden fazla [[imâm]]a sahip olmalarına rağmen "[[Yediciler]]" olarak adlandırılmaktadırlar.<ref name="oxfordŞia" /> 909 yılında kurulan ve varlığını 1171'e kadar sürdüren [[Fatımi devleti|Fâtımî devleti]]; [[İsmaililer|İsmailîler]] tarafından kurulmuştur.<ref name="oxfordŞia" /><ref name="galeİsmaili" /> Bu dönem İsmailîlerin altın çağı olarak da adlandırılmıştır;<ref name="galeİsmaili" /> zira bu dönemde İsmailî kültür oldukça gelişmiş, İslam medeniyetine İsmailîlerin katkısı oldukça artmıştır.<ref name="oxfordİsmaili">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1132 "Ismailis" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124610/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1132 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1132 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116124610/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1132 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> İsmailîler kendi içlerinde ayrı kollara ayrılırlar.<ref name="galeİsmaili" /> Bu kollardan en büyük ikisi [[Nizari İsmaililik|Nizârî İsmailîlik]] ve [[Davudi İsmaililik|Da'vûdî İsmailîlik]]tir.<ref name="oxfordİsmaili" /> [[Nizari İsmaililik|Nizârî İsmailîlik]]te [[imamet]] hâlâ devam etmektedir ve 2014 yılı itibarıyla, 49. imamları olan Kerim Şah'a ([[IV. Ağa Han]]) bağlıdırlar.<ref name="galeİsmaili" /> İsmailîlikte dönüm noktasını oluşturan ve Nizârî mezhebinin kurulmasına yol açan ayrışma 1409'da Fâtımî sultanı ve (onsekizinci) İsmailî imamı olan [[Müstansır (Fâtımî halifesi)|el-Müstansır-billâh el-Fâtımî]]'nin ölümüyle başlamıştır. Tahta geçmesi düşünülen halef olan oğul [[Nizar bin Müstansır|Nizâr]] yerine tahta diğer oğul [[Müstalî|el-Musta'lî]]'nin geçmesiyle birlikte İsmailîlikte ayrışma baş göstermiş, İsmaili topluluğun bir kısmı, özellikle İran bölgesinde yaşayanlar ki bunların büyük bir kısmı o zaman [[Hasan Sabbah]] yönetimindeydi, Nizâr'ın imametini takip etmişlerdir.<ref name="galeİsmaili" /> Diğer bölgelerde, özellikle [[Kahire]] ve [[Yemen]]'de, kalan İsmailîler ise el-Müsta'lî'yi desteklemişlerdir.<ref name="galeİsmaili" /> [[Nizari İsmaililik|Nizârî İsmâ'îlîlik]] özellikle İran'da [[Hasan Sabbah]] önderliğinde yükselişe geçmiş, önce İran'da daha sonraları ise [[Hindistan]] ve [[Asya]]'nın farklı bölgelerinde yayılmış ve İsmailî halk yüzyıllarca zaman zaman isyan ederek zaman zaman mutasavvıf veya İsnaaşerî Şiiler kılığına bürünerek varlığını bugüne kadar sürdürmüştür. [[Mustalilik|Müsta'liyye]] kolu ise daha sonraları [[Hafızilik|Hâfızî]] ve [[Tayyib Ebu'l-Kasım|Tayyibî]] isimli iki kola ayrılmıştır. Bu ayrışmanın sebebi Fâtımî sultanlarından ve İsmailî imamlarından olan [[Amir (Fatımi)|el-Âmir]]'in ölümü üzerine gerçekleşmiştir ki daha sonra tahta geçen sultanların imametini takip eden grup olan Hâfızîler; [[Fâtımîler]] hükümdarlığının çöküşüyle birlikte yavaşça yok olmuşlardır.<ref name="galeİsmaili" /> Daha sonra [[Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım|Tayyibî]] kolu da "[[Davudî İsmailîlik|Da'vudî İsmailîlik]]" ve "Süleymanî İsmailîlik" olarak ikiye ayrılmıştır.

[[Ali]]'nin çocukları ve [[İmamet]]te ikinci ve üçüncü imam olan [[Hasan bin Ali]] ve [[Hüseyin bin Ali]], Şiâ'da büyük rol oynar. Bunların dışında altıncı imam olan [[İmam Cafer-i Sadık|İmam Ca'fer-i Sâdık]] da birçok hadisin kaynağı olduğundan çok önemlidir.

==== Haricilik ====
{{Ana|Haricilik}}
[[Hariciler]], [[Ali bin Ebu Talib]]'in grubundan ayrılarak ne onu, ne de [[Osman bin Affan]]'ı [[halife]] olarak kabul etmişlerdir. İslam'ın en radikal gruplarını oluşturan bu mezhep grubunun çoğunluğu çeşitli günahları işleyen kişilerin kâfir olduğuna ve katledilmeleri gerektiğine inanmıştır. En "aşırı"ları, yalnızca kendi mezheplerinden olan Haricileri kabul etmiş, diğer Haricilerin de katlinin [[farz]] olduğuna inanmışlardır. Tabiatıyla kendileri [[Abbasiler]] devrinde öldürülmüşlerdir. Bugün bu mezhep grubuna bağlı kimselerden sadece [[Umman]]'daki [[İbadiler]] kalmıştır; fakat bu grup, Haricilerin en ılıman olan grubunu oluşturur.<ref name="atlasSiyasi">"Sunnis, Shiites, and Khariji 660–c. 1000." Historical Atlas of the Islamic World. Derby, United Kingdom: Cartographica, 2004. 34-35. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>

[[Sıffin Savaşı]]'ndan sonra ortaya çıkan Hariciler bir dönem sık sık isyan ederek [[Emeviler|Emevi Devleti]] için tehlike oluşturmuşlardır. Sıffin Savaşı'nda önce Ali'nin hakem ile tayini kabul etmesi sebebiyle bir grup ayrılmış ve Haruri olarak anılan ilk Haricileri oluşturmuştur.<ref name="brillHarici">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00103 Francesca, Ersilia. "Khārijīs." Encyclopaedia of the Qurʾān. General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00103 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> Sıffin Savaşı ve hemen sonrasında hakemlik fikrine sıcak bakanların bir kısmı da daha sonra hakeme gitmenin dinden çıkaran bir tür günah olduğu kararına varıp, tövbe etmiş ve Haricilerin saflarına katılmışlardır.<ref name="brillHarici" /> İsyan amacı gütmeyen ve ayaklanmayan bu ilk grup sadece [[Ali bin Ebu Talib]] taraftarları ve [[Muaviye]] taraflarından ayrılan, üçüncü bir grup oluşturan ayrılıkçı bir gruptur.<ref name="brillHarici" /> İlk dönemdeki Haricilere ''el-Şurat'' da denmekteydi.<ref name="brillHarici" /> "Satan" anlamına gelen sözcük genelde Haricilerin kendileri için kullandıkları bir isimdi ve Allah'a ve Allah'ın yoluna ruhlarını sattıkları, verdikleri anlamını ima etmekteydi.<ref name="brillHarici" /> Bu ilk dönem Haricilerinin büyük çoğunluğu [[Bedeviler]]den oluşmaktaydı.<ref name="brillHarici" /> Muaviye'ye karşıt eylem hazırlığında olan Ali Haricileri kendiyle birlikte savaşmaya çağırmış fakat olumsuz yanıt almıştır. Nitekim daha sonra gerçekleşen [[Nahrevan Savaşı]]'nda Ali taraftarları ve [[Hariciler]] savaşmıştır. Bu savaşta Hariciler ezici bir yenilgiyle karşılaşmış ve büyük kayıplar vermişlerdir.<ref name="atlasSiyasi" /><ref name="brillHarici" /> Nitekim bu savaş sonucunda Ali'nin taraftarları ile Hariciler arasındaki ayrılık iyice keskinleşmiştir ki Ali'nin ölümü de bir [[Harici]] olan [[İbn-i Mülcem|Abdurrahman İbn-i Mülcem]]'in onu katletmesi sonucu gerçekleşmiştir.<ref name="atlasSiyasi" /> Hariciler, Ali'nin ve Ali taraftarlarının yenilgisinden sonra başa geçen Emevilere karşı büyük saldırılar gerçekleştirmişler, zaman zaman belirli bölgelerin kontrollerini ele geçirmişler hatta kısa bir süreliğine [[Mekke]] ve [[Medine]]'yi de ele geçirmişler, zaman içinde geniş ordulara sahip olmuşlardır. Bu dönemlerde en yaygın ve geniş kitle [[Ezarika]] ve [[İbadiyye]] idi; özellikle [[Emeviler]]in çöküşe geçtiği dönemde Harici saldırıları güçlenmiş ve sıklaşmış, İbadiyye kolu bu saldırılarda başı çekmiştir.<ref name="brillHarici" /> Devletin başına [[Abbasiler]] geçtikten sonra da Harici isyan ve saldırıları devam etmiştir.

Hariciler kendi içlerinde birçok kola bölünmüşlerdir. Bu kollardan bir dönem en büyük çoğunluğa da sahip olan ve en aşırısı sayılan [[Ezarika]], Harici tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu kolun isim babası ve taraftarlarının takipçisi olduğu kişi [[Nafi bin el-Ezrak]]'tır. Ezarika kolundan olan Hariciler, Harici olmayan tüm [[Müslümanlar]]ı, çocuklar dâhil, katletmenin helal olduğuna inanırlardı.<ref name="brillHarici" /> Diğer büyük Harici kolu sayılan ve bugüne kadar varlığını kitlesel bir şekilde sürdürebilmiş tek Harici kolu olan İbadiyye<ref name="atlasSiyasi" /><ref name="brillHarici" /> ise Ezarika'ya oranla daha ılımlı olduğu gibi Ehl-i Sünnet'e de diğer kollara oranla daha yakındır. Bugün [[İbadiyye]] özellikle [[Umman]]'da yoğun olarak bulunmaktadırlar.<ref name="oxfordİbadi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e913 "Ibadis" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125106/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e913 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e913 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125106/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e913 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.</ref> Umman dışında, [[Kuzey Afrika]] ve [[Zengibar]]'da da bulunmaktadırlar.<ref name="brillHarici" />

Harici inanışı itikadî meselelerde Sünni ve Şia'ya oranla farklılıklar içerir. Örneğin Harici inanışında şeriatın bir emrine uymamak veya [[şeriat]]ta yeniliğe gitmek büyük bir [[günah]] sayıldığı gibi bu günah sebebiyle kişinin [[küfür (din)|küfre]] girdiğine ve tövbe etmesi gerektiğine yoksa bir kâfir olarak ölmüş olacağına ve (birçok Harici mezhebine göre) katlinin helal olacağına inanılır.<ref name="brillHarici" /> Buradan hareketle üçüncü halife [[Osman bin Affan]]'ın katillerini temiz görmüşler, [[Ebu Bekir]] ve [[Ömer ibn Hattab]]'in ise hilafetlerini kabul etmişlerdir.<ref name="brillHarici" /> Şeriatı sıkı bir şekilde takip etmeye çalışıp, ibadete büyük önem verirler.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=5123 |başlık=Hariciler - sorularlaislamiyet.com  |erişimtarihi=1 Mayıs 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081223075459/http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=5123 |arşivtarihi=23 Aralık 2008 |ölüurl=evet}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}} İlk itikat mezhepleri arasında ihtilafın yaşanmasına konu olan kader konusunda her ne kadar kadere inanmış olsalar da, [[Eş'ariyye]]'nin kurucusu [[el-Eş'ari]], [[Mu'tezile]]'nin görüşünü benimsediklerini rivayet etmiştir.<ref name="brillHarici" /> Kader konusu özellikle İbadiyye mezhebi arasında tartışma konusu olmuştur. Ebu Ubeyde'nin imam olduğu dönemde, İbadiyye mezhebinde kader konusu tartışılmış, [[Ebu Ubeyde]] Allah'ın her şeyi bildiği her şeye gücünün yettiğini fakat kişilerin eylemlerini ve olayları belirleyen olmadığını, kişilerin bunları kendi iradeleriyle belirlediğini ilan etmiştir.<ref name="brillHarici" />

=== İnanç mezhepleri ===
{{Ana|İslam dini itikadî mezhepleri}}
İnanç mezhepleri veya ''İtikadi mezhepler'' kategorisi, diğerlerine oranla daha geniş olmakla birlikte, bir mezhep olarak tanımlanabilecek kadar gelişmiş olan beş mezhep, genelde bu kategoride zikredilir. Bunlar: [[Mürcie]], [[Mutezile]], [[Eş'ârîlik]], [[Mâtûridîlik]] ve [[Selefîlik]]tir. Bunların dışında [[Kaderiyye]], [[Cebriyye]], [[Müşebbihe]] ve [[Mücessime]] gibi mezhepler de bulunur; bununla birlikte bu mezhepler diğerlerine göre çok daha küçüktür ve son üçü bugün varlığını koruyan temel siyasi mezhepler olan, [[Sünnilik]] ve [[Şia]] tarafından İslam dışı kabul edilir.<ref>Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş".312-313</ref>
Bu mezheplerden ilki sayılan [[Mürcie]] diğer gruplar tarafından, imanlı kişinin günahının önemli olmadığını öne sürmesi başta olmak üzere çeşitli itikadi görüşleri sebebiyle Müslümanların çoğunluğu ve diğer mezheplerce İslam dışı kabul edilir. Mürcie isminin kökeni "ertelemek", "umut vermek" anlamlarına gelen irca köküdür.<ref name="galeMürcie">Kafrawi, Shalahudin. "Murji˒Ites, Murji˒a." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 492. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="sevdeMürcie">[http://www.sevde.de/islam_Ans/M/M3/49.htm "Mürcie" İslam Ansiklopedisi. sevde.de] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080424054030/http://www.sevde.de/islam_Ans/M/M3/49.htm |tarih=24 Nisan 2008 }} URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.</ref><ref name="MürcieKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 312.</ref> Nitekim bu hareket ilk kez Osman'ın halifeliği sırasında, iç çekişmeler ve gerilimler yaşanmaya başlayınca çıkmış ve dünyada kişilerin yaptıkları kötülüklerin veya büyük günah işleyenlerin hesabını öteki dünyaya ([[ahiret]]e) bırakma, ''erteleme'' fikrinden köken almıştır.<ref name="galeMürcie"/><ref name="sevdeMürcie"/> Ayrıca Mürcie mezhebinin ana görüşü olan imanlı kişinin hangi günahı işlerse işlesin azap görmeyeceği ve günahlarının imanının yanında bir etkisinin olmadığı inancı<ref name="MürcieKılavuz"/> da isimlerinin kökeni olan "irca"nın "umut vermek" anlamıyla ilişkilendirilebilir.<ref name="galeMürcie"/> Başlarda Mürcie mezhebi Osman ve Ali gibi kişilerin Hariciler tarafından kâfir olarak görülmesine karşı bir tepki olarak doğmuştu ve günahın etkisiz olduğu fikrine sahip değildi;<ref name="galeMürcie"/><ref name="oxfordMürcie">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1625 "Murjiis" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125213/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1625 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1625 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125213/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e1625 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.</ref> sadece müminler için sonsuz azap olduğunu reddetmekteydiler ki bu Ehl-i Sünnet âlimlerinin çoğunluğunun da görüşüydü.<ref name="galeMürcie" /> Bununla birlikte zaman içinde Mürcie bu hususta daha uç bir noktaya gitmiş ve imanlı kişinin günahlarının tamamen önemsiz olduğu fikrini ortaya atmışlardır. Genel olarak Mürcie mezhebi Haricî mezhebinin tam diğer uçtaki aşırı dengi olarak görülmektedir.<ref name="galeMürcie" /><ref name="MürcieKılavuz" /><ref name="oxfordMürcie" />

Mutezile mezhebi bu mezheplerin arasında en akılcı olandır<ref name="MutezileKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 306-308.</ref> ve genel olarak Ehl-i Sünnet içerisinde hoş karşılanmaz; tekfir edildiği de olmuştur. Mutezile mezhebi her ne kadar bugün pek yaygın olmasa da, özellikle [[Abbasiler]] döneminde güçlenmiştir.<ref name="MutezileKılavuz" /> Mutezile'de akıl ile nass (örneğin bir ayet) çelişkili durduğunda nass akla uygun olacak şekilde tevil edilir (yorumlanır). Mutezile'nin bu tutumu özellikle gelenekçi akımlardan büyük eleştiri almıştır. Mutezile mezhebine bağlı kişilerin inandıkları belirli esaslar bulunmaktadır, bunların başlıcaları şu beşidir: [[Tevhid (din)|Tevhid]], adalet, söz ve tehdit (''el-Va'd ve el-Va'id''), iki konum arasındaki bir konum (''El Menzile beyne'l-menzileteyn'') ve iyiliği emretmek-kötülükten menetmek (''Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'').<ref name="brillMutezile">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00127 Schmidtke, Sabine. "Muʿtazila." Encyclopaedia of the Qurʾān. General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00127 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 2 Mayıs 2008.</ref><ref name="MutezileKılavuz" /> Bu beş esasa ''usûlü'l-hamse'' denir.<ref name="MutezileKılavuz" /> Tevhid esası Allah'ın varlığı ve birliği anlamındayken adalet esası kader tartışmasıyla ilgili ve Cebriyye'ye bir tepki olarak doğmuş bir esastır.<ref name="MutezileKılavuz" /> Buna göre insan fiilerinde tamamen hürdür ve fiilerini, Allah'ın ona bahşettiği bir güçten yararlanarak, kendi yaratır. Mutezile argümanlarına göre eğer kişinin durumu bu olmasaydı da Allah onun fiilerini yaratmış olsaydı, kişi davranışlarında hür olmasaydı, Allah'ın kişiyi davranışlarından, fiilerinden dolayı cezalandırması adil olmazdı. Oysaki İslam anlayışına göre Allah adaletin kaynağıdır.<ref name="MutezileKılavuz" /> Nitekim bu esasın ismi de buradan doğmuştur. ''Söz ve tehdit'' yani Arapça özgün tabiri ile ''el-Va'd ve el-Va'id'' ise Mürcie mezhebine tepki olarak ortaya çıkmıştır ve Allah'ın sevap işleyenlere söz verdiği (vadettiği) iyiliğin, günah işleyenlere ise tehdit ettiği cezanın gerçekleşeceğini kasdetmektedir. Mutezile mezhebinin bu husustaki mantığı Mürcie mezhebinin tam zıddıdır ve şöyle ilerler: Eğer kişinin imanı yanında günahları etkisiz olsaydı Allah'ın günahlara karşı insanları azap ile korkutması anlamsız olurdu; bu sebeple Allah'ın vadettiği iyilik de ceza da kaçınılmazdır. ''İki konum arasındaki bir konum'' esası ise ''söz ve tehdit'' esasıyla ilişkilidir; buna göre büyük günah işleyen Mümin tövbe etmeden ölürse azap görür. Bununla birlikte bu kişinin (büyük günah işlemiş Müminin) konumu kâfirlik değildir; bu kişiye [[fasık]] denir ve [[iman]] ile [[küfür]] arasında bir konum olduğuna inanılır ve nitekim esasta ismini bundan almıştır.<ref name="brillMutezile" /> ''Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'' yani ''iyiliği emretmekten ve kötülükten menetmek'' ise Mu'tezile'de önemli bir yere sahip bir esastır. İnananların birbirlerine iyiliği tavsiye etmeleri, emretmeleri, kötülükten ise alıkoymaları, men etmeleri anlamına gelmektedir. Mu'tezile'nin bu beş ana esasını ilk ortaya atanın Mutezili düşünür [[Ebu'l-Huzeyl]] olduğu düşünülmektedir.<ref name="brillMutezile" /> Her ne kadar Mutezile bugün ayrı bir itikadi mezhep olarak yaygın olmasa da, önemli Şia kolları, Zeydiyye ve İsnaaşeriyye, Mutezili görüşlerin çoğunluğunu kabul etmiştirler ve bu sebeple itikadda Mutezili bir tavırları vardır.<ref name="MutezileKılavuz" /><ref name="brillMutezile" /> Mutezililerin birçoğu fıkıh mezhebi olarak (yani amelde) Hanefi mezhebine bağlıdır.<ref name="MutezileKılavuz" />

Akla itikadi konularda verilen değer ve akıl bazlı bir metodolojinin itikadi yorumlama ve kararlar için kullanılması hususunda, Selefilik Mutezile'nin tam zıddı konumda bulunan bir itikat mezhebidir. Selefiliğe göre nakillerin zahirî (görünen, sözlük veya terim anlamı) ele alınır ve hiçbir nas tevil edilmez.<ref name="SelefKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 299-301.</ref> Takdis, tasdik, aczini itiraf etmek, sükût, imsak, keff ve marifetin ehlini teslim Selefîliğin başlıca esaslarıdır.<ref name="SelefKılavuz" />

Aklın itikaddaki yeri hususunda Matüridilik ile Eşarilik bu iki mezhebin ortasında bir konumda yer alsalar da, Matüridilik akla Eşariliğe oranla daha fazla yer ve ağırlık verir. Ehl-i Sünnet'te en yaygın ve başlıca itikadi mezhepler Matüridilik ve Eşariliktir.<ref name="MaturidiKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 301-303.</ref> Matüridilik özellikle [[Ebu Hanife]]'nin itikadi konulardaki görüşlerinden etkilendiği için bazı bilim insanları bu mezhebi Hanefiliğin itikadi açıdan devamı saymışlardır.<ref name="MaturidiKılavuz" /> Kurucusu, mezhebe ismini veren, [[Ebu Mansur el-Matüridî]]'dir.<ref name="MaturidiKılavuz" /> Eşariyye veya Eşarilik ise ismini kurucusu olan [[Ebu Hasan Eş'ari]]'den almaktadır<ref name="EşariKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 303-305.</ref> ve özellikle Mutezileye karşıt bir tepki olarak doğmuştur. Nitekim bu tepki daha sonraları, İslam filozoflarına da kaymış, Eşari kelamcıları ile İslam filozofları arasında önemli tartışmalar yaşanmıştır.<ref name="EşariKılavuz" /> Her ne kadar Eşarilik ile Matüridilik birbirlerine benzeseler ve çok yakın olsalar da, özellikle ayrıntılarda ve çeşitli hususlarda birbirlerinden ayrılmıştırlar. Amelde Maliki ve Şafii olanların çoğunluğu Eşariyken Hanbeli ve Hanefi olanların küçük bir kısmı Eşaridir.<ref name="EşariKılavuz" />

=== Fıkıh mezhepleri ===
{{Ana|İslam dini fıkıh mezhepleri}}
Fıkıh mezhepleri, [[İslam hukuku]] olan fıkhın farklı yorumlanması nedeniyle oluşmuş mezheplerdir. Bunlar temelde itikadî konularla yani inanç esaslarıyla ilgilenmeseler de, İslam hukukunda kullandıkları [[metodoloji]]ye yakın bir metodolojiyi kullanan çeşitli itikadî mezheplerle yakınlaşmışlar, belirli itikadî fikirleri savunmuşlardır. Nitekim zaman zaman fıkıh âlimleri itikadî eserler de vermiştir; örneğin bir Sünni fıkıh mezhebi olan Hanefîliğin kurucusu konumundaki [[Ebu Hanife]]'nin çeşitli itikadî fikirleri bulunmaktadır ve kendinden sonra gelen bazı itikat, kelam alimleri bu fikirleri kullanmışlardır.<ref name="WheelerHanefi">Wheeler, Brannon M. "Abu Hanifa (699–767)." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 1. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 8-9. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>
{{Fıkıh}}
[[Sünnilik|Sünni]] [[fıkhi mezhepler]]inin başlıcaları: [[Hanefîlik]], [[Şafiîlik]], [[Malikîlik]] ve [[Hanbelîlik]] [[Fıkhi mezhepler|mezhepleridir]].<ref name="Sünni İslam" /><ref name="Libson">Libson, Gideon. "Fiqh." Encyclopaedia Judaica. Ed. Michael Berenbaum and Fred Skolnik. Vol. 7. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007. 41-43. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="Sünni İslam2">El-hibri, Tayeb. "Sunni Islam." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 4. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 2122-2124. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="Schneider">Schneider, Irene. "Pluralism: Legal and Ethno-Religious." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 533-535. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Başlıca Şii fıkıh mezhebi ise [[İsnaaşeriyye]]'den olan [[Caferîlik]]tir.<ref name="Schneider" /><ref name="galeMezhep2">Wheeler, Brannon M. "Madhhab." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 417-418. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Bunların dışında bugün kitlesel anlamda varlığını sürdürmeyen fakat fıkıh meselelerinde tesiri olmuş, tarihî açıdan önemli fıkıh mezhebi de [[Zahiriyye]]'dir.<ref name="KaramanZahiri">[http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/tarih/0213.htm Karaman, Hayrettin. "İslam Hukuk Tarihi".hayrettinkaraman.net] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080519203701/http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/tarih/0213.htm |tarih=19 Mayıs 2008 }}. URL erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.</ref>

Caferilik ismini [[Ali bin Ebu Talib]]'in torunlarından olan [[fıkıh]] alimi [[Cafer-i Sadık]]'tan almaktadır. Her ne kadar mezhep genel olarak bir Şii ya da Alevi mezhebi sayılsa da Cafer-i Sadık Sünnilerce önem verilen bir âlimdir. Nitekim kendi, Sünnilikte önemli bir yere sahip, kendi adlarına ekol bulunan çeşitli fıkıh alimlerine, örneğin Hanefiliğin isim babası [[Ebu Hanife]] ondan ilmî açıdan yararlanmıştır. Fıkhî açıdan Caferîlik (veya İsnaaşeriyye) Sünni fıkıh mezhepleriyle benzer kaynaklara ve metodolojilere dayanır. Bununla birlikte özellikle fakihlerin (fıkıh bilginlerinin) ağırlıkları ve önemleri, Sünni mezheplere oranla çok daha önemli bir etki ve yere sahip olmuş, Sünni mezheplerden farklı olarak önemli bir hiyerarşik yapıyı ortaya çıkarmıştır.<ref name="galeMezhep2" />

Sünnî fıkıh okullarından olan [[Hanefîlik]] ismini, temel aldığı alim olan [[Ebu Hanife]]'den alır<ref name="WheelerHanefi" /><ref name="Libson" /><ref name="Sünni İslam2" /> ve bugün dünya çapında en yaygın olan fıkıh mezhebidir.<ref name="oxfordHanefi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e798 "Hanafi School of Law" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125212/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e798 |tarih=16 Ocak 2024 }} Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e798 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240116125212/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580?legacyuri=%2Fviews%2FENTRY.html%3Fsubview%3DMain%26entry%3Dt125.e798 |tarih=16 Ocak 2024 }}> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref> Ebu Hanife'nin metodu akılcı bir yaklaşım izler ve Sünnî fıkıh mezhepleri arasında bir fıkhî yol olarak kıyasa en çok değer veren mezheptir.<ref name="galeMezhep2" /><ref name="oxfordHanefi" /><ref name="Hallaq">Hallaq, Wael B. "Hanafi School of Law." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 2. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 988-989. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Ayrıca fıkıh mezhepleri arasındaki en liberal mezhep olduğu görüşürü yaygındır.<ref name="oxfordHanefi" /> Her ne kadar mezhebin kurucusu olarak Ebu Hanife ismi zikredilse de, mezhebin gelişiminde Ebu Hanife'nin iki öğrencisi [[Ebu Yusuf]] ve [[Muhammed bin Hasan eş-Şeybanî]]'nin rolleri büyüktür ve bu iki imama birlikte ''imameyn'' lakabı takılmıştır.<ref name="WheelerHanefi" /><ref name="Hallaq" /> Nitekim Hanefîlikte daha sonraları, imameynin ortak görüş belirttiği ve görüşlerinin Ebu Hanife'den farklı olduğu durumlarda, imameynin görüşleri kabul görmüştür.<ref>[http://kitap.ihya.org/genel/samil.php?an=898&g=1zL9&s=18&t2=oku&t3=im%C3%82meyn&t4= "İmameyn". Şamil İslam Ansiklopedisi.]{{Ölü bağlantı}} ihya.org URL erişim tarihi: 12 Mayıs 2008.</ref> [[Orta Asya]] ülkelerinde, [[Hindistan]], [[Pakistan]] ve [[Afganistan]] gibi ülkelerdeki Sünni nüfusta yaygın olan Hanefilik, ayrıca [[Orta Doğu]]'da [[Türkiye]] ve [[Irak]] gibi ülkelerde de oldukça yaygındır.<ref name="Hallaq" />

[[Malikî]]lik ismini fıkıh alimi ve hadis alimi (''muhaddis'') olan [[Malik bin Enes]]'den alan bir Sünni fıkıh mezhebidir.<ref name="Libson" /><ref name="Sünni İslam2" /> Temel fıkıh kaynaklarına yaklaşımı Ebu Hanife'ninkine benzemektedir. Her ne kadar re'y ve kıyasla hiç hükmetmediği iddiaları doğru olmasa da, re'y ve [[kıyas]]ı sık kullanmamıştır. Malik [[icma]]yı diğer alimlerden daha sık kullanmıştır ve Malikîlikte icma diğer mezheplere oranla daha sık kullanılagelmiştir. Ayrıca [[sahabe kavli]], sahabelerin icraatları ve maslahatlar Malikî mezhebinde diğer mezheplere oranla daha önemli bir kaynak teşkil eder ve daha önemli bir yere sahiptirler. Bugün dört mezhepten üçüncü en büyüğü olan Malikîlik özellikle [[Kuzey Afrika]] ve [[Batı Afrika]]'da yaygındır.<ref name="Sünni İslam2" />

[[Şafiîlik]] ismini [[el-Şafiî]] (Muhammed bin İdris Kureyşî) isimli fıkıh alimden alan bir Sünnî fıkıh okuludur.<ref name="Libson" /><ref name="Sünni İslam2" /> Gerek Ebu Hanife gerekse [[Malik bin Enes|Malik]]'ten (Malik bin Enes) oldukça etkilenmiş olan el-Şafiî aynı zamanda ''[[Usûl'ül-Fıkıh]]'' yani Fıkıh Usûlü ilminin de kurucusudur.<ref name="Libson" /> İtikadda Şafiîler [[Eşarilik|Eşariliği]] takip ederler. Bugün Şafiilik [[Mısır]], [[Somali]], [[Yemen]], [[Hicaz]], [[Endonezya]], [[Malezya]] ve [[Etiyopya]] gibi birçok ülkede yaygındır.<ref name="Sünni İslam2" /> Ayrıca Hindistan'ın bazı bölgelerinde de Sünnî Müslümanlar arasında yaygın bir mezheptir.

Sünnî fıkıh mezheplerinden [[Hanbelîlik]] adını fıkıh âlimi ve muhaddis [[Ahmed bin Hanbel]]'den almaktadır.<ref name="Libson" /><ref name="Sünni İslam2" /><ref name="HallaqHanbeli">Hallaq, Wael B. "Hanbali School of Law." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 2. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 989-990. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Ahmed bin Hanbel aynı zamanda [[Selefîlik]] ekolü içinde önemli bir yere sahiptir. Hanbelîlik mantıkî metodolojilere en düşük önemi veren fıkıh mezhebi sayılabilir;<ref name="galeMezhep2" /> nitekim özellikle ilk dönemlerde çoğu akılcı metot ve fikri reddetmişlerdir.<ref name="HallaqHanbeli" /> Eğer bir hususta Kur'an'da ve [[hadis|sahih hadislerde]] bir karar bulunmuyorsa [[sahabe kavli]]ne, eğer sahabe arasında bir ihtilaf varsa Kur'an ve Sünnet yönünden en güçlü olan tarafın kararına uyulur. Eğer bunların hiçbiri mümkün değilse fakat zayıf bir hadisin varlığı mümkünse, zayıf hadisi takip edilir. Eğer bu da mümkün değilse, en son çare olarak [[kıyas]]a başvurulur. Bugün özellikle Arap yarımadasında yaygın olan mezhep<ref name="Sünni İslam2" /> aynı zamanda tarih boyunca farklı ekolleri etkilemiştir. Örneğin çağdaş [[Vahhabilik]] hareketi Hanbelîlikten büyük ölçüde etkilenmiştir.<ref name="Sünni İslam2" /><ref name="HallaqHanbeli" />

Bugün müntesibi bulunmayan fakat birçok konuda hâlâ etkilerini sürdüren bir başka fıkıh mezhebi de [[Zahiriyye]]'dir.<ref name="KaramanZahiri" /> Bazen belirli tarihî dönemler için [[Sünnî]] gelenek içerisindeki beşinci fıkıh mezhebi olarak anıldığı da olur. Kurucusu [[Davûd el-Isbehânî]] olan mezhep, fıkıhta aklî metodların çoğunluğunu reddetmesi ve nassların (ayet ve hadislerin) görünen anlamlarını (zahirî anlamlarını) temel alması sebebiyle ''[[Zâhîrîler|Zâhîrîyye]]'' olarak adlandırılmıştır.<ref name="galeMezhep2" /><ref name="KaramanZahiri" /> Mezhebin gelişiminde büyük rol oynamış ve özellikle [[Endülüs]]'te yayılmasına sebep olan başlıca alim ise [[Ebû Muhammed İbn Hazm]]'dır. Her ne kadar etkisini yitirse ve zaman içinde kitlesel varlığını kaybetse de, 20. yüzyılda da çeşitli fıkhî eserlerinde [[Zâhîrîler|Zahirî]] etkisi ve fıkıh anlayışı devam etmiştir.<ref name="KaramanZahiri" />

=== Diğer grup ve mezhepler ===
Çeşitli mezhep ve gruplar, bazı âlimlerce mezhep, bazılarınca ayrı bir din bazılarınca ise dinî farklılıklardan ziyade etnik farklılıklarla ayrışmış gruplar olarak kabul edilirler. Zaman zaman bir mezhep olarak ortaya çıkan ayrı gruplar, zaman içinde gelişerek yeni bir din olmuşlar ve İslam'dan ayrılmışlardır.

Etnik unsurların ve kültürün mezheplerle ve İslam ile kaynaşması sonucu oluşan gruplara bir örnek bugün Türkiye sınırları içerisinde kalan, Anadolu'daki, Alevîlerdir. Anadolu Alevîleri, [[İran]]'daki Alevîler farklı olduğundan İran'dakiler, Şiîliğin bir mezhebi sayılırken Türkiye'deki Alevîlerin ayrı din olarak görenler de vardır ve ayrı bir din mi yoksa bir mezhep mi olduğu tartışma konusudur. Zaman zaman Anadolu ve Balkan Alevîlerinin Şia'nın İsnaaşeriyye kolunun Türkî bir yorumu olarak kabul edildiği iddia edilir.

==== Anadolu Alevîliği ====
{{Ana|Alevilik}}
[[Alevîlik]], Sünnîlikten sonra Türkiye'de en yaygın ikinci mezheptir. Sıklıkla ansiklopedilerde ve bilimsel kaynaklarda Şiiliğin Türkiye'deki bir mezhebi olarak tanımlanır.<ref name="Mandel">Mandel, Ruth. "Alevi." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 1. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 112-115. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Çıkış noktası [[İsnaaşeriyye]] Şiiliği olmasına rağmen uygulamada ve anlayışta oldukça büyük farklılıklar içerdiği<ref name="Peimani">Peimani, Hooman. "Alevi Muslims." Encyclopedia of Modern Asia. Ed. Karen Christensen and David Levinson. Vol. 1. New York: Charles Scribner's Sons, 2002. 82. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> gibi Türk kültür ve geleneklerinden büyük oranda etkilenmiştir; özellikle Alevi büyükleri antik Türk inançlarından, örneğin kamcılıktan, Aleviliğin büyük ölçüde etkilendiği ve çeşitli unsurlar barındırdığını ortaya atmışlardır.<ref name="Mandel" /> Nitekim Batılı kaynaklarda Alevilik, "Türk veya Osmanlı Şiiliği" olarak adlandırılır. ''Alevî'' sözcüğünün kökeni Ali bin Ebu Talib'in taraftarı anlamına dayanır ki Şiilikte peygamber sonrası ilâhî bir şekilde seçilmiş olan halifenin Ali olduğu inancı Alevilikte mevcuttur.<ref name="Peimani" /> Bununla birlikte kendine has özelliklerinden ötürü, diğer bazı Alevi olarak adlandırılan gruplar gibi (örneğin, [[Dürziler]] ve [[Nusayriler]]), Şiilik ve Sünnilik dışı ayrı bir mezhep olarak da görüldüğü olmuştur.<ref name="Peimani" /> Ek olarak Alevîlik Türk (Orta Asya ve Anadolu) [[tasavvuf|Sufî]] gelenekleri ve tasavvuf akımlarından büyük oranda etkilenmiş, Şii unsurların çoğunluğu tasavvufî kavram ve unsurlarla bütünleşmiştir. Bunların dışında çeşitli Türk ve İslam kültürleri dışı etkilerin ve kökenlerin de olduğu bilim insanlarınca öne sürülmüştür: [[Gnostik]]ler, [[Zerdüştlük]], [[Manihaizm]] (Mani dini) ve [[panteizm]] gibi.<ref name="Mandel" /> Aleviliğin tanımlamasında son yıllarda Aleviliği ayrı bir din (veya İslam dışı) gibi görme tartışmaları ortaya çıkmış olduğu gibi,<ref name="Peimani" /> bazı bilim insanları Alevileri bir dinî azınlıktan ziyade etnik bir azınlık olarak görmüş ve tanımlamıştırlar.<ref name="Mandel" /> Aleviliğin Türk kültürüyle sık sık bağdaştırılması ve zaman zaman ''Türk İslamı'' olarak yorumlanmasının, özellikle Kürt-Alevi etnik grubu bazlı ayrılıkçı hareketlere karşı geliştirildiğini savunan bilim insanları da olmuştur.<ref name="Vorhoff">Vorhoff, Karin. ""Let's Reclaim Our History and Culture!": Imagining Alevi Community in Contemporary Turkey." Die Welt des Islams 38.2 (1998): 220-52.</ref>

Alevilik özellikle Bektaşilik ile büyük ölçüde paraleldir ve bugün iki isim sıklıkla birbiri yerine kullanılır.<ref name="Norton">Norton, John D. "Bektashis." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 1. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 434-436. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Bununla birlikte Bektaşilik daha ziyade bir tasavvuf tarikatıdır ve temel nitelikleri, özellikleri de tasavvufîdir.<ref name="Mandel" /> Nitekim Aleviliğin Bektaşilikle iç içeliği sonucu birçok tasavvufî öğe, Bektaşî geleneği Aleviliğe dâhil olmuştur. Cem ayinleri, dede, pir ve mürşitlerin eğitiminde kurtuluşa erecek Sufî yolun takip edilmesi,<ref name="Mandel" /> her ne kadar her Alevi tarafından sıkıca takip edilmese de, Bektaşilik ile Aleviliğin paylaştığı temel unsurlardandır. Bektaşî-Alevî geleneğinde, tasavvufî unsurlarla bütünleşmiş yolu benimseyenlerle, etnik olarak ilgili gelenekten olanlar arasında ayrım yapılır: Hacı Bektaş'ın yolunu takip eden Bektaşi-Alevilere Yol Evladı tabiri kullanılırken, etnik olarak gelenekten olanlara Bel Evladı tabiri tercih edilir.<ref name="Mandel" />

Alevîler'in ibadet yeri [[cemevi]]dir.<ref name="Vorhoff" /><ref name="Norton" /> Aslen Bektaşî geleneğinde bir tür inisiyasyon ritüeli olan cem ayini (ayin-i cem) Alevi ibadetinde çok önemli bir yer tutar<ref name="Mandel" /> ki nitekim liturji açısından İsnaaşeriyye ile Alevilik arasındaki büyük farklılıkların bir göstergesidir.<ref name="Peimani" /> Cem ayinlerinde birçok Şii temelli sembol bulunur: Kötü bir sonla karşılaşan imamlar Hüseyin ve Hasan'a atfen on iki mum söndürülür, özellikle On İki İmam, Kerbela gibi şeyleri konu edinen ''[[nefes (din)|nefes]]''ler söylenir ve [[semah]] yapılır.<ref name="Mandel" /> Şii ve Sünnilerin genelinden farklı olarak Ramazan ayında [[oruç]] tutmazlar.<ref name="Peimani" /><ref name="Norton" /> Kendileri [[Muharrem]] ayının 10'unda, üçüncü imam [[Hüseyin]]'in [[Kerbela]]'da öldürüldüğü günü oruç tutarak geçirirler.<ref name="Peimani" /> Nitekim Şiiler ve Sünnilerce uygulanan ve Sünnilere ve her iki grup tarafından da İslam'ın şartlarından kabul edilen [[hac]] da Aleviler tarafından uygulanmaz. Alevilikteki davranışsal temel ise ünlü bir Alevi deyişiyle şöyle tanımlanmıştır: "eline, diline, beline sahip ol".<ref name="Mandel" />

Türkiye'de bulunan Şiilerin ve dolayısıyla Alevilerin nüfusunun kaçta kaçını oluşturduğu net olarak bilinmemektedir;<ref name="Livni">[http://cas.uchicago.edu/workshops/mehat/past_conferences/Livni.pdf Livni, Eran. "Alevi Identity in Turkish Historiography".] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090219232437/http://cas.uchicago.edu/workshops/mehat/past_conferences/Livni.pdf |tarih=19 Şubat 2009 }} URL erişim tarihi: 11 Mayıs 2008.</ref> bununla birlikte Caferilerin ve Alevilerin toplamda nüfusun %7 ile %30 arasında bir kısmını oluşturduğuna yönelik tahminler ve çalışmalar bulunmaktadır.<ref name="AleviLoC">[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+tr0050) "The Alevi" bölümü, "Turkey" kısmı. ''Library of Congress Country Studies''.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170302025359/http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd%2Fcstdy%3A%40field%28DOCID+tr0050%29 |tarih=2 Mart 2017 }} URL erişim tarihi: 11 Mayıs 2008.</ref> Bir [[Avrupa Birliği|AB]] raporuna göre Türkiye'de 15-20 milyon Alevi bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH%2F06%2F536&format=HTML&aged=1&language=EN&guiLanguage=en |başlık=AB Basın Açıklamaları (İngilizce) |erişimtarihi=5 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110814051347/http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH%2F06%2F536&format=HTML&aged=1&language=EN&guiLanguage=en |arşivtarihi=14 Ağustos 2011 |ölüurl=hayır }}</ref> Birçok Alevi yazara göre de Türkiye'deki Alevi nüfusu, Türkiye toplam nüfusunun üçte biri kadardır ki bu yaklaşık 20 milyon veya üzeri bir rakama işaret eder.<ref name="TAT">[http://www.alevi.dk/ENGELSK/Turkish_Alevis_Today.pdf "Turkish Alevis Today". John Shindeldecker.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161130111738/http://www.alevi.dk/ENGELSK/Turkish_Alevis_Today.pdf |tarih=30 Kasım 2016 }} URL erişim tarihi: 11 Mayıs 2008.</ref> Bununla birlikte daha düşük tahminler de yapılmış. Bu tahminlere göre Alevi nüfus daha ziyade 10 veya 12 milyon civarıdır;<ref name="TAT" /> bununla birlikte nüfusa oranı %10'un altına düşüren, net sayıyı 5 milyon civarında tespit eden başka tahminler de vardır.<ref name="Livni" /> Alevilik tanımının göreceli yönlerinin bulunmasından dolayı tüm tahminlerin doğruluk payı olduğu fikrini ortaya atan bilim insanları da olmuştur.<ref name="Livni" />

==== Tasavvuf ====
[[Dosya:Dhikr Rifa-iyya.jpg|[[Rufailik|Rifaiyye]] tarikatından [[zikir|zikreden]] şahısları gösteren bir betimleme.|küçükresim|sağ]]
[[Tasavvuf]] veya ''Sufizm'' bir [[mezhep]] olmamakla birlikte, kendine birçok farklı mezhepte yer bulmuş, [[çilecilik|çileci]], zaman zaman [[ezoterik]], [[monistik]] veya [[panteistik]] yönleri de olan [[tarikat]] ya da İslam akımıdır. Tasavvuf veya Sufi kelimelerinin kökeni konusunda ihtilaf olduğu gibi ortaya çıkışı hususunda da ihtilaf vardır. Din bilimleri açısından tasavvuf akımının hicrî ikinci yüzyıldan itibaren başladığı özellikle İslam'ın yaygınlaşması ve yeni toprakların İslam devletine katılmasıyla birlikte yaygınlaştığı bilinmektedir. [[Cabir bin Hayyan]], [[Ebu Haşim el-Kûfî]] ve [[Abduk es-Sûfî]] birçok araştırmacı tarafından ilk mutasavvıflardan sayılmışlardır.<ref>Ateş, Süleyman. "Sülemi ve Tasavvufi Tefsiri"; 1. Sönmez Neşriyat. İstanbul, 1969.</ref><ref>eş-Şeybî, Kamil Mustafa. "es-Sılatu Beyne't-Tasavvuf ve't-Teşeyyu". 1/276-293. Bağdat; 1963.</ref> Tasavvuf akımı kendinden önce ve sonra ortaya çıkan farklı dini veya [[mistik]] akımlardan büyük ölçüde etkilenerek ortaya çıkmıştır.<ref>Güngör, Erol. "İslam Tasavvufunun Meseleleri". 50-63. Ötüken. İstanbul, 1984.</ref><ref>Mahmud, Abdulkadir. "el-Felsefetu's-Sufiyye fi'l-İslam". 8-43.</ref><ref>İsa, Kemal Muhammed. "Nazarat fi Mu'tekadat ibn Arabî". 74-75. Daru'l Cidde, 1984; 2. baskı Kuveyt.</ref> Nitekim tasavvuf tarihçelerinde, Antik Çağ'dan tanınmış bazı âlim ve düşünürler, özellikle [[Hindistan]] ve [[Mısır]]'daki gizemci bazı mezhepler ve felsefeler övülmüş, tasavvufla ilişkilendirilmiş bu felsefelerin tasavvufî düşünceyle ortak bir paydada buluştuğu ifade edilmiştir;<ref>Kurtkan, Amiran. "Sosyolojik Açıdan Tasavvuf ve Laiklik". 38-39. Kutsun Yayınevi. İstanbul, 1977.</ref> Örneğin, batı mistiklerinden Pisagor, birçok mutasavvıf ve eser tarafından sıklıkla övülmüş, tasavvufla ilişkilendirilmiştir.<ref>Aynî, Mehmet Ali. "Tasavvuf Tarihi". 37. Erzurum, 1979.</ref> [[Oryantalist]] De Lacy O'Leary tasavvufun üzerinde oturduğu temel eylemler, davranışlar ve kavramların İslam'da bulunmadığını ve dışarıdan İslam kültürüne geldiğini iddia etmiştir.<ref>O'Leary, De Lacy. "İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri". 114. Ankara Ü.İ:F. Yayınları. Ankara, 1971. İlgili eserden naklen: "...bunu bir çeşit [[zahitlik]] telakki edersek, bu türlü zahitliğin Kur’an’da bulunmadığını ve bunun ilk Müslümanlar için de yabancı olduğunu belirtmek gerekir... Hristiyan manastır hayatı tarihi veya birçok Hint dinleri salikleri ve hatta daha sonraki sofilerin anlayışına göre bu, insan hayatının normal zevk ve düşkünlüklerinden, bilhassa evlenme, ruhun safiyetini bozan ve tekâmülünü durduran şeylerden kaçınmayı düşünmek manasına gelir. Bu manada zahitlik İslam'ın ruhuna yabancıdır ve Müslümanlar arasına gelmiş olarak görülür...".</ref><ref>O'Leary, a.g.e. 115. İlgili kaynaktan naklen: "Sufiler geleneğe değil, ruhun yükselmesine mani olan bedenin arzularını bertaraf etmeye önem verdiler. Bu da gösteriyor ki, ilk Müslümanlarca bilinmeyen yeni bir fikrin tesiri altında kalmışlardı. Bu bakımdan kendilerini hiçbir manada sahabenin takipçisi saymak mümkün değildir"</ref> Bu fikirler mutasavvıflar arasında bazen kabul görüp, bazen görmemektir. Genelde mutasavvıflar tasavvufî görüşlerin ve kavramların Kur'an temelli olduğunu ve peygamber ile sahabe zamanında olduğuna inanırlar. Tasavvufî düşünce kendi içinde birçok gruba ayrılır ve bu grupların her birine ''[[tarikat]]'' denir. Tarikatlar, geçmişlerinin peygamberin zamanında yaşayan Müslümanlardan birine kadar gittiğini iddia ederler ve o zamandan günümüze kadar düşüncesel anlamda önderlik etmiş şahısların bir silsilesini oluştururlar. Bazı din bilimciler Batı'daki [[panteistik]] düşüncelerle tasavvuftaki ontolojik düşüncelerin benzerliğini savunsa da, birçok mutasavvıf bunu reddetmiştir. Nitekim tasavvufta [[ontolojik]] yapı tarikatlar arası farklılık göstermektedir.

Tasavvufun temelinde sıklıkla, Allah'ın tek olduğu, sadece tanrısal anlamda değil varlıksal anlamda da tek olduğu, onun dışında hiçbir varlık bulunmadığı, evrenin ve içindeki canlı cansız her şeyin Allah'ın varlığının bir yansıması olduğu fikri yatar (Vahdet-i Vücut, Panteizm). Bu noktada ontolojik anlayış çoğu tasavvufî akımda benzer olsa da, ayrıntılarda farklar görülür. Tasavvufta Kur’an’da hayatın her alanında zahirî (görünen) şeylerin ardında kalan daha derin bir anlam olduğu fikri egemendir. Bunun dışında özel bir [[zühd]] kavramı vardır ve mutasavvıflar hayata dair zevklerden ruhanî zevklere ulaşabilmek için kaçınmalıdırlar. Yoğun bir çilecilik anlayışı mevcuttur fakat bu çileciliğin tezahürleri tarikattan tarikata farklılaşabilir. Tasavvufta farz ve nafile ibadetlerin dışında uzun toplu veya bireysel [[zikir]] önemli bir ibadettir. Ayrıca tasavvufta, kişinin kendini tasavvufî anlamda geliştirmesi için, bir şeyhe bağlanması şarttır. Tasavvufa göre kişi tasavvufta ilerledikçe çeşitli varlıksal mertebelerden geçer ve sonunda kemâle erer. Ayrıca beden ve nefis doğaları gereği kötü ve hakir görülür, nefse ve bedensel ihtiyaçlara sıklıkla yenilecek bir düşman, aşılacak bir engel olarak bakılır. Buna göre Allah'ın bir parçası olan ruhun, onun varlığında farkındalığına kavuşması için bunlar şarttır. Nitekim bu da çileciliğin tasavvuftaki yerinin sebeplerindendir. Ayrıca tasavvufta Allah'a karşı duyulan ve önemli bir yeri olan [[aşk (tasavvuf)|aşk]] kavramı mevcuttur. Nitekim sıklıkla yapılan ibadetlerin cennet arzusu veya cehennem korkusu yerine bu aşk uğruna yapılması gerektiği vurgulanır. Bu aşk kavramı tasavvuf edebiyatında da kendine önemli bir yer bulmuştur ve gerek Allah'tan gerekse Muhammed'den tasavvuf edebiyatında sıklıkla sevgili olarak söz edilmiştir.

Tasavvuf, özellikle [[şeyh]]-[[mürid]] ilişkisi ve barındırdığı çeşitli ontolojik fikirler (örneğin [[vahdet-i vücud]]) sebebiyle zaman zaman çeşitli din âlimlerince kınanmış ve hatta tekfir edilmiştir. Bu âlimlere bir örnek [[İbn Teymiye]]'dir. [[Gazali]] gibi bazı İslam âlimleriyse tasavvufî görüşe hak vermiş ve İslam dairesi içinde, saf ve hakikî bir yol olduğunu savunmuş, tasavvufun gelişimine katkılarda bulunmuştur.

Tasavvufun İslam kültüründeki yeri büyüktür ve gerek Sünnî gerekse Şii topluluklarda önemli bir yer tutar. [[Tasavvuf edebiyatı]] ve musikîsi İslam kültüründe önemli bir rol oynamıştır. Tarih boyunca birçok tanınmış mutasavvıf şair vardır ve gerek tasavvuf edebiyatı gerekse Doğu edebiyatında önemli bir yere sahiptirler. Bunlara [[Celaleddin-i Rumî]], [[Şeyh Galib]], [[Feridüddin Attar]], [[Hâfız (şair)|Hâfız]], [[Sadi Şirazi]], [[İbn Ferid]] ve [[Yunus Emre]] gibi isimler örnek olarak verilebilir.

== Dünyada Müslümanlar ==
[[Dosya:World Muslim Population Pew Forum.png|orta|küçükresim|upright=2.27|[[Müslüman]]ların yeryüzündeki dağılımını gösteren, [[Pew Research Center|Pew]] kuruluşuna ait bir harita.]]

=== Demografi ===
İslam dini, 2 milyarı aşan inananıyla [[Hristiyanlık]]tan sonra dünyanın en yaygın ikinci dinidir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country | başlık = Muslim Population by Country 2022 | erişimtarihi =11 Mayıs 2022| çalışma = worldpopulationreview.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200715213651/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country | arşivtarihi = 15 Temmuz 2020}}</ref>

Dünyadaki Müslümanların çoğu [[Orta Doğu]]'da, [[Afrika]]'nın ortasında ve kuzeyinde, [[Asya]]'nın batısında ve güneydoğusunda ve [[Balkanlar]]'da yaşamaktadır. Ayrıca [[Avrupa]], [[Avustralya]] ve [[Amerika]] gibi diğer kıtalarda da on milyonlarca [[Müslüman]] yaşamaktadır. Müslümanların yarısından fazlası [[Asya]]'da, %25'i [[Orta Doğu]] ve [[Kuzey Afrika]]'da yaşar; ama bugün dünyanın neredeyse her ülkesinde Müslüman topluluklar vardır.<ref name=":5" /><ref name=":6" />

Dünya nüfusunun yaklaşık %25'ini kapsayan İslam dini,<ref name=":1" /> en büyük dinlerden biri olarak varlığını sürdürmektedir. Müslümanların %80-90'ı [[Sünnilik|Sünni]], %10-20'si de [[Şiilik|Şii]]'dir.<ref name=":2" /> Yaklaşık 50 ülkenin nüfusunun çoğunluğu Müslümandır.<ref name=":2" /> Bunların [[Suudi Arabistan]], [[Afganistan]], [[Pakistan]] ve [[İran]]'ı kapsayan bir avuç kadarı [[şeriat]]ı temel alan İslam devleti olarak kabul edilir.<ref name=":2" /> Diğer ülkelerin çoğu, büyük bölümü [[Orta Doğu]]'da olmak üzere, İslam'ı sadece resmi devlet dini kabul eder ([[Irak]], [[Cezayir]], [[Fas]], [[Mısır]]...).<ref name=":2" /> Bazılarının ise ağırlıklı olarak Müslüman bir nüfusu ama [[Laiklik|laik]] yönetimleri vardır ([[Arnavutluk]], [[Türkiye]], [[Senegal]], [[Bosna-Hersek]]...).

[[Endonezya]], dünyada en büyük Müslüman nüfusa sahip ülkedir; Müslümanların yaklaşık %13'ü (231 milyon) orada yaşamaktadır.<ref name=":1" /><ref name="oxfordEndonezya">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1034 "Indonesia, Islam in"]. Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1034> URL erişim tarihi: 5 Mayıs 2008.</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html "Indonesia". CIA World Factbook.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081210041527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |tarih=10 Aralık 2008 }} URL erişim tarihi: 5 mayıs 2008.</ref> Onu sırasıyla [[Pakistan]], [[Hindistan]] ve [[Bangladeş]] izlemektedir.<ref name=":2" /> Nüfusunun %100'üne yakını Müslüman olan [[Suudi Arabistan]], Müslüman nüfusun tüm nüfusa oranı bakımından dünya birincisidir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |başlık="Saudi Arabia". CIA World Factbook. |erişimtarihi=12 Ekim 2009 |arşivurl=https://www.webcitation.org/75DFkCF8p?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |arşivtarihi=6 Ocak 2019 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Hindistan]] ise, sayısal açıdan dünyanın en büyük Müslüman azınlık nüfusunun (yaklaşık 195 milyon) yaşadığı ülkedir.

=== En çok Müslüman bulunan ülkeler ===
{| class="wikitable"
!Sıra
!Ülke
!Konum
!Toplam Nüfus (2022)
!Müslüman Nüfus
!Toplam nüfusun Müslüman yüzdesi (yaklaşık)
!Kaynak
|-
|1.
|{{bayraksimge|Endonezya}} [[Endonezya]]
|[[Güneydoğu Asya]]
|279.134.505
|229.000.000
|%82.04
| rowspan="20" |<ref>{{Web kaynağı|url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country|başlık=Muslim Population by Country 2022|erişimtarihi=4 Mart 2022|arşivtarihi=15 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200715213651/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country|çalışma=worldpopulationreview.com}}</ref>
|-
|2.
|{{bayraksimge|Pakistan}} [[Pakistan]]
|[[Güney Asya]]
|229.488.994
|200.400.000
|%87.32
|-
|3.
|{{bayraksimge|Hindistan}} [[Hindistan]]
|[[Güney Asya]]
|1.406.631.776
|195.000.000
|%13.86
|-
|4.
|{{bayraksimge|Bangladeş}} [[Bangladeş]]
|[[Güney Asya]]
|167.885.689
|153.700.000
|%91.55
|-
|5.
|{{bayraksimge|Nijerya}} [[Nijerya]]
|[[Batı Afrika]]
|216.746.934
|99.000.000
|%45.67
|-
|6.
|{{bayraksimge|Mısır}} [[Mısır]]
|[[Kuzey Afrika]]
|106.156.692
|87.500.000
|%82.42
|-
|7.
|{{bayraksimge|İran}} [[İran]]
|[[Batı Asya]]
|86.022.837
|82.500.000
|%95.90
|-
|8.
|{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]
|[[Batı Asya]]
|85.561.976
|79.850.000
|%93.32
|-
|9.
|{{bayraksimge|Cezayir}} [[Cezayir]]
|[[Kuzey Afrika]]
|45.350.148
|41.240.913
|%90.93
|-
|10.
|{{bayraksimge|Sudan}} [[Sudan]]
|[[Doğu Afrika]]
|45.992.020
|39.585.777
|%86.07
|-
|11.
|{{Bayraksimge|Irak}} [[Irak]]
|[[Batı Asya]]
|40.222.493
|38.465.864
|%95.63
|-
|12.
|{{Bayraksimge|Fas}} [[Fas]]
|[[Kuzey Afrika]]
|37.930.989
|36.910.560
|%97.30
|-
|13.
|{{Bayraksimge|Etiyopya}} [[Etiyopya]]
|[[Doğu Afrika]]
|114.963.588
|35.600.000
|%30.96
|-
|14.
|{{Bayraksimge|Afganistan}} [[Afganistan]]
|[[Orta Asya]]'nın güneyi
|38.928.346
|34.836.014
|%89.48
|-
|15.
|{{Bayraksimge|Suudi Arabistan}} [[Suudi Arabistan]]
|[[Orta Doğu]]
|34.813.871
|31.878.000
|%91.56{{Daha iyi kaynak|tarih=Ağustos 2023}}
|-
|16.
|{{Bayraksimge|Çin}} [[Çin]]
|[[Doğu Asya]]
|1.439.323.776
|28.127.500
|%1.95
|-
|17.
|{{Bayraksimge|Yemen}} [[Yemen]]
|[[Orta Doğu]]
|29.825.964
|27.784.498
|%93.15
|-
|18.
|{{Bayraksimge|Özbekistan}} [[Özbekistan]]
|[[Orta Asya]]
|33.469.203
|26.550.000
|%79.32
|-
|19.
|{{Bayraksimge|Nijer}} [[Nijer]]
|[[Batı Afrika]]
|24.206.644
|21.101.926
|%87.17
|-
|20.
|{{Bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]]
|[[Kuzey Asya]]
|145.934.462
|20.000.000
|%13.70
|-
| colspan="7" |{{Küçük|'''NOT:''' Belirtilen rakamlar yaklaşık olup, 2022 yılı verilerini göstermektedir.}}
|}

=== Gelecek yıllarda Müslümanlar ===
İslam, dünyada en hızlı büyüyen dindir.<ref name=":7">{{Web kaynağı | url = https://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/04/06/why-muslims-are-the-worlds-fastest-growing-religious-group/ | başlık = Why Muslims are the world's fastest-growing religious group | erişimtarihi =6 Aralık 2022| yazarlar = Michael Lipka ve Conrad Hackett | tarih = 4 Nisan 2017 | dil = en-US | çalışma = Pew Research Center | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170407062012/https://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/04/06/why-muslims-are-the-worlds-fastest-growing-religious-group/ | arşivtarihi = 7 Nisan 2017}}</ref> [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'li araştırma şirketi [[Pew Research Center]]'ın 2017'de yapmış olduğu bir araştırmaya göre İslam dini, en çok 2070 yılında [[Hristiyanlık|Hristiyanlığı]] geçip dünyanın en kalabalık dini olacak, yaklaşık 2.9 milyarlık bir nüfusa ulaşacak ve [[Kuzey Amerika]] ile [[Avrupa]] kıtalarında Müslüman nüfusu artacaktır.<ref name=":7" /> Bazı öngörülere göre ise, bu [[demografi]]k değişimin 2050 yılına kadar gerçekleşmesi beklenmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.pewresearch.org/religion/2015/04/02/religious-projections-2010-2050/ | başlık = The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050 | erişimtarihi =6 Aralık 2022| tarih =2 Nisan 2015| dil = en-US | çalışma = Pew Research Center's Religion & Public Life Project | ad = Benjamin | soyadı = Wormald | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220331220434/https://www.pewresearch.org/religion/2015/04/02/religious-projections-2010-2050/ | arşivtarihi = 31 Mart 2022}}</ref>

==Kültür==
{{Ana|İslam kültürü}}

=== Sanat ===
{{Ana|İslam sanatı}}
[[Dosya:Selimiye Mosque, Dome.jpg|[[Selimiye Camii]]'nin kubbesinin içi; [[Edirne (il)|Edirne]], [[Türkiye]]. (İslamî sanatlarda [[dekoratif sanat]]lar önemli bir yer tutar.)|küçükresim]]İslamî sanatlar, İslam kültürünün büyük bir bölümünü oluştururlar.<ref name="galeİslamiSanat">Blair, Sheila S. and Jonathan M. Bloom. "Art." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 1. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 75-82. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> İslamî sanat(lar) terimi, görece yeni bir terimdir ve genel olarak modern bir kavram olarak ele alınabilir.<ref name="galeİslamiSanat" /> Terim ile kastedilen, İslam topraklarında üretilen, İslam kültürünün izini taşıyan sanat eserleridir. Eserlerin illâki Müslüman için veya Müslümanlar tarafından yapılmış olması gerekmez.<ref name="galeİslamiSanat" /> Nitekim birçok [[Hindu]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve [[Yahudiler|Yahudi]] sanatçılar İslamî sanat eserleri verdikleri gibi, Müslümanlar tarafından yapılan bazı sanat eserlerinin alıcıları da [[gayrimüslim]]dir.<ref name="galeİslamiSanat" />

Zaman zaman tarihi İslamî sanat eserleri ve sanatçılar, çağdaş zamanlarda dinîden ziyade millî sanat açısından değerlendirilmiştirler; bununla birlikte bu, genelde yanlış bulunur, zira İslamî sanatlarda tarih boyunca ortak olan değer ve vurgu İslam'dır ve sanatlar birçok [[etnik grup|etnik grubun]] katkısının sonucu olarak ortaya çıkmışlardır.<ref name="galeİslamiSanat" /> Nitekim o dönemlerde İslam topraklarında bulunan [[vatandaş]]ların da ayırıcı özelliği, etnik gruplarından ziyade dini inançlarıydı ve bu sebeple de bugün birçok tarihî İslamî sanatçının yaşadığı coğrafyaya bakarak etnik kökenini bilmek çok zordur.<ref name="galeİslamiSanat" />[[Dosya:Spain Andalusia Granada BW 2015-10-25 17-22-07.jpg|[[Endülüs Emevî Devleti|Endülüs Emevi Devleti]] döneminden kalma [[El Hamra Sarayı]] ([[Granada]], [[İspanya]])|küçükresim|sağ]][[Dosya:Story of Mejnun - in wilderness.jpg|1507'den kalma, [[Leylâ ile Mecnun]] hikâyesinin betimlendiği bir [[minyatür]]|küçükresim|right]]İslam itikadındaki Tanrı ([[Allah]]) inancında [[antropomorfizm]]e yer verilmemesi, buna kesin bir şekilde karşı çıkışı ve Allah'ın sureti olmadığı için betimlenemeyecek olduğu inancı, [[Hristiyanlık]]takine benzer bir [[ikona]] ve dinî resim geleneğinin oluşmasını engellemiştir.<ref name="galeİslamiSanat" /> Ayrıca İslam'da [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberlere]] tanrısal özelliklerin izafe edilmemesi, peygamberlerin de betimlenmesini dinî anlamda büyük ölçüde gereksiz kılmıştır.<ref name="galeİslamiSanat" /> Ek olarak, İslam'ın [[putperestlik|putperestliğe]] karşı oluşu ve [[Kur'an]]'da [[Putperestlik|putperestliğin]] şiddetli bir şekilde reddedilmesi, özellikle [[heykel]] gibi sanatlara Müslümanların, özellikle de aktif [[paganizm|pagan]] putperestliğinin devam ettiği çağlarda, mesafeli durmasına sebep olmuştur.<ref name="galeAtlasSanat">"Islamic Arts." Historical Atlas of the Islamic World. Derby, United Kingdom: Cartographica, 2004. 172-175. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Bununla birlikte Kur'an'da heykel sanatına veya insan (peygamberler dahil) suretlerinin betimlenmesine; tapınmak için, yani putperestlik için yapılmadıkları sürece, herhangi karşıt bir [[ayet]] bulunmaz.<ref name="galeİslamiSanat" /> Nitekim sonraki yüzyıllarda, özellikle yeni fethedilen topraklarda var olan sanat gelenekleri ile İslam'daki kavram ve sembollerin kaynaşması sonucu, özellikle [[İran]] bölgesinde, gerek [[Muhammed]] gerekse diğer peygamberleri betimleyen görsel eserler, nadir de olsalar yapılmışlardır ve figüratif betimleme, 7. yüzyılın ilk dönemlerine kadar pek de sorunsal olmamıştır.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="oxfordResim">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1808 "Painting" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1808> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> Bununla birlikte, özellikle peygamberin betimlemeleri dinî bir bağlamda değil de tarihî bir bağlamda yapılmıştır.<ref name="galeİslamiSanat" />
[[Dosya:Courtyard of the Süleymaniye Mosque in Istanbul, Turkey 004.jpg|sağ|küçükresim|[[İstanbul]]'daki [[Süleymaniye Camii]]'nin avlusunda bazı [[Hat sanati|hat]] yazıları]]
[[Dosya:Luck of Edenhall VandA C.1toB-1959.jpg|küçükresim|upright=0.73|''Edenhall'ın Şansı'' olarak adlandırılan, [[13. yüzyıl]]dan kalma bir [[Suriye]] ve [[Mısır]] zarifli beher. [[Orta Çağ]]'dan beri beher, [[İngiltere]]'dedir.]]
[[Batı dünyası|Batı]]'da sanatın önder türleri [[resim]] ve [[heykel]] iken, İslam'da bu formlar yukarıda belirtilen sebeplerin de etkisiyle pek benimsenememiştir.<ref name="galeİslamiSanat" /> Bunun yerine [[ahşap]], [[metal]] işlemeciliği, [[dekoratif sanat]]lar, [[seramik]] ve [[cam]] sanatları ile ciltleme ve [[Hat Sanatı|hat sanatı]] büyük yer ve öneme sahip olmuştur.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /> Süsleme sanatlarında özellikle geometrik ve simetrik motifler sıklıkla yer almıştır.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-0694 Kühnel, E. "Arabesque." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.]{{Ölü bağlantı}} Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-0694 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>

Genellikle gerçekçi suret betimlemesinden uzak duran İslam sanatı, bu nedenle daha hayalci bir tarza sahip olan [[minyatür]] sanatını geliştirmiştir. Açı ve özgün stilleriyle minyatür sanatı farklı bir görsel sanat dalıdır ve İslam sanatında büyük yer tutar, hatta başlıca [[figüratif sanat]]tır.<ref name="oxfordResim" /> Buna ek olarak, İslam'da önemli bir yer tutan ve güzel yazıyı baz alan ''hüsn-ü hat'' sanatı (diğer adıyla [[Hat Sanatı|hat sanatı]] veya kaligrafi), İslam toplumundaki suret karşıtlığından da yararlanarak büyük ölçüde gelişmiştir.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeKaligrafi">Schimmel, Annemarie. "Calligraphy: Islamic Calligraphy." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 3. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 1372-1373. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Hat sanatında birçok tarz ve üstat geliştiği gibi, farklı İslam devletlerinde, [[Arap harfleri|Arap alfabesi]]ni kullanan farklı dillerde daha farklılaşmış stiller ortaya çıkmıştır.<ref name="galeKaligrafi" /><ref name="oxfordHat">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e403 "Calligraphy and Epigraphy" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e403> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> Hat sanatı, gelişiminde zaman zaman soyut da olsa figüratif özellikler de kazanmıştır; örneğin [[Zoomorfik kaligrafi|zoomorfik]] hat eserlerine sıklıkla rastlanır.<ref name="oxfordHat" /> Özellikle hat sanatıyla birlikte anılan [[tezhip]] sanatı, dekoratif bir sanat olarak öne çıkmış ve özellikle [[Kur'an]] nüshalarının oluşturulmasında hat ile birlikte dekoratif ve estetik açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Gerek ciltçilik gerekse süsleme açısından en güzel örnekleri sunan Kur'an nüshaları olmuştur.<ref name="galeİslamiSanat" /> Kur'an nüshalarında hat ve tezhibe sıklıkla rastlanırken, figüratif dekorasyonlara ve betimlemelere ise rastlanmaz.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /> Bunun yerine minyatür gibi figüratif betimlemeler, [[destan]] ve [[Manzum hikâye|manzum]] hikâyelerin nüshalarında sıklıkla kullanılmıştır.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" />

[[Dosya:SultanAhmetMosqueCourtyard.jpg|[[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] padişahı [[I. Ahmed]] tarafından 1609-17 arasında yaptırılan, avlusu ve minareleriyle [[Sultanahmet Camii]] ([[İstanbul]], [[Türkiye]])|küçükresim|sağ|upright=1.23]]

Bunlara ek olarak, İslam sanatında [[mimari]] de önemli bir yere sahiptir. İlk dönemlerde (gerek İslam öncesi ve İslam'ın ortaya çıktığı dönemlerde) İslam'ın geliştiği merkezler olan [[Mekke]] ve [[Medine]] de mimari açıdan gelişmemiş şehirlerdi.<ref name="brillMimari">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0062 Creswell, K.A.C. "Architecture." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.]{{Ölü bağlantı}} <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0062 {{Ölü bağlantı}}> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> Özellikle İslam Devleti'nin yönetiminin saltanata geçişinden sonra, yapılan fetihlerle mimariye olan ilgi artmış,<ref name="brillMimari" /> zaman içinde farklı toprakların mimarisinden de etkilenerek farklı mimari stillerde [[cami]]ler, [[mescit]]ler, [[medrese]]ler, [[saray]]lar, [[köprü]]ler ve [[kervansaray]]lar yapılmaya başlanmıştır.<ref name="brillMimari" /> İslam’a has ibadet yeri olan camilerin mimarisi, özellikle İslam mimarisi içerisinde önemli bir rol oynamıştır.<ref name="oxfordMimari">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e188 "Architecture" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e188> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref> İlk fethedilen topraklarda, özellikle [[Suriye]]'de, [[kilise]]ler camilere çevrilmişken, daha sonra fethedilen yeni topraklarda ve kurulan yeni şehirlerde Müslüman camiler inşa etmeye başlamışlardır.<ref name="brillMimari" /> Farklı iklimlerden ve etnik kültürlerden etkilenerek cami mimarisi bölgeden bölgeye farklılık gösterir.<ref name="brillMimari" /><ref name="oxfordMimari" /> Bu tip dinî mekânların mimarisinde suret betimlemesine pek yer verilmez,<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /> bunun yerine [[Dekoratif sanat|dekoratif]], sık sık [[geometrik]] ve [[Arabesk (sanat)|arabesk]] türde süslemeler mevcuttur.<ref name="brillMimari" /> Bununla birlikte, dinî olmayan [[seküler]] mekânların mimarisinde suret betimlemelerine yer verilmiştir; örneğin özellikle eski hamamlarda ve saraylarda buna rastlanır.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /><ref name="brillMimari" /> Bununla birlikte seküler mekânlar zaman içinde dinî mekânlar kadar iyi korunmamıştır.<ref name="galeİslamiSanat" />

[[Tekstil]] bazlı sanatlar da İslami sanatlar açısından önemli bir yere sahiptirler.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /> Ticari açıdan da büyük bir gelir kapısı oluşturan tekstil üretimi çok gelişmişti ve çok çeşitli ham maddeler kullanmaktaydı.<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" /> [[Halı]]lardan çok amaçlı [[kumaş]]lara, [[tülbent]]lere kadar birçok farklı tekstil ürünü<ref name="galeAtlasSanat" /> farklı tarz ve tekniklerle dokunarak hazırlanır, önemli bir kısmı ithal edilirdi. Nitekim [[Orta Çağ]]'da kiliselerde [[aziz]]lerin kemiklerinin sarılıp saklandığı işlemeli kumaşların çoğunluğu İslam topraklarından gelmekteydi ve bugün varlığını sürdüren bu kumaşlar, o dönemlerdeki İslam kumaş sanatlarının güzel örneklerini oluşturmaktadır.<ref name="galeİslamiSanat" />

=== Bilim ===
{{Ana|İslam ve bilim|İslam'ın Altın Çağı|İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi|l1 = }}
{{Ana|Orta Çağ İslam dünyasında bilim}}
[[Dosya:Lunar eclipse al-Biruni.jpg|[[11. yüzyıl]] dolaylarından kalma, [[Biruni|El-Biruni]] tarafından yapılmış ve [[Ay]]'ın farklı [[Ay'ın evreleri|evrelerini]] gösteren bir çizim.|küçükresim]]

İslam ve bilim, tarihte uzun bir dönem boyunca iç içe olmuşlardır. İslam'ın yoğun bir şekilde yayıldığı ve İslam devletlerinin her bakımdan yükselişte olduğu İslam'ın altın çağlarında, İslam topraklarında birçok bilim insanı yetişmiş ve bilimsel faaliyetler çok yoğunlaşmıştır.<ref name="oxfordİlim">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2125 "Science" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. 2008 <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2125> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref> ''Bilim'' anlamına gelen ve İslam kültüründe önemli bir yere sahip olan özgün terim '''ilm'''<nowiki/>'dir.<ref name="oxfordİlim" /><ref name="galeİslamVeBilim">Hughes, Aaron. "Science, Islam and." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 611-614. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> Bu sözcük [[Türkçe]]de de ''bilim'' anlamında, '''''ilim''''' şeklinde, eskimiş olsa da yer almaktadır.<ref>[http://www.tdk.gov.tr/TR/sozbul.ASPX?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kelime=ilim "ilim". TDK Güncel Türkçe Sözlük.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090105140806/http://www.tdk.gov.tr/TR/sozbul.ASPX?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kelime=ilim |tarih=5 Ocak 2009 }} URL erişim tarihi: 3 Mayıs 2008.</ref> ''İlm'' terimi aslında "bilgi" anlamında da kullanılır. Her iki anlamı da İslam ile bütünleşmiştir.

İslam'ın yoğun bir şekilde yayıldığı ve [[İslam Devleti|İslam devletlerinin]] yükselişte olduğu [[Orta Çağ]]'da, 8 ilâ 15. yüzyıllarda İslam topraklarında birçok bilim insanı yetişmiş, pek çok bilimsel faaliyetler yapılmış ve [[İslam dünyası]] [[bilim]], [[teknoloji]], [[kültür]] ve [[sanat]] gibi birçok alanda dünyanın diğer devletlerini ve bölgelerini geride bırakmıştır. Bu döneme [[İslam'ın Altın Çağı]] denmektedir.

İslam devletlerinde ortaya çıkan bilimsel anlayışlara, bulgulara ve bilim insanlarının bütününe zaman zaman ''İslamî bilimler'' dendiği olur. Bununla tam olarak neyin kastedildiği zaman zaman tartışma konusu olmuş olsa da, genel olarak Müslümanlar tarafından yapılan bilimsel çalışmaların bütünü anlamındadır.<ref name="galeİslamVeBilim" /> İslamî bilimsel çalışmalar ve bilim insanları, [[Araplar|Arap]] bilimsel çalışmaları ve bilim insanları olarak görülmemelidir; çünkü her ne kadar ortak dilleri [[Arapça]] olsa da, bu dönemdeki bilimsel çalışmaları yapan kişiler birçok farklı etnik gruptan gelmekteydi ve ortak noktaları, etnisiteden ziyade İslam devletlerinde yaşayan Müslümanlar olmalarıydı.<ref name="galeOrtaÇağBilim">Grant, E. "Science (in the Middle Ages)." New Catholic Encyclopedia. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Gale, 2003. 807-815. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>
[[Dosya:Cizelge.JPG|sol|küçükresim|upright=0.95|Ünlü İslam hekimi [[İbn-i Sina]]'nın yazmış olduğu ''El Kanun-i fit-Tıb'' adlı eserinde bulunan ve insanın [[İnsan sindirim sistemi|sindirim sistemini]] gösteren bir çizim.]]
[[Dosya:Sughrat.jpg|küçükresim|upright=1|Ünlü [[Antik Yunanistan|Yunan]] filozofu [[Sokrates]]'i öğrencileriyle tartışırken tasvir eden 13. yüzyıldan kalma [[Arapça]] bir el yazması]]
[[Abbasiler]] devrinde, [[Harun Reşid]] tarafından [[Bağdat]]'ta [[Beyt'ül Hikmet]] (Bilgelik Evi) adında bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan <nowiki>''</nowiki>[[İslam'ın Altın Çağı]]<nowiki>''</nowiki>nın, [[Moğollar]]ın 1258'de [[Bağdat Kuşatması (1258)|Bağdat'ı kuşatıp]] yağmalaması ve Abbasi Halifeliği'nin yıkılması ile son bulduğu şeklinde genel bir kabul vardır. Ancak bazı kaynaklarda bu dönemin [[14. yüzyıl]]a kadar, bazı kaynaklarda da [[15. yüzyıl]]a, hatta [[16. yüzyıl]]a kadar sürdüğü ifade edilir. Bu dönemde [[Kindî|Kindi]], [[Fârâbî|Farabi]], [[Hârizmî]], [[Câbir bin Hayyân]], [[İbn-i Sina]], [[İbn-i Heysem]], [[Birûni]], [[İbn Rüşd]], [[Cezerî|El-Cezeri]], [[Gazzâlî|Gazzali]], [[İbn Haldun]], [[İbn Battuta|İbn-i Battuta]], [[Uluğ Bey]] ve daha birçok ünlü İslam bilgini çok önemli çalışmalar yaptı. Bu çağda, [[Hindistan]]'dan [[Endülüs]]'e kadar geniş coğrafyada bilimsel çalışmalar yapılmakla birlikte [[tıp]], [[felsefe]], [[teoloji]], [[matematik]], [[geometri]], [[astronomi]], [[İslam hukuku]] gibi geniş yelpazede çalışmalar da yapılıyordu. Bu dönemde, başta [[Antik Yunan]] olmak üzere geçmiş uygarlıkların ürettiği bilgi ve düşünceler, tercümelerle İslam dünyasına ve [[Endülüs]] kanalıyla [[Avrupa]]'ya aktarıldı. [[Çinliler]]le yaptığı savaşlar ve diğer ilişkiler sırasında [[Araplar]], [[Kâğıt|kağıt]] üretim tekniklerini öğrendiler ve [[parşömen]] yerine kağıt kullanımı sayesinde yazılı eserler de daha kolay yayıldı. [[Matematik]] alanında ise [[Hintler]]den alınan [[sıfır]] ve [[onlu sayı sistemi]]nin keşfi sayesinde matematiğe olan ilgi ve rağbet arttı ve [[aritmetik]], sıradan insanların dahi anlayabileceği ve günlük yaşamda kullanabileceği bir duruma geldi. Matematik ve aritmetiğin yanı sıra [[trigonometri]] de gelişti. [[Gözlemevi|Gözlemevleri]] inşa edildi; [[optik]] bilimi ve [[kimya]] gelişti.
[[Dosya:Cheshm manuscript.jpg|{{Yaklaşık}} 1200 tarihli bir el yazmasından kalan, [[Huneyn bin İshak]]'a ait olan ve [[göz]]ün [[anatomi]]sini anlatan bir çizim.|küçükresim|upright=1]][[Dosya:Al-Jazari Automata 1205.jpg|[[Cizre]]li mühendis [[Cezerî|El-Cezeri]]'nin tasarladığı ve otomatik su kaldırmaya yarayan bir [[otomat]]ın betimlemesi. Yaklaşık 1205 yılından kalma.|küçükresim|left|upright=0.96]]

İslamî bilimsel gelişmelerde ve bilim tarihinde, [[Antik Yunanistan|Antik Yunan]] filozoflarının eserlerinin İslam kültürüne girişi ve çevrilmesi önemli bir yer tutar ve bu da [[8. yüzyıl]]ın ortalarında gerçekleşmiştir.<ref name="galeİslamVeBilim" /><ref name="galeOrtaÇağBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2">Brentjes, Sonja. "Islamic Science." New Dictionary of the History of Ideas. Ed. Maryanne Cline Horowitz. Vol. 3. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2005. 1155-1160. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="galeDinVeBilim">Peters, Ted. "Science and Religion." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 8180-8192. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="galeİslamVeTıp">Shefer, Miri. "Islamic Medicine." New Dictionary of the History of Ideas. Ed. Maryanne Cline Horowitz. Vol. 4. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2005. 1412-1413. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref>Taylan, Necip. "İslam Felsefesi". 136-138.</ref> Nitekim daha sonradan Batılı kaynaklar, bu filozofların birçoğunun unutulmuş veya kaybolmuş eserlerini İslam devletlerinde bu eserlerin varlıklarını sürdürmeleri sayesinde keşfetmiş olduğu gibi, Müslüman bilim insanlarınca bu bilgiler ışığında ortaya konan bilimsel yenilik ve keşifleri de tanıma fırsatı bulmuşlardır.<ref name="oxfordİlim" /><ref name="galeİslamVeBilim" /><ref name="galeDinVeBilim" /><ref name="galeİslamVeTıp" /> Ayrıca Yunan filozoflarının eserlerinden büyük ölçüde etkilenen ve diğer bazı dış faktörlerden de beslenen bir İslam felsefesi ve bilimleri geleneği oluşmuştur.<ref name="galeOrtaÇağBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" /><ref>Taylan, Necip. a.g.e. 139.</ref> [[Farabi]],<ref>Taylan, Necip. a.g.e. 165-201.</ref> [[İbn-i Sina]]<ref>Taylan, Necip. a.g.e. 202-232.</ref> ve [[İbn-i Rüşd]],<ref>Taylan, Necip. a.g.e. 244-254.</ref> en tanınmış ve önemli İslam filozoflarındandır.<ref name="galeDinVeBilim" />
[[Dosya:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|sol|küçükresim|upright=0.96|[[Hârizmî|Harizmî]]'nin [[cebir]] hakkında yazdığı kitabından bir sayfa]]
[[İslam felsefesi]] içinde birçok akım oluşmuştur, bunların bazısı İslam'ın ana hatlarını kabul ederken, bir kısmı reddetmiştir. Örneğin [[Materyalizm|materyalist]] bir felsefeyi savunan ''Maddeciler'' veya diğer adıyla [[Dehriyyun|''Dehriyyûn'']], Tanrı'nın varlığını reddederlerdi.<ref>Taylan, Necip. a.g.e. 143.</ref> Bununla birlikte, İslam felsefesi içinde oluşan akımların büyük bir kısmı İslamî temelleri benimsemiş, İslam ile Yunan filozoflarının görüşlerini kaynaştırmaya ve uzlaştırmaya çalışmıştır. Bu açıdan çıkan en büyük ve en çok tartışma yaratan meselelerden bazıları, [[ahiret]]in salt ruhanî mi yoksa bedensel de mi olacağı, [[evren]]in ezelî olup olmadığı ve dolayısıyla da Tanrı'nın yoktan var etmesi gibi meselelerdir.<ref name="galeDinVeBilim" /> Akılcı ve dış etkilerden etkilenen bir başka akım da [[Kelâm|kelam]], yani İslam teolojisidir.<ref name="galeİslamVeBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" /> Bununla birlikte zaman içinde İslam filozofları ve kelam âlimleri ayrışmış ve sıklıkla tartışmalarda karşıt taraflarda bulunmuşlardır. İslam filozofları, Yunan filozoflarının eserlerini ve görüşlerini İslamî bir temelde ele alıp, çeşitli kesinlikleri tevil ederken; kelam âlimleri daha geleneksel bir yolu edinmiş, Yunan filozoflarının görüşlerini ikinci plana itmişlerdir.<ref name="galeDinVeBilim" /> Özellikle [[Eş'arilik|Eşari]] kelamcıları bu konuda ileriye gitmiş ve bilimsel [[Nedensellik|nedenselliği]] reddetmiştir.<ref name="galeDinVeBilim" />

Gerek [[Kur'an]]'da bilimsel konuları işlediği söylenilen ve insanlara çoğu zaman düşünmeyi ve sorgulamayı nasihat eden [[ayet]]lerin bulunması, gerekse ilmi öven [[hadis]]lerin bulunması (bunlardan en meşhuru, ''<nowiki>''</nowiki>İlim, [[Çin]]<nowiki>'de dahi olsa gidip alınız.''</nowiki>'' hadisidir),<ref name="galeİslamVeBilim" /> ayrıca İslam'da genel olarak [[akıl]] ile dinin birbiriyle karşıt olmadığı fikri,<ref name="oxfordİlim" /> fetihlerin ardından zenginleşen ve yayılan İslam devletlerinde bilimsel gelişme buluşlarının artmasına neden olmuştur. Bu sebeple, [[Orta Çağ]] başta olmak üzere çeşitli dönemlerde İslam devletlerinde önemli bilim insanları yetişmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: [[İbn-i Heysem]], [[Bîrûnî|Biruni]], [[İbn Nefis]], [[İbn Bace]], [[İbn Tufeyl]], [[Harezmi|Harizmi]], [[Cabir bin Hayyan]], [[Battânî|Battani]], [[Ömer Hayyam]], [[El Cezeri|Cezeri]], [[İbn Haldun]], [[Nasîrüddin Tûsî]], [[Takiyüddin]].<ref name="galeOrtaÇağBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" /> Batı bilim tarihinde bu bilim insanlarının birçoğunun buluşları daha sonradan tanınmıştır ve sonraki çağlarda çalışmalar yapan Batılı bilim insanlarının çalışmalarına ilham olmuşlardır.<ref name="galeİslamVeBilim2" /> Bu Müslüman bilim insanlarının buluşları ve çalışmaları çok çeşitliydi ve felsefeden matematiğe, matematikten tıbba, tıptan hukuka, hukuktan astronomiye, astronomiden sosyolojiye kadar çok çeşitli ve geniş bir alanda, birçok farklı bilim dalını kapsayacak şekildeydi.<ref name="galeİslamVeBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" />

=== Edebiyat ===
{{Ana|İslam edebiyatı}}
İslam'da dil ve edebiyat, çoğunlukla [[Arap edebiyatı|Arap]], [[Fars edebiyatı|Fars]], [[Hintler|Hint]], [[Kürt edebiyatı|Kürt]] ve [[Türk edebiyatı|Türk]] edebiyatları ile oluşmuş ve gelişmiştir.
[[Dosya:Cassim.jpg|sol|küçükresim|upright=0.82|Binbir Gece Masalları'nda geçen ünlü [[Ali Baba ve Kırk Haramiler|''Ali Baba ve Kırk Haramiler'']] masalının çizimi]]
İslam edebiyatında en bilinen edebi eser, [[Orta Çağ]]'da kaleme alınmış olan, [[Orta Doğu]] kökenli olan, [[çerçeve anlatı]] tekniğiyle efsanevi [[Pers]] Prensesi [[Şehrâzâd|Şehrazad]]'ın anlattıklarına dayanan [[Binbir Gece Masalları|''Binbir Gece Masalları'']]'dır. Eser, 10. yüzyılda şekillendi, 14. yüzyıla kadar son halini aldı. Bu derleme, [[Batı dünyası|Batı]]'da 18. yüzyılda, ilk olarak [[Antoine Galland]] tarafından tercüme edildiğinden bu yana pek etkili olmuştur.<ref>[[L. Sprague de Camp]], ''[[Literary Swordsmen and Sorcerers]]: The Makers of Heroic Fantasy'', s. 10 {{ISBN|0-87054-076-9}}</ref> Özellikle [[Fransa]]'da birçok taklidi yazılmıştır.<ref>James Thurber, "The Wizard of Chitenango", p 64 ''Fantasists on Fantasy'' edited by Robert H. Boyer and Kenneth J. Zahorski, {{ISBN|0-380-86553-X}}</ref> [[Alaaddin'in Sihirli Lambası|''Alaaddin'in Sihirli Lambası'']], ''[[Ali Baba ve Kırk Haramiler]]'' ve ''[[Denizci Sinbad]]'', en bilindik masalların başında gelmektedir.
[[Dosya:Shahnameh3-5.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Fars edebiyatı]]nın önde gelen şairlerinden olan [[Firdevsî|Firdevsi]]'nin [[Şehnâme|''Şehname'']] adlı eserinde geçen ve [[Rüstem]]'in kahramanlığını anlatan bir sahne.]]
[[Arap edebiyatı]], Arap dilinde [[müellif]]ler tarafından üretilen, hem [[düzyazı]] hem de [[şiir]] yazısıdır. Edebiyat için kullanılan Arapça sözcük; [[Görgü|görgü kurallarından]] türetilen, nezaket, kültür ve zenginliği ifade eden "[[Edep|'''Edeb''']]"tir. Arap edebiyatı [[5. yüzyıl]]da ortaya çıktı ve bundan önce sadece yazı dilinin parçaları bulunuyordu. İnsanlar tarafından [[Arapça|Arap dilinde]] en müthiş eser olarak kabul edilen [[Kur'an]], Arap kültürü ve edebiyatı üzerinde en büyük kalıcı etkiye sahip olmuştur. Arap edebiyatı, [[İslam'ın Altın Çağı]] boyunca gelişti ve [[Arap dünyası]]nın yanı sıra, dünyanın geri kalanındaki şairler ve [[nesir]] yazarları ile günümüze kadar canlı kaldı.

[[Fars edebiyatı]], [[Farsça|Fars dilinde]] sözlü kompozisyonlar ve yazılı metinlerden oluşur. 2.5 bin yılı aşkın bir süreyle dünyanın en eski [[Edebiyat|edebiyatlarından birisidir]].<ref name="Spooner1994">{{Kitap kaynağı|başlık=Persian Studies in North America: Studies in Honor of Mohammad Ali Jazayery|kısım=Dari, Farsi, and Tojiki|tarih=1994|sayfalar=177-178|yer=Leiden|yayıncı=Brill|bölümurl=https://books.google.com/books?id=nSdsnqWpuh4C&pg=PA177}}</ref><ref name="Spooner2012">{{Kitap kaynağı|başlık=Language policy and language conflict in Afghanistan and its neighbors: the changing politics of language choice|kısım=Dari, Farsi, and Tojiki|tarih=2012|sayfa=94|yer=Leiden|yayıncı=Brill|bölümurl=https://books.google.com/books?id=52aicl9l7rwC&pg=PA94}}</ref><ref name="CWL2013">{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Compendium of the World's Languages|erişimtarihi=|kısım=Persian|tarih=2013|dil=|sayfa=1339|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Routledge|bölümurl=https://books.google.com/books?id=DWAqAAAAQBAJ&pg=PA1339|editör-ad=Gareth|editör-soyadı=King|sürüm=3rd}}</ref> Kaynakları, bugünkü [[İran]], [[Irak]], [[Suriye]], [[Afganistan]], [[Kafkasya|Kafkaslar]] ve [[Türkiye]] dahil olmak üzere [[Antik İran]]'da, [[Orta Asya]] bölgelerinde ([[Tacikistan]] gibi) ve [[Farsça]]nın tarihsel olarak ana veya resmi dil olduğu [[Güney Asya]]'da bulunmaktadır. Örneğin, Fars edebiyatının merkezlerinden biri olan [[Belh]]'de (günümüz [[Afganistan]]'ında) doğan ve ünlü Fars şairlerinden biri olan [[Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî|Mevlana Celaleddin-i Rumi]], eserlerini Farsça yazdı ve [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklularının]] başkenti [[Konya]]'da yaşadı. [[Gazneliler]], [[Orta Asya|Orta]] ve [[Güney Asya]]'da geniş bölgeleri fethettiler ve saray dili olarak Farsçayı kabul ettiler. Yine günümüz [[İran]] topraklarında hüküm süren [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu]], Türk boylarından kurulmuş olmasına rağmen [[Türk-İran geleneği|Türk-Fars]] geleneğini bünyelerinde barındırdılar ve zamanla İranlılaştılar. Bazıları, [[Yunanca]] ve [[Arapça]] gibi diğer dillerden [[Farslar|Persler]] tarafından yazılmış eserlerin dahil edildiğini düşündüğünden, tüm Fars edebiyatı [[Farsça]] yazılmamıştır. Aynı zamanda, Farsça yazılmış tüm eserler, [[Persler]] veya İranlılar tarafından yazılmamıştır; çünkü Türk, Kafkas ve Hint şairleri ve yazarları da Fars kültür ortamında Farsça dilini kullanmışlardır.<ref>Frye, R. N., "Darī", ''The Encyclopaedia of Islam'', Brill Publications, CD version.</ref> [[Firdevsî|Firdevsi]], [[Sadî-i Şîrâzî|Sadi-i Şirazi]], [[Hâfız-ı Şirâzî|Hafız-ı Şirazi]], [[Ferîdüddin Attâr|Feridüddin Attar]], [[Nizâmî-i Gencevî|Nizami-i Gencevi]], [[Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî|Mevlana]] ve [[Ömer Hayyam]] gibi Fars şairleri, [[Batı dünyası|Batı]]'da da tanınmaktadır ve birçok ülkenin [[Batı edebiyatı|edebiyatını]] etkilemiştir.
[[Dosya:Gora Mem û Zîn.JPG|sol|küçükresim|upright=1.02|Ünlü [[Kürtler|Kürt]] edebiyatçısı [[Ahmed-i Hânî|Ahmed-i Hani]]'nin ''[[Mem û Zîn]]'' adlı eserin ana karakterleri olan Mem ve Zîn'in [[Cizre]]'deki mezarı.]]
[[Kürt edebiyatı]], [[Kürtçe]] ile yaratılmış [[söz]]lü ve [[yazı]]lı edebi eserleri kapsayan edebiyattır. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. [[20. yüzyıl]]ın başına kadar olan yazılı edebiyat ise [[şiir]] şeklindedir. [[Nesir]]in gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Kürt edebiyatı [[20. yüzyıl]]da on yıllar süren sınırlamalar ve yasaklamalarla karşılaşmıştır. Bilinen ilk Kürt şairleri [[Abdussamed Babek]], [[Ali Hariri]], [[Hasan Ertuşi|Melayê Batê]], [[Molla Ahmed-i Cezirî]], [[Faki Tayran]] ve [[Ahmed-i Hani]]'dir. A. Babek 10. yüzyıl, A. Hariri 11. yüzyıl, diğerleri ise 15. ve 17. yüzyıllar arasında yaşamış ve [[Kürtçe]]nin [[Kurmanci]] lehçesiyle yazmışlardır. Bu dönemde Kürtlerin edebi merkezi [[Botan Emirliği]] ve başkenti de [[Cizre]] idi.<ref>Uzun, Mehmed (2007) [1992]. ''Destpêka Edebiyata Kürt'' [''Kürt Edebiyatına Giriş''] (5 bas.). İthaki. s. 23.</ref> Özellikle [[Ahmed-i Hânî|Ahmed-i Hani]] tarafından yazılan ''[[Mem û Zîn]]'', en bilinen romantik Kürt eserlerindendir. En iyi bilinen ve yaygın [[destan]]lar, [[Meme Alan]]'ın türküleri ve epik şiirleri ile [[Siyabend ile Heco|''Siyabend ile Xecê'']] destanıdır.
[[Dosya:Nasreddin (17th-century miniature).jpg|küçükresim|upright=1.05|Türk [[Anonim Halk edebiyatı|anonim]] edebiyatında muzip ve hazırcevap kişiliğiyle ön plana çıkan [[Nasreddin Hoca]]]]
[[Hindistan]]'ın [[Gazneliler]] tarafından ele geçirilmesinden bu yana, 1000 yıl boyunca İslam dünyasının doğu yarısının Fars-İslam kültürü Hint kültürünü etkilemeye başladı. Farsça dili; [[Gazneliler]], [[Delhi Sultanlığı]], [[Bengal Sultanlığı]], [[Dekkan sultanlıkları|Dekkan Sultanlığı]] ([[Kutbşahlar]] gibi) ve [[Babürlüler|Babür İmparatorluğu]] gibi çoğu Hint imparatorluğunun resmi dili oldu. Edebiyat ve [[gazel]]ler gibi şiirdeki Farsça sanatsal formlar, [[Urduca]] ve diğer Hint edebiyatını önemli ölçüde etkiledi.

[[11. yüzyıl]]dan itibaren [[Türk edebiyatı]]nda ve [[Türk dilleri]]nde büyüyen bir İslami edebiyat topluluğu vardı. Anadolu'ya Selçukluların gelişiyle birlikte Farsçanın bölgedeki uygulaması ve kullanımı güçlü bir şekilde canlandı. [[Selçuklu Hanedanı|Selçukluların]] bir kolu olan [[Anadolu Selçuklu Devleti]], Fars dilini, sanatını ve edebiyatını [[Anadolu]]'ya taşıdı. Fars dilini imparatorluğun [[Resmî dil|resmi dili]] olarak kabul ettiler. Halefleri olarak görülen [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]], bu geleneği devraldı. [[Farsça]], imparatorluğun edebiyat diliydi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=6gsm72h9u_IC&pg=PA409&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|başlık=The Ashgate Research Companion to Border Studies|tarih=2011|dil=İngilizce|yayıncı=Ashgate Publishing, Ltd.|ad=Doris|soyadı=Wastl-Walter|isbn=978-0-7546-7406-1|erişimtarihi=15 Mayıs 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220515093544/https://books.google.com.tr/books?id=6gsm72h9u_IC&pg=PA409&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|arşivtarihi=15 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Türk dilinin ve edebiyatının [[Türkiye]] topraklarında gelişen ilk ürünleri ise, 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başlarına aittir.<ref>Hamit Kemal, ''Liseler İçin'' Türk Edebiyatı Tarihi, A Yayınları, Ankara 2007</ref> 19. yüzyıla kadar Fars-İslam geleneği çevresinde gelişen Türk yazınının ürünleri, [[Türk halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] ve [[Divan Edebiyatı|Divan edebiyatı]] olarak birbirinden farklı yanları olan iki kolda gelişti.<ref name=":12">[[Nihat Sami Banarlı]], Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M.E.B. Yayınları, 1997</ref> [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] sarayı çevresinde; [[Fars edebiyatı]]nın etkisiyle üretilen, ''klasik edebiyat'' denilen divan edebiyatı ağır basarken, halk arasında sözlü gelenek uzun bir zaman devam etti. 19. yüzyılda [[Tanzimat Dönemi]] ile beraber Türk yazınında Doğu etkisi azalmaya başladı ve yerini Batı kökenli edebiyat unsurları almaya başladı.<ref name=":12" /> Bu dönemde Türk yazıncılar özellikle [[Fransız edebiyatı]]ndan önemli ölçüde etkilendiler.

=== Tiyatro, sinema ve müzik ===
[[Dosya:COLLECTIE TROPENMUSEUM Houten wajangpop Amir Hamza alias Menak alias Jayengrana voorstellend TMnr 6148-5-4a.jpg|küçükresim|upright=1.05|[[Wayang]] tiyatrosundaki Emir Hamza kuklası ([[Endonezya]])]]
İslam [[tiyatro]]ya izin verirken; [[Allah]]'ın, [[Muhammed]]'in, [[İslam'da peygamberler ve elçiler|peygamberlerin]], [[sahabe]]lerin veya [[melek]]lerin tasvir edilmesine izin vermez.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/?id=H-k9oc9xsuAC&pg=PA807&dq=islam%2Btheatre%2Bprophet|başlık=Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia|sayfa=807|yayıncı=Taylor & Francis|yıl=2006|isbn=0-415-96691-4}}</ref>

[[İslam'ın Altın Çağı|Orta Çağ İslam dünyasında]] en popüler [[tiyatro]] biçimleri, [[kukla]] tiyatrosu ve oyuncuların [[İslam tarihi]]nin bölümlerini yeniden canlandırdığı, ''ta'ziye'' olarak bilinen canlı oyunlardır. Özellikle [[Şii]] İslami oyunlar, [[Ali]]'nin oğulları [[Hasan bin Ali|Hasan]] ve [[Hüseyin]]'in şehitliği etrafında dönüyordu. Kukla tiyatrosunun en eski ve kalıcı biçimlerinden biri, [[Endonezya]]'daki [[Wayang]]'tır. Öncelikle İslam öncesi efsaneleri anlatsa da, aynı zamanda Emir Hamza'nın maceraları gibi İslami destanlar için de önemli bir aşamadır. Aynı zamanda [[Türk tiyatrosu|Türk gölge tiyatrosu]] [[Karagöz ve Hacivat]], bölgede kuklacılığı büyük ölçüde etkilemiştir.<ref>{{Kaynak|url=|başlık=Studies in Islamic History and Civilization|erişimtarihi=|yazarlar=Moreh|kısım=Live Theatre in Medieval Islam|tarih=|editörler=[[David Ayalon]], [[Moshe Sharon]]|sayfalar=565-601|çalışma=|yayıncı=[[Brill Publishers]]|yıl=1986|isbn=965-264-014-X}}</ref>

İslam [[Çok kültürlülük|çok kültürlü]] bir din olduğu için, taraftarlarının müzikal ifadeleri de çeşitlidir. [[Anadolu]] topraklarını (şimdiki [[Türkiye]]'yi) fetheden ve [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlıların]] öncülü durumundaki [[Selçuklu Hanedanı|Selçuklu Türkleri]], İslam müziği üzerinde önemli bir [[Türk müziği|etkiye]] sahipti. [[Sahra Altı Afrika]], [[Hindistan]] ve [[Malezya Takımadaları|Malay Takımadaları]] da büyük [[Müslüman]] nüfusa sahiptir; ancak bu bölgeler İslam müziğinin çeşitli gelenekleri üzerindeki merkezden daha az etkiye sahiptir. Özellikle Müslüman [[mutasavvıf]]ların birliği olan [[Sufiler]], müziklerini çok uzaklara yaydılar.

== Türetilmiş dinler ==
[[Dürzîlik|Dürzi]],<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/politicalroleofm0000unse|başlık=The Political role of minority groups in the Middle East|tarih=1979|yayıncı=New York : Praeger|diğerleri=Internet Archive|soyadı=None|isbn=978-0-03-052596-4}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/politicsofislami0000unse|başlık=The Politics of Islamic revivalism : diversity and unity|tarih=1988|yayıncı=Bloomington : Indiana University Press|diğerleri=Internet Archive|isbn=978-0-253-20466-0}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Dindarlık, Politika ve Güç: Ortadoğu'da İslam'la Karşılaşan Lutherciler|sayfa=14|çalışma=Grafton D, David|yayıncı=Wipf ve Stok Yayıncıları|yıl=2009|isbn=978-1-63087-718-7}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Yerli Halklar: Kültür, Tarih ve Hayatta Kalmaya Yönelik Tehditler Ansiklopedisi|sayfa=318|yayıncı=Williams R, Victoria|yıl=2020|isbn=978-1-4408-6118-5}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Bugün Orta Doğu: Siyasi, Coğrafi ve Kültürel Perspektifler|sayfa=33|yayıncı=Stewart J, Dona|yıl=2008|isbn=978-1-135-98079-5}}</ref> Berghouata ve Ha-Mim gibi bazı hareketler ya İslam'dan ortaya çıktı ya da İslam'la belirli inançları paylaşmaya geldi veya her biri ayrı bir din mi yoksa İslam'ın bir mezhebi bazen tartışmalıdır. [[Yezdânizm]], 12. yüzyılda [[Adiyy bin Müsafir]] tarafından Kürtlere tanıtılan yerel [[Kürtler|Kürt]] inançları ile İslami Sufi doktrininin bir karışımı olarak görülüyor. [[Babilik|Bábilik]], [[On İki İmam|On iki]] [[Şiilik|Şii'den]] kaynaklanıyor ve takipçilerinden biri olan Mirza Hüseyin 'Ali Nuri Baha'u'llah iken Seyyid Ali Muhammed i-Shirazi al-Bab'dan geçti.<ref>{{Web kaynağı | url = https://reference.bahai.org/en/t/bic/OCF/ocf-8.html.utf8 | başlık = Bahá'í Reference Library - One Common Faith, Pages 30-34 | erişimtarihi = 26 Aralık 2022 | çalışma = reference.bahai.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110805020654/https://reference.bahai.org/en/t/bic/OCF/ocf-8.html.utf8 | arşivtarihi = 5 Ağustos 2011}}</ref> [[Guru Nanak]] tarafından on beşinci yüzyılın sonlarında [[Pencap|Pencap'ta]] kurulan [[Sihizm]], bazı İslami etkilerle birlikte öncelikle [[Hinduizm]]in özelliklerini de içerir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Zarif Kadınlar|sayfa=27-28|çalışma=Constance Elsberg|yayıncı=Tennessee Üniversitesi Yayınları|yıl=2003|isbn=978-1-57233-214-0}}</ref>

== İslam eleştirisi ve mitolojiler ==
İslam'ın eleştirisi değişik şekillerde yapılmıştır. Bunlar sadece [[Kur'an]]'ı temel alarak "geleneksel İslam"ın eleştirisini yapan,<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.manaz.net/geleneksel-islamin-elestirisi/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=16 Ağustos 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140602195859/http://www.manaz.net/geleneksel-islamin-elestirisi/ |arşivtarihi=2 Haziran 2014 |ölüurl=evet}}</ref> İslam'ın içinden grup kişilerin eleştirileri, [[Muhammed eleştirisi]], [[Kur'an eleştirisi]], [[Hadis|Hadis eleştirisi]], [[Şeriat|Şeriat eleştirisi]] gibi başlıklarda toplanabilir.

===Mitolojiler===
{{Ana|İslam mitolojisi}}
[[Dosya:Kitab al-Bulhan --- devils talking.jpg|küçükresim|[[Cin]]lerin siyah kralı [[Mâlik|Malik]], ''[[Kitab'el Bulhan]]'', [[14. yüzyıl]]. (Malik, İslam inancında [[cehennem]] bekçisidir.)|315x315pik]]
[[Dosya:Iranischer Meister 001.jpg|küçükresim|upright=0.95|[[Zülkarneyn]] anlatısında geçen, Zülkarneyn'in [[Ye'cüc ve Me'cüc]]'ü engelleyecek bir set inşa ettirmesini betimleyen, [[16. yüzyıl]]dan kalma bir [[Fars]] minyatürü.]]
[[Dosya:Mohammed Splits the Moon.jpg|küçükresim|upright=0.95|Muhammed'in [[Ay'ın ikiye bölünmesi|bölünen Ay'ı işaret ettiği]], 16. yüzyıldan kalma bir tasvir. (Burada, İslami geleneklere uygun olarak [[Muhammed]], yüzü görünmeyecek bir şekilde resmedilmiştir.)]]
İslam'da inanılan birçok inanç, uygulama ve kavramın kaynakları [[Arap mitolojisi|Arap]] ve [[Orta Doğu]] mitolojilerinde, [[Zerdüştlük]]te, [[Yahudilik|Yahudi]]-[[Hristiyanlık|Hristiyan]] kültürlerinde, [[Sümerler|Sümer]]-[[Mezopotamya]] bölgesi ve [[Hintler|Hint]] kültürleri gibi Orta Doğu'ya komşu bölgelerin inançlarında bulunabilir. Bu kavramların kısmen veya tamamen söyleyiş ve içerik değişimlerine uğrayarak İslami literatür içerisine yerleşmiş oldukları düşünülmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.hermetics.org/Abraham.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130313144245/http://www.hermetics.org/Abraham.html |arşivtarihi=13 Mart 2013 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.birazoku.com/kuran-incil-ve-tevratin-sumerdeki-kokeni/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121209125326/http://www.birazoku.com/kuran-incil-ve-tevratin-sumerdeki-kokeni |arşivtarihi=9 Aralık 2012 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.historicalsense.com/Archive/Fener47_3.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131101192117/http://www.historicalsense.com/Archive/Fener47_3.htm |arşivtarihi=1 Kasım 2013 |ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache%3Aq6oqBpQ6RgkJ%3Awww.turuz.info%2FDil%2F0184-Sumerle%2520turkler-muezziz%2520ilmiye%2520chigh%2520%2851d%29%282.212KB%29.pdf+&hl=tr&gl=tr&pid=bl&srcid=ADGEESj6YIms5_ryTwluc6t63Y1g2xVwrsW7derFrAD3iF-ExyjJgpA4NF-vrdcvX54ed_ckduDenHLLZ3HC6uP2pln9GkQy9mxm2MQNwFf5dZ-KVwRxT2eTKUjFgVssuSVYqqEp1THc&sig=AHIEtbRh-x7BHpJ7f7ky62VCJlX5fyyAkQ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=5 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170404221517/https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache%3Aq6oqBpQ6RgkJ%3Awww.turuz.info%2FDil%2F0184-Sumerle%2520turkler-muezziz%2520ilmiye%2520chigh%2520%2851d%29%282.212KB%29.pdf+&hl=tr&gl=tr&pid=bl&srcid=ADGEESj6YIms5_ryTwluc6t63Y1g2xVwrsW7derFrAD3iF-ExyjJgpA4NF-vrdcvX54ed_ckduDenHLLZ3HC6uP2pln9GkQy9mxm2MQNwFf5dZ-KVwRxT2eTKUjFgVssuSVYqqEp1THc&sig=AHIEtbRh-x7BHpJ7f7ky62VCJlX5fyyAkQ |arşivtarihi=4 Nisan 2017 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://alaeddinyavuz.wordpress.com/2012/06/30/islam-oncesi-arap-tanrilari/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130311162622/http://alaeddinyavuz.wordpress.com/2012/06/30/islam-oncesi-arap-tanrilari/ |arşivtarihi=11 Mart 2013 |ölüurl=evet}}</ref>

İslam'da ve diğer [[Orta Doğu]] dinlerindeki büyük oranda [[Sümer]] kaynaklı olan [[Evren]]'in ve [[Âdem]]'in [[yaratılış]]ı ile [[Tufan]] olayı aynen paylaşılır. Kur'an'da Allah'ın evreni 6 günde yaratıp sonra da [[Arş]]'a çekildiği anlatılır. [[Âdem]] ve eşi [[Havva]], [[cennet]]te çamurdan tek bir nefisten yaratılır ve onlara [[Allah]] kendi [[ruh]]undan üfler. [[Âdem]] ile [[Havva]], İblis'in kandırması ile [[nefis]]lerine yenik düşerler ve yasak meyveyi yedikleri için cennetten çıkarılarak Yahudi inancındakine benzer şekilde 7000 yıl önce olduğuna inanılan bir zaman diliminde dünyaya gönderilirler. Ancak herhangi bir süre veya zaman dilimi telkin eden bu ve benzeri söylemler [[Kur'an]]'da geçmez; bu ifadelerin genel dayanağı ise, Kur'an'ın bir parçası olmayan ve [[Muhammed]]'e isnat edilen [[hadis]]lerdir.<ref>“Âdem'den kıyamete kadar insanlığın ömrü yedi bin senedir.” (Kenzu’l-Ummal, hadis numarası: 16459; Munavî, Feyzu’l-Kadir, III/547; hadis numarası: 4278)</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://sorularlaislamiyet.com/ademoglunun-insanligin-dunya-uzerindeki-omru-kac-yildir-0 | başlık = Âdemoğlunun (insanlığın) dünya üzerindeki ömrü kaç yıldır? » Sorularla İslamiyet | erişimtarihi =15 Mayıs 2022| tarih =2 Ocak 2010| dil =Türkçe| çalışma = Sorularla İslamiyet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200809142237/https://sorularlaislamiyet.com/ademoglunun-insanligin-dunya-uzerindeki-omru-kac-yildir-0 | arşivtarihi = 9 Ağustos 2020}}</ref>{{Kaynağı sorgula|tarih=Temmuz 2024}}

İslam mitolojisinde bulunan, kimisi [[Kur'an]]'da direkt geçen, kimisi de [[hadis]]lerle veya başka yollarla geleneğe girmiş olan İslami söylence örneklerinden bazıları şunlardır:

==== [[Yaratılışçılık|Yaratılış]] ve [[Tufan]] hikâyeleri ====

* [[Âdem ve Havva]]
* [[Habil ve Kabil]]
* [[İblis]]'in kovulması ve [[şeytan]]a dönüşmesi
* [[Babil Kulesi]]
* [[Tufan]] ([[Nuh]] Tufanı)

==== Siyer hikâyeleri ====
[[Siyer]] hikâyeleri, geleneksel İslami literatürde [[Muhammed]]'in biyografilerine verilen isimdir. [[Kur'an]] ve [[hadis]]lere ek olarak, Muhammed'in hayatı ve İslam'ın ilk dönemi hakkındaki çoğu tarihi bilginin kaynağıdırlar. Siyerler, içlerinde birçok [[mucize]]yi ve ders alınması istenen olay ve korkutmaları barındırır. Bunlardan bazıları şöyledir:

* Bir kayanın yarığından çıkan [[Salih]]'in devesi
* [[Muhammed]]'in doğum gecesinde yaşanılan birtakım doğa olayları ve mucizeler
* [[Miraç|Miraç mucizesi]]
* Başka birtakım [[mucize]]ler, [[kerâmet]]ler, tanrısal yardımlar
* [[Fil Yılı|Fil Vakası]] (Fil Olayı)
* [[Ay'ın ikiye bölünmesi|Ay'ın ikiye yarılması]]
* [[Miraç]] olayından sonra Muhammed'in Mekkelilere bir ticaret kervanının yarın geleceği zamanı söylemesi, ancak kervanın 1 saat kadar gecikmesi ve bunun için de Allah'ın, Muhammed'in Mekkelilere karşı yalancı duruma düşmesini engellemek için [[Güneş]]'in doğuşunu 1 saat kadar geciktirmesi<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.risaleara.com/oku.asp?a=makdis&id=884 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 Ekim 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140802192144/http://www.risaleara.com/oku.asp?a=makdis&id=884 |arşivtarihi=2 Ağustos 2014 |ölüurl=evet}}</ref>
* Balığın [[Yunus (peygamber)|Yunus]]'u yutması
* [[İbrahim]]'in ateşe atılması ve atıldığı ateşin bir bahçeye dönmesi
* İbrahim'e gökten kurbanlık koç indirilmesi
* [[İsa]]'nın göğe yükseltilmesi

==== Ruhaniler ve tılsımlar ====
[[Harut ve Marut]], [[ruh]]lar, [[Malik]], [[melek]]ler, [[cin]]ler, [[İfrit]], [[Zebani]]ler, [[İblis]], [[şeytan]]lar, [[huri]]ler, [[gılman]]lar, [[Esma'ül Hüsna]], [[Cevşen]], [[Celcelutiye]], [[nazar]] ve [[büyü]] [[dua]]ları vb...

==== Mitolojik veya yarı mitolojik kişi, topluluk, yer, nesne ve hayvanlar ====
[[Muallak taşı]], [[Hacerü'l-Esved]], [[Levh-i Mahfûz]], [[Arş]], [[Sidret'ül münteha]], [[gök katları]], [[Âdem]] ve [[Havva]], [[Nuh]], [[İbrahim]], [[Süleyman]], [[Saba Melikesi Belkıs|Belkıs]], [[Hızır]] ile [[İlyas]], [[Lokman]], [[İsa]], [[Meryem]], [[Zülkarneyn]], [[Ashâb-ı Kehf|Ashab-ı Kehf]], Yemen kralı [[Ebrehe]], [[Burak]] bineği, [[Ali]], [[Fatıma bint Muhammed|Fatıma]]...<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.caferilik.com/ehlibeyt/hzfatima/faziletler.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 Ekim 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131020163657/http://www.caferilik.com/ehlibeyt/hzfatima/faziletler.htm |arşivtarihi=20 Ekim 2013 |ölüurl=evet}}</ref>

==== [[Eskatoloji]] ve korku içerikli ====
[[Dâbbetü'l-arz|Dabbetü'l-arz]], [[Kıyâmet|Kıyamet]], [[Ahir zaman]], [[İsrafil]]'in borusu (sûr'a), [[Yecüc ve Mecüc]], [[Mehdi]], [[Mesih]], [[Melhame-i Kübra|Kıyamet savaşı]], [[Deccal]], [[Süfyani]], [[kabir azabı]], [[Zebaniler]], [[Malik]], [[Sırât|sırât köprüsü]], [[Kevser|Kevser havuzu]], [[Araf]]...

==Ayrıca bakınız==
* [[Muhammed]]
* [[İslam ve kadın]]
* [[İslam'da insan hakları]]

==Notlar==
<references group="not"/>

==Kaynakça==
{{kaynakça|2}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==
* [http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/default.aspx Diyanet İşleri Başkanlığı resmî sitesi]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121030062539/http://diyanet.gov.tr/turkish/dy/default.aspx |tarih=30 Ekim 2012 }}
* O'Leary, De Lacy. "İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri". 114. Ankara Ü.İ:F. Yayınları. Ankara, 1971.
* Ateş, Süleyman. "Sülemi ve Tasavvufi Tefsiri"; 1. Sönmez Neşriyat. İstanbul, 1969.
* Güngör, Erol. "İslam Tasavvufunun Meseleleri". 50-63. Ötüken. İstanbul, 1984.
* Kurtkan, Amiran. "Sosyolojik Açıdan Tasavvuf ve Laiklik". 38-39. Kutsun Yayınevi. İstanbul, 1977.
* Kılavuz, A. Saim. "Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". Ensar Neşriyat. İstanbul; 1987.
* Taylan, Necip. "Anahatlarıyla İslam Felsefesi". Ensar Neşriyat. İstanbul; 2000.
* Historical Atlas of the Islamic World. Derby, United Kingdom: Cartographica, 2004. Gale Virtual Reference Library. Gale.
* Esposito, John (1998). Islam: The Straight Path, 3rd, Oxford University Press. ISBN 978-0-19-511234-4.
* Esposito, John (2000b). Oxford History of Islam. Oxford University Press. 978-0195107999. 
* Esposito, John (2002b). What Everyone Needs to Know about Islam. Oxford University Press. ISBN 0-19-515713-3.
* Esposito, John (2003). The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press. ISBN 0-19-512558-4.
* Peters, F. E. (2003). Islam: A Guide for Jews and Christians. Princeton University Press. ISBN 0-691-11553-2.
* Tausch, Arno (2023). Political Islam and Religiously Motivated Political Extremism. SpringerBriefs in Political Science. Springer, Cham. [https://doi.org/10.1007/978-3-031-24854-2_2 Political Islam and Religiously Motivated Political Extremism: An International Comparison] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230419165525/https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-031-24854-2_2 |tarih=19 Nisan 2023 }}, Published 16 February 2023, Print ISBN 978-3-031-24853-5; open access: [https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-24854-2 Political Islam and Religiously Motivated Political Extremism] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230223205610/https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-24854-2 |tarih=23 Şubat 2023 }}
* Encyclopaedia of Islam Online. Ed. P.J. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912.
* Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. ISBN 978-0-02-865912-1.
* Encyclopedia of Modern Asia. Ed. Karen Christensen and David Levinson. Vol. 1. New York: Charles Scribner's Sons, 2002. Gale Virtual Reference Library. Gale.
* Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 1. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. Gale Virtual Reference Library. Gale.
* Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 8. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. Gale Virtual Reference Library. Gale.
* The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Ed. John Bowker. Oxford University Press, 2000.
* Yüksel Yılmaz, "Kur'an'da Tevazu, Erdem, Adalet, Barış", Cinius Yayınları, 23.01.2023 ISBN 9786256940031

<!--altbilgi-->
{{İslam konuları}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:İslam| ]]